S t r e s z c z e n i e
Celem pracy było przedstawienie problemów dostrzega- nych przez pielęgniarki w świadczeniu opieki pielęgniarskiej nad ciężko chorym pacjentem i wykazanie, czy pielęgniarki – ich zdaniem – mają wiedzę i umiejętności niezbędne do świadczenia kompleksowej i profesjonalnej opieki pielę- gniarskiej nad ciężko chorym.
M
Maatteerriiaałł ii mmeettooddyy:: Badania przeprowadzono w lutym i mar- cu 2007 r. wśród pielęgniarek i pielęgniarzy pracujących na od- działach chirurgii. Badaniami objęto 138 osób (132 kobiety i 6 mężczyzn). W grupie badanej były pielęgniarki odcinkowe (71,7%), koordynujące (22,5%) i oddziałowe (5,8%). Badanie przeprowadzono przy użyciu ankiety własnego autorstwa, któ- ra składała się z 10 pytań (pytania otwarte i zamknięte) oraz metryczki.
W
Wyynniikkii:: Prawie wszystkie pielęgniarki oddziałów chirur- gii sprawują opiekę pielęgniarską nad ciężko chorym pacjen- tem, którego identyfikują najczęściej jako pacjenta leżącego, wymagającego stałej opieki, obserwacji i obecności pielę- gniarki oraz jako chorego w stanie zagrożenia życia, wyma- gającego intensywnego nadzoru i monitorowania. Większość pielęgniarek oddziałów jest zdania, że ich wiedza i doświad- czenie zawodowe są wystarczające do prowadzenia profesjo- nalnej i kompleksowej opieki pielęgniarskiej nad takim pa- cjentem. Jednak tyle samo pielęgniarek miewa określone pytania i wątpliwości dotyczące opieki nad ciężko chorym.
W
Wnniioosskkii:: Należałoby zweryfikować wiedzę pielęgniarek i pielęgniarzy oddziałów chirurgii, aby ocenić rzeczywisty sto- pień ich przygotowania do opieki nad pacjentem w stanie cięż- kim, a także zdefiniować, czym dla nich jest profesjonalna li- teratura zawodowa oraz poprawić relacje pielęgniarka-lekarz,
A b s t r a c t
The aims of the research are to find out what kind of pro- blems the nurses noticed in nursing care of seriously ill patients and if the nurses (in their opinion) have theoretical and prac- tical skills essential to take holistic and professional care of a seriously ill patient.
M
Maatteerriiaall aanndd mmeetthhooddss:: In the period from February to March 2007, 138 nurses from surgery wards (132 females and 6 males) were given a questionnaire designed by the au- thors, consisting of 15 questions about working in surgery, age, gender and education level. The studied group consisted of: staff nurses (71.7%), charge nurses (22.5%) and ward nur- ses (5.8%).
R
Reessuullttss:: Almost all nurses from surgery wards take care of seriously ill patients identified most often as bed-ridden pa- tients, demanding care giving, observation and presence of a nurse and also as a patients in critical condition who de- mands intensive care. Most nurses from surgery answer that they have enough theoretical and practical skills to take pro- fessional and holistic care of a seriously ill patients, however, the same number of nurses have questions and doubts about care of this kind of patients.
C
Coonncclluussiioonnss:: It is necessary to verify the knowledge acqu- ired by nurses from surgery wards, to assess the real level of their preparation for the care of a seriously ill patient, what the nurses mean by professional literature and improve relations between nurses and surgeons, because most nurses from sur- gery clear up their doubts about the care of seriously ill pa- tients during conversation with a surgeon.
K
Keeyy wwoorrddss:: seriously ill patient, nursing care, surgery, pro- fessional problems.
P ROBLEMY W ŚWIADCZENIU OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ
NAD CIĘŻKO CHORYM PACJENTEM NA ODDZIALE CHIRURGII W OPINII PIELĘGNIAREK ODDZIAŁÓW CHIRURGICZNYCH
Nursing care problems in seriously ill patients treated in a surgical ward and assessed by the surgical nurses
W
Woojjcciieecchh KKaappaałłaa11,, PPaawweełł RRuucckkii22
1Oddział Chirurgii Ogólnej „B” i Urazów Wielonarządowych z Pododdziałem Chirurgii Gastroenterologicznej i Endokrynologicznej, Szpital Wojewódzki w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy Nauk o Zdrowiu w Kołobrzegu, Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej w Kutnie
2Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich i Kości, Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2007; 4: 139–145
Adres do korespondencji:
m
mggrr WWoojjcciieecchh KKaappaałłaa,, Oddział Chirurgii Ogólnej „B”, Szpital Wojewódzki, ul. Juraszów 7/19, 60-479 Poznań, tel. +48 61 821 24 06, e-mail: wokapnet@gmail.com
Wstęp
Na oddziałach chirurgii jest świadczona opieka lekar- ska i pielęgniarska nad pacjentami w różnych stanach chorobowych, w tym nad ciężko chorymi. W niniejszym artykule opisano różnego rodzaju trudności i problemy, jakie napotykają pielęgniarki opiekujące się pacjentami na oddziałach chirurgicznych. Jak wynika z obserwacji pierwszego autora tego artykułu gama różnych, trudnych kwestii związanych z realizowaniem profesjonalnej i kom- pleksowej opieki pielęgniarskiej nad ciężko chorym pa- cjentem jest bardzo szeroka i różnorodna, poczynając od problemu z definiowaniem przez pielęgniarki z oddzia- łów chirurgii ciężko chorego, przez kwestie pytań i wąt- pliwości związanych z samym pielęgnowaniem takiego pacjenta, na sugestiach dotyczących problemów w ko- munikacji interpersonalnej między członkami zespołów medycznych skończywszy.
Cel pracy
Celem pracy była odpowiedź na pytania, w jaki spo- sób pielęgniarki z oddziałów chirurgii identyfikują cięż- ko chorego pacjenta i jak często podejmują nad nim opiekę; wykazanie, czy pielęgniarki mają wiedzę i umie- jętności niezbędne do świadczenia kompleksowej i spe- cjalistycznej opieki pielęgniarskiej nad ciężko chorym pacjentem; poznanie, z jakich źródeł informacji pielę- gniarki korzystają w przypadku deficytu wiedzy doty- czącej pielęgnowania ciężko chorego; wskazanie, jakie- go rodzaju problemy pielęgniarki dostrzegają w świadczeniu opieki pielęgniarskiej nad ciężko chorym pacjentem.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w lutym i marcu 2007 r.
wśród pielęgniarek i pielęgniarzy pracujących na oddzia- łach chirurgii. Badaniami objęto 138 osób, z czego 96%
stanowiły kobiety (132 osoby), a pozostałe 4% mężczyź- ni (6 osób). Badania przeprowadzono wśród uczestni- ków specjalizacji z zakresu pielęgniarstwa chirurgiczne- go, które odbywały się w Lublinie (35 osób), Rzeszowie (30 osób) i Tarnowie (28 osób), oraz pielęgniarek i pie- lęgniarzy pracujących na oddziale chirurgii (7 ze szpita- la w Lublinie oraz 38 ze szpitala w Łodzi). Poddane ba-
daniu były najczęściej pielęgniarki odcinkowe – 71,7%
(99), rzadziej koordynujące – 22,5% (31) i oddziałowe – 5,8% (8 osób). Respondenci legitymowali się wykształ- ceniem średnim (studium medyczne, liceum medyczne) – 110 (79,7%), licencjatem z pielęgniarstwa – 6 (4,3%), magisterium z pielęgniarstwa – 9 (6,5%), innym wyż- szym wykształceniem na poziomie magisterium – 13 osób (9,4%). Uczestnicy badania w chwili jego przepro- wadzania najczęściej nie mieli specjalizacji chirurgicz- nej – 131 (94,9%) nie legitymowało się taką specjaliza- cją, a tylko 7 (5,1%) ją miało. Respondenci najczęściej nie byli absolwentami żadnego rodzaju kursu zawodo- wego, 78,3% ankietowanych (108 osób) przyznało, że nie brało udziału w żadnego rodzaju kursach zawodo- wych; potwierdziła to tylko 1/5 badanych – 21,7% (30) odpowiedzi. Ponadto respondenci nie mieli innego ro- dzaju specjalizacji zawodowej. Najwięcej w badanej gru- pie było pielęgniarek i pielęgniarzy ze stażem pra- cy 11–20 lat – 87 (63%), mniej w przedziale 21–30 lat pracy – 35 (25,4%), z kolei do 10 lat pracy w zawodzie było – 15 (10,9%), powyżej 31 lat w zawodzie – 1 (0,7%).
Badanie przeprowadzono przy użyciu ankiety własne- go autorstwa. Kwestionariusz ankiety składał się z 10 py- tań (otwartych i zamkniętych) oraz metryczki. Do anali- zy statystycznej użyto programu komputerowego SPSS 12.0 for Windows z 2003 r. Uzyskane wyniki opra- cowano statystycznie z użyciem testu χ2Pearsona dla testów nieparametrycznych. Wszystkim ankietowanym zapewniono anonimowość.
Wyniki badań
Respondentów zapytano, jak rozumieją pojęcie cięż- ko chory pacjent. Najczęściej ciężko chorego pacjenta utożsamiano z:
• pacjentem leżącym, wymagającym stałej opieki, obser- wacji i obecności pielęgniarki – 41 (29,7%),
• pacjentem w stanie zagrożenia życia, wymagającym in- tensywnego nadzoru i monitorowania – 20 (14,4%),
• chorym po rozległych zabiegach operacyjnych, wyma- gającym intensywnej opieki pielęgniarskiej – 19 (13,7%),
• pacjentem, który wymaga indywidualnego podejścia i ciągłej, kompleksowej opieki pielęgniarskiej – 15 (10,8%),
• pacjentem leżącym, potrzebującym pomocy w zaspoka- janiu potrzeb biopsychospołecznych – 9 (6,2%).
gdyż zdecydowana większość pielęgniarek i pielęgniarzy z od- działów chirurgii rozwiewa swoje wątpliwości dotyczące pie- lęgnowania pacjenta w stanie ciężkim podczas rozmowy z le- karzem.
S
Słłoowwaa kklluucczzoowwee:: ciężko chory pacjent, opieka pielęgniar- ska, problemy zawodowe, chirurgia.
Inne, rzadziej podawane odpowiedzi:
• chory wymagający fachowej opieki pielęgniarskiej i le- karskiej, ponieważ nie jest w stanie samodzielnie funk- cjonować – 8 (5,7%),
pojedyncze osoby napisały, że ciężko chory pacjent to:
• (...) chory leżący, ma deficyt zaspokajania potrzeb samo- pielęgnacji, czasem pacjent po zabiegu – 2,
• chory (…) z obrażeniami wielonarządowymi (...) – 1,
• pacjent po zabiegu operacyjnym – 1.
Prawie wszyscy ankietowani przyznali, że w pracy za- wodowej na oddziale chirurgii opiekują się ciężko cho- rym pacjentem – 131 odpowiedzi (94,9% badanych). Bli- sko 2/3 pielęgniarek i pielęgniarzy (59,4%) przyznało, że opiekuje się ciężko chorym pacjentem codziennie, 1/3 (32,6%) stwierdziła, że robi to średnio raz w tygodniu, jeszcze rzadziej – raz w miesiącu lub raz na kilka miesię- cy czyni to – odpowiednio – 5,8 i 2,2% ogółu badanych.
Większość przyznała – 98 (71%), że ich wiedza i doświad- czenie zawodowe wystarczają im do prowadzenia spe- cjalistycznej i kompleksowej opieki pielęgniarskiej nad ciężko chorym pacjentem. Prawie 1/5 pielęgniarek i pielęgniarzy – 24 (17,4%) – stwierdziła jednak, że ich wiedza i doświadczenie są niewystarczające do sprawo- wania opieki, a 16 (11,6%) stwierdziło, że nie ma zdania w tej kwestii. Badanie wskazuje na istnienie zależności między wiedzą pielęgniarek i ich doświadczeniem zawo- dowym a stażem pracy. Zależność taka istnieje i jest naj- większa w grupie pielęgniarek ze stażem pracy wynoszą- cym 11–20 lat; badanie statystyczne przeprowadzono przy użyciu testu Pearsonaχ2– otrzymano wynik 15,577.
Za poziom istotności przyjęto p<0,05. Oznacza to, że pie- lęgniarki i pielęgniarze ze stażem 11–20 lat charaktery- zują się największym poczuciem wiedzy i doświadczenia zawodowego, jakie mają im gwarantować optymalne pie- lęgnowanie ciężko chorego pacjenta (tab. 1.).
Ponadto, co należy podkreślić, 82,6% badanych (114) przyznało, że ma wątpliwości dotyczące opieki nad cięż- ko chorym pacjentem, tylko 14,5% (20) nie ma takich wątpliwości, a 2,9% (4) nie udzieliło jednoznacznej od- powiedzi. Spośród tych respondentów, którzy mają wąt- pliwości, u 39,5% badanych (45) występują one codzien- nie, u 34,2% (39) raz na tydzień, u 19,3% (22) raz w miesiącu, u 7% (8) raz na kilka miesięcy. Wątpliwości
te, zdaniem badanych, wynikają przede wszystkim z utrudnionego przepływu informacji między członkami personelu medycznego (lekarzem lub personelem bloku operacyjnego) – 35 (25,3%), z konieczności indywidual- nego podejścia do każdego ciężko chorego – 19 (13,7%) i z faktu hospitalizacji na oddziale chirurgii pacjentów z chorobami współistniejącymi – 17 (12,3%).
Autorzy badania zapytali respondentów, od kogo ocze- kują pomocy w rozwianiu swoich wątpliwości związanych z opieką pielęgniarską nad ciężko chorym pacjentem.
Większość badanych – 110 (79,7%) wyjaśnia swoje wątpli- wości podczas rozmowy z lekarzem, a 2/3 badanych (61,6%
– 85 osób) czyni tak podczas rozmowy z inną pielęgniar- ką. Ankietowani korzystają także z innych źródeł informa- cji – 80,4% badanych (111) czerpie wiedzę z książek i cza- sopism medycznych, a 36,2% (50) szuka informacji w Internecie. Nikt z badanych nie napisał, że w przypad- ku pojawienia się pytań czy wątpliwości związanych z pie- lęgnowaniem ciężko chorego pacjenta takich informacji nie szuka lub że nie ma kogo poprosić o wyjaśnienie.
Kolejne pytanie dotyczyło organizacji opieki nad cho- rymi na oddziale chirurgii. Tylko 30 osób napisało (21,7%), że oddział chirurgii, na którym pracują jest odpowiednio wyposażony, aby należycie sprawować opiekę pielęgniar- ską nad ciężko chorym pacjentem. Aż 77,5% ogółu bada- nych (107 osób) stwierdziło, że oddział nie jest odpowied- nio wyposażony, a 1 osoba napisała, że nie ma zdania na ten temat. Zarówno wśród osób uważających, iż oddział chirurgii, na którym pracują, jest dobrze wyposażony w sprzęt służący do sprawowania kompleksowej opieki pie- lęgniarskiej nad ciężko chorym pacjentem, jak i wśród re- spondentów, którzy odpowiedzieli, że oddział, na którym pracują nie jest należycie wyposażony w taki sprzęt, zna- lazły się osoby, które stwierdziły, że na ich oddziale chirur- gii jest odczuwalny brak sprzętu medycznego do świadcze- nia profesjonalnej i kompleksowej opieki nad ciężko chorym:
• 65,2% (90) wskazało, że pożądane byłoby wyposaże- nie oddziału w kardiomonitory,
• 45,7% (63) napisało, że stwierdza brak sprzętu niezbęd- nego do bezpośredniej pielęgnacji ciężko chorego pa- cjenta,
• 24,6% (34) stwierdziło, że brakuje aparatów do pomia- ru ciśnienia tętniczego,
T
Taabb.. 11.. Zależność między wiedzą i doświadczeniem zawodowym pielęgniarek a stażem pracy – obliczenia statystyczne C
Czzyy wwiieeddzzaa LLiicczzbbaa llaatt ww zzaawwooddzziiee ŁŁąącczznniiee ii ddoośśwwiiaaddcczzeenniiee do 10 lat 11–20 lat 21–30 lat ≥31 lat
ssąą wwyyssttaarrcczzaajjąąccee??
nie 5 13 5 1 2244
tak 7 61 30 0 9988
nie mam zdania 3 13 0 0 1166
łącznie 15 87 35 1 113388
Pearson χ2=15,577; df=6; p<0,05
• 6,5% (9) zauważyło braki w różnego rodzaju sprzęcie jednorazowego użytku,
• 6,5% (9) zauważyło brak na oddziale innego sprzętu pomocniczego (podnośników, sprzętu rehabilitacyjnego), który byłby istotnym dopełnieniem opieki pielęgniarskiej i który czyniłby ją łatwiejszą (ryc. 1.).
Ponadto 64 ankietowanych (46,4%) napisało, że przy sprawowaniu specjalistycznej i kompleksowej opie- ki pielęgniarskiej nad ciężko chorym hospitalizowanym na oddziale chirurgii odczuwa się brak natychmiastowe- go dostępu do lekarza.
W dalszej kolejności zapytano badanych, czy na od- dziale, na którym pracują, dostrzegają określone trudno- ści w komunikacji między członkami zespołu terapeu- tycznego mogące utrudniać skuteczną i szybką wymianę informacji o ciężko chorym pacjencie. Prawie 63% bada- nych (87) przyznało, że dostrzega takie trudności, zda- niem 28,3% (39) problem taki nie istnieje, natomiast 8,7%
ogółu badanych (12) napisało, że nie ma zdania w tej kwestii. Co ważne, problem w komunikacji między pro- fesjonalistami medycznymi jest dostrzegalny przede wszystkim na linii pielęgniarka-lekarz (56,5% responden- tów), rzadziej na linii pielęgniarka-pielęgniarka (19,6%) oraz jeszcze rzadziej na linii pielęgniarka-inny pracownik oddziału – tutaj wpisy ankietowanych były różne i obej- mowały rehabilitanta i salową (8%) (ryc. 2.). Ponadto na- leży zauważyć, że 32,6% badanych (45) przyznało, że brak
sprawnie działającego systemu komunikacji na oddziale utrudnia im sprawowanie opieki nad chorymi.
Respondentów zapytano także, czy ich zdaniem licz- ba pielęgniarek pracujących na dyżurze dziennym i noc- nym jest wystarczająca do sprawowania opieki nad cięż- ko chorymi pacjentami. Tylko znikoma część respondentów przyznała, że liczba ta jest wystarczająca do tego, aby sprostać kompleksowej, specjalistycznej opiece nad ciężko chorymi pacjentami – tak uważa za- ledwie 4,3% badanych (6) w przypadku dyżuru dzienne- go i 10,9% badanych (15) w przypadku dyżuru nocnego.
Aż 94,9% badanych (131) uznało, że na dyżurze dziennym występuje niedobór zatrudnienia i nadmierne obciąże- nie, podobnie jest na dyżurze nocnym 88,4% (122). Tyl- ko 1 osoba nie miała zdania w tej kwestii.
Pielęgniarki i pielęgniarze mogli również wyrazić in- ne uwagi i sugestie dotyczące problemów w świadcze- niu opieki nad ciężko chorym leczonym na oddziale chi- rurgii. Ponad 27,5% (38) wskazało na niedostateczną, ich zdaniem, liczbę personelu z którym współpracują i/lub niedostateczną liczbę sprzętu na oddziale, w dal- szej kolejności wskazano na brak umiejętności prawi- dłowej interpretacji wyników badań – 7 osób (5%) oraz brak pomocniczego personelu pielęgniarskiego, np. asy- stentek pielęgniarstwa – 7 osób (5%). Inne pojedyncze wypowiedzi na ten temat były następujące – wskazane byłoby omawianie i rozwiązywanie problemów związa- nych z leczeniem i pielęgnowaniem ciężko chorych pod- czas spotkania z całym zespołem terapeutycznym oraz z rodziną chorego (5), a także, że pożądane byłyby cy- kliczne szkolenia z zakresu opieki nad ciężko chorymi pa- cjentami (5). Dwie osoby wskazały na niedostateczną wiedzę pielęgniarek, jako na czynnik, który stanowi istotny problem w świadczeniu specjalistycznej opieki nad ciężko chorym pacjentem, 1 osoba wskazała na złą organizację pracy na oddziale, kolejna zaś na zbyt du- że obciążenie fizyczne podczas pielęgnowania ciężko chorych pacjentów.
Omówienie
Oddziały chirurgii w Polsce różnią się pod wieloma względami, począwszy od profilu chirurgicznego będące- go specjalnością lekarzy chirurgów (np. chirurgia gastro- enterologiczna, kolorektalna, endokrynologiczna czy chi- rurgia urazów wielonarządowych), wykształcenia kadry pielęgniarskiej, liczby zatrudnionych lekarzy i pielęgnia- rek, rodzaju i wyposażenia oddziału (kardiomonitory, pul- soksymetry itd.), dostępu do różnego rodzaju zakładów i pracowni diagnostyczno-leczniczych mieszczących się poza oddziałem, ale w ramach danej placówki medycz- nej (np. pracownia tomografii komputerowej czy rezo- nansu magnetycznego), oraz od wielkości, a więc liczby łóżek szpitalnych na danym oddziale. Ważne jest także wyposażenie danego oddziału chirurgii w sprzęt i prepa- R
Ryycc.. 11.. Niedobór sprzętu medycznego jako czynnik utrudniający profesjonalną i kompleksową opiekę pielęgniarską nad ciężko chorym pacjentem
65,2%
45,7%
24,6%
6,5%
6,5%
brak monitorów EKG
niedostatek sprzętu do bezpośredniej pielęgnacji chorego niedostateczna liczba sfigmomanomertów
niedostatki w sprzęcie jednorazowego użytku
brak sprzętu pomocniczego (podnośniki, ślizgi)
R
Ryycc.. 22.. Trudności pielęgniarek w komunikacji między członkami zespołu medycznego
56,5%
19,6
8%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
pielęgniarka- -lekarz
pielęgniarka- -pielęgniarka
pielęgniarka- -inny pracownik
raty niezbędne do profesjonalnego pielęgnowania takich chorych (np. nowoczesne materace przeciwodleżynowe, preparaty myjące czy pielęgnujące rany, otarcia, odleży- ny itp.). Większość tych czynników w pośredni sposób wpływa na rodzaj hospitalizowanych w ramach danych oddziałów chorych. Znajduje to również swoje odzwier- ciedlenie w postrzeganiu i interpretowaniu ciężko chore- go pacjenta przez pracujące na tych oddziałach pielę- gniarki – m.in. biorące udział w prezentowanym badaniu.
Stąd też różnice w definiowaniu ciężko chorego pacjen- ta – począwszy od pacjenta leżącego, wymagającego sta- łej opieki, obserwacji i obecności pielęgniarki, przez pa- cjenta w stanie zagrożenia życia, wymagającego intensywnego nadzoru i monitorowania, a skończywszy na pacjencie, którego ankietowany nazwał lapidarnie po zabiegu operacyjnym. Oczywiste jest, że nie każdy pa- cjent po zabiegu operacyjnym kwalifikuje się jako cięż- ko chory i dlatego też może cieszyć, zdaniem autorów ar- tykułu, że tylko 1 osoba wyraziła taki pogląd. Oczywiście nazwy definiujące ciężko chorego podane przez respon- dentów są bardzo różne, jednak pocieszające może być to, że wskazują one w założeniach, że jest to chory wy- magający stałej obserwacji i opieki, profesjonalnej po- mocy, indywidualnego podejścia, systemu monitorowa- nia, chory z obrażeniami wielonarządowymi, które także mogą być przyczyną hospitalizacji pacjentów na oddzia- łach chirurgii.
Z uzyskanych danych wynika, że większość pielęgnia- rek oddziałów chirurgii sprawowało lub sprawuje opiekę pielęgniarską nad ciężko chorym pacjentem. Większość pielęgniarek czyni to codziennie (59,4%) lub nieco rza- dziej, tj. średnio raz na tydzień (32,6%). Zdaniem pielę- gniarek ich wiedza i doświadczenie są wystarczające do świadczenia kompleksowej opieki pielęgniarskiej nad ciężko chorym pacjentem. Większość pielęgniarek (82,6%) ma określone pytania i wątpliwości dotyczące opieki, tylko 14,5% badanych ich nie ma. Pielęgniarki z jednej strony są pewne swojej wiedzy merytorycznej i doświadczenia zawodowego, jednak przyznają, że w przypadku opieki nad ciężko chorym wymagane jest jej uzupełnienie. Jak wynika z badań największe poczu- cie wiedzy i doświadczenia zawodowego mają pielęgniar- ki i pielęgniarze ze stażem zawodowym wynoszą- cym 11–20 lat. Może to znaczyć, że pielęgniarki, które pracują na oddziale chirurgii po co najmniej 10 latach pra- cy czują się pewnie, opiekując się ciężko chorym. Powsta- je pytanie, dlaczego młodsze stażem zawodowym pielę- gniarki (do 10 lat w zawodzie) i pielęgniarki ze stażem powyżej 20 lat w zawodzie nie mają aż tak dużego po- czucia wiedzy zawodowej i doświadczenia? Spośród ba- danych aż 78,3% ankietowanych nie brało od chwili ukoń- czenia szkoły medycznej udziału w żadnego rodzaju kursach zawodowych i tylko 5,1% badanych miało spe- cjalizację z pielęgniarstwa chirurgicznego. Zatem moż- na dalej zastanawiać się, co należałoby zrobić, aby wzmocnić poczucie wiedzy wśród pielęgniarek? W od-
czuciu autorów niniejszej pracy pomocne w tym mogło- by być cykliczne uczestnictwo w różnego rodzaju szko- leniach i kursach zawodowych, jak również systematycz- ne sięganie do literatury zawodowej.
Część pielęgniarek wyjaśnia wątpliwości związane z opieką pielęgniarską nad ciężko chorym pacjentem podczas rozmowy z lekarzem (79,7%) lub z inną pielę- gniarką (61,6%), sięgają one również do profesjonalnej literatury zawodowej (80,4%) i do Internetu (36,2%).
W jaki sposób wyjaśnić zjawisko dużego poczucia wie- dzy i doświadczenia zawodowego niezbędnego do re- alizowania czynności zawodowych i jednocześnie po- czucia wątpliwości i konieczności stawiania pytań odnośnie pewnych problemów zawodowych? Moż- na znaleźć kilka wyjaśnień tego problemu. Medycyna, w tym postępowanie pielęgniarskie z użyciem nowo- czesnych metod, ulega ciągłym przeobrażeniom i mo- dyfikacjom, zatem proces diagnozowania, terapii, pie- lęgnowania i rehabilitowania nieustannie się zmienia.
Ponadto człowiek, który zdaje sobie sprawę ze swojej niewiedzy, szuka rozwiązania problemu i podejmuje pró- by poszerzenia wiedzy. Ten, kto uważa, że wie wszyst- ko, może popełniać błędy o wiele częściej niż ten, kto pyta i doszukuje się prawdy. Oczywiście nie moż- na uogólniać i usprawiedliwiać niewiedzy zawodowej, która być może dotyczy części pielęgniarek. Interesu- jące wydaje się zatem, że 14,5% badanych nie miewa żadnych wątpliwości związanych z pielęgnowaniem ciężko chorego pacjenta – z czego to wynika? Być mo- że osoby te są profesjonalnie przygotowane do swoich zadań zawodowych i systematycznie śledzą nowości dotyczące sposobu diagnostyki, leczenia, pielęgnowa- nia i rehabilitacji, albo też przeceniają swoją wiedzę i umiejętności, nie zdając sobie sprawy z własnej nie- kompetencji zawodowej.
Ważne wydaje się, że prawie 2/3 pielęgniarek (63%) przyznaje, iż dostrzega trudności w komunikacji między członkami zespołu terapeutycznego, które mogą utrud- niać skuteczną i szybką wymianę informacji o ciężko chorym pacjencie. Jest to niepokojące, ponieważ umie- jętność harmonijnej współpracy obok wartości profesjo- nalnych, decyduje o atrakcyjności pracownika jako part- nera w środowisku społecznym organizacji [1]. Jak pisze M. Zysnarska sprawny i systematyczny przepływ informacji poprawia poziom współpracy między członka- mi zespołu pielęgniarskiego [2]. Niepokojący jest fakt, że problem w komunikacji interpersonalnej dostrzega się przede wszystkim na linii pielęgniarka-lekarz, a więc na linii dwóch zawodów medycznych, w których od de- cyzji, i często od szybkiego i prawidłowego jej wypełnie- nia, zależy życie i zdrowie powierzonego ich opiece cho- rego. Ten problem nie jest jednak nowy – np. J. Salvage stwierdził, że wzajemne stosunki między lekarzami i pie- lęgniarkami nigdy nie były proste [3]. Problem ten wyni- ka m.in. z tradycji pielęgniarstwa, w tym także pielę- gniarstwa polskiego, w której widać problem hierarchii
zawodowej – dawniej pielęgniarkom wpajano, że mają być posłuszne lekarzom i wykonywać ich polecenia. Nie było mowy o dyskusji pielęgniarki z lekarzem, o jakim- kolwiek pytaniu o zasadność podejmowanych przez le- karza działań diagnostyczno-leczniczych, choć z całą pewnością bardzo różnie się to przedstawiało i nadal przedstawia w różnych miejscach Polski. Obecnie, kiedy pielęgniarki nawiązują z lekarzami dialog dotyczący róż- nych elementów procesu diagnostyki, terapii, pielęgno- wania i rehabilitacji chorego, napotykają niestety stały opór niektórych lekarzy. Zauważono jednak, że poszcze- gólne pielęgniarki i poszczególni lekarze mogą starać się zmienić zakorzeniony obraz swojego zawodu, ale – jak argumentuje C. Davies – nie pozwala na to doniosły wpływ tradycji, w tym tradycyjnego myślenia przez pry- zmat płci [4]. U części lekarzy pokutuje stale stare wy- obrażenie o lekarzach i pielęgniarkach, że lekarze pra- cują mózgiem, a pielęgniarki [tylko? aż? – przypis autorów] nogami [5].
Interesujące wydają się być także odpowiedzi na ko- lejne pytania ankiety. Jak wskazują wyniki badań aż 2/3 pielęgniarek (77,5%) twierdzi, że oddział chirurgii, na któ- rym pracują, nie jest odpowiednio wyposażony, aby spra- wować profesjonalną i kompleksową opiekę pielęgniar- ską nad ciężko chorym pacjentem, natomiast pozytywnego zdania w tej kwestii jest zaledwie 1/5 pie- lęgniarek (21,7%). Jak piszą ankietowani (65,2%) pożą- dane byłoby wyposażenie oddziałów chirurgii w kardio- monitory. Na podstawie niektórych badań wiadomo, że większość wszystkich zaburzeń pracy serca, w tym tak- że zaburzeń u chorych po przeprowadzonym zabiegu ope- racyjnym, można częściej wykryć przy użycia monitora niż tylko przez obserwacje kliniczne [6].
Ankietowani wskazali także na bardzo ważny pro- blem, który dotyczy niemal całej służby zdrowia w Pol- sce. Ich zdaniem liczba pielęgniarek zatrudniona na od- dziale chirurgii nie jest wystarczająca do zapewnienia profesjonalnej i kompleksowej opieki ciężko chorym pa- cjentom. Oczywiście, właściwie prowadzona polityka kadrowa w zakładach opieki zdrowotnej jest wyznacz- nikiem poziomu i jakości usług zdrowotnych [7], w tym pracy pielęgniarek na oddziałach chirurgii, jednak nale- ży pamiętać o pogłębiającym się niedoborze kadr pie- lęgniarskich w takich krajach jak USA i Wielka Brytania, jak również w Polsce. Głos pielęgniarek o niedoborze kadry pielęgniarskiej na oddziałach chirurgii jest waż- ny i powinien być brany pod uwagę przez zarządzają- cych służbą zdrowia. Oczywiście obsada i działalność służby personalnej są źródłem ciągłych nakładów, wa- żących w strukturze kosztów [8], jednak praca pielę- gniarek na oddziałach chirurgii jest często bardzo in- tensywna i trudna – jak pokazują niektóre badania – na wybranych oddziałach chirurgii obserwuje się bar- dzo duże obciążenie pracą kadr pielęgniarskich, niekie- dy znacznie większe niż na oddziałach innego typu [9].
Zarówno te badania, jak i odpowiedzi poszczególnych
pielęgniarek pracujących na oddziałach chirurgii, mó- wiące o trudności pracy pielęgniarskiej, powinny być brane pod uwagę w planowaniu obsad pielęgniarskich tak, aby członkowie zespołów pielęgniarskich mogli wy- konywać zawód w dobrych warunkach, i aby pacjent, w tym przede wszystkim ciężko chory, mógł być właści- we leczony oraz profesjonalnie i kompleksowo pielę- gnowany.
Wnioski
1. Mimo że większość pielęgniarek i pielęgniarzy z od- działów chirurgii uważa, że ich wiedza i doświadczenie zawodowe jest wystarczające do prowadzenia profesjo- nalnej i kompleksowej opieki, to tylko nieco więcej niż połowa z nich potrafiła zdefiniować pacjenta w stanie ciężkim poprawnie, a aż 4/5 pielęgniarek i pielęgniarzy miewa pytania i wątpliwości dotyczące opieki nad takim pacjentem. Należałoby więc zweryfikować wiedzę pielę- gniarek i pielęgniarzy, aby ocenić rzeczywisty stopień ich przygotowania do opieki nad pacjentem w stanie cięż- kim.
2. Średnio 4/5 pielęgniarek i pielęgniarzy z oddziałów chirurgii rozwiewa wątpliwości dotyczące pielęgnowania pacjenta w stanie ciężkim, czytając profesjonalną litera- turę zawodową. Wobec tego należałoby zdefiniować, czym dla pielęgniarek i pielęgniarzy jest profesjonalna li- teratura zawodowa oraz zwiększyć dostęp do czasopism naukowych.
3. Większość (4/5) pielęgniarek i pielęgniarzy z od- działów chirurgii próbuje rozwiewać wątpliwości doty- czące pielęgnacji pacjenta w stanie ciężkim w trakcie roz- mowy z lekarzem. Ponad połowa z nich dostrzega trudności w komunikacji właśnie z tym członkiem zespo- łu medycznego. Należałoby wobec tego poprawić relacje na linii pielęgniarka-lekarz oraz uświadomić obu grupom zawodowym rolę komunikacji między personelem me- dycznym w leczeniu chorego oraz pracy partnerskiej, a nie hierarchicznej.
4. Prawie wszystkie pielęgniarki i pielęgniarze z od- działów chirurgii stwierdzają, że podczas dyżuru dzien- nego i nocnego nie ma wystarczającej liczby personelu, a zła obsada sprzyja m.in. przemęczeniu i wypaleniu za- wodowemu, co prowadzi do obniżenia jakości świadczo- nych usług medycznych i urazów kręgosłupa u pielęgnia- rek. Należałoby więc uzupełnić brakującą kadrę pielęgniarską, co przyczyni się do polepszenia opieki, a tym samym zadowolenia pacjentów oraz zmniejszenia kosztów leczenia.
Niniejsza praca została przedstawiona na III Sympozjum Na- ukowo-Szkoleniowym w Kołobrzegu Opieka pielęgniarska nad ciężko chorym pacjentem, które odbyło się 12 maja 2007 r.
Autorzy artykułu dziękują mgr. Janowi Kachaniukowi z Lu- blina za pomoc przy realizacji badań.
Piśmiennictwo
1. Kurkowski JL. Harmonijna współpraca. Men Zdr 2004; 8: 72-4.
2. Zysnarska M. Ocena przepływu informacji w zakładach opieki zdrowotnej – opinie personelu pielęgniarskiego. Piel Pol 2001; 1: 123-31.
3. Salvage J. Lekarze i pielęgniarki: każdy sobie. BMJ 2000; 11: 6-7.
4. Davies C. Aby środowiska zawodowe opieki zdrowotnej pracowały razem.
BMJ 2000; 11: 9-10.
5. Wrońska I. Rola społeczno-zawodowa pielęgniarki. Studium z zakresu współ- czesnego pielęgniarstwa. CEM, Warszawa 1997.
6. Findlay GP, Spittal MJ, Radcliffe JJ. The recognition of critical incidents:
quantification of monitor effectiveness. Anaesthesia 1998; 53: 595-8.
7. Tur M. Planowanie obsad pielęgniarskich. Mag Piel i Poł 2000; 12: 9-10.
8. Sajkiewicz A. Zasoby ludzkie w firmie. Poltext, Warszawa 2000.
9. Grochowski L. Intensywność pracy kadr pielęgniarskich w opiece stacjo- narnej. Część I. Intensywność pracy kadr pielęgniarskich w oddziałach za- biegowych. W: Promocja zdrowia i rodziny. Tom 3. Lublin 2004; 28-32.
