"Sowremennoje jestestwoznianie i materialisticzeskaja dialektika", Moskwa 1977 : [recenzja]

Bolesław Rok

"Sowremennoje jestestwoznianie i

materialisticzeskaja dialektika",

Moskwa 1977 : [recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 15/1, 206-209

c z a ją ta k ą m o żliw o ść, lecz n ie są one je d n a k z b y t p re c y z y jn e . In n e z a s trz e ż e n ie w y s u w a n e w s to s u n k u do k o sm o lo g ic z n e g o u z a s a d n ie n ia n ie o d w ra c a ln o ś c i c zasu p o le g a n a ty m , że n ie n a le ż y w ią z a ć t a k f u n ­ d a m e n ta ln e g o o k re ś le n ia , j a k n ie o d w ra c a ln o ś ć c z a su , za ja k im ś je d ­ n y m , k o n k r e tn y m , fiz y c z n y m p ro c e s e m . W y d a je się , że to z a s trz e ż e n ie j e s t c a łk o w ic ie n ie u p ra w o m o c n io n e , s k o ro n ie o d w ra c a ln o ś ć c z a su je s t ró w n ie ż ty lk o p ro c e s e m fiz y c z n y m . A u to r w y ra ż a n a d z ie ję , że p o w ią ­ z a n ie e n tro p ijin e j, e le k tro d y n a m ic z n e j i k o s m o lo g ic z n e j p ró b y u z a s a d n ie ­ n ia n ie o d w ra c a ln o ś c i c zasu (są ju ż p ro w a d z o n e pew ine p r a c e w ty m k ie r u n k u ) p o zw o li z n a le ź ć je d n o , b a rd z ie j f u n d a m e n ta ln e u z a s a d n ie n ie ty c h p ro c e só w .

Z p o b ie ż n e g o n a w e t p r z e d s ta w ie n ia tr e ś c i k s ią ż k i w id a ć w y ra ź n ie je j c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n e . Z a lic z y ć do n ic h m o ż e m y d o n io sło ść i a k t u a l ­ n ość te m a tu , p rz e jr z y s ty u k ła d z g ro m a d z o n e g o m a te r ia łu , s z e ro k ie p o ­ tr a k to w a n ie p ro b le m a ty k i. Z e w z g lę d u je d n a k n a n ie z b y t d u ż ą o b ję ­ to ść ty lk o r e la c y jn a k o n c e p c ja c zasu z o s ta ła o m ó w io n a sto s u n k o w o d o ­ k ła d n ie , p o z o s ta łe z a g a d n ie n ia p o tr a k to w a n o d ość o g ólnie, choć n ie o g ó ln ik o w o . N a s u w a się p e w n a re f le k s ja . P rz e z d łu g i czas fiz y k a t r a k ­ to w a ła p o ję c ie c z a su ja k o p ie r w o tn e , z o s ta w ia ją c a n a liz ę teg o p o ję c ia filo zo fii. D o p ie ro p rz e ło m d o k o n a n y p rz e z E in s te in a u m o ż liw ił a n a liz ę w ła s n o ś c i c z a su n a g ru n c ie fiz y k i w s p ó łc z e s n e j. M o żn a p rz y p u s z c z a ć , że o b e c n e w z m o ż o n e z a in te re s o w a n ie p r o b le m a ty k ą c zasu d o p ro w a d z i do d a ls z y c h u ś c iś le ń . N ie o d z o w n y m w a r u n k ie m te g o je s t u w z g lę d n ie n ie ta k ż e in n y c h a s p e k tó w czasu , ja k : p sy c h o lo g ic z n y , fiz jo lo g ic z n y i in. R e c e n z o w a n a k s ią ż k a m o ż e s ta n o w ić c e n n ą p o m o c w p o z n a n iu p o d ­ s ta w o w y c h p ro b le m ó w d o ty c z ą c y c h c zasu i w p ro w a d z e n ie do g łę b ­ s z y c h s tu d ió w n a d ty m z a g a d n ie n ie m .

B o le s ła w B o k

S o w r ie m ie n n o je je s tie s tw o z n a n ie i m a te r ia lis tic z e s k a ja d ia l ie k t ik a ,

iz d a tie ls tw o „ N a u k a ” , M o sk w a 1977, s. 432.

R e c e n z o w a n a k s ią ż k a je s t d z ie łe m z b io ro w y m p o d r e d a k c j ą M. E. O m ie lia n o w sk ie g o . Od s tro n y tr e ś c io w e j d zieli się n a d w ie części W c z ę śc i p ierw sizej o m a w ia n e są z a g a d n ie n ia o g ó ln e z m e to d o lo g ii p o ­ z n a n ia n a u k o w e g o , sz c z e g ó ln ie n a u k p rz y ro d n ic z y c h . Z w r a c a się u w a g ę n a f a k t, iż o b e c n ie filo z o fia i m e to d o lo g ia p rz y r o d o z n a w s tw a z a jm u ją s ię g łó w n ie p ro b le m a m i w y n ik a ją c y m i z tw o rz e n ia n o w y c h te o r ii i m e ­ to d n a u k o w y c h c h a ra k te r y s ty c z n y c h d la e ta p u re w o lu c ji w p r z y r o d o ­ z n a w s tw ie . A u to rz y z a jm u ją się tu taikim i z a g a d n ie n ia m i, ja k : ro la filo z o fii w ro z w o ju n a u k i, m a te m a ty a a c ja w s p ó łc z e s n e j w ie d z y n a u k o ­ w e j, w tpływ c y b e r n e ty k i n a m e to d y p o z n a n ia n a u k o w e g o itp . C zęść d r u g a je s t p o św ię c o n a k o n k r e tn y m p ro b le m o m m e to d o lo g ic z n y m i f ilo ­ zo fic z n y m n a u k p rz y ro d n ic z y c h . W y ró ż n io n o tu t r z y d z ie d z in y ro z w a ­ żeń, z k tó r y c h p ie r w s z a o d n o si się d o n a u k f iz y k a ln y c h , d ru g a — do b io lo g ii, a tr z e c ia — do e k o lo g ii. P r z e d s ta w m y p o k r ó tc e z a g a d n ie n ia o m a w ia n e w r a m a c h te j części. A n a liz u je się tu m . in. k o n c e p c ję w z g lę d n o śc i w k la s y c z n e j i w sp ó łc z e s n e j fizy ce, p ro b le m e le m e n ta r - n o ści w p rz y ro d z ie , te o r ię „ fr id m o n ó w ” M. A. M a rk o w a , p e r s p e k ty w y r o z w o ju k o sm o lo g ii i in . W śró d p ro b le m ó w b io lo g ii w y ró ż n io n o n a ­

s tę p u ją c e : cech y s y s te m ó w ż y w y c h , fiz y k o -c h e m ic z n e p o d s ta w y p ro ­ cesów b io lo g ic z n y c h , r o la g e n e ty k i w biologii. P ro b le m y e k o lo g ic z n e d o ty c z ą g łó w n ie w sp ó ło d d z ia ły w a n ia o rg a n iz m ó w żyrwych z o to c z e n ie m w sikali g lo b a ln e j, a sz c zeg ó ln ie w p ły w u u r b a n iz a c ji i in d u s tr ia liz a c ji n a ś ro d o w isk o n a tu r a ln e .

W y ra ź n ie w id a ć w p ły w filo z o fii d ia m a tu n a m e to d y b a d a ń i w n io s k i w y s u w a n e p o d c z a s a n a liz y p o sz c z e g ó ln y c h z a g a d n ie ń . P o d s ta w ę ro z ­ w a ż a ń s ta n o w i w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie n a u k i i m e to d o lo g ii, o ra z n a u k i i filo zo fii. A u to rz y u tr z y m u ją , iż w p ro c e s ie p o z n a n ia nauika i filo ­ zo fia, m im o o d m ie n n y c h m e to d , u z u p e łn ia ją się i p o z w a la ją n a p e ł­ n ie js z e p o z n a n ie rz e c z y w is to śc i. P ro b le m y n ie r o z w ią z y w a ln e n a te r e n ie n a u k i często m o g ą b y ć s k u te c z n ie a n a liz o w a n e p rz y p o m o c y m e to d filo zo fii, z aś p y ta n ia s ta w i a n e n a g ru n c ie filo z o fii m o g ą z n a le ź ć o d p o ­ w ie d ź w to k u ro z w o ju n a u k i. N a to m ia s t o sią g n ię c ia w m e to d o lo g ii n a z a s a d z ie s p rz ę ż e n ia z w ro tn e g o w p ły w a ją n a ro z w ó j n a u k i, b u d u ją c je j p o d s ta w y . P o b u d z a ją je d n o c z e śn ie p rz e d s ta w ic ie li n a u k i do s z u k a n ia n o w y c h ro z w ią z a ń . A u to rz y p o szcz e g ó ln y c h a r t y k u łó w z a jm u ją się filo ­ z o ficzn ą i m e to d o lo g ic z n ą a n a liz ą p ro b le m ó w p o w s ta ją c y c h w n o w y ch d z ie d z in a c h n a u k i, ja k : c y b e r n e ty k a ,b io lo g ia m o le k u la r n a , fiz y k a k w a n ­ to w a , k o sm o lo g ia.

R o z p a trz m y b liż e j z a w a rto ś ć tr e ś c io w ą a r t y k u łu W. W. K a z iu ty ń s k ie - go i A. S. K a r m in a P ro b le m n ie s k o ń c z o n o śc i W s z e c h ś w ia ta a w s p ó ł­ c z e sn a k o sm o lo g ia. A r ty k u ł te n s ta n o w i p rz y c z y n e k do c ią g le a k t u a l ­ n e j d y s k u s ji d o ty c z ą c e j o d n ie s ie n ia k o sm o lo g ii re la ty w is ty c z n e j do o b ie k ty w n e j rz e c z y w is to śc i i w y p ły w a ją c y c h s tą d w n io sk ó w o sk o ń c z o - n o ści w z g lę d n ie n ie s k o ń c z o n o śc i W s z e c h ś w ia ta . Ź ró d ło tr u d n o ś c i z w ią ­ z a n y c h z p rz y ję c ie m te z y o skończom ości W s z e c h ś w ia ta , b ą d ź te z y o je g o n ie s k o ń c z o n o śc i A u to rz y w id z ą ju ż w n ie ja s n o ś c i sa m e g o s f o r ­ m u ło w a n ia „ n ie s k o ń c z o n o ść W s z e c h ś w ia ta ” . P o s tu lu ją w z w ią z k u z ty m k o n ie c z n o ść u ś c iś le n ia z n a c z e n ia p o d s ta w o w y c h p o ję ć , ja k „ n ie s k o ń ­ czo n o ść” i „ w s z e c h ś w ia t” . O k r e ś la ją c za A. Ł. Z e lm a n o w e m k o sm o lo g ię ja k o n a u k ę fiz y k a ln ą o W sz e c h św ie c ie ja k o cało ści, z a w ie r a ją c ą te o r ię jeg o części o b ję te j o b s e r w a c ja m i a stro n o m ic z n y m i, d o k o n u je m y je d n o c z e ś n ie ro z ró ż n ie n ia d w ó ch z a d a ń s to ją c y c h p rz e d tą nauiką. J e d n o p o le g a n a z b u d o w a n iu te o r ii d o ty c z ą c e j o b s e rw o w a ln e j części W s z e c h ś w ia ta ; te o r ia t a m oże b y ć p o d d a n a b e z p o ś re d n ie j w e ry fik a c ji. N a to m ia s t d r u g ie z a d a n ie d o ­ ty c z y o b ie k tu u n ik a ln e g o i sp e c y fic z n e g o , W sz e c h ś w ia ta ja k o całości; te o r ia t a k a je s t b u d o w a n a n a d ro d z e e k s tra p o la c ji. Z a sa d n ic z y p r o ­ b le m z w ią z a n y z filo z o fic z n ą a n a liz ą o b ie k tu k o sm o lo g ii — w e d łu g w y m ie n io n y c h A u to ró w — p o le g a n a ty m , czy W s z e c h ś w ia t m oże b y ć r o z p a tr y w a n y w ja k im ś s e n s ie a b s o lu tn y m , to z n a c z y jalko g lo b a ln y a s p e k t m a te ria ln e g o ś w ia ta w ogó ln o ści, czy te ż ja k o u k ła d w sz e c h - d b e jm u ją c y , lecz ty lk o w z g lę d e m o k re ś lo n e g o e ta p u p o z n a n ia . W r e ­ z u lta c ie p r z e p r o w a d z o n e j d y s k u s ji ró ż n y c h k o n c e p c ji p rz e d m io tu k o ­ sm o lo g ii, K a z iu ty ń s k i i K a r m in w y d z ie la ją d w a g łó w n e ty p y d e fin ic ji W sz e c h ś w ia ta . P ie r w s z y u to ż s a m ia W sz e c h ś w ia t z M e ta g a la fc ty k ą , ja k o u k ła d e m o b s e rw o w a ln y m , n a to m ia s t d ru g i u jm u je W s z e c h ś w ia t ja k o g lo b a ln y a s p e k t ś w ia ta m a te ria ln e g o r o z p a tr y w a n y je d y n ie z p u n k tu w id z e n ia jeg o cech a s tro n o m ic z n y c h . B u d z ą o n e je d n a k w ie le w ą t p l i ­ w o ści, d la te g o te ż A u to rz y a r t y k u łu w y s u w a ją in n ą k o n c e p c ję , t r a k ­ t u j ą c W s z e c h ś w ia t ja k o cało śc io w y a s p e k t w s z y stk ie g o , co is tn ie je , o d ­ p o w ie d n io do o k re ś lo n e g o e ta p u p o z n a n ia . W sz e c h ś w ia t t a k r o z u m ia ­ n y n ie s ta n o w i ja k ie g o ś ra z n a z a w s z e u s ta lo n e g o z b io ru , lecz z w ią

-z a n y je s t o rg a n ic -z n ie -z k o n te k s te m p o s tę p u ją c e j d -z ia ła ln o ś c i p o -z n a w ­ c z e j cz ło w ie k a . W t e n sp o só b w r a z z ro z w o je m n a u k i z w ię k sz a ć się b ę d z ie ta k ż e z a k re s te r m in u „ w s z e c h ś w ia t” . M ożna w y s u n ą ć z a s tr z e ­ ż e n ie , iż ta k ie o k re ś le n ie o b ie k tu k o sm o lo g ii n ic z y m n ie ró ż n i s ię od k r y ty k o w a n e j p o p rz e d n io p rz e z A u to ró w k o n c e p c ji W s z e c h ś w ia ta u to ż ­ s a m ia n e g o z a k re s o w o z M e ta g a la k ty k ą i m a ono c h a r a k t e r filo zo ficzn y . W d ru g ie j części a r t y k u łu K a z iu ty ń s k i i Kairimln p r z e p r o w a d z a ją d y s ­ k u s j ę p o ję c ia n ie s k o ń c z o n o ść w k o sm o lo g ii, W r a m a c h k o sm o lo g ii n e w ­ to n o w s k ie j n ie s k o ń c z o n o ść W s z e c h ś w ia ta w y n ik a ła z a b s o lu tn e g o c h a ­ r a k t e r u p r z e s tr z e n i i c zasu i b y ła ty p u m e try c z n e g o . D o p ie ro k o sm o lo ­ g ia r e la ty w is ty c z n a p o z w o liła n ie c o in a c z e j sp o jrz e ć n a to z a g a d n ie ­ n ie. Z g o d n ie z t ą te o r ią w ła s n o ś c i g e o m e try c z n e c z a s o p r z e s tr z e n i w d a ­ n y m p u n k c ie i w dainej c h w ili c zasu z a le ż ą od r o z k ła d u i r u c h u m as g r a w ita c y jn y c h oraiz od u k ła d u o d n ie s ie n ia . D o p ro w a d z iło to do w n io ­ s k u , że W s z e c h ś w ia t je s t n ie s k o ń c z o n y w c z a s o p rz e s trz e n i w z g lę d e m d o w o ln e g o u k ła d u o d n ie s ie n ia . N a to m ia s t sk o ń o zo n o ść b ą d ź n ie s k o ń c z o ­ n o ść W sz e c h ś w ia ta w cza sie lu b p r z e s tr z e n i (r o z p a try w a n y c h osobno) z a le ż y od k o n k re tn e g o m o d e lu , a n a w e t od u k ła d u o d n ie s ie n ia , ja k w p r z y p a d k u n ie je d n o r o d n e g o i a n iz o tro p o w e g o W sz e c h ś w ia ta .

W k o ń c o w e j części a r ty k u łu A u to rz y s t a w i a ją is to tn e d la k o sm o ­ lo g ii p y ta n ie : Czy p rz y p o m o cy ś r o d k ó w e m p iry c z n y c h m o ż n a d o w ieść sk o ń c z o n o śc i b ą d ź n ie sk o ń c z o n o śc i W s z e c h ś w ia ta ? W k o sm o lo g ii n e w ­ to n o w s k ie j f a k t n ie s k o ń c z o n o śc i W s z e c h ś w ia ta w c z a sie i p r z e s tr z e n i b y ł p o w s z e c h n ie p rz y jm o w a n y . J e d n a k ż e z m e to d o lo g ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia f a k t t e n n ie je s t lo g ic z n y m n a s tę p s tw e m te z fiz y k i k la s y c z ­ n e j, lecz ty lk o p o s tu la te m w p ro w a d z o n y m do te o rii. W k o sm o lo g ii r e ­ la ty w is ty c z n e j n ie s k o ń c z o n o ść W s z e c h ś w ia ta w c z a sie i w p rz e s trz e n i ró w n ie ż n ie m oże by ć w y k a z a n a p rz y u ż y c iu ty lk o d a n y c h e m p iry c z ­ n y c h , p o tr z e b n e są p e w n e z a ło ż e n ia d o d a tk o w e . Z a ło ż e n ia t e je d n a k są r ó w n o w a ż n e te m u , co c h c e m y d o w ieść. W r e z u lta c ie A u to rz y d o ch o d zą d o w n io s k u , że k a ż d a p ró b a lo g iczn eg o w y k a z a n ia n ie s k o ń c z o n o śc i b ą d ź sfcońozoności W s z e c h ś w ia ta n a g ru n c ie k o sm o lo g ii r e la ty w is ty c z n e j -za­ w ie r a b łą d p e titio p rin c ip ii. T e z a ta k a p o d le g a je d y n ie k o n firm a c ji i k o n s e k w e n tn ie m o że by ć p r z y jm o w a n a z w ię k sz y m lu b m n ie js z y m p ra w d o p o d o b ie ń s tw e m . N iem o żn o ść w y k a z a n ia sk o ń czo n o ści b ą d ź n ie ­ sk o ń c z o n o śc i W sz e c h ś w ia ta zac h o d z i w p r z y p a d k u , g d y te z a t a d o ty c z y W sz e c h ś w ia ta w cało ści, n ie d o s tę p n e g o w p e łn i e m p iry c z n y m m e to d o m b a d a ń . N a to m ia s t w y k a z a n ie sk o ń c z o n o śc i lu b n ie s k o ń c z o n o śc i n a s z e j M e" ta g a la k ty ik i, w czasie i w p r z e s tr z e n i m oże b y ć d o k o n a n e n a d ro d z e e m p iry c z n e j. W ta k im ra z ie — ja k s tw ie r d z a ją K a z iu ty ń s k i i K a r ­ m i n — d ą ż e n ie w k o sm o lo g ii do o p is y w a n ia c a łe g o W sz e c h ś w ia ta je s t n ie u p r a w o m o c n io n e , g d y ż p ro w a d z i d o p o w s ta w a n ia p a r a d o k s ó w lo ­ g ic z n y c h n ie do p o k o n a n ia w r a m a c h te j n a u k i. W y d a je się je d n a k , że p o w s ta w a n ie p a ra d o k s ó w n ie je s t w y s ta r c z a ją c y m a r g u m e n te m d la k o ­ n ie c z n o śc i o g ra n ic z e n ia p rz e d m io tu b a d a ń k o sm o lo g ii. M ożna zgodzić się z ty m , że n ie is tn ie je e x p e r im e n tu m c ru c is d la te z o sk o ń c z o n o śc i i n ie s k o ń c z o n o śc i całe g o W s z e c h ś w ia ta . N ie d a je się ro z w ią z a ć teg o z a g a d n ie n ia ta k ż e n a p ła s z c z y ź n ie k la s y c z n e j filo zo fii p rz y r o d y . P o z o ­ s t a j e do p rz e a n a liz o w a n ia , czy je s t to m o żliw e n a p ła s z c z y ź n ie filo ­ zo fii b y tu . P ro w a d z i to z a te m do p rz e k o n a n ia o n ie w y s ta rc z a ln o ś e i p rz y ro d n ic z e g o u ję c ia rz e c z y w is to śc i i o p o tr z e b ie filo zo fii. N a to m ia s t d ą ż e n ia do o p is y w a n ia W sz e c h ś w ia ta w cało ści m o g ą b y ć r e a liz o w a n e w k o sm o lo g ii —» ch o ćb y n a dirodze e k s tr a p o la c ji.

n e j m o n o g r a fii p o b u d z a ją c z y te ln ik a do d y s k u s ji i sa m o d z ie ln e g o m y ­ śle n ia . P r z y c z y n ia ją się w te n sp o s ó b d o ro z w o ju n a u k i, ja k o że w y ­ m ia n a p o g lą d ó w prow adzi* z w y k le do d alsz e g o u ś c iś la n ia a n a liz , co je s t szczeg ó ln ie p o ż ą d a n e w filo zo fii i m e to d o lo g ii p rz y r o d o z n a w s tw a . O m a w ia n a k s ią ż k a z p e w n o ś c ią z a in te r e s u je n ie ty lk o filo z o fa p r z y r o ­ d o z n a w s tw a , lecz ta k ż e filo z o fa p rz y ro d y , jaik ró w n ie ż i p rz y r o d n ik a .

B o le s ła w R o k

G. A. J u g a j: F iło s o w s k ije p r o b lie m y tie o r ie tic z ie s k o j b io lo g ii, M o sk w a

1976, Izd. „ M y si” , s. 247.

W k o ń c u p ie rw s z e g o ć w ie rć w ie c z a n a sz e g o w ie k u u k a z a ło się sz e re g p r a c z z a k r e s u b io lo g ii te o r e ty c z n e j m . in. R . E h r e n b e r g a , L. B e r ta - la n f f y ’ego, E. B a y e ra . P o ja w ie n ie się ty c h p o z y c ji s p o w o d o w a n e by ło o s ią g n ię c ie m p rz e z b io lo g ię w y ższeg o sz czeb la ro z w o ju , n a k tó r y m k o ­ n ie c z n a b y ła r e f le k s ja n a d s p e c y fik ą p o z n a n ia i m e to d o lo g ii n a u k i 0 ży ciu , ja k ró w n ie ż d o k o n a n ie z a b ie g ó w s y n te ty z u ją c y c h d o ty c h c z a s o ­ w e o sią g n ię c ia u z y s k a n e w r a m a c h c z ą s tk o w y c h te o r ii b io lo g iczn y ch . W sz y s tk ie t e w y s iłk i z m ie rz a ły do u c h w y c e n ia is to ty ż y c ia i n a s iliły się p o n o w n ie w p o ło w ie l a t sz e ś ć d z ie sią ty c h . P rz y c z y n ą b y ł d y n a m ic z ­ n y ro z w ó j n a u k b io lo g ic z n y c h , o s ią g n ię ty d z ię k i z a s to s o w a n iu w b io ­ lo g ii m e to d fiz y k i, c h e m ii, m a te m a ty k i czy te ż c y b e rn e ty k i, co sp o ­ w o d o w a ło p o ja w ie n ie się s z e re g u n a u k in te r d y s c y p lin a r n y c h . R ozw ój ty c h o s ta tn ic h , m im o w z r a s ta ją c e j s p e c ja liz a c ji, w s k a z a ł n a k o n ie c z n o ść p o d e jś ć in te g r u ją c y c h , k tó r e p e łn ie j w y ja ś n ia ły b y z ja w is k o b io lo g iczn e. O b e c n ie b io lo g ia te o r e ty c z n a z n a jd u je się c ią g le w s ta d iu m p o w s ta w a ­ n ia , s tą d in te r e s u ją c y m i w a ż n y m je s t z b a d a n ie je j a s p e k tó w lo g iczn o - -g n o z e ó lo g ic z n y c h . T eg o w ła ś n ie z a d a n ia p o d ją ł się G e ra s im A. J u g a j w sw e j k sią ż c e o filo z o fic z n y c h p ro b le m a c h b io lo g ii te o r e ty c z n e j. R o z­ w a ż y ł on d ia le k ty c z n o - i fo r m a ln o - lo g ic a n e z a s a d y b u d o w a n ia te o r ii w b io lo g ii, p rz y czym n a b a z ę m e to d o lo g ic z n ą sw y c h d o c ie k a ń o b ra ł lo g ik ę „ K a p ita łu ” M a rk s a .

R e c e n z o w a n a p r a c a s k ła d a s ię z tr z e c h części. W p ie r w s z e j o m a w ia a u to r z a k r e s p o ję c ia b io lo g ii te o r e ty c z n e j, je j p rz e d m io t i m e to d y . D ru g ą część w y p e łn ia ją ro z w a ż a n ia o z a sa d n ic z y c h s p r z e c z n o ś c ia c h p o ­ z n a n ia b io lo g iczn eg o . Z n a jd u je m y tu o m ó w ie n ie d w u a n ty n o m ii: części 1 c a ło śc i (.p arad o k su c a ło ścio w o ści )o ra z n iższego i w y ższeg o ( p a r a ­ d o k s ro z w o ju ). D ro g i p o k o n a n ia ty c h a n ty m o m ii w r a m a c h o g ó ln ej te o r ii ż y c ia z o s ta ły z a p re z e n to w a n e w tr z e c ie j części k sią ż k i.

Z a g a d n ie n ie p rz e d m io tu b io lo g ii te o r e ty c z n e j p o p rz e d z ił a u to r a n a ­ liz ą c h a r a k t e r u sa m e g o p o z n a n ia te o re ty c z n e g o . G łó w n e z a d a n ie teg o p o z n a n ia u p a t r u j e on w d o ta r c iu do w e w n ę tr z n e j je d n o ś c i ró ż n y c h fa k tó w . Z a p ie r w s z ą cech ę p o z a n ia te o re ty c z n e g o u w a ż a J u g a j u ję c ie o b ie k tu ja k o całości. P o ję c ie cało ścio w o ści i sy s te m o w o śc i m o ż n a r o z u ­ m ieć, o n to lo g ic z n ie ja k o s y s te m o w o ść o b ie k tu , g n o s e o lo g ic z n ie ja k o s y ­ ste m o w o ść p o z n a n ia i w re s z c ie lo g ic z n ie ja k o sy s te m o w o ść w ie d z y . J e d y n ie te n o s ta tn i a s p e k t czy n i a u to r p rz e d m io te m sw e j a n a liz y .

N a u k a czy te ż w ie d z a te o r e ty c z n a ja k o s y s te m s k ła d a się z w ie lu n ie s p ro w a d z a ln y c h do sie b ie p o zio m ó w , co o d z w ie rc ie d la b u d o w ę sa m e j rz e c z y w is to śc i. I s to tn ą c e c h ą je s t h ie r a rc h ic a n o ś ć te j s t r u k tu r y . W ied za 14 — S tudia P h ilo so p h ia e C h ristian ae