System Prawa Administracyjnego

INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN

System Prawa

Administracyjnego

R. Hauser / Z. Niewiadomski / A. Wróbel

Tom 4

Wykładnia w prawie administracyjnym

Leszek Leszczyński Bartosz Wojciechowski

Marek Zirk-Sadowski

2. wydanie

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

Wykładnia w prawie administracyjnym

Tom 4

SYSTEM PRAWA

ADMINISTRACYJNEGO Wykładnia w prawie

administracyjnym

Tom 4 2. wydanie

REDAKTORZY NACZELNI SYSTEMU PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

ROMAN HAUSER

ZYGMUNT NIEWIADOMSKI

ANDRZEJ WRÓBEL

Wykładnia w prawie administracyjnym

Tom 4 2. wydanie

Redaktorzy

Prof. dr hab. Roman Hauser Prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski

Prof. dr hab. Andrzej Wróbel

Autorzy

Prof. dr hab. Leszek Leszczyński – Uniwersytet Marii Curie-Skło dow- skiej, dr hab. Bartosz Wojciechowski – prof. Uniwersytetu Łódzkiego,

prof. dr hab. Marek Zirk-Sadowski – Uniwersytet Łódzki

WYDAWNICTWO C.H.BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN

WARSZAWA 2015

Wydano we współpracy:

z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie

Poszczególne części opracowali:

Leszek Leszczyński – rozdz. I–II, V–VII, IX § 36, 38 Bartosz Wojciechowski – rozdz. VIII, X

Marek Zirk-Sadowski – rozdz. III–IV, IX § 37, 39–40 Tomasz Grzybowski – indeks rzeczowy

Wydawca: Joanna Ziemiecka

© Wydawnictwo C.H.Beck 2015

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-7520-5

ISBN e-book 978-83-255-7521-2

V

Przedmowa . . . IX Wykaz skrótów . . . XI

Rozdział I. Stosowanie i wykładnia prawa administracyjnego . . . 1

§ 1. Stosowanie prawa. Pojęcie i podstawowe właściwości . . . 4

I. Pojęcie stosowania prawa. Stosowanie a tworzenie prawa . . . 4

II. Stosowanie prawa administracyjnego. Typy procesów decyzyjnych . . . . 6

§ 2. Administracyjny typ stosowania prawa . . . 12

I. Podstawowe cechy sądowego typu stosowania prawa administracyjnego 12 II. Podmioty decyzyjne w administracyjnym typie stosowania prawa . . . . 14

III. Sytuacja decyzyjna i tryb decydowania w administracyjnym stosowaniu prawa . . . 16

IV. Decyzja w administracyjnym typie stosowania prawa . . . 21

§ 3. Aksjologia administracyjnego stosowania prawa . . . 25

I. Teoretycznoprawna koncepcja wartości stosowania prawa . . . 25

II. Legalność a elastyczność stosowania prawa administracyjnego . . . 27

III. Pewność i jednolitość stosowania prawa administracyjnego . . . 32

IV. Relacje praktyczne w ramach aksjologii stosowania prawa administracyjnego . . . 36

§ 4. Wykładnia w procesie stosowania prawa administracyjnego . . . 39

I. Model decyzyjny stosowania prawa . . . 39

II. Ustalanie stanu faktycznego . . . 40

III. Ustalanie stanu prawnego. Decyzja interpretacyjna . . . 43

IV. Decyzja stosowania prawa i jej uzasadnienie . . . 47

Rozdział II. Podstawa decyzji stosowania prawa administracyjnego. Ustalenia walidacyjne . . . 53

§ 5. Źródła prawa administracyjnego w ujęciu decyzyjnym . . . 56

I. Pojęcie źródeł prawa . . . 56

II. Rodzaje źródeł prawa jako argumentów walidacyjnych . . . 58

III. Źródła prawa a proces decyzyjny stosowania prawa administracyjnego 62

IV. Ustalanie obowiązywania stosowanych przepisów prawa administracyjnego . . . 66

§ 6. Zastosowanie przepisów krajowego prawa administracyjnego . . . 75

I. Zastosowanie przepisów ustawowych . . . 76

II. Zastosowanie przepisów ustawowych i konstytucyjnych . . . 79

III. Zastosowanie przepisów ustawy i przepisów rozporządzeń . . . 84

IV. Zastosowanie przepisów prawa miejscowego (lokalnego) . . . 87

V. Zastosowanie przepisów wewnętrznie obowiązujących . . . 91

VI. Rodzaj zastosowanych przepisów w ramach aktu normatywnego . . . 97

VII. Bezpośrednie i pośrednie zastosowanie przepisów aktu normatywnego . 100 § 7. Przepisy prawa międzynarodowego i unijnego jako podstawa decyzji stosowania… prawa administracyjnego . . . 105

I. Przepisy prawa międzynarodowego i ich stosowanie . . . 105

Spis treści

VI

II. Przepisy prawa międzynarodowego w stosowaniu prawa

administracyjnego . . . 107

III. Przepisy prawa Unii Europejskiej w stosowaniu prawa administracyjnego . . . 111

§ 8. Zastosowanie kryteriów otwartych i innych decyzji stosowania prawa . . 117

I. Generalne klauzule odsyłające w systemie przepisów . . . 117

II. Podstawy zastosowania kryteriów otwartych . . . 120

III. Inne decyzje stosowania prawa jako argument walidacyjny . . . 124

Rozdział III. Pojęcie, koncepcje i przebieg wykładni prawa administracyjnego . . . 131

§ 9. Wykładnia a rozumienie prawa administracyjnego . . . 133

§ 10. Wykładnia prawa administracyjnego w wymiarze epistemologicznym, teoretycznym… i ideologicznym . . . 146

§ 11. Bezpośrednie rozumienie tekstu prawnego jako główny problem epistemologiczny… koncepcji wykładni prawa administracyjnego . . . 148

§ 12. Założenia epistemologiczne a teorie wykładni prawa . . . 165

§ 13. Trzy ujęcia zasady clara non sunt interpretanda jako zakazu inicjowania interpretacji . . . 166

§ 14. Teorie wykładni prawa i ich zastosowanie do prawa administracyjnego . 169 § 15. Ideologie wykładni prawa administracyjnego . . . 182

Rozdział IV. Problemy wykładni językowej w prawie administracyjnym . 189 § 16. Wykładnia językowa a rola tekstu prawnego w prawie administracyjnym . . . 190

§ 17. Koncepcje języka w wykładni prawa administracyjnego . . . 191

§ 18. Koncepcje języka prawnego a odrębność wykładni językowej prawa administracyjnego . . . 196

§ 19. Teorie wykładni językowej . . . 198

§ 20. Główne problemy zintegrowanej teorii wykładni językowej na gruncie prawa… administracyjnego . . . 199

§ 21. Ideologie wykładni – ius interpretandi . . . 214

§ 22. Wykładnia językowa a inne typy wykładni. Interpretatio cessat in claris 223 Rozdział V. Wykładnia systemowa przepisów prawa administracyjnego . . 229

§ 23. Reguły systemowe w wykładni prawa administracyjnego . . . 231

I. System prawa a wykładnia prawa administracyjnego . . . 231

II. Reguły systemowe w wykładni prawa . . . 235

§ 24. Wykładnia systemowo-strukturalna . . . 240

I. Systematyka aktu normatywnego a wykładnia przepisów . . . 240

II. Rodzaje przepisów prawnych aktu a wykładnia systemowa . . . 242

III. Reguły związane ze strukturą poziomą systemu przepisów prawnych . . 247

IV. Reguły związane ze strukturą pionową systemu przepisów prawnych . . 249

§ 25. Wykładnia systemowo-aksjologiczna . . . 259

I. Wykładnia systemowo-aksjologiczna a zasady prawa . . . 259

II. Wykorzystanie zasad prawa w wykładni prawa administracyjnego . . . . 264

III. Miejsce reguł systemowo-aksjologicznych w wykładni prawa administracyjnego . . . 273

IV. Reguły systemowo-aksjologiczne w rekonstrukcji poszczególnych rodzajów norm . . . 277

Rozdział VI. Wykładnia celowościowo-funkcjonalna przepisów prawa administracyjnego . . . 283

§ 26. Reguły celowościowe i funkcjonalne w wykładni prawa administracyjnego . . . 284

VII

I. Miejsce reguł celowościowych i funkcjonalnych w wykładni prawa . . . 284

II. Cel w wykładni prawa administracyjnego . . . 286

III. Funkcja w wykładni prawa administracyjnego . . . 289

§ 27. Wykładnia celowościowa . . . 291

I. Rodzaje reguł celowościowych wykładni . . . 291

II. Źródła ustalania celu prawodawczego . . . 294

III. Zastosowanie reguł celowościowych . . . 300

IV. Szczególne role wykładni celowościowej w administracyjnym typie decyzyjnym . . . 309

§ 28. Wykładnia funkcjonalna . . . 312

I. Przebieg wykładni funkcjonalnej . . . 312

II. Reguły funkcjonalne a inne reguły wykładni . . . 313

III. Zastosowanie reguł funkcjonalnych . . . 316

IV. Szczególne role wykładni funkcjonalnej w administracyjnym typie decyzyjnym . . . 322

Rozdział VII. Interpretacyjna rola kryteriów otwartych i innych decyzji stosowania prawa . . . 325

§ 29. Wykładnia generalnych klauzul odsyłających prawa administracyjnego 327

I. Kryteria otwarte w stosowaniu i wykładni prawa administracyjnego. Wprowadzenie . . . 327

II. Reguły wykładni generalnych klauzul odsyłających . . . 329

III. Wykładnia kryteriów otwartych prawa administracyjnego. Kilka przykładów . . . 336

IV. Sposób ustalania treści kryteriów otwartych. Elementy modelu optymalizacyjnego . . . 343

§ 30. Kryteria otwarte w wykładni przepisów prawa administracyjnego . . . 346

I. Wpływ kryteriów otwartych na przebieg wykładni . . . 346

II. Kryteria otwarte w poszczególnych regułach wykładni . . . 348

III. Kryteria otwarte w rekonstrukcji różnych rodzajów norm . . . 353

IV. Wnioski końcowe. Elementy modelu optymalizacyjnego . . . 358

§ 31. Zwroty ocenne w wykładni prawa administracyjnego . . . 360

I. Pojęcie zwrotu ocennego. Występowanie w prawie administracyjnym . 360 II. Wykładnia zwrotów ocennych . . . 361

III. Wpływ zwrotów ocennych na rekonstrukcję normy prawa administracyjnego . . . 364

§ 32. Inne decyzje stosowania prawa w wykładni prawa administracyjnego . . 366

I. Wykładnia zastosowanej decyzji stosowania prawa . . . 366

II. Wpływ innych decyzji na wykładnię przepisów prawnych . . . 369

Rozdział VIII. Reguły kolizyjne i inferencyjne w interpretacji prawa administracyjnego . . . 377

§ 33. Postulat spójności prawa administracyjnego . . . 378

I. Rodzaje sprzeczności . . . 378

§ 34. Zastosowanie reguł kolizyjnych w dyskursie walidacyjno- -interpretacyjnym . . . 380

I. Charakter i rola reguł kolizyjnych . . . 380

II. Rodzaje reguł kolizyjnych . . . 381

§ 35. Zastosowanie reguł inferencyjnych w ustaleniach walidacyjnych . . . 389

I. Pojęcie i rodzaj wnioskowań prawniczych oraz ich rola w procesie wykładni . . . 389

II. Typologia wnioskowań prawniczych . . . 390

Rozdział IX. Wybrane zagadnienia szczegółowe i porównawcze . . . 399

§ 36. Czynniki różnicujące wykładnię prawa administracyjnego . . . 403

Spis treści

VIII

I. Rodzaje czynników . . . 403 II. Typ stosowania prawa i rodzaje organów decyzyjnych . . . 404 III. Warunki społecznego otoczenia prawa . . . 406

§ 37. Wpływ orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej…

na wykładnię sądów administracyjnych . . . 412

§ 38. Prawa człowieka i orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw

Człowieka w wykładni prawa administracyjnego . . . 432 I. Prawo administracyjne a regulacje praw człowieka . . . 432 II. Regulacje praw człowieka w procesach wykładni prawa

administracyjnego . . . 435 III. Wykładnia praw człowieka w polskiej praktyce administracyjnej

i sądowej . . . 439

§ 39. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a wykładnia prawa

administracyjnego . . . 449

§ 40. Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego a wykładnia prawa

administracyjnego . . . 471 Rozdział X. Model zakresu swobody interpretacyjnej prawa

administracyjnego . . . 481

§ 41. Zmiana paradygmatu stosowania prawa. Przejście od modelu

sylogistycznego do modelu argumentacyjnego . . . 483 I. Sylogistyczny model stosowania prawa . . . 483 II. Argumentacyjno-interpretacyjny model stosowania prawa . . . 485 III. Ważenie zasad prawnych jako istota argumentacyjno-interpretacyjnego

modelu stosowania prawa . . . 490

§ 42. Zakres swobodnego uznania podmiotu stosującego prawo

w argumentacyjno-interpretacyjnym modelu . . . 494 I. Pojęcie dyskrecjonalności . . . 494 II. Niedookreślone pojęcia prawne jako źródło władzy dyskrecjonalnej . . . 497 III. Klauzule generalne a zakres swobodnego uznania . . . 498 IV. Różnice między dyskrecjonalnością sędziowską a uznaniem

administracyjnym . . . 500 V. Dyskrecjonalność w procesie wykładni jako ważenie dyrektyw

i argumentów . . . 507 VI. Uzasadnianie decyzji interpretacyjnej . . . 511 Indeks rzeczowy . . . 519

Przedmowa

Oddawany do rąk Czytelników Tom 4 Systemu Prawa Administracyjnego wydanie drugie jest wspólnym projektem Wydawnictwa C.H.Beck i Instytutu Nauk Prawnych PAN i obejmuje zagadnienia dotyczące wykładni w prawie administracyjnym.

Pracę rozpoczynają rozważania wprowadzające obejmujące uwagi odnoszące się do pojęcia stosowania i wykładni prawa administracyjnego.

Ustalenia poczynione w uwagach wprowadzających pozwalają Autorom omówić szczegółowe zagadnienia dotyczące podstaw decyzji stosowania prawa administra- cyjnego i ustaleń walidacyjnych oraz pojęcia, koncepcji i przebiegu wykładni prawa administracyjnego.

W kolejnych rozdziałach ukazane zostały problemy wykładni językowej w prawie administracyjnym, wykładnia systemowa przepisów prawa administracyjnego, wykład- nia celowościowo-funkcjonalna prawa administracyjnego oraz interpretacyjna rola kry- teriów otwartych i innych decyzji stosowania prawa.

Pracę kończą uwagi obejmujące zagadnienia dotyczące wybranych zagadnień szcze- gółowych i porównawczych, reguł kolizyjnych i inferencyjnych w interpretacji prawa administracyjnego oraz modeli zakresu swobody interpretacji prawa administracyjnego.

Wydanie drugie uwzględnia aktualne orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Trybunału Konstytucyjnego, ostatnio ewoluujące w zakresie argumen- tacji szczególnie w odniesieniu do zasady in dubio pro tributario.

Autorzy wzięli także pod uwagę najnowszą literaturę przedmiotu w kwestiach do- tyczących uzasadnień sędziowskich. Nowe wydanie uwzględnia aktualny stan prawny, wynikający ze zmian dokonanych ustawą z 9.4.2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o po- stępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Praca jest dziełem kilku autorów wskazanych w zestawieniu zbiorczym oraz na poszczególnych stronach niniejszego tomu. Za merytoryczną treść, prezentowane sta- nowisko prawne i formę wypowiedzi odpowiadają autorzy poszczególnych części tego dzieła.

Wydanie niniejszego tomu uwzględnia stan prawny na dzień 30.4.2015 r.

Warszawa, maj 2015 r.