Dziennikarstwo radiowe: między misją a komercją pdf

(1)

1

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

DzienniKARsTwo RADiowe: mięDzY misją A KomeRcją

Katarzyna Bernat

Wstęp

W zawodzie dziennikarza obserwuje się nieustanne zmiany. Odbywa się to pod wpływem nowych technologii, rozwijającego się Internetu, ale także nadmiaru infor-macji. Zdaniem Ryszarda Kapuścińskiego, dawniej dziennikarstwo było zawodem bardzo odpowiedzialnym, wymagającym wysokich kwalifikacji, wiedzy, dojrzałości.

Kiedyś wielcy dziennikarze to były wielkie sławy, wszyscy znali ich nazwiska, wiedzieli, kogo i co sobą

reprezentują[1] – uważał R. Kapuściński. Obecnie następuje metamor-foza mediów i dziennikarstwa. Przekształcenia, jakie zachodzą w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, Zbi-gniew Bauer, określa nazwą – journamorfoza[2]. Polega ona na tym, że w prasie następuje redukcja powierzchni przeznaczonej na publikacje dziennikarskie na rzecz reklam. Teksty są coraz krótsze, bardziej dostosowane do stylu internetowego. Przekaz coraz bardziej ta- bloidyzuje się, co widać w kwestiach doboru tematyki i stylistyki. Błahostki, plotki, skan- dale stają się ważniejsze od rzetelnych analiz poważnych zjawisk[3]. Tendencja ta jest wi-doczna także w rozgłośniach radiowych, gdzie muzyka dominuje nad słowem. Nieustanna chęć uatrakcyjnienia anteny powoduje, że nawet informacje stają się rozrywką i zauważal-ne jest zjawisko określane jako infotainment[4]. W artykule skupię się przede wszystkim na rozgłośniach radiowych publicznych i komercyjnych. Obecnie w Polsce działa przeszło 200 stacji o charakterze ogólnopol-skim, ponadregionalnym, regionalnym, lokalnym oraz miejskim[5].

Radio jako środek przekazu

Na istotę radia nakładają się: słowo mówione, dźwięk oraz muzyka. Słowo mówio-ne to nic innego, jak głos osoby, która je wypowiada, niesie emocje z osobistą barwą, która zawsze jest pochodną charakteru i płci mówiącego. Ważne funkcje pełnią także akcent i napięcie emocjonalne. Głos może być nie tylko identyfikatorem konkretnej osoby, ale nawet kojarzony z daną stacją radiową. Dźwięk oznacza zjawisko akustyczne. Są to więc wypowiadane słowa, muzyka, warkot samochodu, bicie dzwonu, cykanie świerszcza, czy szum strumyka. Kiedy re-iNFOTEZY Wol. 2, Nr 1 (2012)

(2)

2

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

porter rozmawia z pasażerami na stacji kolejowej, to dźwięki w tle: stukot przejeż-dżających pociągów, komunikaty z megafonów, turkot toczących się walizek, dodają rozmowie autentyzmu i wspomagają wyobraźnię odbiorcy. Muzyka w radiu może pełnić funkcję dwojaką: samoistną – jako dzieło, przedmiot kontemplacji, rozrywki, źródło doznań estetycznych i emocjonalnych oraz niesamo-istną – jako dźwięk, oznaczający coś poza samym sobą[6]. Pierwsza funkcja stanowi główne tworzywo radia: utwory muzyczne grane przez daną stację. Praktycznie słowa mówione przeplatają się z muzyką, która nadaje stacji niepowtarzalny charakter. Prze-kaz radiowy składa się przede wszystkim ze słów, jednak słowa te – w przeciwieństwie do drukowanych tekstów gazetowych – naznaczone są potencjałem emocjonalno-ek-spresyjnym właściwym ludzkiemu głosowi. Radio stało się dziś tzw. „medium towarzyszącym”. Oznacza to, że nie jest ono związane z mieszkaniem czy biurem, lecz może także towarzyszyć uprawianiu sportu, podróżom czy spacerom. Zdaniem Andrzeja Sułka, rola „medium towarzyszącego”, choć z jednej strony stanowi atut radia, z drugiej może stać się dla niego destrukcyj-na. Radio, które będzie się starało być „elastycznie dopasowane”, „nie przeszkadzać” słuchaczowi, w efekcie może wtopić się w tło i przeniesie się już nie na drugi, ale na bardziej odległy plan, w wyniku czego stanie się niesłyszane i niezrozumiałe[7]. Dla-tego słuchacz koncentruje swoją uwagę tylko na wyrazistych zarówno formalnie, jak i treściowo cechach programu. Brak dynamiki, nieciekawa narracja, nieuzasadnione pauzy powodują utratę kontaktu. Radiowiec powinien utrzymywać cały czas uwagę słuchacza, a nawet walczyć o nią[8]. Radio publiczne Obserwując i analizując media można zauważyć różnice między rozgłośniami pu- blicznymi Polskiego Radia a sformatowanymi stacjami komercyjnymi. Jest ona widoczna w emitowanych programach, audycjach, muzyce, wiadomościach oraz w spo-sobie ich przygotowania i przedstawienia. Wynika to z zadań, jakie spoczywają na obu typach rozgłośni. Zadania stacji publicznej określa ustawa o radiofonii i telewizji. Radio komercyjne zaś opiera się na sformatowanym profilu muzycznym, który dosto-sowuje do gustów odbiorców. Stacjom publicznym postawiono wysokie wymagania. Zdaniem Stanisława Jędrze- jewskiego, programy Polskiego Radia powinny służyć: słuchaczowi w jego poznawa- niu świata i zachodzących zjawisk, zapewnieniu jak najwyższej jakości i wszechstron-ności programów; demokracji, poprzez relacjonowanie i tłumaczenie zachodzących zjawisk; kulturze – przez budowanie tożsamości narodowej i uniwersalnej oraz spra-wowanie tzw. mecenatu nad rodzimą twórczością artystyczną; edukacji społeczeństwa oraz jego integracji wokół wspólnych wartości i dążeń, a także poszukiwaniu nowych środków wyrazu w dziedzinach specyficznych dla przekazu radiowego[9]. Program radia publicznego – jak uważa Andrzej Kozieł – pod względem gatunko- wym jest lub może być odpowiednikiem dziennika, tygodnika adresowanego do róż-nych grup odbiorców, a nawet w niektórych formach pisma specjalistycznego. Radio Katarzyna Bernat

(3)

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

3

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

tzw. misyjne łączy w sobie klasyczne gatunki dziennikarskie informacyjne i publicy-styczne z formami z zakresu muzyki, rozrywki, literatury, nauki, dydaktyki i reklamy. Prezentuje także wypowiedzi typowo radiowe, jak reportaż radiowy, złożony reportaż radiowy czy montaż radiowy[10]. W rozgłośni radia publicznego znajdziemy wszystkie podstawowe gatunki radio-we, za pośrednictwem których prezentowana jest bogata i zróżnicowana tematyka: polityka, działalność samorządu lokalnego, kwestie społeczne, problematyka religijna, kultura, sport, sprawy mniejszości etnicznych[11]. Polskie Radio ma bardzo zróżnicowany program. Nadaje serwisy informacyjne, audycje publicystyczne o tematyce politycznej, międzynarodowej, społecznej, czy re-ligijnej. Program radiowy (ramówka) podzielony jest na bloki programowe, w których wyraźnie są wyodrębnione pasma: poranne z dominującymi informacjami, prognozą pogody, trafikami (relacje dotyczące natężenia ruchu oraz sytuacji i utrudnień na dro- gach) itp. Po południu jest czas zarezerwowany na przegląd aktualności dnia, a wie-czorem, po godzinie 20 – na audycje publicystyczne, adresowane do słuchacza, który chce poszerzyć swą wiedzę o świecie, kulturze i posłuchać żywego słowa. Specyficzną rolę w rozgłośni publicznej pełni muzyka, która jest także zróżnico-wana i podzielona na poszczególne pasma i audycje z określonym typem muzyki: klasyczną, ludową, jazzową, rockową, popową. Radio publiczne powinno być postrzegane przez słuchaczy, jako: miarodajne, wia-rygodne, rzetelne. Jednocześnie powinno być atrakcyjne także dla zmieniających się gustów młodych odbiorców. Jednym słowem, powinno nadawać dla wszystkich. War- to jednak zapytać, czy jest możliwe zaspokojenie potrzeb tak licznego grona odbior-ców? Czy wszyscy chcą, aby słowo mówione przeważało nad muzyką? Stacje sformatowane Inna sytuacja jest w sformatowanych rozgłośniach komercyjnych, gdzie przeważa muzyka. Reporterzy skupiają się na przygotowywaniu tzw. krótkich form, które nie mogą być zbyt obszerne i męczące dla słuchacza. Tworzenie formatu muzycznego stacji radiowej zwykle odbywa się na podstawie przeprowadzanych badań słuchalności oraz przyjętej strategii do jakiego odbiorcy (tar-getu) kierowany jest program. Kryterium kategoryzacji słuchaczy może być wiek, płeć lub zainteresowania. Robi się to ze względu na potencjalnych reklamodawców zainte-resowanych określoną grupą słuchaczy. Istotą radia formatowanego jest

przyporząd-kowanie wszelkich jego funkcji ideowych, programowych, marketingowych i organi-zacyjnych obsłudze specyficznego segmentu rynkowego, który jest zazwyczaj dobrze zdefiniowany w kategoriach socjo-demograficznych[12] – pisze Grażyna Stachyra.

W stacjach komercyjnych przeważa muzyka nad słowem[13]. Gwarantuje to wyż-sze wyniki słuchalności. Ponadto nadawanie muzyki jest tańsze. Specjalne programy komputerowe umożliwiają zaprogramowanie poszczególnych utworów muzycznych i „wejść” prezentera. Rola człowieka w studio zostaje zredukowana do minimum. Dzięki temu radia komercyjne oszczędzają na zatrudnieniu pracowników.

(4)

4

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

Formatowanie radia, w sensie technicznym, to strategia programowa. Dla efek-tywności realizacji profilu radia istotne jest: identyfikowanie stacji na podstawie jej oferty muzycznej, reklamowej i sposobu egzekwowania formatu. Towarzyszy temu dokładne precyzowanie „zegara ramówkowego” stacji, czyli elementów programowych pojawiających się w poszczególnych godzinach oraz analiza w kontekście for-muł komunikacyjnych[14]. W stacji sformatowanej dobór zawartości muzycznej ustalany jest odgórnie, czyli przez redaktora muzycznego, który o granej muzyce decyduje na podstawie badań. Oprogramowanie komputerowe umożliwia precyzyjne przygotowanie i kompono-wanie audycji, czyli odpowiedni dobór utworów, jingli i innych stałych elementów audycji (wejść antenowych, telefonów od słuchaczy, linerów, reklam). Dzięki temu elementy programu zmieszczą się w określonym czasie oraz będą współgrały według przyjętego klucza. Tak tworzony jest tzw. zegar formatowy, który znacznie ogranicza prowadzącego w zakresie wpływu na zawartość muzyczną audycji. Trzeba także zwrócić uwagę na język, jakim posługują się prezenterzy i reporte-rzy radiowi. Jest on uzależniony od docelowej grupy słuchaczy. Jest to szczególnie widoczne w rozgłośniach kierujących program do młodych ludzi. Prezenterzy, po-dejmując tematy adresowane do młodego pokolenia, posługują się jego slangiem. Szczególnie audycje prowadzone na żywo charakteryzuje ubogi język. Nie brak wtedy

slangu młodzieżowego, wokalizy, tzw. mówienia o niczym i oddziaływania na emocje

słuchaczy[15] – uważa G. Stachyra. Tak tworzone są również nowe gatunki dziennikarstwa radiowego, które swe nazwy zaczerpnęły z języka angielskiego, jak: talk-joke (kilkudziesięciosekundowy spreparowany dialog o charakterze humorystycznym – „Rozmowy rolowane” w Radiu Zet), call-in (program z telefonicznym udziałem słuchaczy), game show (antenowe zabawy, konkursy, quizy z udziałem słuchaczy) [16]. Ich cechą wspólną jest interakcja ze słuchaczami.

W rozgłośniach sformatowanych pojawiają się nowe formy gatunkowe, ale zauwa-żalne jest odchodzenie od dawnych. G. Stachyra, pisząc o gatunkach dziennikarskich obecnych na antenie sformatowanego radia, nie wspomina np. o słuchowisku[17]. Jej zdaniem, formatowanie jako specjalizowanie przekazu sprzyja standaryzowaniu treści,

będących elementem kultury masowej. Format daje ramę, pewien standard produkcji, ale jednocześnie urozmaica poszczególne składniki (np. różne rodzaje zabiegów na wypowiedzi słuchacza, konkursy, call

in). W związku z tym gatunkowe formy kla-syczne, jak reportaż czy słuchowisko, ustępują pola „blokom programowym”, które autorka nazywa „audycją towarzyszącą”, skomponowaną z różnorodnych w swej an-tenowej realizacji, ale ujednoliconych stylistycznie elementów[18].

W stacjach komercyjnych dominują krótkie formy, trafiki, prognoza pogody, roz- rywka. Nie ma cyklicznych reportaży. Jest to bowiem kosztowna forma, a od dzien-nikarza wymaga sprawności warsztatowej, doświadczenia, a nawet umiejętności artystycznych. Rozgłośnie komercyjne proponują słuchaczom więcej rozrywki. Na przykład, pozdrowienia na antenie z możliwością wybrania i zadedykowania komuś znajomemu ulubionej piosenki. Jest to uwspółcześniona forma koncertu życzeń, która cieszy się wśród słuchaczy dość dużą popularnością.

(5)

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

5

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

W 2011 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o radiofonii i telewizji, dostosowu-jąc polskie przepisy do unijnej dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych. Dla nadawców radiowych uściśla ona gwarancje emisji utworów w języku polskim. W programach radiowych 33 procent miesięcznego czasu nadawania muszą zajmo-wać piosenki w języku polskim, z czego 60 procent z nich trzeba emitować między godziną 5 a 24, czyli w czasie wysokiej słuchalności. Decyzja ta z pewnością będzie miała wpływ na muzyczny format stacji komercyjnych. Zasadniczo nie zmieni jednak zasad tworzenia programu radiowego i stylu poszczególnych rozgłośni. Reporter w radiu Zadaniem reportera radiowego przede wszystkim jest zdobywanie i przekazywanie informacji w krótkiej, konkretnej formie. Ważnym składnikiem radiowej ramówki są audycje informacyjno-publicystyczne zwane magazynami reporterów. Najczęściej do-tyczą one bieżących wydarzeń z danego dnia, relacji z miejsc gdzie wydarzyło się coś ważnego oraz audycji interwencyjnych, które wśród słuchaczy mogą cieszyć się dość dużym zainteresowaniem.

Taki blok informacyjno-publicystyczny może dotyczyć spraw najróżniejszych społecznych, politycznych, kulturalnych czy sportowych. Zazwyczaj wtedy relacje, sondy, felietony, reportaże przeplatają się z rozmowami prowadzonymi na żywo ze studia z zaproszonymi gośćmi. Przykładem jest audycja popołudniowa w Radiu Kiel- ce. W takiej audycji przeważa słowo mówione nad muzyką, która służy jako niewiel-ki przerywnik lub tzw. wyczekiwacz przed wejściem na antenę. Media komercyjne również mają podobne audycje, choć bywają one inaczej zrealizowane. Oczywiście, dominuje tam muzyka nad słowem, która dobrana jest zgodnie z formatem. Stacje, takie jak: RMF FM, Radio Zet, Eska, głównie bazują na setkach, czyli kilku-sekundowych wypowiedziach rozmówców. Pojawiają się także tzw. obrazki dźwiękowe, czyli połączone w jedną całość kilka głosów i dźwięków opisujących jakieś wydarzenie. Jeśli jest to demonstracja, w materiale pojawiają się okrzyki i hałas, które są najczęściej tłem wydarzeń. Słuchacz ma wtedy wrażenie, że uczestniczy w wydarzeniu. Takie krótkie formy pojawiają się przede wszystkim w serwisach informacyjnych. Specyficzną formą jest reportaż radiowy, który jest dźwiękową opowieścią. Dobór tematyki reportażu radiowego jest bardzo szeroki. Może to być reportaż o wydarzeniu, miejscu, a przede wszystkim o człowieku. Reportaże obszerne i dopracowane realizo-wane są głównie przez rozgłośnie radia publicznego. Każda stacja regionalna w swym archiwum ma wiele reportaży. W reportażu dźwiękowym istotne jest to, co przekażą bezpośrednio swoimi słowami bohaterowie, odbierane jest to jako autentyk, którego nikt nie zakwestionuje[19] – uważa Kazimierz Wolny-Zmorzyński.

W radiu sformatowanym dość rzadko pojawiają się dłuższe reportaże. Można tam jedynie usłyszeć wspomnianą krótką formę, liczącą od kilkudziesięciu sekund do dwóch minut. Reportaże są bowiem praco- i czasochłonne. Nagrana „surówka” może mieć nawet godzinę, ale reporter robi z tego pięciominutowy materiał. O takich krótkich formach radiowcy mówią: dziełko, cacuszko, perełka[20]. Jest to opowieść

(6)

6

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

dźwiękami. Od klasycznych długich reportaży różnią się czasem trwania, choć ich przygotowanie często wymaga wielu godzin, a nawet dni pracy. W stacjach publicznych reportaże trwają około 30 minut. Na emisję tak długich materiałów stacje komer-cyjne nie mogą sobie pozwolić, dlatego pojawiają się tam tzw. krótkie formy radiowe. Nie zaliczają się do nich setki, relacje i tzw. paszczo dźwięki (sprawozdania reporter-skie, zwykle wcześniej nagrane, z wypowiedziami dodatkowych osób), które stanowią elementy większych całości. Krótkie, kilkuminutowe formy radiowe mogą pojawić się także w rozgłośniach pu-blicznych. Ich tematyka jest bardzo różnorodna: historyczna, podróżnicza, kulinarna, poradnikowa czy sportowa. Ważne, aby taka audycja miała konkretny temat, przemy- ślaną konstrukcję i wykorzystywała rozmaite efekty dźwiękowe: muzykę, wypowie-dzi różnych ludzi, dźwięki charakterystyczne dla miejsca dziejącej się akcji. Nie może być jednak zwykłą kilkuminutową rozmową reportera z gościem. Czy krótkie formy radiowe mogą zastąpić tradycyjny reportaż? Reportaż to dźwię- kowa literatura faktu. W rozgłośni publicznej ma wielu zwolenników i wiernych słu-chaczy. Stacje komercyjne stawiają na to, aby słuchacz miał wrażenie, że dużo się dzieje, stąd nacisk na krótkie, dynamiczne formy z wieloma głosami. Poza tym łatwiej zrobić pięciominutowy, wielogłosowy kolaż dźwiękowy, który wciągnie słuchacza, niż zbudować dramaturgię w dwudziestominutowym reportażu. Warto też zauważyć, że w stacjach komercyjnych, sformatowanych odchodzi się także od tradycyjnych form radiowych: słuchowiska, teatru radiowego, czytanych powieści na antenie. Jeśli już, są to formy krótkie, często o charakterze satyrycznym i rozrywkowym.

Stacje publiczne i sformatowane – elementy wspólne

Można także wyróżnić elementy wspólne radia komercyjnego i publicznego. Na przykład, program radiowy konstruowany jest na podstawie dobowej słuchalności radia. Z badań i doświadczenia wynika, że radia ludzie najchętniej słuchają rano, wyko-nując poranne czynności przed wyjściem z domu oraz jadąc samochodem do pracy lub szkoły. Podobna sytuacja jest po południu, kiedy radio słuchane jest przez kierowców wracających z pracy i czekających w korkach. W ciągu dnia radio słuchane jest w biu-rach, zakładach pracy, sklepach. Towarzysząc ludziom stanowi tło ich codziennych czynności. Późnym popołudniem i wieczorem radio przegrywa z telewizją. Wtedy zwykle słuchane jest przez ludzi zainteresowanych konkretną tematyką lub muzyką. Warto jeszcze zwrócić uwagę na zasady prowadzenia programu. Na antenie prezenter musi konsekwentnie realizować raz przyjęty styl. Nie da się dotrzeć jednocze-śnie do wszystkich, dlatego trzeba budować grupę wiernych słuchaczy, co osiąga się dzięki stałej, przewidywalnej metodzie prowadzenia audycji. Prowadzący nie powinien mówić jednocześnie z piosenką. Powinien swą wypo-wiedź zmieścić na kilkunastosekundowym intro, czyli instrumentalnej przygrywce do piosenki. Mówienie w trakcie emisji utworu wywołuje chaos na antenie, a poza tym słuchacze nie lubią, kiedy prowadzący zagaduje ich ulubioną piosenkę. Katarzyna Bernat

(7)

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

7

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

Prezenter nie może także kpić z gustu muzycznego słuchaczy. Musi ich szanować, bo dla nich tworzy audycję. Jeśli słuchacz zamawia piosenkę, nie może ona trwać kró-cej niż minutę, aby odbiorca nie czuł się oszukany[21]. Prowadząc audycję z udziałem gościa, prowadzący musi od czasu do czasu prze-rwać rozmowę piosenką. W stacjach komercyjnych jest to ściśle określone. Musi to być zrobione z wyczuciem, aby słuchacz się nie denerwował, że interesująca wypo-wiedź jest przerywana muzyką. Może być też odwrotnie, słuchacz może przełączyć się na inną stację, bo rozmowa w studiu jest monotonna, nudna i nie jest przerywana muzyką. Najlepiej wypowiedź zaproszonego gościa przerwać piosenką, kiedy zakoń-czy się jakiś wątek. Natomiast przed emisją piosenki można zapowiedzieć kolejny temat. Na przykład: „Do rozmowy powrócimy po muzyce, wtedy dowiemy się więcej o nowej płycie naszego gościa” lub „Już za chwilę nasz gość powie nam dlaczego na wiosnę lubi jeździć na rowerze. Zostańcie z nami”. Tego typu zapowiedzi zależą oczywiście od tematyki rozmowy, zaproszonego gościa i od twórczego prowadzenia audycji przez gospodarza programu[22]. Stacje radiowe opierają się także na swoich osobowościach, czyli gwiazdach. Tak jest zarówno w publicznych stacjach, jak i w komercyjnych. Do legendy dziennikar-stwa radiowego przeszli ludzie pracujący w Programie Trzecim Polskiego Radia: Marek Niedźwiecki, Piotr Kaczkowski, Wojciech Mann, czy pracujący w radiowej Jedynce: Tadeusz Sznuk, albo niedawno zmarły Andrzej Zalewski. Stacje komercyjne też mają swoje gwiazdy, na przykład Radio Zet – podróżniczkę Beatę Pawlikowską, specjalistkę od wywiadów – Monikę Olejnik, czy Janusza Weissa – prezentera radiowo-telewizyjnego. Tacy ludzie nadają danej rozgłośni oryginalne brzmienie i niepo-wtarzalny klimat. Mają swoje audycje autorskie. Podejmowane tematy odnoszą się do ich zainteresowań: polityki, muzyki, podróży, motoryzacji. Podobnie jest z muzycznymi audycjami autorskimi. Ich cechą charakterystyczną jest prezentowanie muzyki nieco odmiennej od tej, która jest zwykle grana na antenie. Program ten oparty jest także na osobowości prowadzącego, który decyduje o mu-zyce, jaka będzie emitowana. W takiej audycji mogą też pojawiać się wypowiedzi słuchaczy. Prowadzący często przedstawia je na antenie, aby zdynamizować program, budować grono fanów oraz podkreślić, jak wielu ma słuchaczy. W stacjach komercyj-nych też nie brak tego typu audycji. Są one nawet odpowiednio zaprezentowane na stronie internetowej. W radiu RMF FM będzie to „POPlista” z prowadzącym Darkiem Maciborkiem, „Ten Top” z Maciejem Jędrychem, czy „Wszystkie struny świata” z Ro-bertem Konatowiczem w roli prowadzącego [23].

Przykładem różnorodnych muzycznych audycji autorskich jest Radio Kielce. W niedzielne popołudnie można posłuchać audycji dla melomanów z muzyką kla-syczną, folklorystyczną i popularną. Muzyczne audycje autorskie są niemal w każdej rozgłośni. Z tą różnicą, że w stacji publicznej mają one bardzo różnorodny charakter i grany jest praktycznie każdy rodzaj muzyki. W rozgłośni komercyjnej audycja autorska jest zbliżona do muzycznego for-matu stacji, a jej wyjątkowy charakter nadaje osoba prowadzącego: jego zapowiedzi, wiedza muzyczna, poczucie humoru, głos itp. Dziennikarstwo radiowe: między misją a komercją

(8)

8

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

Podsumowanie Podsumowując, dziennikarz radiowy pracuje na czas i w czasie. Musi przygotować informację na określoną godzinę, trzymając się zasady, że im wcześniej ją poda tym lepiej dla jego słuchaczy. A w czasie oznacza, że na swą wypowiedź ma określoną liczbę sekund, coraz rzadziej minut. W stacjach publicznych dziennikarz ma większe możliwości realizacji swoich za-interesowań. Może to robić prowadząc audycje autorskie lub, na przykład, realizując ambitne reportaże. Wśród dziennikarzy tych rozgłośni występuje specjalizacja. Re-porterzy mają przydzielone dziedziny, w których się specjalizują, mają grono swoich informatorów i na bieżąco śledzą to, co się dzieje w danej branży. W mediach komer-cyjnych, głównie regionalnych, z racji mniejszego zatrudnienia, reporter zazwyczaj ma kilka dziedzin, które obsługuje informacyjnie. Zdarza się też, że nie ma specjali-zacji wśród reporterów, a jedna lub dwie osoby przygotowują informacje o bieżących wydarzeniach. Takie rozwiązanie może wpływać na jakość przygotowanej informacji, ponieważ reporter musi znać się na wszystkim, a zazwyczaj jest to niemożliwe. W radiu sformatowanym trzeba wpisać się w odpowiednią formę. Ściśle przestrze-gane są dość rygorystyczne wymogi czasowe. Wejścia antenowe muszą być krótkie i dynamiczne. W radiu publicznym także przestrzega się określonego czasu, ale zwykle dziennikarz ma go więcej na przekazywane treści. Przykładem mogą być tu wia-domości nadawane o pełnych godzinach. W Polskim Radiu Kielce trwają one około 8 minut, a w Radiu RMF FM nie przekraczają pięciu. Natomiast w przypadku, na przykład, audycji godzinnych, to oczywiście są one zapisane w ramówce radia sformatowanego, ale ten czas jest tak wypełniony, aby war-stwa muzyczna dominowała nad słowną. Poza tym w tej godzinie musi się jeszcze zmieścić serwis informacyjny, pogoda i reklamy, a emisja utworów muzycznych jest ściśle określona co do minuty. Natomiast w rozgłośni publicznej w audycjach słow-nych jest mniej muzyki i jej nadawanie nie jest tak rygorystycznie przestrzegane. Wpływ na zawartość treściową stacji publicznych i komercyjnych ma również ra-chunek ekonomiczny. Regionalne rozgłośnie Polskiego Radia są utrzymywane przede wszystkim z opłat abonamentowych, stanowiących ponad 80 procent ich dochodó-w[24]. Dzięki temu, zdaniem Karola Jakubowicza, stacje te są chronione przed presją komercyjną i teoretycznie mają swobodę decyzji programowej. Najwyraźniej jednak pieniędzy tych jest za mało, by sfinansować własną produkcję programową w skali, która pozwoliłaby program regionalny takim autentycznie uczynić. W efekcie, pro-gram regionalnej radiofonii publicznej stopniowo upodabnia się do programu stacji komercyjnych[25]. Stacje komercyjne nieustannie muszą walczyć o słuchacza, bo za nimi idą poten-cjalni reklamodawcy. Dlatego ciągłe schlebianie gustom odbiorców, położenie nacisku na rozrywkę oraz łatwe i przyjemne formy to efekt nieustannej walki stacji komercyjnych o słuchalność. Niewątpliwie takie podejście ma wpływ na obniżanie się standar-dów dziennikarskich i spłycanie przekazywanych treści. Katarzyna Bernat

(9)

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

9

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

Jednak regularnie spadające wpływy z abonamentu radiowo-telewizyjnego z cza-sem mogą przełożyć się także na jakość programów w stacji publicznej i wymagania stawiane zatrudnionym tam dziennikarzom. Walka o słuchacza już jest widoczna. Na przykład, rozgłośnie publiczne w niektórych regionach uruchamiają dodatkowe stacje miejskie. Jedna z nich już działa w Lublinie (Radio Free)[26]. Do podobnego projektu przymierzało się Radio Kielce, jednak do końca 2011 r. nie zrealizowało go. Powodem była słaba kondycja finansowa Regionalnej Rozgłośni Polskiego Radia w Kielcach spowodowana spadkiem wpływów z abonamentu. Zgodnie z założeniami, miejskie stacje radia publicznego mają nadawać młodzie- żową muzykę, informacje, wiadomości drogowe, pogodę oraz liczne konkursy. Prze-jęcie stylu rozgłośni komercyjnych ma zapewnić pozyskanie młodszych słuchaczy. Coraz mniej natomiast będzie audycji o charakterze publicystycznym, edukacyjnym czy refleksyjnym. Jaka będzie przyszłość dziennikarstwa radiowego? Być może miał rację Ryszard Kapuściński, który pisał, że w masowych radiostacjach potrzebni są ludzie, którzy

potrafią nacisnąć guzik, by puścić właściwą płytę i od czasu do czasu nadać jakąś reklamę. Do tego nie potrzeba dziennikarza. Natomiast by napisać dobry reportaż, objaśniający co się dzieje na świecie, czy komentarz mówiący o tym, jak interpreto-wać jakieś zjawisko, potrzebny jest dziennikarz. Ambitne dziennikarstwo – na przykład reportaż literacki – zostało przesunięte w rejony literatury. W mediach nie ma już dla niego miejsca. Masowe media coraz bardziej będą się stawały częścią przemysłu roz-rywkowego[27].

Przypisy:

[1] Kapuściński, R. (2002), Autoportret reportera, Kraków, s. 120.

[2] Bauer, Z. (2009), Dziennikarstwo wobec nowych mediów. Historia, teoria, praktyka, Kraków, s. 285. Auto-rem określenia jest Mark Butzow, profesor dziennikarstwa na Uniwersytecie Zachodniego Illinois; prowadzi on blog pod nazwą Journamorphosis, w którym omawia wpływ nowych technologii na zawód dziennikarza.

[3] Tamże, s. 290.

[4] Zob. Lisowska - Magdziarz, M. (2008), Media powszednie. Środki komunikowania masowego i szerokie

paradygmaty medialne w życiu codziennym Polaków u progu XXI wieku, Kraków, s. 160.

[5] Zob. Braun, J. (2005), Potęga czwartej władzy, Warszawa, s. 150. Zob. też: Dostępny na WWW: http:// nadaje.com/rozglosnie_radiowe.html, dostęp 25 września 2011.

[6] Sułek, A. (2009), Radio, w: Bonikowska, M. (red.), Media a wyzwania XXI wieku, Warszawa, s. 61. [7] Tamże, s. 53.

[8] Kozieł, A. (2006), Gatunkowa specyfika programu rozgłośni regionalnego radia publicznego, w: Adamow-ski, J. (red.) Regionalna i lokalna radiofonia polska w 80-leciu jej istnienia, Kielce, s. 52.

[9] Jędrzejewski, S. (2003), Radio w komunikacji społecznej. Rola i tendencje rozwojowe, Warszawa, s. 142-143.

[10] Kozieł, A. (2006), Gatunkowa specyfika programu rozgłośni regionalnego radia publicznego…, s. 53. [11] Tamże, s. 58.

[12] Kowalski, T. (2001), Przyszłość mediów – media przyszłości, w: Jung, B. (red.) Media, komunikacja, biznes

elektroniczny, Warszawa, s. 248.

[13] Mielczarek, T. (2007), Monopol, pluralizm, koncentracja. Środki komunikowania masowego w Polsce w

latach 1989 – 2006, Warszawa, s. 264.

[14] Zob. Stachyra, G. (2008) Gatunki audycji w radiu sformatowanym, Lublin, s. 28. [15] Tamże, s. 52-55.

[16] Zob. tamże, s. 101-109. [17] Tamże, 91-123. [18] Tamże, s. 45.

(10)

10

iNFOTEZY iNFOTEZY iNFOTEZY

AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y AR

TYK

UŁ

Y

[19] Furman, W., Kaliszewski, A., Wolny-Zmorzyński, K. (2006), Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka,

język, Warszawa, s. 65.

[20] Augustyniak, T. M. (2011), Mała forma, dużo treści, „Press”, nr 5 (184), s. 62. [21] Por. McLeish, R. (2007), Produkcja radiowa, Kraków, s. 183.

[22] Zob. tamże, s. 196- 201.

[23] Dostępny na WWW: http://www.rmf.fm, dostęp 8 października 2011. [24] Mielczarek, T. (2007), Monopol, pluralizm, koncentracja…, s. 258.

[25] Jakubowicz, K. (2007), Media publiczne. Początek końca czy nowy początek, Warszawa, s. 234. [26] Dostępny na WWW: http://www.radiofreee.pl/index.php/news/lublin, dostęp 8 października 2011. [27] Kapuściński, R. (2002), Autoportret reportera…, s. 113.