POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2017;4(3): 35-37
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________
35
PRACA POGLĄDOWA
PROBLEM NIEDOBORU WITAMINY B12 U OSÓB W WIEKU PODESZŁYM
THE PROBLEM OF VITAMIN B12 DEFICIENCY IN ELDERLY PEOPLE
mgr Nina Kaczmarek
mgr dietetyki, studentka na kierunku zdrowie publiczne, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Proces starzenia się społeczeństw sprawia, że problemy zdrowotne osób w wieku podeszłym stają się coraz ważniejsze dla pracowników ochrony służby zdrowia. Pacjenci starsi są grupą szczególnie narażoną na niedobory witamin i składników mineralnych, w tym witaminy B12. Jest to związek, który do organizmu ludzkiego trzeba dostarczać wraz z pożywieniem. Jego prawidłowe stężenie we krwi pozwala przede wszystkim na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, krwiotwórczego oraz pokarmowego. Szacuje się, że niedobór witaminy B12 może dotyczyć nawet 40%
osób w wieku podeszłym. Praca ta stanowi przegląd najważniejszych kwestii zdrowotnych związanych ze zbyt niskim poziomem tej witaminy u osób w wieku podeszłym.
Słowa kluczowe: osoby starsze, niedobór witaminy B12
Abstract
The process of the aging in societies is the reason why health problems of the elderly people become more and more important for the healthcare workers. Older patients are a group that is significantly more in danger of vitamins’ and minerals’ deficiencies, including vitamin B12 deficiency. This vitamin needs to be provided to organism with food. It’s right level in blood is a condition of nervous, hematopoietic and digestive systems proper work. It is estimated that B12 deficiency may occur among even 40% of elderly people. This article is a review of the most important health issues connected with too low concertation of this vitamin among older patients.
Key words: elderly people, vitamin B12 deficiency.
Wprowadzenie
Współcześnie obserwuje się intensywny wzrost populacji osób starszych nie tylko w Polsce, ale i w większości krajów rozwiniętych. Proces starzenia się społeczeństw wymaga od m.in. od pracowników służby zdrowia, aby intensywniej pochylali się nad problemami tej grupy wiekowej oraz podejmowali wszelkie działania zmierzające do poprawy życia i zdrowia osób w wieku podeszłym. Jednym z problemów zdrowotnych, który dotyka tę populację, to niedobory witaminowo- mineralne. Są one związane z wieloma czynnikami, m.in.
upośledzonym wchłanianiem spowodowanym zmianami w organizmie, nieprawidłowym odżywianiem czy chorobami towarzyszącymi.
Niniejsza praca skupia się na kwestii niedoboru witaminy B12 wśród populacji osób w wieku podeszłym.
Badania wskazują, iż w tej grupie jest to problem dosyć częsty i może on być związany z różnorakimi jednostkami chorobowymi i dolegliwościami, stąd warto się nad nim pochylić.
Witamina B12, jej rola w organizmie człowieka oraz problemy spowodowane przez niedobór
Nazwa „witamina B12” odnosi się do substancji mającej w swoim centrum atom kobaltu, stąd znana jest
ona również jako kobalamin. Jest ona niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka i musi być do niego dostarczana wraz z pożywieniem.
Najlepszymi źródłami tego związku są produkty pochodzenia zwierzęcego, przede wszystkim mięso czerwone, drób, ryby i nabiał, warzywa poddane procesowi fermentacji (np. ziarna soi będące składnikiem pasty miso - rośliny naturalnie jej nie zawierają) oraz niektóre algi (np. Spirulina platensis oraz Chlorella vulgaris). [1,3]
Przy prawidłowym odżywianiu i zbilansowanych jadłospisach, w organizmie ludzkim znajdują się pewne rezerwy witaminy B12 (2 – 3 mg, najwięcej w wątrobie i nerkach [4]), a symptomy jej niedoboru zazwyczaj pojawiają się dopiero po 5 – 6 latach [1].
Zapotrzebowanie na witaminę B12, to według Jarosza [4]
zarówno dla kobiet jak i mężczyzn 2 µg/dzień w przypadku EAR oraz 2,4 µg/dzień przy RDA. Niemniej jednak, wytyczne mogą się różnic w zależności od kraju.
Na przykład w USA zaleca się przyjmowanie 2,4 µg – 2,8 µg witaminy B12 na dobę [5]. Wchłanianie odbywa się przy udziale czynnika Castle’a (glikoproteiny, która produkowana jest w żołądku przez komórki okładzinowe) w końcowym odcinku jelita krętego [1]. Czynnik Castle’a (zwany też czynnikiem wewnętrznym) w obecności jonów
POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2017;4(3): 35-37
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________
36
PRACA POGLĄDOWA
wapnia wiąże witaminę B12 i ten kompleks ulega wchłonięciu do jelita [3].
Witamina B12, to związek niezbędny przy tworzeniu krwinek czerwonych oraz białych, razem z kwasem foliowym ma swój udział w tworzeniu DNA, białek szpiku oraz aminokwasów. Jest również konieczna do prawidłowej czynności układu nerwowego oraz pokarmowego. Niedobór tej substancji prowadzi do zahamowania produkcji krwinek czerwonych (co skutkuje rozwojem niedokrwistości megaloblastycznej, zwanej też złośliwą), zaniku błony śluzowej przewodu pokarmowego (przez co pojawia się niedokwaśność), zmian zwyrodnieniowych rdzenia kręgowego oraz nerwów obwodowych [3].
Epidemiologia niedoboru witaminy B12 u osób starszych Badania epidemiologiczne wskazują, że niedobór witaminy B12 może dotyczyć nawet 20% całej populacji w państwach rozwiniętych [2]. W przypadku populacji osób w wieku podeszłym, dane są różne, w zależności od badania. Np. w badaniu Framingham, 12% ocenianej społeczności wykazywało cechy niedoboru B12 [7]. Z kolei badania przeprowadzane w domach opieki oraz szpitalach wskazywały na występowanie tego typu niedoboru nawet u 30-40% mieszkańców [2]. Według Andrès, Emmanual, et. al, we Francji problem może dotyczyć ponad 4,8%
populacji w wieku od 65 do 98 lat [2].
Diagnostyka niedoboru witaminy B12 u osób starszych W oparciu o badania własne oraz Klee [6], Andrès, Emmanuel, et al. [2] opracowali warunki diagnostyki niedoboru witaminy B12 u osób w wieku podeszłym:
- dwukrotnie określone stężenie witaminy B12 we krwi < 150 nmol/L,
lub
- stężenie witaminy B12 we krwi < 150 nmol/L ORAZ stężenie homocyteiny we krwi > 13 µmol/L LUB kwasu metylomalonowego > 0,4 µmol/L (przy założeniu, że brak jest schorzeń towarzyszących – niewydolności nerek oraz niedoboru witaminy B6 I kwasu foliowego).
Przyczyny i skutki niedoboru witaminy B12 u osób starszych
U ludzi starszych, niedobory witaminy B12 spowodowane są przede wszystkim przez jej nieprawidłowe wchłanianie oraz chorobę Addisona - Biermera (w zależności od badanej populacji odpowiada ona za 20 do 50% przypadków niedoboru witaminy B12 u osób w wieku podeszłym), rzadziej wiąże się je z niedoborami pokarmowymi (ok. 5% przypadków).
W populacji ogólnej, dzienne spożycie mięsa i innych produktów zwierzęcych pozawala na uniknięcie niedoboru B12. Zagrożeni się weganie i wegetarianie (chociaż, rzecz jasna, ta druga grupa w mniejszym
stopniu) oraz wspomniane już osoby z zaburzeniami wchłaniania [1]. Dodatkowe czynniki, które wpływają na wzrost ryzyka niedoboru tego związku, to choroby jelit oraz zaburzenia mikrobioty jelitowej, a także obecność pasożytów przewodu pokarmowego, nadmierna produkcja kwasu solnego w żołądku, nieżyt żołądka (ponad 40% osób powyżej 80 roku życia cierpi na zapalenie błony śluzowej żołądka, co sprzyja utrudnionemu wchłanianiu witaminy B12 z pożywienia [2]), niedobór czynnika Castle’a oraz stosowanie części leków [4]. Dodatkowym czynnikiem, który może wpływać na obniżenie poziomu witaminy B12 we krwi jest stosowanie metforminy – leku używanego powszechnie w terapii cukrzycy typu drugiego, na którą na całym świecie w 2013 roku chorowało aż 382 miliony ludzi [14]. Choroba ta stanowi więc współcześnie powszechny problem zdrowotny. Vanita i in. (2014) [13] w badaniu obejmującym 1073 osoby leczone wspomnianym preparatem (grupa kontrolna liczyła 1082 osoby) wykazali, że długotrwałe stosowanie metforminy wpływa negatywnie na poziom witaminy B12 w surowicy krwi.
W związku z tym, pacjenci objęci tego typu farmakoterapią powinni być objęci rutynowym badaniem stężenia kobalaminy.
Objawy niedoboru witaminy B12 są mnogie i często nieswoiste, stąd powszechnie zdarza się, że problem nie zostaje zdiagnozowany przez co częstotliwość występowania tego niedoboru może być niedoszacowana, szczególnie u osób w wieku podeszłym.
Jak zostało już wspomniane, brak tego związku z organizmie wpływa przede wszystkim na funkcjonowanie układu krwiotwórczego, nerwowego oraz pokarmowego.
U osób starszych wskazuje się również na związek pojawienia się sarkopenii oraz występowania niedoboru witaminy B12. Bulut i in., 2017 [8] przeprowadzili badanie, którym udział wzięło 403 pacjentów w powyżej 60 roku życia. Wśród nich 100 osób miało sarkopenię. W wypadku tego badania jako kryterium niedoboru witaminy B12 przyjęto jej stężenie we krwi na poziomie 400 pg/mL (według tego punktu odcięcia, niedobór badanego składnika miało 240 osób, natomiast poziom witaminy B12 był zadowalający w przypadku 163 uczestników).
Wyniki pokazały, że w grupie pacjentów, u których pojawił się niedobór witaminy B12, częściej występowała również sarkopenia. Mieli oni również niższą zawartość beztłuszczowej masy ciała, tkanki mięśniowej (w tym mięśni szkieletowych) oraz charakteryzowali się mniejszą siłą mięśniową w porównaniu do osób, u których stężenie witaminy B12 osiągało we krwi wartości równe i większe niż 400 pg/mL.
Uważa się również, że odpowiednio wczesne wykrywanie i leczenie niedoborów tego związku u osób w wieku podeszłym, mogłoby w znaczący sposób zapobiec występowaniu w przyszłości demencji i udarów, których
POSTĘPY DIETETYKI W GERIATRII I GERONTOLOGII 2017;4(3): 35-37
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________
37
PRACA POGLĄDOWA
ryzyko pojawienia się zwiększa się wraz z wiekiem.
Niedostateczne stężenie witaminy B12 we krwi, może bowiem korelować z pojawieniem się zaburzeń funkcji poznawczych [9]. Szacuje się, że około połowa pacjentów chorujących na anemię megaloblastyczną rozwinie tego typu zaburzenia [11], a osoby, u których pojawił się niedobór witaminy B12 mają czterokrotnie zwiększone ryzyko choroby Alzheimera [12]. Dodatkowo, niedobór witaminy B12 wiąże się z neuropatią oraz mielopatią, a także wpływa na pojawienie się hipotonii ortostatycznej. Zwiększa to ryzyko upadków, które stanowią powszechny problem wśród populacji osób w wieku podeszłym [10].
Podsumowanie
W niniejszej pracy przedstawione zostały najpowszechniejsze problemy zdrowotne dotykające osoby w wieku podeszłym, u których stwierdza się zbyt niskie stężeni witaminy B12 we krwi. Starzenie się jest wieloaspektowym procesem zmian w organizmie człowieka, który wiąże się z różnego rodzaju problemami zdrowotnymi. Wiele z nich związanych jest z niedoborami pokarmowymi, w tym niedoborem witaminy B12, są one
spowodowane m.in. zmniejszonym wchłanianiem substancji odżywczych z przewodu pokarmowego u osób starszych. Może on wiązać się z chociażby demencją, sarkopenią, czy zwiększonym ryzykiem udarów oraz upadków w populacji osób w wieku podeszłym. Są to w tej grupie problemy powszechne, a więc warto jest prowadzić dalsze badania dotyczące zmniejszonego stężenia kobalaminy we krwi oraz jego wpływu na życie i zdrowie starszych pacjentów.
Dane do korespondencji:
mgr Nina Kaczmarek
Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im.
Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Ul. Bułgarska 80a/9
60 – 321 Poznań
e-mail: nina.kaczmarek93@gmail.com
Konflikt interesów/ Conflict of interests Brak/None
Piśmiennictwo:
1. Kosmider A, Czaczyk K. Witamina B12-budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania. Żywność Nauka Technologia Jakość 17.5 2010:
17-32.
2. Andrès E et al. Vitamin B12 (cobalamin) deficiency in elderly patients. Canadian Medical Association Journal 171.3 2004: 251-259.
3. Ciborowska H, Rudnicka A Dietetyka. "Żywienie zdrowego i chorego człowieka." Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 359 2007:
465-469.
4. Jarosz M. "Normy żywienia dla populacji polskiej–nowelizacja." IŻŻ, Warszawa (2012).
5. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine.: Dietary reference intakes for thiamin, riboflavin, niacin, vitamins B6, folate, vitamins B12, pantothenic acid, biotin, and choline. Washington, DC, National Academy Press., 1998.
6. Klee GG. Cobalamin and folate evaluation: measurements of methylmalonic acid and homocystein vs vitamin B12 and folate. Clin Chem 2000; 46:1277-83.
7. Lindenbaum J, Rosenberg IH, Wilson PWF, Stabler SP, Allen RH. Prevalence of cobalamin deficiency in the Framingham elderly population. Am J Clin Nutr 1994;60:2-11.
8. Bulut EA, Soysal P, Aydin AE, Dokuzlar O, Kocyigit SE and Isik AT (2017). Vitamin B12 deficiency might be related to sarcopenia in older adults. Experimental Gerontology.
9. Spence JD. Metabolic vitamin B12 deficiency: a missed opportunity to prevent dementia and stroke. Nutrition Research, 2016 36(2), 109-116.
10. Moore A, Ryan J, Watts M, Pillay I, Clinch D, Lyons D. Orthostatic tolerance in older patients with vitamin B12 deficiency before and after vitamin B12 replacement. Clin Auton Res 2004; 14:67–71.
11. Reynolds E. Vitamin B12, folic acid, and the nervous system. Lancet Neurol 2006; 5:949–60
12. Clarke R, Smith AD, Jobst KA, Refsum H, Sutton L, Ueland PM. Folate, vitamin B12, and serum total homocysteine levels in confirmed Alzheimer disease. Arch Neurol 1998;55: 1449–55.
13. Vanita R et al. Long-term metformin use and vitamin B12 deficiency in the Diabetes Prevention Program Outcomes Study. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism101.4 2016: 1754-1761.
14. Guariguata, Leonor, et al. "Global estimates of diabetes prevalence for 2013 and projections for 2035." Diabetes research and clinical practice 103.2 2014: 137-149.
