R O C Z N IK X X X W A R S Z A W A , L IS T O P A D 1946 N R 8
M l A
IL U S T R O W A N Y M IE S IĘ C Z N IK K R A J O Z N A W C Z Y
War#?*»»*. T * * tr Wi<dfó. P*t. J. Bułhak
O B O Z Y K R A J O Z N A W C Z E M
P o s tra s z n y m k a ta k liz m ie -d z ie jo w y m , k t ó r y p rz e s z e d ł mad. E u ro p ą , a P o ls k ę d o ś w ia d c z y ł szcze g ó ln ie silni'«, ro z p o c z y n a się ma zie
m ia ch naszych n o w e życie.
W y c h o w a n ie w s p ó łc z e s n e . m u s i p ró c z w z n io s ły c h id e a łó w i zasad1 m o ra ln y c h w dio- h"itmv sn o só b u w z id ę d n ia ć w s w y c h p ro g ra m ach p rz e g o to w a n ie m ło d z ie ż y d o tru d n y c h i s k o m m h k o w a n y c h w a ru n k ó w d z is ie js z e g o i b y fu i do p rz y s z łe ) p raicy w o b ra n y c h zaw o
dach. A b y to u s k u te c z n ić m u s i w y ch o w a w ca , z w ra c a ć d u ż ą uwiaieę na ks z ta łc e n ie z m y s łu rze
c z y w is to ś c i ii ro z u m ie n ie ta l rz e c z y w is to ś c i1.
A n ic ta k nile k s z ta łc i z m y s łu rz e c z y w is to ś c i, jja k o b c o w a n ie z zie m ią , p rz e b y w a n ie na ło n ie p r z y ro d y . B o zie m ia t o s k a rb ie c b o g a ty , z k t ó re g o c z e m a ć m o ż e m y n ie p rz e b ra n e diary dla d u c h a i cia ła.
R u c h k ra jo z n a w c z y w p e łn i to zromumi-ał i ru c h tleni, -a zw ła szcza w y c ie c z k i i o b o z y le t
n ie są w w y c h o w a n iu m ło d z ie ż y n a d z w y c z a j1 c e n n y m i ś ro d k a m i» k tó re p rz y n o s z ą w ie lk ie k o rz y ś c i d la k s z ta łto w a n ia , się c z ło w ie k a , p rz y s z łe g o o b y w a te la p a ń stw ® , je g o c h a ra k te ru i p o s tę p o w a n ia .
I tu na p ie rw s z y plan, trz e b a w y s u n ą ć o b o z y k ra jo z n a w c z e , k tó re , n ie s te ty , nie są u nas dioeenname i d o tą d s to s u n k o w o rzadko- ty lk o b y ły organizow a nie . P rz e d w o jn ą pięknie w y n i k i d 'a ły o b o z y k ra jo z n a w c z e , z o rg a n iz o w a n e m ie d z y in n y m i w r. 1936 w P o d e g ro d z iu i w r- 1938 w D o b re j;, w p o w . lim a n o w s k im .
O b o z y k ra jo z n a w c z e p o w in n y , b y ć dla d a n e g o z e sp o łu m ło d z ie ż y u rz ą d z a n e w czasie k a ż d y c h w a k a c y j, lu b fe r y j. C e lo w y m b y ło b y ta k ie p la n o w a n ie ,, a b y c o ro k u , is tn ia ł obóz, w in n y m ś ro d o w is k u re g io n a ln y m . Da, to, m ło d z ie ż y m o ż n o ś ć z a p o z n a n ia się z ró ż n y m i1 k r a i
n a m i naszej R z e c z y p o s p o lite j, ic h kra ijio b ra - zemi, e tnografią:, k u ltu r ą , ż ycie m społecz
n y m itp .
IN a le ż a ło b y raz u rz ą d z ić o b ó z ma P o d h a lu , u s tó p T a tr , d la z a z n a jo m ie n ia m ło d z ie ż y z re
g io n e m g ó rs k im , in n y m ra z e m n a d m o rze m , d la p o z n a n ia K a szu b szczyzm y, k ra jo b ra z ó w - (B a łty k u , to z n ó w mad O d r ą w re g io n ie O p o l
s z c z y z n y itd . W te n spoisób m ło d z ie ż p o zn a ć
m o że k :lk ia o d rę b n y c h k r a in P o ls k i w czasie k il k u w a k a c y j.
J a k i p o w in ie n b y ć p la n p ra c y o b o z u k r a jo z n a w c z e g o ? P rze d e w s z y s tk im 'grunta o b o - zo w a nii« m oże b r ó z b y t lic z n a . W y s ta rc z a
¡20 — 2 5 osób- N a le ż y w y b ra ć spo śró d ' m ło d z ie ż y k ie ro w n 'k ą o b o z o w e g o , le go zastępcę,
s e k re ta rz a i ,ska rb n ‘k a . k t ó r z y razem- z; oróe- k u n e m k o ła k ra jo z n a w c z e g o - s ta n o w ią zarząd -obozu.
N a jp ie r w m u s im y p rz y s tą p ić doi o p ra c o w a n ia re g u la m in u - o b o z u , w k tó r y m zostaną z a w a rte n a jw a ż n ie js z e w ska zania, i cele o b o zu - -Z k o le i1 n a le ż y -opracować re g u la m in d n ia , z w y s z c z e g ó ln ie n ie m c o d z ie n n y c h zajęć1, ro z p la n o w a n y c h w e d łu g g o d z in i m in u t.
U c z e s tn ic y o b o z u k ra jo z n a w c z e g o d zie lą się na -gru py, w e d le s w y c h z a m iło w a ń i- z-alnte- soiwań n-p. g ru n a g e o g ra fic z n a , p rz y ro d n ic z a , e tn o g ra fic z n a , k u lt u r y i s z tu k i, za g a d n ie ń go
sp o d a rc z o - -społecznych itp . i o p ra c o w u ją o d p o w ie d n ie z a g a d n ie n ia , oldinosząice1 się do- p e w - n e i m a łe j iied, m ostki g e o g ra fie z ne-i inaijlepiiei- wsi, c z y też m ia ste czka , g d z ie z n a jd u je s-;-e obó z- P o ś ró d u c z e s tn ik ó w zima id z ie się z w y k łe p a ru ry s o w n ik ó w . k ł ó rz y są bardizo. po-trzebni, ce
lem- ry m o w a n ia n p . u ła m k ó w b u d o w n ic tw a , z a b y tk ó w , filg u r p rz y d ro ż n y c h itp . W s z y s tk -o to n a le ż y d o -stro n y n a u k o w o - poznaw czej;
o b o zu .
O p ra c o w a n ie zajęć o b o z o w y c h i p la n u w y cie czek je s t z a g a d n ie n ie m b a rd z o w a żnym - i- d o b rz e się z a ró w n o n-ad ro złożenie m ! w e d łu g czasu, jako- te-ż nad1 -org aniza cją i ce lo w o śc ią ziar -stainowić nale-ży. W -ro zkła d zie d n ia o b o z o w e g o trz e b a u w z g lę d n ić oz ais na ćw iczenia- cielesne, -zwłaszcza p rz e d śn ia d a n ie m , n a -gry ruicbowe, na b liż s z e , o-raiz dals-ze w y c ie c z k i. D o p ie rw s z ych b ę d ą n a le ż a ły w y c ie czki), m ające n a celu z w ie d z a n ie i b a d a n ie m ie js c o w o ś c i g d z ie , lu b w p o b liż u k t ó r e j, obó z się m ie ś c i i zb ie ra n ie miateri-ału rze-czoiwego d la o p ra c o w a n ia p e w n y c h za g a d n ie ń , w z g lę d n ie celem- monoigina-
fic-zineigo u ję c ia tem iatu.
-K o m is ja k ó ł k ra jo z n a w c z y c h , m ło d z ie ż y P o ls k ie g o T o w . K ra joznaw czego-, w y d a la p-rze-d w o jn ą szereg k w e s tio n a riu s z y d o ty c h ce ló w , ( p r e h is to r y c z n y p r z y r o d n ic z y , d o ba-
d a ń mad kra jjo b ra ze m , d o o p is « miasto,, z b ió r a n k ie t it p . ) , iniiieisitełliy, d z iś tr u d n o j»e jusż d o - sitaó. B y ło b y zatem w s ka za n ą rzeczą p o m yśle ć o d r u k u ta k ic h kw eistóóinariuszy, B a d a n ia , o p a rte na p o z n a n iu n a o czn ym , m u szą b y ć d ro biazgow e*, b a d a ją c y mie moiżie piomimąć1 iwi
s w o ic h sp o strze że n ia ch .niczego, co w id z ia ł, z a u w a ż y ł, u s ły s z a ł, b o w s z y s tk o (tk> m o że m ieć dllia n ie g o w a rto ś ć p rz y o p ra c o w y w a n iu dan e
g o z a g a d n ie n ia P rz y o p ra ć o w y w ia n iu k w e - s tyji sp o łe c z n y c h , b a rd z o w a ż n y m 1 ¡jest p rz e p ro w a d z e n ie a n k ie ty , w y w ia d ó w kip.'
¡W y c ie c z k i dalsze m u s z ą b y ć sta ra n n ie z o rg a n iz o w a n e . N a jp ie r w z a s ta n o w ić się n a le ż y n a d trasą, o b lic z y ć , ile b ęd zie p o trz e b a cza- su na p rz e b y c ie d ro g i, ro z p la n o w a ć ją na- p o szczególne o d c in k i, w y z n a c z y ć p u n k ty p o s to ju , w z ią ć p o d u w a g ę c ie k a w e i in te re su ją ce kraijicibraay, s k a ty , o k a z y i o s o b liw i oś cii p r z y ro d n ic z e , w a rs z ta ty p rz e m y s łu w ie jis k ie g o , b u
d o w le , z a b y tk i itp -
T ra s a w y c ie c z k i p o w in n a b y ć to k n a k re ślo na, a b y p o w ró t nas tęp o.wal i nną, diogąi.
Do- p ro g ra m u o b o z u p o w in n o też w c h o d z ić u rz ą d z a n ie w ie c z o ra m i w s p ó ln y c h poga-
dłanek i d y s k u s ji chóru, ogniska i g ier to w a rzyskich,, -a jeśli to jest możliwie, w ieczornicy krajo zn aw cze j dla szerszego ogółu m ieszkań
ców danej' m iejscow ości.
¡Obóz kra jo zn a w c zy dla m ło d zie ży m a na w id o k u cele następujące:
lj) 'zdrow otne, g d y ż p rze b y w a n ie na św ie
ży m p o w ie trzu , za b a w y i. g ry, spacer i w y c ie c z-:
ki* są. p o d w zg lę d em zd ro w o tn y m nieocenione, 2j) pozn aw czo - n au k o w e , bo. rozszerza i u a k ty w n ia pojęcie krajo zn aw stw a, daje por ziytywme w y n ik i pracy badawczej; i naukowiej
3 ) uczuciowe, ro zb u d za bow iem p ra w d z i
wki m iłość k ra ju rod zin n eg o ,
4 ) społeczne, g d y ż w spółżycie w gru p ie i w yp e łn ia n ie w sp ó ln ych o b o w ią zk ó w i zadań 'kształtuje przyszłego o b y w atela, a poza tym uczy m ło d zie ż obserwacji, spostrzeżeń i wie.- łu in n y c h cech i zalet ta k d la m ło d z ie ż y w przyszłym* ży c iu niezbęd nych.
A zatem : o rg a n izu jm y obo zy k ra jo zn a w cze dla m ło d zie ży na terenach całej R zeczypo
sp o lite j! (
P ro /. T a d e u s z P r u s - W iś n io w s k i.
LASY I JEZIORA POMORZA ZACHODNIEGO ■
(O zd o b ą P o m o rz a Z a c h o d n ie g o : są p ię k n e la s y , ro z rz u c o n e n a ro z le g ły c h s fa lo w a n y c h obszarach.
W p r a w d z ie o k o lic e S ta ro g a rd u nie o b fi
tu ją w la s y ; c a ły p o w ia t z a w e ra le d w ie 22,322 h a p o w ie rz c h n i le śn e j, co s ta n o w i 1*8,3% w* stor s u n k u d o o g ó ln e j p o w ie rz c h n i p o w ia tu , a w in no b y ć p rz y n a jm n ie j 25% .
W e d łu g ro d z a ju w ła s n o ś c i, na la s y p a ń s tw o w e p rz y p a d a ło 11.259 h a , sa m o rzą d o w e 2 9 6 7 h a i p ry w a tn e 8,096 ha. D ro b n ą w łasność d o 50 h a tw o r z y 542 ha, reszta tj;. 21 ,7 8 0 ha s to n io w iła w ię k s z a w ła sn o ść. O b e c n ie w s z y s t
k ie la s y z o s ta ły u p a ń s tw o w io n e , z w y ją tk ie m d r o b n e j w ła s n o ś c i.
L a s y te z g ru p o w a ln e są p rz e w a ż n ie we w s c h o d n ie j części p o w ia tu , g d z ie tw o rzą , d w a n a d le ś n ic tw a p a ń s tw o w e : J a k u b o w a (Ja co b s- hagein) i R a scim a k ( W e d ie ls d o r f) . Z a le d w ie trze cia część la s ó w ro z rz u c o n a je s t wi in n y c h
częściach p o w ia tu . K o ło sam ego S ta ro g a rd u je s t n ie w ie le m a ły c h la s k ó w .
L as u; s z a c ie ś n ie ż n e j.
W k n ie i p o m o rs k ie j.
iZaitioi ma z a ch ó d o d S ta ro g a rd u ,, w stron ę S zczecina, ju ż na te re n ie p o w ia tu N o w o g r ó d i G r y f in , zalegają znaczne obszary, la s ó w , w c h o dzących, w s'kiad k ilk u n a d le ś n ic tw a m ia n o * w ic e: R o z d o ły (M u e h le n b e c k ), P o d g ro d z ie ifjF rie d rio h s w a ld e ) i. W rz o s o w a ( P u t t) o łą cz
nej, p o w ie rz c h n i cłkoito 30 000 ha. R o z p o ś c ie ra - jią się on,e p rz e w a ż n ie n a g le b a c h p ia s z c z y stych,, s u c h y c h , c h o ć tra fia ją , się ró w n ie ż g le b y le psze, u ro d z a jn ie js z e z p rze w a g ą g lin y . N ie b ra k u je te ż k a m ie n i m o re n o w y c h ,, b ę d ą c y c h p o z o s ta ło ś c ią e p o k i lo d o w c o w e j.
N a p ó łn o c nad brzegam i, I n y ro z p o s ta rł się la s n ae ijski, n a le żą cy do S ta ro g a rd u o p o w ierzchni» 1500 ha, p ię k n ie u trz y m a m y .
!N,ad b rz e g a m i O d iry p rz e w a ż n ie cią gną się czyste la s y ig la s te , zło żo n e z so sn y , p ra w ie b ez p o d s z y c ia . L a s y te są sm u tn e , g ołe, o- d a le k ie j w id o c z n o ś c i, n ie z d o ln e z a c h w y c ić olka.
J a k o d o m ie s z k a w y s tę p u je p rz e w a ż n ie b r z o za, a w m a ły m s to p n iu ró w n ie ż d ą b . Sosna' je s t t u ta j g a tu n k ie m , d o m in u ją c y m '. B o ry n a d - odtrzańakie są ro zle g le , m ie js c a m i się o ż y w ia ją
i n a b ie ra ją u r o k u tam , g d z ie d rz e w a liścia ste w ystę p -u ją lic z n ie j.
iNla le p s z y c h g le b a c h w y s tę p u ją czyste la s y ś w ie rk o w e . T e są ¡ponure ja k noc, w ie c z n y m iro k w n ic h p a n u je , a gęste są do, tego. s to p n ia , że n ie s p o s ó b się przez n ie przecisnąć, lu b 'też t y lk o z tru d n o ś c ią przedrzeć, się przez n ie 1 m o ż na. Plod o k a p e m ty c h d rz e w o s ta n ó w żadna r o ś lin k a g le b y n ie o k ry w a , w ięc zd,a. się, że to państw o, śm ie rc i...
J o d ła n a P o m o rz u Z a c h o d n im i n ie w y s tę p u je , c h y b a g d z ie ś t y lk o w y ją tk o w o . Zal.io m o d rz e w ' s p o ty k a się d o ś ć czę s to w p o sta ci p o je d y n c z y c h d rze w , ro z rz u c o n y c h w ś ró d in n y c h d rz e w o s ta n ó w .
N la żyźnieijiszych g le b a c h ro z p o ś c ie ra ją si,ę la s y liś c ia s te z b u k ie m na czele. T o w a rz y s z ą m u : d ą b , je s io n , k lo n , jiawcw i in n e . Im ' w ię k sza je s t ro z m a ito ś ć g a tu n k ó w , fe m las je s t w e se ls z y i b a r d z ie j ra d u je o k o .
iP rym i d z ie rż ą p c d k a ż d y m w z g lę d e m , a w ię c z a ró w n o g o s p o d a rc z y m , ja k i e ste tycz
nym i, la s y mieszanie, ¡Są one n a jd o s k o n a ls z e ta k co do, s w e j s tru k tu ry ,, jia k i s iły ż y c io w e j.
K ra jo b ra z p o m e rs k i. F o t. J . B u łh a k
R z a d k o dhwiiuijt,, » chce ch o ro b a je n a w ie d z i, to m a p rz e b ie g 'ła g o d n y i s z y b k o bez w ię k s z y cib s z k ó d p rz e m ija .
Plrawidziwiie pięknie i to, przez r o k c a ły są t y lk o la s y m ieszane złożone z d rz e w ig la s ty c h ii liś c ia s ty c h , I ty c h ’w ła ś n ie je s t tu ta j m nóstw o,.
L a s y p o m o rs k ie w p o rz e je sie n n e j m ie n ią się w s z y s tk im i, b a rw a m i tę c z y i k a p ią zło te m , za- dhiwycaiąc okoi.
iM ło d n r k i i, s z k ó łk i są g o d n e p o ,c h w a ły — d z ie ło le ś n ik ó w m iernieek'eh. T rz e b a to przyr
żnąć w im ię be z stro n n o ś ć ii i s p ra w ie d liw o ś c i, W d z ie ło b o d io w ii w k ła d a li oni, dużo, starań.
S ia tka m ii d ru c ia n y m i o to czo n o całe d z ie s ią tk i h e k ta ró w m llH dych u p ra w , celem zabezpieczę*
niia p rz e d s z k o d liw ą d z ia ła ln o ś c ią , z w ie rz y n y - S k u te k ta k i, że m łc id n ik i gęste są jiak szczot
k i, a p r z y d ro g a c h i. g ra n ic a c h tw o rz ą ścia n y z ie lo n o ś c i zda, się n ie p rz e b y te .
(Z aznaczyć trzeba., że s p o ty k a się w s z ę d y m n ó stw o , rz a d k ic h e g z o ty k ó w , t j. d rz e w p o r ch o d z e n ia zagranicznego,, u nas ju ż częściow o zaaklim atyzoiw aim ych. W e w n ą tr z k r a ju wiedzą, o n ic h t y lk o z teorii,, tu ta j m o ż n a się n a nie na
tk n ą ć n ie m a l na k a ż d y m za krę cie d ro g i- W d h o -
& « r ,.
d zą tu w ra ch u b ę ta k ż e d rz e w a ta k ie ja k : d ą b c z e rw o n y , sosna w e jm u tk a . tu je , c e d ry , czer
w o n e le s z c z y n y , czerw on e b u k i, tu lip a n o w c e , o rze ch y, sre b rn e *,o p o le , w ie r z b y płaczące i w ie le , w ie le in n y c h , nie m ó w ią c ju ż o b o g a c
tw ie k rz e w ó w , k tó r y c h ro z m a ito ś ć je s t tu nie
p rz e b ra n a .
Z naszej1 ro d z im e j f lo r y zachow ane są ro z m a ite c ie k a w e otkaizy, n ie z w y k le stare, is tn e o lb rz y m y , lu b o p o tw o rn y c h k s z ta łta c h połai- mańoe. d rz e w a pozrastane , lu b ze sobą p o s p la tane. T a k nip., w n a d le ś n ic tw ie R o z d o ły j eden d ą b zw ie się „d ą b — w id m o " z p o w o d u n ie s a m o w ity c h k s z ta łtó w .
|W , n a d le ś n ic tw ie J a k u b o w o , u ro c z y s k u
„ R u c z a j“ są dwia d ę b y wi w ie k u około, 600 la t o ś re d n ic y n a w y s o k o ś c i p ie rs i c z ło w ie k a 1,60 m , a w u ro c z y s k u „ K u r h a n y “ c z te ry d ę b y w w ie k u o k o ło 800 la t o, ś re d n ic y , się g a ją cej d w ó c h m e tró w . W o b w o d z ie m arą o d 4 3 0 d o 5 5 0 m, w y s o k o ś ć sięga d o 30 m . O lb r z y m y te p a m ię ta ją B o le sła w ia K rz y w o u s te g o , k t ó r y c z y n ił poidbióji P o m o rz a i Szczecin z d o b y w a ! - M loże p o d k tó r y m ś z n ic h o d p o c z y w a ł? — K tó ż to m o że w ie d z ie ć ? W n a d le ś n ic tw ie
J e a io ro S ta re D ratutko. l o t J, B ułhak
■ ' . /,
5 S tauJóu; K o ło P o łc z y n a . F o t. J . B u łh a k
R o z d a ły j-esit dąb, zw iany ,,dę b e m N a p o le o n a ; p o s ia d a 1 m ś re d n ic y i 30 mi w y s o k o ś c i.
(P o m n ik ó w n a tu ry i re z e rw a ló w je s t tu ta j spoina P ę k n ie i rz a d k ie o k a z y d rz e w tu lą się p o cm e n ta rza ch , w o g ro d z e n ia c h kiościolów i, o b o k d w o r ó w poi fo lw a rk a c h . p r z y d ro g a c h , p o a le ja ch itp , N ie m c y u s ta n o w ili tu nawett re ze r
w a ty k ra jo b ra z c w e , m ające na celu zachow a,- niie p ię k n a n a tu r y w stanie n ie z m ie n io n y m i. Są 'ileż re z e rw a ty to rfo w is k o w e , jeziorne,, leśne, w rz o s o w is k o w e , łą k o w e iitd',
O b " k nadleślniiiczówkii „¡W rz o s o w a " sto i sitara l :pa drobno iliisitu a ci obi w o d z ie 5.50 m i 17 m w y s o k a . N ia w y s o k o ś c i. 1 3 0 m dzieli) się n,a p -ęć s d n y c h o d n ó g . Plląitwa k o m a ró w tw o rz y is tn y nami1 o t, p o d 1 k tó r y m mioże c a ły o d d z ia ł w o js k a s w o b o d n ie o b o z o w a ć .
INlie b ra k u je 1 też, w o k o lic y d rz e w z gaitun- k ó w w y m ie ra ją c y c h , tji- cisó w . M ó w ił się n a w e t o s ie d lis k a c h cisa,. W p o d w ó rz u , s z k o ły p o w s z e c h n e j w S ta ro g a rd z ie s to i s ta ry cis,
o g ro d z o n y p ło tk ie m .
(N a ilw ię k s z y micdrzielw na P o m o rz u z a s z y ł się w gąszczu n a d le ś n ic tw a C ze rn ica . Jest 216 m wysickiii. a obw iod nicia sięga 3 m.
W la sach n a d le ś n ic tw a P o d g ro d z ie jesN o r g ro m m y okaiz,, ziwainy „ś w ię tą kip ą“ o o b w o d z ie 7,,40 m, w y s o k i na 25 m. N ie d a le k i© odi zie m i roizdw ajia się na. d w a tę gie k o n a ry . Je st tioi je d n a z nar w ię k s z y c h B p P o m o rz a .
(Niedawne# w n a d le ś n ic tw ie Rloizdioily śc ię ty zioistał d ą b — o lb rz y m o w y s o k o ś c i 47 mi, co rz a d k o się u nais s p o ty k a , a d ru g ii w y s o k i ma 43 m dcitąd, jleszioze sto i.
■ Z a to ja ło w ie c s to s u n k o w o rz a d k o się tu ta j s p o ty k a , co d z iw i i ziastanawiia.
IW spianrjalą o zd o b ą P o m o rz a Z a c h o d n ie g o są lic z n e je zio ra , ro z rz u c o n e wszędy, przez n a tu rę . K r ó lu je w ś ró d n ie b jezioro, N łe d źw ie d lziie , p o ło ż o n e w p o b liż u S ta ro g a rd u , n a jw ię k s z e na P o m o rz u . Jest 15 k m 1 d łu g ie , 3 k m sz e ro k ie , co c z y n i 45 kim 2 obszaru,. G łę b o k o ś ć p rze kra cza 40 m. P o s ia d a re lik to w ą flo rę i faunę, rz a d k o s p o ty k a n e ry b y -
(W ie le je z io r w ię k s z y c h i m n ie js z y c h k r y je się w lais,ach, s ta n o w ią c sw o iste 1 p ię k n o , czar n ie z ró w n a n y i n ie za p o m n ia n y., T o ja k b y s k r a w k i nreba., rzu co n e na ziem ię... N a w ieku z n ic h w id n ie ją w y s e p k i cuchę, ta je m n ic z e 1, niie- diosnężine. O w e jeznoria leśnie cz y n ią w ra że n ie m ie js c z a c z a ro w a n ych , z b a jk i w y ję ty c h . D rz e w a p o ch yla ją , się n a d niiimi, ja k b y się p rz e g lą d a ły ja k b y za p a trz o n e w g łą b w o d n e j to p ie li, urzeczon e p ię k n e m i g łę b ią z w o d n icz ą .
P ra w d z iw ą o z d o b ą i u ro z m a ic e n ie m la s ó w tu te js z y c h są rów nież,, niera z p rze p a stn ie g łę b o k ie , ja r y i u rw is k a , k rę te w ą w o z y i nozr le g łe z a p a d lin y . C h a ra k te ry s ty c z n ą cechę F o - miotrzia Z a c h o d n ie g o sta n o w ią , k ę p k i drzew«, rozrzuicone p o p o la c h i 'Jiąlkach, w ś r ó d r ó w n in i p a g ó rk ó w , co n ie z w y k le o ż y w ia i urozm aić®
k ra jo b ra z . Id!ą a n im i o lepsze1 długie,, wicąoe siię w s tę g i o lc h i w ierzb,, ciągnące się w z d łu ż stru m ie n i, wślriód ro z le g ły c h , jak, o k ie m sięg
nąć,, p ó i
ISziosy o k o lic z n e toi — tu n e le w ś ró d 1 z ie lo ności, k tó ry c h s k le p ie n ie tw orzą, ro z ło ż y s te k o r
n a ry i gałęzie d rz e w p rz y d ro ż n y c h . S u nie się miimtii c a ły m i kiłoimietcaimii b e z p rz e rw y , płosząc p ta d łw io , a w te j lic z b ie lic z n e ja s trz ę b ie . Biriak
D ro g a p rz e z la s p o m o rs k i. F o t. J . B u łh a k
ty llc o k a p lic z e k p rz y d ro ż n y c h , ta lk c h a ra k te ry s ty c z n y c h d la ś r-o id k c w y a h ' d z ie ln ic P o ls k i.
Jedlina z t y cli p ię k n y c h diróig:, k t ó r a przednia- laisy n a d le ś n ic tw a R o z d o ły z w ie się ,k r ó le w ską dirogą’% P ro w a d z i m ię d z y p rze p a śc ia m i, k tó re giimą w m ro k a c h g ę s tw in y la s ó w . Lecz marlpięknieljszią a d ró g m ii zinainych Pom orza- Z a c h o d n ie g o - jest1 d ro g a , która- p r o w a d z i z- Jar kiuboiwia do T y m le n n ik a . W ij e się ona serpen
ty n ą w ś r ó d w izig ó rkó w i. ja r ó w , bo chw ila- u k a z u ją c c u d o w n e patnoraimiy -jlezio-r, obraim oiwar n y c h lasaimii. D z ie s ię ć k ilo m e t r ó w j-edizie się tu> przieiz- la s y cierniste, tw o rz ą c e i-stne m o z a ik i k o lo ró w , b a rw i odcieni,, szu m ią ce ja k ą ś gwia- rąi ta je m n iczą . pełne1 ro iz h o w o ru p ta s z ą t i o ż y w
c z y c h w o lni. Ja d ą c tę d y p rz e ż y w a się istn ą b a k ę . Je ż e li taimitai dlnofga z w ie się „ k ró le w s k ą “ ' to ta . ,,cesarską’“ chyba, ziwiać się- powiinina.
IP rzy te jż e dro-dze w g łę b i la su istm icie k a m ie ńl p a m ią tk o w y , p cista w io m y praezl N ie m ców,, a p o ś w ię c o n y A lb e rto w i- Soh-laigetlerow:.
roizstrzellamemiu ,prz,ez F rain icuzó w w r. 1923 zia a k c ję sizipiiągowską .i s a b o ta ż o w ą w Z a g łę b iu R u lb ry . N a ip is uimiiieszczomiy na nim- głosu:
JScM lageter — - Stein.. E s k o im m t eimist d e r T ia g “ , co znaczy,, że nadejdzie- k ie d y ś dlzień ich- o s w o b o d z e n ia i pcim lsty aa d z ia ło W e rs a lu . Jest- to w y r a z wiiairy, ż,e N ie m c y z a p a n u ją k ie d y ś n a d ś w ia te m . że z m y lą we k r w i h a ń b ę p rz e g ra n e j woijimy. T u ż -o b o k n ie g o p o ls c y le ś n ic y m ie js c o w e g o n a d le ś n ic tw a u m ie ś c ili o b e c n ie d ru g i, k a m ie ń . ma k t ó r y m w y r y li naipis: „T n a d s z e d ł d z ie ń . 2; II/L 1 9 4 i5 ", w k t ó r y m to d n iu nastąpiło- o s w o b o d z e n ie te j ziieimii z p o d w ie lo w ie k o w e j
■niemieckiej „ o p ie k i" .i p o w ró t je j nja ło n o m a
c ie rz y . 1 „ .
M ó w ią c o llasaidb, n ie sp o só b p o m in ą ć z w ie rz y m y w ś ró d 1 -nich -b y tu ją c e j.
(Przed w o lln ą laisy tu te js z e p rz e d s ta w ia ły piairki,, p-elne z w ie rz y n y , nlemiaill z w ie rz y ń c e . R o iły się ornie oid sarn,,, je le n i, d a n ie li, d z ik ó w ; niie m ó w ią c ju ż oi dlrohmeji z w ie rzyn ie .,
Z w ie r z y n a ta przez- za w ie ru c h ę w o je n n ą , zoistala z d z ie s ią tk o w a n ia i d z iś m o ż n a m ó w ić je d y n ie o jej! n ie d o b itk a c h . W y ją t e k s ta n o w ią d z ik i, k tó re w y s z ły „o b ro n n ą rę k ą " z ogólniej z a g ła d y i c z y n ią sroigie s z k o d y na polach- z la sam i s ą s ia d u ją c y c h ,
Z w ie rz y n a i ptadwcu ożywiają- las ii dodajią miu -uroku. Bez- wdh. las b y łb y głu-chy, po-nury, s ta n o w iłb y p u s tk o w ie n ie k o m p le tn e . A tak.
ż y je p e łn ią ż y c ia , ro z b rz m i ewia cialą k a s k a d ą to n ó w , zew sząd się rozlega- w e s o ły s zcze b io t p ta k ó w k a ż d y p ra w ie k o n a r k r y je ja k ie ś g n ia z d o , każda- d z iu p la je st z m y ś ln e w y k o rz y s ta n a . W s z y s tk o - tc h n ie ż y c ie m i w e selem . O r k a n w o ln y nie za o sz czę d ził ta k ż e 1 i la s ó w . Z n a c z n e p a ła c ie p ię k n y c h o n g iś d tz e w o r s ta n ó w z a m ie n iły -się w is tn e c m e n ta rz y s k a : sterczą d rz e w a okaleczale. w p ó ł złam-ane- p o ż ó łk łe lu b cia łkiem nagie, bez je d n e g o lis tk a . W y c ią g a ją k u niebu, poła m a n e k o n a ry , ja k b y w lz y w a ią c k a r y i p o m s ty zia w y rzą d żo m e zintisa- cizeniie,,. zia d z ie ło p ie k ie ln e p o tę p ie n ia godnie.
L e c z to są ty lk o ' w y :ą tk l„ c m e n ta rz y s k a w ś lró d ra js k ic h z ie le ń có w . Jądro- la s ó w p o m o r
s k ic h , je-st n ie n a ru szo n e . J a k d a w n ie j ra d u ją i nęcą oko., o b ie c u ją wytchnii-em le i z a p o m n ie n ie o m a rn o ścia ch ś w ia ta . Są pełnie m iły c h za
k ą tk ó w , w k t ó r y c h m có n a doznać1 u k o je n ia ii o d p rę ż a n ia p o rcizigwarze m iast.. T o k r a j w y - miairzoniyi -dla w cziasów le tn ic h , d la ob-oizowisk h a rc e rs k ic h http-.
J a k pi-ękne są tuPtejlsze la s y , niech -o ty m ś w ia d c z ą n a z w y , ja k :e im n a d a n o ; is tn ie ią t u ta j1 n a d le ś n ic tw a „iZ iła to k ‘ap,|‘, i „M a rz-e n iin ".
R z e c z y w iś c ie są p e łn e ozami, są p ię k n e , jaik m arze nie .
T o w a r z y s tw o K ra jo z n a w c z e i T o w a r z y s tw a O lchrom y P r z y r o d y - m a ją t u ta j w d z ię c z ne po le doi dizilałauila.
„ Z ie lo n e s k a rb y 1* P o m o rz a Zialcbodm iego zialsłuiguij-ą nią p c ld z iw i u w ielbien ie-, w a rte są pa
le ty i e k ra n u .
In ż . T . F alk o w s k i-
W a rs z a w a . P a ła c K ra s iń s k ic h . R ys. B . O . S.
S ie d z ib a S ą d u N a jw y ż s z e g o m a b y ć o d b u d o w a n a w suiej daw nej postaci.
WARSZAWA DZISIEJSZA
d o z w ie d z a ć d z is ia j ma zg liszcza ch i g r u zach p o tw o rn ie zn iszczo n e j s to lic y P o ls k ii? Jar k ie z a b y t k , k tó re p o m n ik i p rze szło ści, b ą d ź ic h ś la d y w ię k s z e c z y m n ie jsze o c a la ły 1? J a k dalece p o s u n ę ły s'ę prace nad o d b u d o w ą u k o cha n e g o przez c a ły n a ró d m ia s ta ?
C o ra z p ię k n ie j p rz e d staw iaj’ ą się p a rki,, s k w e ry ii o g ro d y . Z a n ie d b a n e w czasie d łu g ic h la t n ie w o li', <o d rz e w o s ta n ie p rz e trz e b io n y m , o k a le c z o n y m od b o m b , p o c is k ó w , o czyszcza nie są, p o rz ą d k o w a n e i ju ż dziś; cieszą o c z y św ieżą z ie le n ią tr a w n ik ó w ora z b a rw n o ś c ią k w ie c ia .
P ie rw s z e m ie iso e w ś ró d nieb n a le ż y się Ł a z ie n k o m , od n ic h te ż ro z p o c z n ie m y w y c ie c z k ę po W a rs z a w ie .
P a rk z a m k n ię ty z a z d ro ś n ie d la p u b lic z n o ści p o ls k ie j w czasie o k u p a c ji ii m o cn o zanie
d b a n y . o tw a r ty je s t obe cnie i p o rz ą d k o w a n y s ta ra n n ie . W ie le s ta ro d rz e w u p rz e p a d ło w p k k le w a lk , w ie le p a d ło o fia rą m ro z ó w w ś ró d o k r u tn y c h z im w o je n n y c h , k ie d y s ro g o ś ć i sz a le ń s tw o w ro g a s p rz y s ię g ły s’ę na zagładę p ię k n a W a r s z a w y ; ale całość n a d a l pełnia je st u ro k u ', zaw sze im p o n u je obszarem ', w s p a n ia ło ś c ią k o m p o z y c ji1, zaw sze stanowili n ie z ró w n a ne t ło d la w v k w in tn e ji a r c h ite k tu r y ro z s ia n y c h w n ’m, b u d o w li.
(S p o śró d z d o b ią c y c h p a r k b u d y n k ó w niaj- więcet* u c ie rp ia ł g łó w n y ..pałac na w y s p ie ", c h w ilo w o o b s ta w io n y ru s z to w a n i a m i p r z y o d b u d o w ie . p ro w a o fe rn e j ra ź n o a. sta ra n n ie . P a
ła c zaczynia się ju ż w y ła n ia ć z mich w d a w n e j k ra s ie . O b s z e rn y taras p rz e d pałacem p o d a w n e m u z d o b ią n ie u s z k o d z o n e rz e ź b y , w o d o try s k , zegar s ło n e c z n y . N a le w o , za wodą,, z b u łn y c h k ę n lis to w ia w y la n ia się k la s y c z n y a m fite a tr. N ie t k n ię t y p o z o s ta ł p a ła c y k m y ś liw s k i, ,.o k r ą g la k " , d w ie k o rd e g a rd y , sta ra i mewia pom acańczarm ia. z w ią z a n y w s p o m n ie n ia - m i z k s . Jó zefem P o n ia to w s k im ' pałac M y ś le - w 'c k :i. a w ie lk i b u d y n e k a d m in is tn a c y im y , o n r gii m ie szczą cy szko łę p o d c h o rą ż y c h , d u m a c i
cho o c h w a le N o c y L is to p a d o w e j i o jie j w y p a d ka ch . k tó r e ro z e g ra ły s.ię na le ż ą c y m nie
o p o d a l m oście u s tó o ocalałego, le k k o t y lk o u s z k o d z o n e g o , p o m n ik a Jana I I I .
Z m o s tk u w p o b liż u n o w e j pom arańctzar-
n i p o d a w n e m u w id a ć tara s i k o lu m n y B e lw e d e ru .
iPo ta k c b a ra iklie rystyczn ym ' d la swtej epo
k i p o m n ik u , C h o p in a p o zo sta ła je d y n ie p o d s ta w a n a d basenem p o z b a w o n y m w o d y .
P o w y iś c iu z p a rk u , id ąc A le ja m i w k ie ru n k u śró d m ie ścia , w id z im y w y p a lo n e d o m y , w ille , pałace, ale w ś ró d nie b ju ż w r ó c iły dio- dio ż y r a : w illa S o b a ń s k ic h ( N r . l i i ) D z ie w u l
s k ic h ( N r . 3 3 ) p a ła c y k W o ro m ! eckio h ( N r . 2 6 ), dom^ S'rzałe'dkiie>goi, m ie szczą cy o b e cn ie M in is te rs tw o ' O d b u d o w y N r . 3 6 ).
P a r k U ja z d o w s k i, oczysizczony i u p o r z ą d k o w a n y w z n a c z n y m s to p n iu , z a p e łn ił się
z n o w u d z ia tw ą .
W y s z e d łs z y zeń w u lic ę W ie js k ą , m ija m y : o d b u d o w y w a n y o b e cn ie gm ach s e jm o w y , d la w n y o g ró d F ra sca ti, z o k a z a ły m now o cze s
n y m gm achem , I z b y P rz e m y s ło w o - H a n d lo w e j i' p o m n ik ie m Francesco N u I1 o w g łę b i, n ie m n ie j now oczesne k a m ie n ic e ,.C z y te ln ik a “ i, p o z o s ta w ia ją c na le w o szczątki' o d b u d o w y w a n e g o g m a ch u g im n a z ju m im . K r ó lo w e j Jad
w ig i, s ta je m y na o ż y w io n y m ' P la c u T rz e c h K r z y ż y w ś ró d l m n ó s tw a m k n ą c y c h s z y b k o sa
m o c h o d ó w , tro lłe y b u s ó w , tra m w a iió w i w sze l
k ic h , in n y c h p o ja z d ó w , n ie m ó w ią c ju ż o tłu m ie p rz e c h o d n ió w , ś p ie szą cych w ró ż n y c h k ie ru n k a c h lu b o c z e k u fą c y c h ma p rz y s ta n k a c h .
(Z p o m n ik ó w , z d o b ią c y c h d!aw n y pla c, p o z o s ta ł p o sa g św . Jana N e p o m u c e n a i je d e n z p ię k n y c h k r z y ż y — ś la d p o c z ą tk u D r o g i K a lw a iryijs ikie j, k tó r a w w ie k u X V | I I I ciągnęła się aż d o B e lw e d e ru .
K o ś c ió ł św . A le k s a n d ra , p rz y p o m in a ją c y dlziiś r u in y ś w ą t y ń s ta ro rz y m s k ic h , odigruzior warny, czeka, na rozistrzygniięcie s p o ró w , c z y m a b y ć o d b u d o w a n y w s w e j p ie rw o tn e j szla
chetne? postaci' w e d łu g p la n ó w A lg n e ra , czy też w e d łu g k o tm p ila e y jn e j p rz e ró b k i, z k o ń c a w ie k u X I X .
Id ą c d a le j t y m s a m y m s z la k ie m w k ie r u n k u p ó łn o c n y m ', w c h o d z im y na, N o w y Ś w ia t — u lic ę , burz,orną p rze z N ie m c ó w ze szczególną za c ie k ło ś ó ą i ra z w ro k u 1939 a p o n o w n ie o b ró coną w g ru z y po p o w s ta n iu 1944 ro k u .
U lic a ta p e łn a w s p o m n ie ń , b u d z o n a om
g lił o k r z y k a m i „ d o b r o n i" p rz e z p ie rw s z e o d -
W a rs z a w a . M ie js c e 2 -e j p u b lic z n e j e g z e k u c ji m a s o w e j ( u l. P iu s a XI Nr 17). F o t. J. B u łh a k
d z ia ły p o w s ta ń c ó w N o c y L is to p a d o w e j:, ś w ia d e k w s z y s tk ic h a k tó w p ro te s tu i. z ry w ó w w o l
n o ś cio w y ch . czasu n ie w o li, a je d n o cze śn ie naij- w ykw lto tin iie jisiza a rte ria ś ró d m ie ś c ia , s ta ła się p o d o k u p a c ją tere nem m o rd ó w m a s o w y c h , do,- Ikio n y w a n ych z iście n ie m ie c k im w y ra fin o w a n ie m w o k ru c ie ń s tw ie . M a ona o d z y s k a ć s w ó j w y g lą d z r. 1959 z p o p ra w k a m i k o n s e rw a :o r
s k im i, to też o b e cn ie na n ie j n a jż y w ie j w re pra ca re k o m s tru k to rs k a . J u ż k il k a p a ła c ó w o d zyska ło . sw e lin ie k la sycystycz m e . Jeszcze b ra k im ty n k ó w ii w y k o ń c z e n ia w n ę trz , ale jiu i w y s tę p u je s p o k ó j i ró w n o w a g a b r y ł ta k d o b rz e sh a rm o n i zo w a n y eh i z e s p o lo n y c h z o g ó ln y m i c h a ra k te re m u lic y .
iF rz y z b ie g u N o w e g o . Ś w ia tu z A le ja m i J e ro z o lim s k im i na le w o i A le ją 3 M a ja na p ra w o — g ó ru je sw ą c ię ż k ą masą g m a c h B a n k u G o s p o d a rs tw a K ra jo w e g o , obe cn ie m ieszczą
c y w s w y m w n ę trz u , o p ró c z b iu r b a n k o w y c h , b iu r a Z a rz ą d u M ie js k ie g o . W n ę trz e to z a s łu
g u je n a b liż s z e z a p o zn a n ie się z n im ; s p o s o b
ność d a ją p ra w ie n ie u s ta n n ie o d b y w a ją c e się ta m w y s ta w y , o b ra z u ją c e ro z w ią z a n ia ró ż n y c h ziagadnueń, z łą czo n ych z d z is ie js z y m ' ży c ie m s to lic y oraz za m ie rze n ia na p rz y s z ło ś ć .
P r z y k c ń c u N o w e g o Ś w ia tu w p o b liż u s iln e u s z k o d z o n e g o parnią tik o w e g o p a ła cu Z a m o js k ic h , p rz e d p a łacem fu n d a c ji S aszicą, w z n ie s io n y m d la T o w a rz y s tw a ' P rz y ja c ió ł N a u k , z n a jd u je m y p o d z iu r a w io n y k u la m i, ale p o z o rn ie n ie u s z k o d z o n y p o m n u k M ik o ła ja K o p e rn ik a , d łu ta T o -rw a id se n a .
jS tą d ro z p o c z y n a się K r a k o w s k ie P r z e d m ieście, n a jp ię k n ie js z a ulica- ś ró d m ie ś c ia . Z a raz z lewej, s tro n y d ź w ig a ją się z -o kro p n e j r u i
n y m u ry k o ś c io ła Swe K rz y ż a , na k tó re g o ta ras n a d 1 k r y p tą p o w ró c ił j;uż s trą c o n y posąg C h ry s tu s a — d z ie ło A n d rz e ja , Pnuszyńskieigoi.
W id a ć s k u t k i p o ż o g i na s z p ita lu św . R o ch a (iNtr. 2 1 ), na p a ła ca ch : R a c z y ń s k ic h ( N r . 5 ), U r u s k c h ( N r . 3 0 ), P o to c k ic h ( N r . 3 2 ). ale ju ż z a c z y n a ją p u ls o w a ć ż y c ie m g m a c h y U n i
w e rs y te tu - S to i w ca łe j swej, k ra s ie ś lic z n y k ó -
W a rs z a w a . U n iw e r s y te t. F o t. J . B u łh a k
ś c ió ł P. P- W liz y itd k z w n ę trz e m ś w ie ż y m , ją lk b y iiłLeł lkim:*ęrtyim k lę s k a m i w o jn y , z posą g a m i T . Gziacik.egioi, K . B ro d z iń s k ie g o i, z pi-ęk' ntym obrazem - N a w ie d z e n ia N . M . P. w o łta rz u g łó w n y m ,, z k r ó le w s k im p o rtre te m , Jiana K a z i
m ierza nad w e jś c ie m d o części k la s z to rn e j, ze s ły n n ą a m b o n ą w k s z ta łc ie ło d z i ż a g lo w e j.
Jasne to w n ę trze , pełne p o g o d y , w y k w in tn e , s tro jn e b o g a te a powś-c ąigk-w-e, jesit p-ra w dzir w ą perllą d o b re g o s m a ku .
W y s z e d łs z y z k o ś c io ła , p rz e c h o d z im y cbo ik w y lo iiu u l1. K r ó le w s k ie j, m ija m y o tw ie ra ją cą siię z lewej; s tro n y p e rs p e k ty w ę d a w n e g o p la c u S a skie g o — diziś p la c u Z w y c ię s tw a , h a r m o n ijn y gmaicih, h o te lu E u ro p e js k ie g o , z p ra w e j zaś s tro n y p e łn ą d z .ś ru c h u u lic ę K a ro w ą , w lcid ą cą dlo m o s tu zw . W y s o k o w -o d n y m . P rz y zblegiu u lic y K a ro w e ji i K ra k o w s k ie g o P rze d m ie ścia , c z y n n y ju ż h o te l B r is to l po,ciąga w z r o k w y s ta w a m i w ie lk ic h s k le p ó w .
(Za „B ry s tc ile m " s ty k a się z jego' m unam i m ionu m e n ta ln y p a ła c R a d y M in is tr ó w , o n g i s ie d z ib a K a ro la R a d z iw iłła Parnie K o c h a n k u , b u rz liw e g o m a g n a ta z X V I I I w ie k u , zaś p o przeciw ilegllej s tro n ie u lic y w yipałcine ś cia n y, d z iś jeszcze w s p a n ia łe g o p a ła c u P o to c k ic h , z p rze p yszn ą , k u tą w żelazie p o d w ó jn ą b ra m ą
w ja z d o w ą . ,
iZ a gmachem- P re z y d iu m R a d y M in is tr ó w ol'iwi<ara się p rz e d 1 n a m i je d e n z n a jb a rd z ie j: m a lo w n ic z y c h fra g m e n tó w W a r s z a w y . R o zsze
rz o n a w ty m m ie js c u u lic a staje się n ie m a l p la cem , któ re g o - ś ro d e k z a jm u je o b s z e rn y 'k lin s k w e ru - N la s kw e rze w części -o d d zie lo n e j w s p a n ia ły m o g ro d z e n ie m z k u te g o żelaza, m i
s trz o w s k im d z ie łe m rz e m io s ła w arszaw skiego-, s to i w ś ró d k w ie tn ik ó w c o k ó ł p o m n ik a M ic kie w icza ,, p o z b a w io n y poisągu, zrabow anego- p rze z N ie m c ó w .
iZ p ra w e j s tro n y tu ż p r z y g m a c h u R a d y M in is tr ó w ,, w id z im y niezmiisziczony g m a c h k o r śiciiiolła O 1. Q . K a rm e litó w -, p ię k n e dzieło- a rc h i
t e k tu r y kfcńicia w ie k u X V I I I . T iu ż p r z y w e jś c iu p o praw ej- stronie,, g d z ie przed, w o jn ą z n a jd o w a ł s-ię w -o łtarzu w s p a n ia ły s ltia ro w lo s ki o b ra z N . M . P., c u d a m i s ły n ą c y , a z n is z c z o n y cza su wioj-ny,, obe cnie -zaw ieszono w ie lk i- k r u c y fik s - T r u d n o o p is a ć wstrząsające- w ra że n ie , ja k ie g o d o z n a je się na w id c lk dzieła,, ta k p-o- tężna jiest s iła w y r a z u u m ę c z o n e g o o b lic z a C h rystu so w e g o -, u ję te g o j-aik ram ą s p ły w a ją c ą fa lą p ra w d z iw y c h w ło s ó w .W s p a n ia le to dzieło- s z tu k i późnegoi g o ty k u , oddane- z reahzm em i pełne głęb-okiieigio- u czu c ia , w y ra ż o n e g o ręką m is trz a , w y d a je się n a m bardzo- znajom e.
Is to tn ie jesu to s ły n n y k r u c y f ik s z k a te d r y śiw- Jana, s ły n ą c y c u d a m i, oto-czony u r o k ie m le
g e n d , ¡Jak z w a n y p rze z lu d w a rsza w ski- „P a n Jezus S ta ry ". W m roczne,; ka-pL-cy, z a m y k a ją ; c-ej le w ą naw-ę k a te d ry , w ś ró d p-rzyćmi-onego- bilasku, w o tó w , otio-czcmy b y ł n ie z a p o m n ia n y m na stro je m , p o w a g i i s k u p ie n ia , ale o d d a lo n y o d w id z a , ja k w iz ją . T u w p e łn i ś w ia tła d o s k o nale w d o c z n y we w s z y s tk ic h szczegółach, śla
d ó w p rz e b y te ji mięlki, -staje- się w ś ró d zgliszcz um ęczonego- -m iasta u p la s ty c z n ie n ie m m ę ki i n a d z ie ją z m a rtw y c h w s ta n ia , ta k blisko - z w ią z a n y m z m ę ką k r w a w y c h la t u c is k u i- n ie w o li W a rs z a w y .
W inętirz-e kości-cliai, d z iś ju ż n a p ra w io n e , oipiriócz d o b ry c h -o b ra zó w a r ty s tó w p o ls k ic h , posiada- w k a p lic y k o ń c z ą c e j n a w ę le w ą , p ię k n ą rzeźbę d łu ta i |Oi. S-osnowskiiego., p rze d sta - w ia ją c ą C h ry s tu s a zm arłego-, w y k u tą w m a r
m urze- k a r a ry js k im -.
(Id-ąc ciąigile w k ie r u n k u półnio-cnym w z d łu ż k lin a s k w e ru miaim-y p rz e d sobą z a ry s y ru in S ta re g o M ia s ta , zaś po- s tro n ie praw ej- i le-wiej zn iszczo n e p rz e z po-żar pałace i p ię k n e s ty lo w e k a m ie n ic e p rz e w a ż n ie z -w ie ku X V I I I . Nia k o ń c u k lin a s to i po- d aw nem u, p o m n ik M a tk i B o skie j: Bais-sa-wskiej, w z n ie s io n y w r o k u 1.683, ro k u O d s ie c z y W ie d e ń s k ie j, k u u p a m ię tn ie n iu c z y n u w ojenneigo Jana I I I . 0'b -o k p-omn-ika p ły ta k a m ie n n a k u .czci ż o łn ie rz y p o lskich -, por l-e g łych zia O jc z y z n ę . J e s te ś m y ju ż na Pilacu
m..fl
W a rs z a ir a . K o ś c ió ł K a r m e litó w . F o t. Jan B u łh a k
Z a im k o w y m i. iNIiestellly k o lu m n a Z y g m u n ta lilii W a z y nie zidcbii. ju z te g o p ła cu . Leży. po- trziaiskaina, b u d zą c p o d z iw s w y m i ro z m ia ra m i ii ś w ie tn o ś c ią w y k o n a n ia - ¡Zam ek K r ó le w s k i sitaimowi d ziś o g ro m n e b e z k s z ta łtn e g ru z o w i
sko. P rzejściam i, w ś ró d te g o g ru z o w is k a : p rz e - dio.stiać snę miożnia na t y ły kal e d r y św- Jana i u lic ę J e zu icką , s tą d zaś ma R y n e k Stairegio M ia s ta , g d y ż u lic a Ś w ię to ja ń s k a zawal,oma jes-t gruziem i, za g ro d z o n a m u rem , w o b e c tego,, że ś c ia n y d o m ó w tej, wąs-kieji u lic y gro>żą n iebez
p ie c z e ń s tw e m zawale,naa snę.
R y n e k , — < t o serce W a r s z a w y , k tó re ta k b o h a te rs k im ry tm e m b iło czasu w a lk zarów no, p rz e d p o w s ia in io w y e h ijalk i p o w s ta n io w y c h , u c ie rp ia ł b a rd z o . Sędziw e, karnie,noce, o p a s u ją ce g o w ie ń c e m ta k m a lo w n ic z y m ,, p o k ru s z o n e są w zn a czn e j mnerze, całość je dnak- cią g le je szcze’ w abi, w d z ię k ie m z a b y tk u -
I tu je d n a k jiuż ro z p o c z ą ł siłę ru c h b u d o w la n y . Naraziiie w o d b u d o w ie z n a jd u je się k i l k a k a m ie n ie n a l i n i i tzrw. Dekiientowskiteij,.
U lic ą N o w o tm ie js k ą , zw a n ą ta k ż e G o łę b ią , d o c h o d z im y do, p u n k tu o n g i szczeg ólnie
sta ra n n ie obw arow ań ,eg o, — d o m ie jsca d a w nej, B ra m y N óiw oim iejiskiej,. W o s ta tn ic h la ta ch p rz e d w o je n n y c h sta ra n n e prace k o n s e r
w a to rs k ie w y d o b y ły ma ś iw ia tło dzie n n e o d c i
n e k d a w n y c h m u ró w o b ro n n y c h W a r s z a w y wraz- z . fra g m e n ta m i. B ra m y . T a p ró b k a re k o n s tr u k c ji d a w n y c h umciciniiteń m ie js k ic h n ie u le g ła zn iszcze n iu , p o m im o b o h a te rs k ie ji o b r o n y
„¡S tarów ki,“ i z a s łu g u je c a łk o w ic ie ma z w ie d z e nie.
W y s z e d łs z y ze Starego, M ia s ta ulicą, N /o- w o m ie jis k ą m aim y p rz e d sobą d w ie d r o g i: albo- p ro s to , m ija ją c k o ś c ió ł O lO . P a u lin ó w , k u r u i
n o m N k w e g o - M ia s ta , a lb o też za ra z za kościo,- le m na le w o ulucą D łu g ą k u k o ś c io ło w ii ga-rm- zoincw em u, z p rze d ' któ re g o - ro zta cza się w id o k na P la c Klraisiińikichj z im p o n u ją c y m n a w e t o be cnie , w stanie ru in y , Pałacem: Rzecz ypospo,- liite j. P o za p a ła c e m w o g ro d zie ' K ra s iń s k ic h , w ś ró d d rz e w poiprzew iercany-eh i, p o d ru z g o ta -
R y n e k S ta re g o M ia s ta . O d r z w ia . F o t. J . B u łh a k
n y c h p o c is k a m i a r ty le r y js k im i i b o m b a m i lo t n iczym i,, z n a jd u je się w z ru s z a ją c y głęboiko C m e n ta rz O b ro ń c ó w s ą s ie d n ie j d z ie ln ic y - P rz e w a ż a ją n a z w is k a c h ło p c ó w - ż o łn ie rz y P o w s ta n ia i dziew czą telk o d la t 13. M o g iła m i ta k im i, p o m im o dwóch, se zo n ó w e k s h u m a c ji, u s ia n a je st jeszcze cała. d z ie ln ic a staro, i n o w o * m ie js k ą . K w ia t y i w ieńce p rz y p o m in a ją ich is> n ie n ie p rz e c h o d n io m , Ś w ię to Z m a r ły c h ś w ia tła m i ty m le p ie j u w y d a tn iło , ic h m nogość.
Id ą c z P la cu K ra s iń s k ic h u lic ą M io d o w ą w ś ró d r u in ta k lic z n y c h n a n ie j .p a ła có w z a b y t
k o w y c h , z a trz y m a m y się p rz e d ko ścio łe m , G O '.
K a p u c y n ó w . Ś w ią ty n ia ta, z w ią z a n a ze w s p o m n ie n ia m i Jana I I I , p rz e c h o w y w a ła przez. Ia,t 20 z w ło k i k r ó la p rz e d p rz e w ie z ie n ie m ic h do, K ra k o w a . D z i ś, w o g o ło c o n y m z c e n n y c h d z ie ł s z tu k i w n ę trz u ko ściclła , z a s łu g u je n a uw agę p o m n ik B o h a te ra , z n a jd u ją c y się w k a p lic y .po praw e ji s tro n ie ' o d o łta rz a g łó w n e g o .
Z u lic y M io d o w e j: s k rę c a m y na prawioi w u lic ę S e n a to rs k ą ,, g d z ie r o z w ija się przedi n a m i
12
w s p a n ia ła , s z e ro k a z a k re ś la n a fa sa d a Plałaciu P ry m a s o w s k ie g o , k tó re m u n a w e t p o ż a r nie o d e b ra ł p o w a g i i w d z ię k u -
Jeszcze k ilk a n a ś c ie k r o k ó w i s ta je m y na Placiu T e a tra ln y m . Im p o n u ją c y g m a ch T e a tru W ie lk ie g o , s tra w io n y p rz e z p o ż a r w czasie o b lę ż e n ia W a r s z a w y w 1939 ro ik u , czeka na p o s ta n o w io n ą jiuiż o d b u d o w ę w ra z z p rzyle ga-y jlącą dłoń d z ie ln ic ą a d strom y d a w n e g o p la c u S a skie g o . P o d o b n ie p rz e d s ta w ia się sprawa, k o ś c io ła P. P . K a n o in ic z e k i p a łacu B la n k a , n a to m ia s t nie u sta lo n e są jeszcze lo s y daw n e g o P a ła c u J a b ło n o w s k ic h — d z ie ła D . M e r lin ie go, o s ta tn io —" Riatiusiza.
P a ła c te n , s p a lo n y w czasie p rz y g o to w a ń p o w s ta ń c z y c h w r. L86t2 ja k o siedz-iba m agir sitratu, u le g ł p rz e b u d o w ie , p rzyi c z y m z a tra c ił s w ó j c h a ra k te r i w d z ię k a rc h ite k tu ry k o ń c a X V I I I w ie k u . O d e g r a ł o n d u ż ą r o lę w d zier ja c h ru c h ó w w o ln o ś c io w y c h .
W p ro je k ta c h o d b u d o w y nie je s t p rz e w i
dziane, a b y suał się z n o w u sie d z ib ą m a g is tra tu , k tó re j; w z n ie s ie n ie p la n o w a n e je s t p o m ię d z y u lic a m i K r ó le w s k ą , M a rs z a łk o w s k ą i placem D ą b ro w s k ie g o .
P ó jd ź m y jeszcze u lic ą S e n a to rską o b o k k o ś c io ła ś w . A n to n ie g o ( O O . R e fo rm a tó w ) a b y s p o jrz e ć na pałace P la c u B a n k o w e g o :
„ B łę k it n y " — (Z a m o js k ic h , d a w n e g o B a n k u P o l
skiego,, M i n sura i, K o m is ji S k a rb u —o s ta tn ia M im s te is tiw a S k a rb u ora z M n is z k ó w , tw o rz ą ce ta k p ię k n e , ch o ć nie za ko ń czo n e , ro z w ią z a n ie u rb a n is ty c z n e z cza só w K ró le s tw a K o n g re so w e g o , poczerni z w ró c im y się na lewo, poza p a ła c e m Z a m o js k ic h d o o g ro d u S askiego.
D a w n y .„S alon le tn i" W a r s z a w y p o n ió s ł pod czas w c ijn y b a rd z o cię żkie s z k o d y . R ozło'- ży s te , sędziwie drziewa, k w ie t n ik i, cie n iste ale je , należą jp ż p ra w ie c a łk o w ic ie do, p ię k n y c h w s p o m n ie ń . C h a ra k te ry s ty c z n e ro k o k o w e p o sągi z w ie lk im s m a k e m ro z s ta w io n e n a tle z ie le n i p ra w ie w s z y s tk ie p o n io s ły m n ie jsze łu b w ię k s z e u s z k o d z e n ia . Z p ię kn e j, k o lu m n a d y ,, o d g ra d z a j ąceji o g ró d o d P la c u S a skie g o , p o r
zositiał t y lk o fra g m e n t' m ie s z c z ą c y G r ó b N ie znanego Ż o łn ie rz a . A le to , co pozostało,, p o ciąga zaw sze cza re m w s p o m n ie ń , p ię k n y m ro z p la n o w a n ie m , w s p a n ia ło ś c ią alei, choć p rze trze - b io n y c h dość zn a c z n ie . S ta n ż a ło s n y ogrodiu p o p ra w ia się jiuż z d n ie m k a ż d y m . U p o rz ą d k o r w a n o ju ż c a łk o w ic ie a le je i k w ie t n ik i parnię-
dlzy G ro b e m »N ieznanego Ż o łn ie rz a a w a d c r try s k ie m , pnziy c z y m n ie u s ta je p ra c a z a ró w n o m ło d z ie ż y sizilaoilneji ją ik i o g ro d n ik ó w nad:
u p o rz ą d k o w a n ie m całości.
(Z o g r o d u ,' o d d a w s z y cześć p rz y m o g ile ż o łn ie rs k ie j, w y c h o d z im y na p la c d a w n ie j zw iany S a s k im , p o te m IPiłaudskieigo,, obecnie ziaiś pla ce m Z w y c ię s tw a . Z m ie n ił oin c a łk o w ic ie s w ó j w y g lą d . Z n ik n ą ł gmach. Slżitabu G łó w n e g o i p a ła c b r u h lo w s k i, b r a k ma mim pom n ika , k s ię c ia J ó z e fa P o n ia to w s k ie g o . U tw o r z y ła się ro z le g ła p rze strze ń , u ję ta w r a m y k a m ie n n e ta ra s u o d strom y o g ro d u , o z d o b io n a rzę d e m s iu - p ó w , u d e k o ro w a n y c h fla g a m i n a ro d o w y m i, ii lalilarń. Nia p la c u tym ,, w y ło ż o n y m p ły ta m i k a m ie n n y m i, o d b y w a ją się n a jw a ż n ie js z e u ro r
»czystości n a ro d o w e , u rzą d za n e p rze z wojisko., (w ładze p a ń s tw o w e i mieyjskiie oiraiz p rze z zrze
szenia społeczne'.
IZ p la c u Z w y c ię s tw a , p rz e c h o d z im y b e zp o ś re d n io na P ła c M a ła c h o w s k ie g o ', ju ż o c z y s z c z o n y z g ru z ó w i śm ieci, p o c ią g a ją c y zie le n ią tra w n ik ó w . N a le w o z n a jd u ją c e się w o d b u d o w ie , g m a c h y d a w n ie } K ro n e n b e rg ó w
»i S z c z e ib iń s k le g o ; ma p ra w o , ju ż o d re m o n to w a n y (c h o ć ra żą cy p la m a m i o c h ro n n e g o t y n k u niemieckiego»)., b u d y n e k „ Z a c h ę ty " , czasow o m ie s z c z ą c y .pra cow nie k o n s e rw a to rs k ie , część A k a d e m ii S z tu k P ię k n y c h i b iu ra M im is te r sltlwa K u lt u r y i S z tu k i. K la s y c z n a r o tu n d a ko<- ś c io ła ew angelickiego», dzieło» B . Z u g a , p rz y g o - towyw iam ai je s t d o o d b u d o w y , W ło ż o n o diużo»
(priaicy w u p o rz ą d k o w a n ie je g o o to czen ia.
U lic ą M a z o w ie c k ą p rz e c h o d z im y na Plaic N a p o le o n a (d a w n ie j ,,W a r e c k i" ) , n a d k t ó r y m wznos»! się n a jw yższa ! b u d o w la W a r s z a w y ló - to p ię tr o w y gumach T io w . U b e z p ie c z e ń ,jP ru.denti.ai‘', c ie k a w y p r z y k ła d trw a ło ś c i d z i
s ie js z y c h s p o s o b ó w b u d o w a n ia - P rz e trz y m a ł oin b o m b a rd o w a n ia lo tn ic z e , p o ż a r i o s trz e li
w a n ia a r ty le r y js k ie w r o k u 1939 i n is z c z y c ie l
s kie w y s iłk i N ie m c ó w w r. 1944.
U lic ą S z p ita ln ą d o c h o d z im y d o p la c y k u , U tw o rz o n e g o p rz e z zb iegające się t u u lic e : S z p ita ln ą . Z g o d a , C h m ie ln ą i B ra c k ą i s ta je m y u p ro g u d z ie ln ic y , k tó ra ch o ć nie m n ie j p o - s z k o d -w a n a o d in n y c h , w re ru c h e m i g w a re m ż y c ia h a n d lo w e g o , tętniącego» óu z n ie p o h a m o -
wainą s iłą . c ip tto: będ zie d u ż y dicta t-o-wiar o w y B r a c i Jiablkow iskiięh, ,-ęzy s k le p y , poęysfafecę. nią ru in a c h , ja k g r z y b y .po deszczu.
iDzuedmiiCia.. tia c ią g n ie -się A le ja m i Jier-oziolim- skiiirui, aż po r u in y D w o rc a G łó w n e g o , u licą M a rs z a łk o w s c y odl Jerótzolłmsfciieji do- P lacu Z b a w ic ie la ). p o z n a ń s k ą i , w s z y s tk im i. p rze ce n i:
carni- ufllitcy M|a|risziaifcowbskierj;, JeżieUl p i« bę
d z ie m y sięgać w z ro k ie m p o w y ż e j ■ p a rte m , za
trz e s-ię nami w ra że n ie , że -jcste śm yi wi m ieście, zibuffiztomym doiszczęhnie- R o je p rz e c h o d n ió w , mię-r-aiz w y s tr o jo n y c h , przepełnić-n-e tra m w a je , a u to b u s y , m n ó s tw o s a m o c h o d ó w często majr w y k w iitin le ljszych (pudzicizue-m-cy), mo- i w y s ta w y s k le p o w e , p rz e p e łn io n e to w a ra m i.
B o ty m i p o b ie ż n y m przeigiląidiziie ze w n ę trz n e g o slUaimu W la rs-za w y, z w ró ć m y u w a g ę na otcialome i o d z y s k a n e s k a rb y k u lt u r y i s z tu k :-
|W o b s z e rn y m g m a ch u , z b u d o w a n y m n-a parę la t p rz e d d ru g ą W o m ą ś w ia to w ą , p rz y Afte.ii 3>,Majia N r , *L3 młeśc-irsję- u p a ń s tw o w io n e o-b e-amie, daw nie m ie js k ie M u z e u m Nianodcwie, Jest orno- c e n tra ln ą im s ty tiu .ją mimz-ea-in-ą P a ń s tw a 'P ils k ie g o -. O b e jm u je z b io o y s-zi.uiki s-tar noiżytoei;, śied.nuOiw.eczmej, galer.-e s z tu k i p c h skii-eji i -o-bcej, z b io ry szituk.- zdobn-iczieij i z zakre
su h is to r ii i- k u lt u r y o ra z gab-imety- Rycimi i N u m iz m a ty c z n e , ,a ma-dto- b o g a tą h b ilio i tekę.
Z b io r y . Muz-eum- obnabow-a-n-e 1 po-neszezo
nę p rze z b a rb a rz y ń s tw a n ie m e c k e, s tra c iły diuiżoi ce n n ych -e ksp o n a tó w , ale- d z ię k i sta ra - n-iiom u s iln e ji ii oifii-a-zn-ej pracy- kuisto szów i p-od w o d z ą d y r e k to ra dr- S ta n is ła w a Lo-r-e-m z-a, k t ó r y niezło-mni-e w a lc z y ! w czas -e ckup-a-cjiii w o b ro n ie z b io ró w , a p-o u p a d k u N ie m ie c z wne-l- k ą e n e rg ią p o d ją ł pcisoukiw aiM a -rzec-zy z a g ra b io n y c h , znaczna i-cłi część p o w ró c iła do- M u zeum . Olsta-tmi-o- w z b o g a c iło się oma jeszcze d z ie ła m i sztłukii z k o le k c ji p ry w a tn y c h -, ta k , że
W a rs z a w a . W e jś c ie d o M u z e u m N a ro d o w e g o F o t. Z . C h o m ę to w s k a
.obecnie jeiSt. p la ic ó w k ą miutzealn-ą p ierw iszo-rzęd- rnego zmaciz emiiai. U m ie ję tn ie -urządzanie w y s ta w y silałe z dlzi-eł p o s ia d a n y c h , i- w y sta w y- oikre- w e z ró ż n y c h d z ie d z in k u lt u r y p c ls k e j, sp ra w ia ją , -ze M u z e u m , NaroidipWie w ¡W a rs z a w ie j-e-s-t zaw sze in te re su ją ce , n a w e t -dla oisń-b nie s k ło n n y c h d o ro z k o s z o w a n ia się galeriam iii sta
ły m i.
W o s ta tn im p a w ilo n ie tego- samego. gma-- -chiu (AJl-ejie- 3 M a rą 15) w ollac ziającym, go- p a r
k u miie-śc-i s-ię M-u-z-euim W o js k a Po-lsk -egia, w i- do-czm-e z daleka, n-a s k u te k u s ta w io n y c h p-rz-e-d n im ró ż n y c h p o tę ż n y c h d z ia ł zd o ibycznyd h.
N ie z m ie rn ie in te re s u ją c y ten- z b ió r b r o n i oid czasów- niajidawni-ej-szychi aż do- czas-ów d z is ie j
szych odznaczia s-ię nie t y lk o boigiactwiem. i dio- -b-oireimi e k s p o n a tó w , ale i ś w ie tn y m , przeijrzy- s-tym ukła d e m -, u ła tw ia ją c y m z w ie d z a j ącemu orieintirw am ie się w r o z w o ju s z tu k i w o js k o w e j.
O d d z ia ł M u z e u m iNla-r-odow-ego- s-tanio w : ró w n ie ż pałac- Jain-a Sobieskiego- w- W ila n o w ie , u p o rz ą d k o w a n y i- u d o s tę p n io n y -dliai p u b lic z ności.
W ła d y s ła w W o y d y n o .
ODBUDOWA I BADANIA W KATEDRZE POZNAŃSKIEJ
iNIa je d n y m z szieśiciiui, d ziś jiuż niieiisłniąjąr c-ych, fre s k ó w w k a te d ra ln y m k o ś c ie le pozin-ań- skiimi a rty s ta m a la rz Ł a is z c z y ń s k i p rz e d s ta w ił M ie s z k a I i D ą b ró w k ę , k ła d ą c y c h w obe cn o - śoi- b is k u p ia Joindama k a m ie ń w ę g ie ln y p o d p ie rw s z y w P o lsce k o ś c ió ł -ch rze ścija ń ski. K to je d n a k d a w n ie j- p irz y b y w a ł do- P o z n a n ia z- ty m n a s ta w ie n ie m , że zo b a c z y tu n a js ta rs z y w- P o l
sce k o ś c ió ł, d o z n a w a ł p rz y k re g o ro z czatow a - mia, kie-diy zietiknąlł s-ię iz k a te d rą tw a rz ą w tw a rz . A lib i:iw ie m i siwioim zew n ę trzn ym - w y g lą
dem , ja k i p a m ię ta m y sprzed1 o statnie j; w o jn y , w niczym , n ie p rz y p o m in a ła swoj-eji s ta ro ż y tn o - ś-ci, a, w n ę trz e j-eji, odnowioin-e sltara-niem arcy- biiskiuipa Staibilewslki-e-go- mię-dlzy r. 1891 a 19016, p o k r y te fne-skaimi wyimi-eni-onego ju ż Łaszczy«--
skiieigio. i n ie ła d n y m i b a rw n y m : p ły ta m i, im i
tu ją c y m i m a rm u r, ra z iło s w o ją świeżością, i. nie p o zw a la ło . p rz e n o s ić się m y ś la m i w 1 d a w n o m i
n io n e czasy. Nliikit iteż n ie d o m y ś la ł si.ę,, ja kie' w a rto ś c i a rty s ty c z n e k r y ły snę z,a; ty n k a m i i s z tu c z n y m i p ły ta m i m a rm u ro w y m i. P rz e b u d o w y i n a p ra w y , p o d e jm o w a n ie w n a s tę p s tw ie lic z n y c h na k a te d rę sp a d a ją c y c h k a ta s tro f i' k lę s k ż y w io ło w y c h , z u p e łn ie zadarły jieij d a w n y cb a ra kte r.
(Oisitaitniia w o jn a .ró w n ie ż w y c is n ę ła swioje n is z c z y c ie ls k ie p ię tn o ma ka te d rz e . N a jp ie rw o k u p a n t z e rw a ł z k o ś c io ła m ie d zia n ie d a ch y, k r y ją c je 1 następinie d ia o h ó w ką i .obrabow ał w n ę trz e z jegio. n a jc e n n ie js z y c h z a b y tk ó w w p o s ta c i ś re d n io w ie c z n y c h b rą z o w y c h p ty lt na>- g ro b ik o w y c h . Z d rzw ii fr o n to w y c h ztaś z e rw a ł dwue k o ła tk i w k&żitałcie lw ic o g .ó w , p o c h o dzące z 15 w ie k u . W tra k c ie d z -a ła ń w o je n - n y c h w r. 1945 k o ś c ió ł s p ło n ą ł. Zu.pevn.emu z n is z c z e n iu u ie ig ły d a c h y na całej, diugości.
g m a c h u , zerw an e zios-acy w s z y s tk , e w ieże, a k la s y c y s ty c z n ą fasadę z cza só w &Łan.sław a
•AngiuiSda z n is z c z y ł o g je ń ar.yie n ki. W e w n ą tr z
■pożar s t r a w i unząidzitmje n a w y g .ó w n e y oszczę
d z a ją c je d y n ie o łta rz g łó w n y . O c a la ły na
■szczęście w s z y s tk ie k a p lic e , a z: n ic h n a jle p ej z a c h o w a ła s.ę kapiluca Z ło ta w ra z z g ro b o w c e m i p o m n ik a m i k ró le w s k im i..
iNla zim ę 194.5 r e k u P o z n a ń s k a D y r e k c ja O d b u d o w y p o k r y ła gm ach k o ś c ie ln y p r o w iz o ry c z n y m i dachem , a ż e b y za p o b ie c dalszem u niszozieniu p o d d z ia ła n ie m w p .y w ó w i a tm o s fe ry c z n y c h , a z w io s n ą następnego, ro k u przysitąr p io n o . do. g r u n to w n y c h prac k o n s e rw a to rs k ic h i b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y ch ■ R ó w n o cze śn ie k o n ty n u u je ' się prace zabezpieczające. K ie r o w n ic tw o n a d p ra c a m i o b ją ł in ż.- arcih. Z ie l.ń s k .:,
■a od p a ź d z ie rn ik a in ż. - arch. M o ra w s k i:'ja k o . k ie r o w n ik o d b u d o w y .i in ż . Ś m ig a j j,ako k ie r o w n ik zabezpieczeń s ta ty c z n y c h . B adania, a rch e o lo g ic z n e p rz e p ro w a d z a d r. W - H e n se ł- N a d całością zaś osob iście czuwia ko n s e rw a to r, w o je w ó d z k i migr. Z . K ę p iń s k i, w y b it n y h is to r y k sztuki., d o s k o n a ły z n a w c a la rch u te k tu ry w ie k ó w ś re d n ic h , o b d a rz o n y n ie z w y k łą , in t u i
cją, d z ię k i k t ó r e j d o k o n a ł o d k r y ć o> znaczeniu e u ro p e js k im w k o ś c io ła c h P o zn a n ia , 1 rzemie- szma a p rze d e w s z y s tk im S trz e ln a - Prace za be zp ie cza ją ce fin a n s u je P o z n a ń s k a D y r e k c ja O d b u d o w y , prace k o n s e rw a to rs k ie i a rc h e o lo
g ic z n e W o je w ó d z k i W y d z ia ł K u lt u r y i S z tu k ' Prace, m ające dlo t e j p o r y c h a ra k te r ściśle b a d a w c z y j o d k ry w c z y , d a ły w y n ik i zu p e łn ie n ie o c z e k iw a n e , wiręcra re w e la c y jn e , a. k a ż d y n ie m a l d z ie ń p rz y n o s i n o w e re w e la c je . Przez u s u n ię cie ty n k ó w , re s z te k s z tu c z n y c h p ły t!
m a rm u ro w y c h i 'k la s y c y s ty c z n e j fa s a d y s ta n i
s ła w o w s k ie j w y s z ły na św ia tło , d z ie n n e m u ry g o ty c k ie na ciadieji d łu g o ś c i k o ścio ła ., o d w ie ż fr o n to w y c h aż do. Z ło te j k a p lic y w łą c z n ie - P r z y p a trz m y się n a jp ie rw o d k r y c io m na śtno- mie zew nętrznej;.
W ścianie fro n itc w e j m ię d z y w ie ż a m i u k a za ło się d uże g o ty c k ie olkno. R ó w n ie ż w o k nach n a w y g łó w n e j można, się d o p a trzyć, z a ry s ó w o k ie n os.tr o ,łu k o w y c h . O bue w ie że fr o n to w e m a ją p ic jędrnej p o tę ż n e j szfca rp ie g o ty c k ie j, a m ia ły ic h n ie w ą tp liw ie p o d w ie . R e s z t
k i d w u c h p o z o s ta ły c h sizkarp zapew ne się o d n a jd ą w d o ln y c h k o n d y g n a c ja c h w ież. W w ie ż y p ó łn o c n e j o d k r y t o m ałe o k n o o s itrć łu k o w e . T a o s ta tn ia wiiieża p o s ia d a jeszcze ro m a ń s k ie fu n d a m e n ty . S a k a rp y p rz y z,akry s ta li, le k k ie i p ro ste , nieSchodko-w ane, są c b ra m o w a n e ce
g łą p rc if lo w a n ą i g la z u ro w a n ą , p o d o b n ie ja k s z k a rp y p r z y ko ście le N . P. M a r ii. P o n a d d a c h a m i n a w b o c z n y c h b ie g ł d o k o ła k o rp u s u n a w y g łó w n e j oizidoibny g z y m s z ce g ły ciemno,- z ie lo n e j, sp e c ja ln ie fo rm o w a n e j. W czasie ro z b ió r k i p rz y s ta w io n e j w 18 w ie k u fa s a d y znale- ziomo' d u że fra g m e n ily p ła s k owe o w e g o g r o b o w c a hesk- Jana L u b ra ń s k ie g o z n a p ise m i herbem , b is k u p a . F ra g m e n tó w ty c h u ż y to jia- ko, b u d u lc a .
p w ie le bog atsze są w y n ik i b a d a ń w e w n ą trz k a te d ry . A r k a d y n a w y g łó w n e j, o s ta t
n io p ó k o lis te , m ia ły p o c z ą tk o w o i c h a ra k te r o s fro łu k o w y . Ic h o s tro łu ik i w y ra ź n ie z a ry s o w u ją się w ś c ia n a c h n a iw y g łó w n e j. Ł u k i a rk a d , obe cn ie ocizyszczane, w y k o n a n e b y ły z: c e g ły p ro filo w a n e j, i gil ażurow anej,. .D w a zaś f ila r y p o s ia d a ją p r o file z p ia s k o w c a i są o łio o w a n e p ły ta m i p ia s k o w c o w y m i. W s k a z y w a ło b y to na d w ie fa z y b u d o w n ic tw a g o ty c k ie g o . W u e - ło ką tn a , ściana, z a m y k a ją c a część k a p ła ń s k ą , m ia ła o t w o r y o s iro łu k c w e , k tó re obecnie się o d s ła n ia . Nla w y s o k o ś c i I. p ię tra w p re z b ite r iu m o d k r y to a rk a d o w ą g a le ry jk ę , b ie g n ą c ą d o k o ła p re z b ite riu m . J.ej w ą s k ie i s m u k łe a r k a d y są o b w ie d z io n e cegłą p r o filo w a n ą i g la z u ro w a n ą . Z d a n ie m k o n s e rw a to ra ', k t ó r y to
