J.M. Dołęga
"Animals and man: Communication
and its development" [w:]
"Communication", P. Marler,
Amsterdam-London 1969 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 8/1, 221-223
sta w ie a n a liz lin g w in is ty c z n y c h d r M o rris S w a d e s h s tw ie rd z ił, że s y stem ję z y k o w y w sz e d ł w u ż y c ie o k o ło 40 000 l a t te m u .
3. Do ro z w in ię ty c h w ła śc iw o ś c i, k tó r e d e c y d u ją o w y ją tk o w o ś c i człow ieka w p rz y ro d z ie , a u to r z a lic z a : d w u n o ż n o ść lo k o m o c ji, ro z w ó j rę k i, rozw ój m ó zg u , z m ia n a s y s te m u k o m u n ik a c ji w s y s te m ję z y k o w y , kontrola e m o c ji, w s p ó łp r a c a , k o n tr o la m ó z g u n a d s f e r ą s e k s u a ln ą , e m o cjo n aln e z w ią z a n ie z d a n y m o b s z a re m , w y c h o w a n ie , a g re s y w n o ś ć z w ią z a n a z d o m in a c ją , in te lig e n c ja , k tó r a je s t w y n ik ie m e w o lu c ji i s ta n o w i zb ió r w ielu ró ż n y c h z rę c z n o śc i, sa m o św ia d o m o ś ć .
Autor u w a ż a , że u ż y w a n ie n a r z ę d z i i ję z y k a ro z w in ę ło się ty lk o w linii w io d ą c e j do c z ło w ie k a , a o d d z ie le n ie te j lin ii d o k o n a ło się około 900 000 l a t te m u . W y n ik ie m lu d z k ie j e w o lu c ji je s t g a tu n e k , w k tó r y m uczenie się, w y b ó r, te c h n ic z n e z rę c z n o ś c i i s z e r o k a a d a p ta c ja są b a r dziej ro z w in ię te , n iż w in n y c h g a tu n k a c h i to s ta n o w i o w y ją tk o w y m m iejscu c z ło w ie k a w ś w ie c ie is to t ży w y ch .
Należy d o d a ć , że S. L. W a s h b u r n je s t p ro f e s o re m a n tr o p o lo g ii U n i w ersy tetu K a lif o rn ijs k ie g o im . B e r k e le y ’a, c z ło n k ie m N a ro d o w e j A k a dem ii N a u k , b y ł p rz e w o d n ic z ą c y m A m e ry k a ń s k ie g o A n tro p o lo g ic z n e g o S to w a rz y sz e n ia , z a s tę p c ą p rz e w o d n ic z ą c e g o T o w a r z y s tw a S tu d ió w E w o lu cji. P ro w a d z i b a d a n ia n a d b e h a w io r e m n a c z e ln y c h o ra z r e a liz u je dłu g o term in o w y p r o g r a m b a d a ń e w o lu c ji c z ło w ie k a , o p a r ty c h o a n a liz ę b eh aw io ru sp o łeczn eg o .
J. M . D ołęga
Marler P., A n im a ls and, m a n : C o m m u n ic a tio n a n d its d e v e lo p m e n t,
W : C o m m u n icatio n , ed. b y J . D. R o s la n s k y , N o rth - H o lla n d , A m s te r d a m —L o n d o n 1969, 23— 62.
Peter M a r le r po u k o ń c z e n iu b io lo g ic z n y c h s tu d ió w w L o n d y n ie i uzyskaniu d o k to r a tu z b o ta n ik i, k o n ty n u u j e d a ls z ą p r a c ę n a u k o w ą n a U n iw ersy tecie w C a m b rid g e u p ro f. W. H. T h o r p e ’a, g d zie u z y s k u je doktorat z zoologii. N a s tę p n ie w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h p r a c u j e n a U n iw ersy tecie B e rk e le y ’a i R o k e fe lle ra i p ro w a d z i b a d a n ia n a d z a chow aniem się z w ie rz ą t.
1. Na u w a g ę z a s łu g u ją n a s tę p u ją c e in f o rm a c je , z a w a r te w o m a w ia n y m arty k u le .
1.1. P e łn e o p ra c o w a n ie z a g a d n ie n ia k o m u n ik a c ji m ię d z y is to ta m i żyw ym i w y m a g a — z d a n ie m a u to r a — p o d ję c ia b a d a ń n a d b e z k r ę gowcami. N a w s tę p ie z a jm u je się p o ro z u m ie w a n ie m m ię d z y ś w ie r s z czam i, k o n ik a m i p o ln y m i, n ie k tó r y m i m o ty la m i i p szczo łam i. D och o d zi d o wniosku, że k a ż d y g a tu n e k ś w ie rsz c z y m a in n ą s y g n a liz a c ję , co p o w oduje, że w ś ró d d ź w ię k ó w sły s z a ln y c h o s o b n ik i w y b ie r a ją ty lk o te ,
k tó r e p o c h o d z ą od je d n o s te k te g o sa m e g o g a tu n k u . K o m u n ik a c ja m ię dzy o s o b n ik a m i z a c h o d z i n ie ty lk o za p o m o c ą d ź w ię k ó w , a le ró w n ie ż za p o m o c ą w y d a w a n ia a ro m a ty c z n y c h w o n i, k tó r e są o d b ie r a n e p rz e z o s o b n ik i z d a ls z y c h o d le g ło śc i (np. w ś ró d m o ty li). S zczeg ó ln ie d u żo m ie js c a z a jm u je a n a liz a s y s te m u k o m u n ik a c ji pszczół, k tó r e za p o m o cą sw eg o „ ta ń c a ” in f o r m u ją r ó j o ź ró d le p o k a rm u , jeg o o d leg ło ści i in te n s y w n o ś c i, k ie r u n k u i p o tr z e b n e j e n e rg ii n a p rz e lo t m ię d z y u le m a w y k r y ty m ź ró d łe m p o k a rm u .
1.2. Z k rę g o w c ó w M a r le r o m a w ia s y s te m k o m u n ik a c ji p ta k ó w . O b s e r w a c ję i b a d a n ia p ro w a d z ił n a g a tu n k a c h w ró b li k a lifo rn ijs k ic h . N a p o d s ta w ie ty ć h b a d a ń d o sz e d ł do w n io s k u , że d ź w ię k i w y d a w a n e p rz e z p ta k i p o c h o d z ą c e z teg o sam e g o o b s z a r u są d la n ic h c h a r a k te r y s ty c z n e (tzw . d ia le k ty ). W ro z w o ju o n to g e n e ty c z n y m p ta k ó w z a u w a ż a m y a n a lo g ic z n y o k re s do tzw . o k re s u g a w o rz e n ia d z ie c k a , k tó r y je s t b a rd z o w a ż n y w ro z w o ju s y s te m u k o m u n ik a c ji p ta k ó w . M im o, że s y s te m te n r o z w ija się p rz e z ć w ic z e n ie je d n a k je s t o n d z ie d z ic z n y . P o n a d to a u to r p o d k re ś la z n a c z e n ie sy g n a łó w a la r m u ją c y c h w y d a w a n y c h w n ie b e z p ie c z e ń stw ie , d o g o d n y c h d o p ro w a d z e n ia b a d a ń n a d sy s te m e m k o m u n i k a c ji i b e h a w io re m p ta k ó w . 1.3. W o s ta tn ie j części a r t y k u łu je s t o p is a n y e k s p e r y m e n t p r z e p r o w a d z o n y p rz e z p sy c h o lo g a d r A lle n a G a r d n e r a i e to lo g a d r B e a tric e G a r d n e r a z U n iw e r s y te tu N e v a d a n a m a łe j s a m ic y W a sh o e z g a tu n k u sz y m p a n só w . T re n in g t r w a ł 30 m ie się c y i w re z u lta c ie k tó r y c h W a sh o e w y u c z y ła s ię 100 z n a k ó w w iz u a ln y c h (g esty ) i d ź w ię k o w y c h , k tó r e o z n a c z a ją ja k ie ś p r z e d m io ty . A u to r s u g e r u je , że W a sh o e p o s łu g u ją c się z n a k a m i cz y n i p e w n e u o g ó ln ie n ia , p o n ie w a ż te s a m e z n a k i o z n a c z a ją c e in d y w id u a ln e p rz e d m io ty o d n o siła do c a łe j k la s y p r z e d m io tó w i do ic h fo to g ra fii, a p rz y p o p e łn ie n iu b łę d u p rz y p o d o b n y c h p rz e d m io ta c h je s t b a rd z o „ z a k ło p o ta n a ” . P o n a d to b a d a n ia , w y k a z a ły , że W a sh o e u ż y w a n ie ty lk o p o je d y n c z y c h z n a k ó w , a le ró w n ie ż s to s u je s e k w e n c je d w u c z ło n o w e i ró ż n e k o m b in a c je z n a n y c h z n a k ó w . 2. A n a liz u ją c s y s te m k o m u n ik a c ji w ś ró d z w ie rz ą t m o żem y d o jść do w n io s k u , że w b a d a n c h g a tu n k a c h s y s te m te n je s t z w ią z a n y z z a c h o w a n ie m g a tu n k u i je d n o s tk i o ra z ic h ro z w o je m . D r C h a rle s H o c k e tt w sw o ic h b a d a n ia c h lin g w is ty c z n y c h u s ta lił n a s t ę p u ją c ą lis tę cech j ę zy k o w y c h . Do n ic h n a le ż ą : 1. a p a r a t w o k a ln o -s łu c h o w y , 2. w sz e c h s tr o n n ie n a d a w a n y i k ie r o w a n y o d b ió r, 3. s z y b k o ś ć z a n ik a n ia , 4. je d n o z n a c z n o ść , 5. p e łn e s p rz ę ż e n ie z w ro tn e , 6. sp e c ja liz a c ja , 7. s e m a n - ty c z n o ś ć , 8. zale żn o ść, 9. a b s tra k c y jn o ś ć , 10. z a s tę p o w a n ie , 11. o tw a r to ść, 12. tr a d y c y jn o ś ć , 13. d w o isto ść m o d e lo w a n ia , 14. d w u z n a c z n o ść , 15. re f le k s y jn o ś ć , 16. w y c z u w a ln o ść . N ie k tó r e z cech ję z y k a lu d z k ie g o re a l iz u j ą się w s y s te m ie k o m u n ik a c ji z w ie rz ę c e j.
A r ty k u ł z a w ie r a b o g a tą in f o r m a c ję n a t e m a t z a c h o w a n ia z w ie rząt w z a k re s ie r o z w o ju s y s te m u k o m u n ik a c ji. C h o c ia ż n ie w y c z e rp u je całości p ro b le m u , s ta n o w i c e n n ą le k t u r ę d la z a jm u ją c y c h się z a g a d n ien iam i z o o p sy ch o lo g ii. C z y te ln ik m o że m ie ć p o w a ż n e z a s trz e ż e nia i w ą tp liw o ś c i o d n o ś n ie w n io sk ó w , w y s u n ię ty c h z ty c h d o św ia d c z e ń przez A. i B. G a r d n e r ó w a d o ty c z ą c y c h z d o ln o śc i u o g ó ln ia n ia w t r a k cie p o s łu g iw a n ia się p rz e z s z y m p a n s a W a sh o e z n a k a m i. B yć m oże, że dalsze e k s p e r y m e n ty i b a d a n ia k o n tr o ln e z m in im a liz u ją te n w n io s e k w tym se n sie , iż w y m ie n io n e z d o ln o śc i u o g ó ln ia n ia o k a ż ą s ię p o p r o s tu sk u tk iem k o o r d y n a c ji w r a ż e n io w o -m o to ry c z n e j d o k o n y w a n e j p rz e z szym pansa w k o n tr e tn e j s y tu a c ji w r a m a c h a k tu a ln e g o p o la s p o s trz e żeniowego.
J . M . D ołęga
S. A. P a s tu s z n y j, O n ie k o to r y c h m e to d o ło g ic z e s k ic h o s o b ie n n o s tja c h m a te m a tiz a c ii g e n e tik i, F iło s o fs k ie N a u k i 1971, N r 1, 68—73.
A utor p rz y p o m in a p o w ie d z e n ie K . M a r k s a g ło szące, że n a u k a tylko w te d y o sią g a d o sk o n a ło ść , k ie d y p o tr a f i p o s łu g iw a ć się m a te m atyką. S tw ie r d z a z a ra z e m , że w s p o m n ia n y p o g lą d M a r k s a w e r y f ik u je się w p r z y p a d k u ta k m ło d e j n a u k i b io lo g ic z n e j, ja k ą je s t g e n e ty ka. T u ta j b o w ie m m a t e m a t y k a z n a la z ła n a jp i e r w z a s to s o w a n ie czy sto zew n ętrzn e p o le g a ją c e n a p e łn ie n iu r o li u s łu g o w e j w o p is y w a n iu z ja wisk. P ó ź n ie j je d n a k z w ią z e k m a t e m a t y k i z g e n e ty k ą z a c ie ś n ił się. R o la m a te m a ty k i w g e n e ty c e n ie o g ra n ic z a się ty lk o do o p is y w a n ia z e w n ętrzn y ch ilo śc io w y c h c h a r a k t e r y s ty k o b ie k tu . M e to d y m a te m a ty c z n e m ogą p e łn ić w g e n e ty c e f u n k c ję h e u r y s ty c z n ą w o d n ie s ie n iu do jakościow ych cech o b ie k tu . P r a c a r e f e r o w a n a s ta w ia so b ie za c e l d a ć filozoficzne u z a s a d n ie n ie w s p o m n ia n e j f u n k c ji h e u ry s ty c z n e j m a t e m a tyki w g e n e ty c e , k tó r a je s t n a jb a r d z ie j o b e c n ie z m a te m a ty z o w a n y m działem b io lo g ii.
H istorycznie rz e c z b io rą c , w p ro c e s ie m a te m a ty z a c ji g e n e ty k i, m o ż n a w yróżnić n a s t ę p u ją c e e ta p y : 1° o d k ry c ie d y s k r e tn y c h w ła s n o ś c i d z ie dziczności i p o s łu g iw a n ie się s y m b o lik ą a lg e b r a ic z n ą , 2 ° u z n a n ie j e d ności e w o lu c y jn e j p o p u la c ji o ra z w y k r y c ie p ra w id ło w o ś c i s ta ty s ty c z nych, 3 ° p o s łu g iw a n ie s ię o b ie k ta m i w y id e a liz o w a n y m i, k tó r e u m o ż li wiły g e n e ty k ę ja k o n a u k ę śc isłą , 4 ° o d k ry c ie w o r g a n iz m a c h ż y w y c h procesów in f o rm a c y jn y c h , z w ią z a n y c h z s a m o re g u la c ją i s te ro w a n ie m , co pozw oliło z a sto so w a ć do b a d a ń m a te m a ty c z n y a p a r a t c y b e r n e ty k i oraz te o r ii in f o rm a c ji.
Żywy o rg a n iz m je s t s y s te m e m o d u ż e j złożoności. J e g o w ła sn o ś c i fizy k o -ch em iczn e o d k ry w a się p rz y p o m o cy m e to d fiz y k o -c h e m ic z n y c h ,
