(Ճ
í
n I a ծ u n gչ
u ber
ben 6
ք
“։ October &uIstenben
Prüfung
bet
fammtlicfjen
klaffen
b e
§®i)mna|îumê
ju
ззготЬегд/von Ж
Íl(. I e r,
director.
|3
rombr
r g.bilieft in
ber 9)íiíílerf$en SJucbbriufereť.
1
8 3 7.
w Toruniu
i
üisguisitio p hilo sop hic a.
J^lirum videri possit
primo obtutu, quid sit,cur
totsaecnlis praeterlap-
6¡sGraecorum
tragocdiisadliuc
-delectainur, et recenti semper
animo,lànquam divina mentis
incitationecommoti,
caspertractamus, praesertim
eumvel
inter ineruditos constet, notiones, qui bpscontineretur
antiquitas, anostra
cogitandi ralione planeesse diversas.
Attamen, quamquam totiusantiquitatis
mores inalios
planeinutati sunt,
quamquamuniversa
mentis animiquecultura
aliamsequuta est
rationem, tarnenservatum
est aeternum aliquod,et inexstinctuin, quod Platonis voce
tdeav appel- lamus,quam
accuratiusindagare
nostrispraecipue
temporibus contigitviris doctis.
Estvero
eximiapulcbritudinis species,
quamGraecorum
artis operapatefaciunt, qua perpetuo delectainur,
cujusque praeclarostudio
itainvolvimur,
ut curaet
sollicitudine, quasvita quotidiana
tiberrime afiert, in intuenda
graecae artisdignitate ct venustate
plane liberemur.Quamvis eniin religiosa evanuerit veneratio,
qua Veteresin con
- templandis artis opcribus fruebantur, catarnen, qui bus
nitituroblectatio, in vítam revocări
possunt,non
quidem
sensibusobjectain,
sod cogitatio-nis
viperceptam.
Nostrumigitur est
operam dare, ut, cumreferam s
tudeamus
poetis, aniversamoperis notionem, qnam ideám
dicimus, per-
i
2
scruteront
etsingulárom partium
cum totiusoperia ratione
arctissimumvinculum
percipiamus.At perraro adhuc
hujusmodistudium!
In sin gulis
enim haerereviris
doctisplerumque
gratissimum est. Quaremi
rări
desinamus,
cur membrorumsocietas inter ipsa eorumque
conjunctio cum notione,quam sibi
explicare proposaitpoeta, tam
raro cogitation!subjiciatur.
At vei
summajudicii
aciesin singulis tantum abest, ut totius
operia vimet náturám
intelligat, ut nimiasaepe
subtilitate et argutiis in-ducatur,
taliaimprobare,
qual iaaccuratius introspecta ration! operia
optimerespondent et
cumeo
arctissime cohaerent.At longe
diffîciliusest praestantiam
operia, poetaequesapientiam intelligere, quam
argutis,quae sibi
aliquisipse finxit,
argumentisauctorem reprehenderé,
aliamqueei
praescribere viam.Hue
accedit, ut hacratione vel
summi poetaeingenium superasse
videamur, cum nos potiuspietate
quadaminsignem
poetam aggredi deceat,persuasos,
iliumnon
temerealiquid instituísse.
Honestiusenim est ante
omniade no
stra
judiciiacie
dubitare, siforte hue, vel
illuc offendimur,quam
in improbando sagacitatem suamostentare.
Non
hoc tetigissem, nisi
nostristemporibus viros summáé aucto-
ritatiset optime de
Gracorumliteris
méritosvel in explicando Sophocle in
haneimprobandi
etcorrigend! vanitatem
incidisseviderem. Hujusmodisubtilitatem respuenti
mihinihil
insequente
disquisitioneerit
potius,quam
ut tragoediae praestantiamet
poetaein explanando opere sapientiam agnoscam et intelligam.
Omnium antiquitatis
tragoediarum
vix ullareperiatur, cujus ratio
et consiliumaccuratius verbis exprimi possit,
quam AeschyliEumenides,
ultima
tetralogiaefabula,
quae animam tristitia ethorroré
commotum,quibus in Agamemnone et Choephoris
scelerum
gravitate, animique impe
tuerat afFectus,
adtranquillitatem revocare,
etsedare studet. Eumé
nides
igitur nonut
antecedentes tragoediaeinfinitum
relinquuntcerta
men,
sed
spectatorsmentem plaçant. Jam
vero,cum animi dolorem Agamemnone
et Choephoriscommotum,
delinirestud
ennt
Euménides, ne- cessecum
antecedentibusarctissime
cohaereant. Est igiturEumenidum
facinorumculpam cum
jureeorum
pensitare, quiardentíssimo
animiim
petu incitați
scelus
commiserunt.Quapropter in judicium
vocanturpariterque accusantur
scelera uxoris,quae
marîtumfraudibus irretitum interfecit, et
filii,песет patris
sororisque vexationesmatris
caede ul-ciscentis,
Apparet igitur
sanetitatem
matrimoniiet
filiierga
pattern pieta-tem esse opnosita, in quorum
certamine Eumenidum versaturfabula.
Quare quum
nascatur pugna, utrum
Orestes, unionstot
iusPelopidarum
- gentis superstessit
daninandus an solvenduset
aequede
summa matrfc-^cidae culpa
ac de
ultoris jure disceptetur,non homines
controversial«tollere possunt, sed deorum
arbitrio reliquendumest
judicium.Dii igi
tur ipsi
inter
se certentet
suam ipsius rem uterque sibi vindicet necesse videtur.Certamen vero,
quod
Eumenides apudAeschylum
ineunt cum Apolline respondetgravi illi bello,
in quo priscaevetustatis
Dii, aJove
devictiet imperio, quod
diu tenebant,privați
sunt.Jovis autem,
quamde
antiquîssimis diis reportavitvictoria,
mentissimul et
institutorume
ratione etlibertate profectorum
est victoriade
naturaeviribus iisque
omnibus,quae ex innato quodam appetitu
oriuntur.Fabula nostra
hanienotioncm universalii optime
illustrabit.Eumenides Orestcm
agitant
propter caedem matern am, отцеhujussceleris piaculum
respuentes.Apollo
veronon ignorans,
seipsum
infe-1
*
— 4
licem Orestem
ad scelusimpulissc, cum furiarum manibus cripcre
studct.Expelí il igitur diras
et saevientesDeas, quae
Apolliniscontaminant
tern- plum.Orta inde de
Orestecontroversia Euménides se nunquam socle-
ratninniatrocidam esse dimissuras
jurant,Apollo
seexagitatum crucia
libus
liberaturum despende!.
Euménides
tuen
tur summám íntermatrem et íilium necessitudinem,
quae enaturali fonte,
procreationem dice, originem petit,et
violafam illantconjunctioncm ulciscuntur, Apollo contra
nonignorans,
undeformidolo- sum
consilium cepitOrestes, cum contra
Eumcnidum vexationesdéfen
dit. Ipse
enim Deus Orestemimpulit
in turpissimampatris
caedcmvin-
dicandam.Matrimonii igitur sanctitate
commotus vindex cxstitit. Atmatrimonium,
quum a liberavolúntate
proficiscatur et voluntariopar
tium amere
contineatur, nonigitur naturae sed h
omínamarbitrio debeat
originem,ab
Apolline,honcstissimac
conjunction's antistite, defenditur.Hue accedit,
utmulier
admatrimonium ineundum
nata in hacuxoris conditionc
acquiesçât,et üdém ergo
meritum sanctissimam sibi dicat legem.Clytcmncstra
igitur,quae
marito intcrnccato nefario con-junetissimam
liominumconsociationem
impugnavitpoenam
aDeo
ipso constituíam eflugerenon
potest.Apollinis hortatu
matriscardes
ab Orestepatrata est. Clytcmncstra autem
ab Eumcnidumira et insecta- tione
vacat,turn, quo ni
am nonde a morís conjugalis violatore faciunt judicium,
turn, quodClytcmncstra
afilio necata
Eumcnidum imperio jamsublata est. Mors
enim furiarum vexationibus finemimponit.
*) Hinegrave
illud inter Apojlincmet
furiascertamen.
*) Hoc sensu respondent Eunienides Minerváé interrogan
ti :
Kal тto xtccvovtl лov то тт'рца tус yvyyç;"Orto v то yaiÿsiv /utfía/лоѵ rò/Li^erat.
Jam
vero cumde
Oreste damnandoet
solvendopugnam inèant Apollo et Euménides, et Orestes
patris песетulciscens
in impietatiscrimen
incidentDii queque cortantes nonculpa
carent,cum
neutereorum op-positum
sibi jus respiciat,sed
temerequisque propositara suum
prosequa- tur. Eumenidesenim
ad pietatemfoedatam iratum attendentes
animam, nihilcurant offensam matrimoniisanctitateni, qua commotusOrestes matrici-
dium patravit. Quarejure illisobjieimus, Clytemnestrae
contramaritum
facinusab iis negligi.
Jam verocum
de pristine uxoria crimine nullemodo
cogitent sententiampaulo cupidius
feruntuna
tantumparte
audita.Non
ea igitur
vacantculpa, quae
sempernos
vexaresólet, ubi
neglectaaltera parte oppositae parti solam
tribuimosauctoritatem.
Apollo au tem matrimonii
custosdeclarat
Clytemnestraeпесет
fuissejustissimam.
At
non satis reputat,filium fuisse,
quipoenas
a matre petierit, et hoc modo justitiam invindictam detorsisse, unde
novumexortum
sitcrimen.
Pariter
igitur
eulpaeac
Eumenides Apolloparticeps
fit,Orestis
causam dicens,ncglecto
plane pietatis jure.Hoc modo certamen inter pugnan
tes
inextricabilevidetur, cum Apollo
aeque асEumenides
tenacissime propositumsuum consequantur, utroque certantium
juset
auctoritatem alterius funditus aspernante.Quae cum
ita sint, nunquam Orestes culpaposset liberări,
nisi summadivinae
legis exstaret auctoritas, quaeoppositas
sibi leges abApolline
et furiis defensas ita exaequare sciât,ut ipsa, ab
omnipartium studioaliena, utriusque partis agnoscat
jus ideoqueinter
acerbedimi-
cantes gratiam componat.Minervae igitur
quam felicissimepoeta
partesimposait
Orestem matricidam et patris vindicem absolvere crimineet
ita demumsederunt
seriemin atroci
Pelopidarumgente terminare.
Tum enim
Minerva divinae mentis et
sapientiaeparticeps,
turn propter summám humanitatem et benignitatem omnium aptíssima ost,Ť
6
quae deliniat
dolorem
animumquesedet. Hanc
divinae sirpientiaecum
benignitateconjunctionem
praeclarissime poetanosier,
cum Graecorummy-
thologia niteretur, in Minervae partibus anteoculos
animosque nobisproposait. Nonne in Minerva
Graecorumintuenda imago
nostroob ver- satur animo,
quaepugnantia secum
frontibusadversis complectitur ?
Minervae
praesentia igiturstatim imago
quaedam non longepc.
tita in animam nostrum
incarrit, quae
oppositasibi
amplectenssummám divinae
legisnotionem
nobisexcitat.
Summám verodicimus
legemet auctoritatem, quae certantium partium
jus deligentissiine perpendit et inagnoscenda utriusque ratione summam sese exbibet
justitiam.Ñe
que
ignorat
Apollodivae
virginispraestantiam et Orestem ipse
adMinervae
templumAthenis rejicit. At judices,
ad quos gravís
simailla causa confertur, necessário
interliberandum et damnandum Orestem
fluctuantet
inter pietatis etmatrimonii
laesi crimenancipiti Marte
pugnant.Jus igitur per se
spectatum causam Orestis controver
sia deciderenon
potest^ quippequum
juset injuria
medium teneant.Minerva
igitur,quae, sine
iraet
studio, virtutem sibi oppositarumhone- statis legum
perspicit, clementine benignitatisque momentocausae dis
crimen facit. Divae enim virginis est Orestem furiarum
vexationibus eripereet cruciatum ejus
animum delinire.J
Quo
lubentius autem Apollo Minervaeadnuit
benignitati,eo
sae- vius earn increpantEumenides, cum
sese contcmniexistiment, ñeque
noctis filiabusdivinae
clementine agnoscendae sit potestas.Quid igi
tur?
Beam ips
am, quaeauctoritate
sqa reum absolvit,atrociter
adeunt,et quam
sibicontumeliam
consentOrestis liberationem
ulciscistudent.
Furiarum autem
exacerbadocandidam et intactam virginem
adtingerenon
potest, cumaliis
legibus obediatMinerva, quamEumenides,
Quam-vis autem
Deaipsa furiarum
iracundia intactamaneat, tarnen
futoremterram, beatam honoratamque sedem
Athenas, miseriae et
detestabili pesti sesepraedae
daturasjurant.
Quemadmodum
vero
inliberando Oreste conjunctissimam sapien- tiae et
justitiae cumbenignitate societatem
in mediumprotulit
Mi
nerva, eodemmodo
jamiratissimae Eumenides,
dinpertinaciter
re- conciliationedenegata,
divina Deaemente
devincuntur.Ita
inMinerváé
sedem,cui
malaminitati sunt funesta benigne excipiuntur.
Minerva eniin ingeniosissime Eumenidum, quod persequutaesunt, agnovit jus,
casque cumdilectessimis
Athenis reconciliavit.Hic laeto
animo acquiescimus et epertinacíssimo discrimine ad
beatamrevocamur
pacemet ad mentis excelsam tranquillitatem, summám
eorum,quae quis e
verae tragoediaestudio
sibi parare potest.Experti sumus
to
tins interApollinem
et Eumnidespugnae ratio-
nemet quomodo finem ei imposait
poeta explicare, idpotissimum
ani mo
reputantes,ut tragoediae nostrae,
quibuscontineatur, notiones
uni
versas intelligamus.Jani
érit secundanpartis
Aefchylitragoediam
pau lo accuratius
indagare, utapparent, quam
sapientei* poeta
omnia institue
ntet
quammirifice singula quoque univers
ae,quam
exposuimus,ration!
tespondeant.
Prima
parstragoediae Delphis,
altera Athenisagi tur.
PraefaturPythias sacerdos, Apollinis templum
vaticinandicausa
ingressura.At
non Euripidis more agitprologum,
quinon
raroextrínsecas tantum cum
sequentibusconjunctus est,
sedstátím
rapimurin medias res.
Py-thiae
prológus enim easdem enumerat* imperii vicissitudines
inguber-
nandooráculo,
quassecundum mythologiam Dii ipsi erant experti.
Priusquam
enim
Apollo nactuserat
oraculi imperiumterra et justi-
8
tia,
ad
priscum
Deorumgenus
pertinentes, antistiles oraculi ante-cesseront.
Jam
templomingressara
fariasconspicit Pythias et
terrorcpor
cossá Apollinis
aedes
statim tantacorporis
atleciio ne relinqnit, ot
nec viribusprae terrore
valeat, necperterrita
pedem ferrequeat.
*) In ma
ximam pertubationem conjecta verbis
nobis
depingit virumcruoris hu
man!
guttis respersum etmanus
sanguinerecenti stillantem.
Hunii ja- centfuriae, quibus
appropinquare periculosum est, odiosamex oculis Stillantes
vim ettali vestita indutae,
qualem necad deorum
simulacra in sacrificáisafierre fas
est, nec adhominum aedes.
**)Sapientissime poe
ta
hoc Pythiae,quo
percutitur, terrore furiarum vint
expressitet insig-
nitamearum imaginem
adanimum
nostrom retulit,quae
iis, quaesen-
sibussunt tradita
et impressalonge autocollant.
Quemadmodum Horne
ros, verae et perfectaepoeseos
princeps,quam pulcherrimam
nobisante oculos ducit Helenám
ita depingit,ut
animi affectum perspiciamus,quem
s en ib usTrojanis excitaverit, apud Aeschylum,
eorum,qui
audiunt animipermoventur, cum
depinganturEumenides
taies, quaies vcl durmientes horrendo adspectu
Pythiaeincubant
terrorem. Scenalaúdala
simulau
dítorom animi ita sunt
comparați
ut tragoediae nostrae postulattenor.
*) Eumemd. V. 33—
37.
**) Conf.
t, 46՜՜ 56-
Jam
proratione fabulae nostrae
postulatin',ut, Eumenidum ima
gine conformată,
earumadversarias Apollo
prodeat inscénam,
quem perterrita Pythias invocat, cum lustrare etpurgare valeat. Apollinis
praesentia pertúrbalos animus quodammodos
edatur.
Indescribenda furiarumnatura
indignabundum conspicimusDeuin, qui
abearum causa plane
abhor
re! et totus
seOresti dédit liberando.
Odiosee igiturApollini
puellae vetulae
noctis filiae omnicum
düshominibusque
commercioex
clusão
sunt. Jam
Orestem ad Minerváétemplum proficisci jubet
Deus ipse, quemnon fugit
se non habere facultatem Orestis expiandi.Hoc
modoad Minervám
relegamur,quae
hiñe animo nostro gratiaereconciliatae
auctorobversatur.
Jam
vero cur dormientesfinxerit Eumenides poeta
magni то-
menti videtur.Nonne
oblivio doloris,qua tarn
diu fruiturOrestes, quam in
Apollinistemplo
versatur,furiarum
somno declaraturi Atsimul
earumimpotentia indicator sopore, quo invitae vincuntur, quippe
quumanimi cruciatus
sedentar cumDeum
precibusadeat
homo. Supplex adApollinis tutelam confugerat
Orestes.Poenitentia fractus autem
furia rum
vexatíone solutus est.Orestes
igitur, cum ad templum supplexaccedat,
summo animiardore, quo
totumse
dediditDeo tutori,
furiarumiram consopivit.
Simulactem
plum
rcliquit, inexorables Done exsurgunt et
Orestem flagitantpropter
caedein maternam. Clytemnestraeumbra furiis dormientibus exprobrat
quodpassae
sintmatricidam
aufugere.Aeschylus scena laudata,
ut inantecedente,
quamexposuimus, eos, qui
inmente ipsa
animoquevigent
aflectus sensibus admovit. Quaeigitur Clytemnestra furiis crimini dat ad Chori ipsius conscientiam referenda
sunt, Clytemnestrae enim umbraChorum excitat, ut
pristinain, quainOrestis
precantis intemplo
prae-sentia
represseratiram, de integro
e(fundat.
Clytemnestra
vero furiis exprobrantesose
esseneglectam
aeque furiarumac Orestis poeta declaravit
conscientiam animique affectum.Nam
Clytemnestrae
umbrafuriarum
somnooffensa
speciei simul furiis per somnum oblatae
habetvim.
Expergiscentesvero
furiaerenovatam
contraOrestem iram
nobis declarant, Oreste autem templo,quo furia-
2
►
—
10-rnni
saevitia
vacabat,decedente,
Clytemncstraeumbra
statim propter oblivionem exprobratEumenides.
Quosimul renovatum
dolorem Ore-gtis ac furiarum
contramatricidam
revocatamsaevitiam nobis
depinxit poeta,Clytemnestrae objurgationem
excipitChori canticum,
cujusve-
hementiam nobis frequentes versusdochmiaci
exprimant. Modosese
ip- sas increpant,modo se ab
Apollinedelusas
queruntur. Non sinecausa respiciunt
furiae ad Deorumordines
sibioppositos. Apollinis
enim et furiarumcertamen
adpugnam
interDeos vetere actate
etgenere
et Deosex Jovis
familiaesse
referendumjam supra
exposuimus. Qua-propter Apollini crimini
dant eum, cumjuvenis sit
nоvus quedeus, vete- res Deas
proculcassedeorunique contemtorem
et parentihus infensumeum dicunt. * **) ) Eumenides
ex antiquiore deorum ordineeas tantum
tu- entur necessitudines, quae anatura ipsa
proficiscuntur.Harum
inter matrem et liberosconjuncție gravíssima
est, quae pictat is vinculo con-tinetur.
Hancillaesam
servare necessitudinemlaesainque
ulciscisolum dicunt
jus etfas, ñeque
possunt,quin Apollincm, matrimonii oflensi
ul- torem, omnibuscontumeliis
vexent.In vindicanda enim necessitudine in
ter cônjuges fraudulenta
caede contaminata nihil nisi immanent sibi ab Apolline illatúmintelligunt
vim.*) Eumenid. v. 145
—
149 etv. 164
—166gravisshùa
verba:Пара vófiov &eãv ßpót sa ¿lèv rítov, ПаЛаіуеѵеіі âi Mo iças tyô-íaas-
**) Eumenid.
v. 156<157.Furiae,
matrimonii rationiset dignitatis plane
expertes, quippe quaemutua
volúntate nitaturex
animiqueconsilio
originempetat, bebe-
tes
sunt adintelligendum
jusApollinis. Recentiorum
deorumpotestatem
violentiam
nefariam vocant. ••)Ac
ne quis puiettemere nos notiones explicasse, quae
non inmentem venerint poetae
sequentemscénam paulo accuratius
indagemtis cum caque loca conjungamus, quibuspotissimum
oppositarum partiumnáturám
evolvere possumus.Apollo
furi arum
saevitiaabborrens templo suo
casexpellit,
etillo se
conferrejubet, ubi exercentur
vindictae capita abscindentes,übi
jugulationcs,ubi mutilatio, et
lapidatio.Poeta
exquisitissimahumanae crudclitatis
exempla coacervavit, quibus tum
furiarum rabiem,tum
Apolli- nis declararctindignationem.
•)Jam
utraqueparstenacissime ad
jussu- 'um
provocat.Quare
Choroobjurganti, quod
oráculo ma tricidamprae-
scripserit, respondetApollo: Pa tris
vindictam eimandavi*) ** *
) non inmatris
eaedeimmorans. At turn recentes Deos
sanctimatrimonii
custodesin
vocaos
furias aspereinterrogai
: Quid cnirn? Nonnepar sit, mulierem, quae marit
urn occiderit aprop
in quomutua
perimicaede? Tum
sane ni hil valerent
quaesub adspiciis
Junoniset Jovis junguntur
foedera con-jugalia. Tori
enirn consortiummarito et
uxorisacrum esse debet et ipso jure
jurando sanctius colendum,***
)Toiãuia Ժ groetv ot veâreșot &eoć KçaxõvvTSS то nãv ôíxas пЛеоѵ.
*) Eu'menid. v.
175 —
180.**3 V. 194 Chorus : “Eypi¡aas (Saxe x Sv £ evov ¡іт^трохтоѵеТѵ.
respondet Apollo
:’E'yç^aa noivas tou naxșSs пе'рлрас тіруѵ;
***) Eumen. v.
202.
203 Apollo dielt :Tí yáç>; yvvaixos “¡tis avS ça voaipíoy
Oùx ùv ye'voiâ-
о
itaտօ
s av&e'vrys(fôvosj
'Sic euim
legendum. Secundum versum nonnulli chorotribuunt,
utPauw.
Abresch.
Glaeg,
Both.Schwenk.
Wellauer,ita
ut sensusтегЬогищ
hicfit:
2 •
12
Jam
relinquunt scénam Eumenideset
Apollo. ScenaDelphis A- thenas
transfertur. Quo exemplonobis
perspicuoprobatur
пес tempo
risunius diel
angustiasпес loci terminam
immutabiles Graecisfuisse leges. Observarunt qui dem
eas plerumque,sed
non nisiexterna
rei necessitateducti. Quod
praeclare Aristoteles in librode
arte poetica mihiindicasse videtur, ubi de
temporisspatio,
quo tragoedia difiért acarmine
épico, paucaexposait. (cap.
V.) Tragicorumpraecipue
auda- cissimus Aeschylus illasex externis
causisdesumptas
leges excessif.In
Againemnone enimconstitutum
terminum temporis scenici, in
Eume-nidibus
lociangustias excessif. At quid amplios addam,
cumjam Lcs- singius
insagacíssimo libro,
quae temerede
unitatetemporis
etloci a-
pudGraecos
erant concepta plane removit. (LessingsDramaturgie
1p. 361.) Quomodo scenicam mutationem instituerint
Graecidoctissime
demonstravit
Ottfr. Müller
in disquisitione,quam nostrae
tragoediac interpretation! addidit. Լ Über die äussere Einrichtung der Eumcniden p. 106107.)
Orestes
in
temploMinerváé conspicitur,
ubi supplex Deae sima-Quaestioiû
Apollinis
noudttm finitae Chorusper
occupationem occurrit.Apollo
interrogat: Numinulieris,
quae suum ipsamaritum
ohtruncavit?
Chorus autem interrogationeminterrumpit sentential
Ñeque ejuscaedes a
consanguíneoperpe
trar!
debet. Sed ratiocinatio talisfuriis plane
aliena est. Concéderontemm
quo- dammodo Clytemnestramjure
esse necatam, etpropinquum tantum սէ
caedis auc-torem vitupéraient. At tali
distinguendi subtilitate Chorus abhorret,nihil respi-
ciens, nisi vim Clytemnestrae a filio illatain. Optime veroad
Apollinem quadrat«ententia, si versusconjuncți
leguntur.
Apolloenim matrimonii
sanctitatemexponerevuit,
etoratioHcm suam
hiterrogationeorditur:
Nonnepar est,
mulierem quae ma ritum
occiderit, apropinquo
perire?
Défenditigitur
legem,qua
famíliámturpissimeab uxore
laesam,ab
ipsius famíliáé partep
uniri fassit Tum ad
matrimonii tran sit
notionem.Hanc
lectionemsequuti sunt
Staid. Heath.Wakefield. Schütz.
Ottfr. Müller.
lacrum veneratur.
Paulo post furiaecum con&equuntur, quae initio qui-
*leni
Orestemo
culisnondum
conspiciunf, sedex vestigiis
sanguiniscum
hand proculabesse
conj'iciunt. Proculest a
nostroconsiliu Chori can- ticum ingens
accuratius indagare. Peculiarem desideraremus disquisi-tionem
ad intelligendamChori
structuram,et quam
mirificemetra can- tici
argumento respondeant.Ad
fabulamigitur revertamur.
Coram Minerva Orestes accusatur, ñeque
non agnoscit Dea rei culpam.Ab
Apollineigitur
difiért, qui Orestis jusprorsus
confirmat.Minerva,
summáésapientiae et justitiae
praeses, ñeque supplicem Ore- 8tem propellere,ñeque
furias dimitiere potest. Quare quum interOre
stis
etfuriarum
partes fluctuet Minervain neutram partem mover!
pot est. Júralos
igitur caedium judiceslegens consilium
insempiternum tempos
constituit.Omnium antiquitatis tragoediarum
vix ullareperiatur, in qua poeta tam ingenióse fabulam ips a m,
cumpolitico consiliu et omnino heroicorum temporum
rallonescum temporis
sui republicaconjunxerit,
quamA
es chyliEumenides.
Interorones constat, Aeschylum
quamma
xime semper abhorruisse
abomni rerum
novarum studioet alienaos
mores,et
antiquamhonestatem summo cum
ardoredéfendisse. Hoc
sensu tumin
Persia,turn
inseptum adversas
T heb as
tečte significaveratAristidem •), qui, honestissimus
antiquae strenuitatispatronos,
Athenien- sium populi imperiosese opposait,
ne ad furorem multitudinislicentiam-
que convertereiur, Gravissimus autem veterum morumcustos
eratArco-
Ť
*) Ln
Persis Aristidis res
gestae imprimisin
lucern proferuntur.In
Septemadv. The-
bas versusde
Amphiarai justitia et moderationev. 574 ~
576ab
omnibus, quiam- dirent.ad
Aristideinrelati
sunt. (Plut. Aristid.3. JBctClÅ. p, f
fß Hutten,conf.
Ottfr. Mülleri librum
laudatuiu p. 120.)14
pagus,
judicium consulto
ita constitutum, utmultitudis
potentiacre-
■isteret,
•)
Gliscente autem populi omniumrerum
potestate Areopagiquoque
auctoritas Ephialtis lege fracta est, quade
gravíssimosuo jure decedere
coactasest. ••) At verisimile est, tempore,
quo Euménides ae-tae sínt,
(Olymp.80, 2) Ephialtis
rogationcm nondumin
legemesse
mu
tatom. Vix eniin poeta Areopagum dixissetinstitutum
in sempirer
num temposconstitutum, пес
un quamjudicium illud esse
intcriturum praedi- easset, •••) si tunc temporisAreopagi
auctoritasplane fuisset debilitata.
Non fallimur, ut opinor, si Acschylum
magna
quidemsollicitudine cruciaturn
*)
Quamvie nonin
dubitationemvocarî posait,
quin jamante
SolonemAreopagus
con՛etitutus lit (Matthias de judiciis Athen. p. 142 —148 el Wachsmuth Hellenischв Alterthumskunde
1. 1.
p. 264)tarnen
a Solone auctus et in consilium publicum mutatós essevidetur,
cum antea fuisset modo judicium.Plut,
in Solenecap.19,
unde colligendum,judicia de
causiscapitalists
jamante Solunis
témporain
Areo- pago esse exercitata. Res quibus praesidebal accurate enumcravit Wachsmuth I. e.additis veterum
testimonii».
У) In
quo constiterit Areopagi,quam Ephialte
expertusest,
convenio, adhucsub
judie«lis
est. Conf.Plut. Cím.
15Periel. 7
et ante omnia Aristot.Polit.
I. 2,9 p.
83 Schneid, et Diodor.Ц, 77.
Exhis lo
cis apparet, Areopagum onuiino essedebili-
tatuin. Utrum vero homiciidiijudiciis
tunc temporis pri valussít,
ut contendertint Meier et Schümann in libro : Der attische Procefs p. 143 et Ľoekh Prooem. Ind.Leet. Béről, bib.
1826 —1827,
an semper judicia decausis capital
ibus exercitave- rit, ut ex dubio loco conjecit Forchhammer in disputatione de Areopago non privata
e.
t. c. nondum dijudicatumest, quamvis
Boeckhii sententiaeasseutiar.
Conf.ad
controvertiam Ciceronem de republ. 1, 27( Ottfr.
Miiller l.c.
p.Ц8 not.
4.Hermann. Lehrbuch
der Gr.
Staatsalter thümarJT. 109,
6. Wachsmuth ILA. 1. շ.p. 60. 61.
*/*) Eumenid. v.
435- 436
et v.653. 654.
' Earai ôj xal то Àoinùv Aîyeim огра ту Ali dixaoxčv тovio fiovÁevtýftov.
ducimus,sed non ¿esperantem se tragoedia sua
populovorecundiam
sanctissi-։ni
judicii adhucexcitare,
id que in integrumrestituera
posse. *)*) Frustra
fuisse Aeschyli Oppositionen! ronstat. HancPerie]
is vietoriamgravissime
«ane
tulit
poeta noster,cum senatum
publicum,qui
lolusadhuc multitudini«furo-
rem coercer«, fracturavi
deret. Quare jure víri docti deceptampoetae
exspectatto-“em domicilii mutationis causam fuisse acute conjecerunt (conf. Böttiger . Dit Furienmaske
p.
100, qui P°« Mugravium primus opinioncm illam argumentis сол- fi ri navit. Quem sequuti sunt Л. IՀՀ Schlegel. Vorlesungen über dramatische Kunst und -Literatur1 p.
156 not, etTVelker:
DiedeecMischt
Trilogie p. —533 ulii uberius
rem traetav«.Quantopere autem cordi fuerit
Aeschylo
Atheniensinmanimos ad
conscrvandampellere Areopagi auctoritatem, et omnino
ad moderationemin república
gubernanda Eumenidumfabula
invitare, tarnenconsilium
il lád
arctissime tragoedia nostra implicatumest, ut
perse spectari ne- queat.
Est enimperfect! poetae, si forte carmine suo praeter
delectatio-nem, quam
spectat, animumintendat
adrcmpublicam
moderandam, con
siliumillud
ita consequi,ut
intrínsecas cumceteris
operíšsui
partibus sit consociatum. Quod si ea, quae quis adpraesentem
reipublicaesta
tura
vellet
referii, ita fabulae insérait,ut
tanquamin unum
corpusrede-
gerit, turn primamarti
poeticáé funditus satisfecit poeta.Aeschylus
le
gi laudatae tam ingenióse obedivit, ut, sivel
nullahaberemus vestigia consilii, quod
inrepublica ordinanda
prósequutus sit poeta, tarnennihil desideraremus,
cum omnia simul per sepateant,
ñeque explication* ex-
trinsecus .pétita indigeant.Canticum Chori,
quod
laudatam Minerváéorationem sequitnr
gra-vissimum praebet
sententiac nostrae testimonium. Chorus enimsuccen-
sensMinerváé,quod Orcstis causam mandaverit judicio a Dea
constituteprimum exclamat: Nunc prefecto novarum legum
pravitasantiquam
la-— í
6 ——
befactat
potestatem,
si péssima hujus matricidae causavicerit.
Illustra-tis delude,
quae ex legumperversitate
nascantur,mala ad
sententiam iranseunt Eumenides, quae summámamplectitur eorum, quibus
singularis hominis etreipublicae
continetursalus. Ñequevitám
licentiaeplenam in qua nulla legis verecundia, пес duro
imperio affliclam,ubi omnia metu- as, laudandam censen. Medicoritati
Deus roburproposait.
•) Quamvis hisverbis ad reipublicae conditionem
spéciétpoeta,
in quatempore fu-
erit,quo
actaesunt
Eumenides,iis que
moderationem,et
legisverecun-
diam excitare studuerit, tarnenper
se quoque
apertaesunt
sententiae etcum universa fabulae
ratione optime simul cohaerent.Non licet
nobis fusiusscribere
de hac consiliipolitici cum
totiusoperis ratione in
geniosa
conjunctione,quamquam
operaepretium
esset singula pertractare.Judicio
a Minerva
constitute Oresteset
furiae subjiciuntur.A- pollo praesto
est, qui duplicem personam sustinet,turn testis turn
sociiigi- turque
patroni.Ad Apollinis
aram supplex accesserat Oresteset a Deo lustratus erat. (çjóyov
de rõi/ժ'* суюxa&aç>aioç
seipsum dicit
Apollo.)( De Apolline purgatore et
deuniverso more sacrificio aliisque ritibus
expiandiconf. doctissimam Ottfr.
Millier! disputationemin libro laudato
p. 126—
140.) Oresti causamfuisse
maternaecaedis
coramomnibus
*) Eumenid. v. 500-
Mrfx avaçxTOV ßiov, pýrt dtan.otovp.tvov Acvťayç. Havre pt'ato то xçâxo$ tito? anaatv.
Quihuscum
conjuugantur
verbapraeclara
Minerváé v. 660 —680quibui
civi-bui ínadét,
utreipublicae
formám colant, quaenee
sineimperio
sit, neeunius
do
mination!subjiciatur, ñeque ut
omnemtimorem ex civitate
ejiciant. Quisenim
mortalhun, quinihil timeat,
justitiam colat. Hancigitur
judicii majestatemsince
ro
animo reverentes salutare hujus terrae eturbis
propugnaculumhabebitis,
quale nuliialii mortalium generi
contigit,ñeque Scythis,
ñequePeloponuesi
incolis.Hoc
modo hune senatum constituo lucro non inservientem, verecunduin et seve- rum,qui
semper reipublicae saluteradiligentissime
custodiei.Apollo
testatur.Controversiam
interApoBinem
etfurias,
cujas viril et rationem jam supraintelleximus,
subtilius adhuc etingeniosius, quam in
prima altercatione, explican!partes.
€umfuriarum
argumentarefellerit Apollo,
Minerva, Jovis filiapatris
amantíssima,sententiam fért
infa
verem Orestis.
Comparatul՛
igitur matriscaedes cum
mărițioccisione.
Optime
Chori,quam
exposuimusconvenit
notion!, siOresti interroganti,
eur vivamClytemnestram, caede patrata,
non persequutussit,
responde!:Ovx т)Ѵ o/u.ai/tog (jpeoros, óv xarixvavev.
verha, quitus
in
aperto est,non
aliudEumenides
tuerifoedus, nisi
quodnatura
ipsa sanctum fecerit.Apollo
contra adJovem ipsum provocaos,
Chorumacerbe interrogantem,
num Jupiteripse oraculum
de- derit, nullummatri habere
honoremfas
esse, refutat:non enim
idemest
mulierem occidi et virumgenerosum
eundemqueregiis
sceptrisa Jo
ve decoratum nefarie per
insidias
interfile).Jam vero,
cum
adipsum Jovem t
otam rem
rejecerit Apollo^ o- stendendumest,
jus tumesse,
quodegerit
Orestes,et re vera
Jovem vindictam jussisse. Quapropter demonstrat, quomodocum
Jovisnatura
et legibus concinatDei jussam,
quiasanctiore jure
utaturvir, quam muller. * **)
)Quaecunque
inmedium Chorus protulerit argumento
refutan- turtandem
gravíssima cogitatione, nonmatrem
esseveram liberorum parentem, sed
in utero aii ea,quae procreaverit
pater. Summumautem esse
testimonium, nonmatre semper indigere pattern, ut
prolesgignatur,Jovis
amantissimam filiam Minervám, quae nunquama matre
siteduca
ta in
obscuro ventrisspecu, sed
totaa
pâtre sitprofecía. *
•)Quid si-
*) Eumenid. v.
595
— 609-**) Eumenid.
v.
627— 631 et praecipuev. 632
—636.
Патт}^ цеѵ ar yévoiT ãvsv HéÁaç Màçrtvs napi ctí ñcag 'ÖÅvfimov Zhós,
3
18
Ьі
velitpoeta,
apertura. Confirmat enira,sanctius
essevíri
jus, quam mulieris,et illustrât simul earn vira
et facultatem, quaeex
suaipsius potentia ad procreandum apta sit,
cum non alia quadamnaturae vi
e-geat
adjumento. Nonneigitur
omninomentis de
naturavictoria
cogita-tione ilia
explicata est?Nonne
mentis motuset actio
spontanea,quae
non aliunde petitmateriam sed
aniversam procreând!facultatem
inse
in sitara habet, ingeniosa
illain
Minervám provocationesignifícala est
?Jam intelligimus,
cur perliberam Minerváé voluntatem
absolvitor Ore
stes,quippe
qui obtemperaveritDiis
Olympiis, quorumsumma ratio
etpotestas
inMinerva
conspicitur, quaea
Jovesolo nullaque adjuvante
naturaevi et státím perfecta in lucera prodiit.
At
quomodo furiiseripitur Orestes ?
Judicesa Minerva consti
tuí!
inter damnantes et absolventes pariter divisi sunt. Ñeque
injuriafluctuant suffragia, quippe
quura hominum arbitrio, quinihil nisi
sc
élus scelerevindicatum et familiara familiae
partelaesara respiciant,
culpapar
sit juri,quod
defenderît Orestes. Minerva, ad quara confugerantpartes, sola controversia™
disceptarepotest. Jovis
filia,quae
non ma-tri
genitricioriginem
debet, ipsa virgosempiterna, ex recentiorum
Deo- rumordine, calculum
pro Oresteabsolvendo adjicit.
Hocmodo ñeque non
agnoscit furiarumjus, sed sanctiorem censet necessitudinem, cujus caput
estvir,
quamearn, quae a
natura proficiscitur,et mulieris
viribusnititur. *
) Minervaigitur,
cum sententiamferat in favorem Orestis,
ju-Ovâ' tv oxóroiai VTjâvos те&ращіеѵу,
’_z4àX oiov tçvoç ovti? âv т exo i ’&eos.
*)
Eumeuid.т.
704—713, ubi
Minerva,fpostquain suffragia tolerant Judices, renunciai,Orestem vicíese,
cumcalculi
pari numero accusatori etreo fu
érint. Suam ipsius declaran» sententiam addit:To ծ' à çaev aîvéâ navra, пХтр yàfiov xv/êtv,
*Ллаѵи xctpta (ľ ti fil xõv narçós.
stitiae
custodem
et clementissimainsose
exhibetDeam. Furiae igitur non
ejiciuntur,sed earum
agnoscitur potestas,sed talis,
quaementi i-
deoquesanctiori
et graviori subjicienda sitimperio.
Sed
non spontecedunt Euinenides,
quiase contemplas
existi-mant,
etnulláin admittunfc sceleris lustrationem. Quare
exacérbalosfu-
roremsuum
inMinervám eíľundit Chorus,
et,rabie
correptus,Athenis
nbxasimmanes horrendasque in terram
redundantes minatur. *) Saevi-tiae furiarum Jovis filia maximum opponit moderationem
et benignitatem.Пас vero
eximiahumanitatis specie Minerva furl is longe
superioremse
se
exhibet, etquodammodo
futurae cumiis reconciliationis spem
jucun- dissimamexprimit.
Minerva enimintelligit,
turn primumipsius
regnumesse confirmatuin, cuín
Eumenidumnatura,
quae pariterас ceteri ex
antiquo Deorumgenere
Olympiorummenti
adversatur, permutetur inhe- nevolentiam erga
Minervámej
us que sedemexcelsam,
Athenas.*)
Eumenid.
v.748 — 760
et iteratum canticúm v. 773—785-
**)
Eumenid. v.761, 762.
Asserit Minerva:Où yàç vtvixtjg&', ùàX июу^род díxif à À?)d-tog, oùx (i т ifiią cťdíV.
In
eețuentihus placabilem
sepraebet
Choroejusque
iramlenire
studet v, 767— 773
et v. 786— 800.
***) Eumenid,
▼. 801—809 et strophae repetitjo v. 832—840-Furias
contumeliaob
ereptum Orestem contrístalasMinerva
con solator.
Non enimcas esse
viciasaffirmai, sed paribus suffragiis cau
sam exitum
esse sortitnm; **)furiarum honorem igitur
esse imminutum.At
non statimEuinenides mili
et placato Minerváé animo cedunt,sed earum
furoriterum
prorumpit. ***) Attamen nonmissas facit furias,
ne-que
vieas
superat Jovis filia,sed
assidua et suavíssima oratione,qua immutabilem animi
sui benignitatem declarat,furiarum iram tandem
per-mulcet,
casqueAthenis propitias reddit. E
pervicacia et tenacíssima Eu menidum oppositione
îngentemmentis vim conjicias, qua
furiae, antea nonnisi maloruin
et exsecrationis causam agentes,in
benévolas muta tna sint.
SicAlhenarum
patronosjustitiam reconcilians cum h
umani
tateomnia mala
aterra Attica partim
propulsavit,partim in prospera
vertit.Olympii
reportarunt victoriain,at antiquum Deorúm genus non
3 •
20
ejectum est, sed, cum nihil
venerationis eidetrectaverint superi, in
ho norem
restitutum est,ut vel
adhomînum
felicitatemconducat et reipu-
Ыісаеprosperitatcm tueatur.
Si vero furiarum,
quasAthenis immittere
conantur,caiamitates
ac- curatius exploramus, perspicuum est, eusturn mala,
quaee
natura nas-cantur,
*
)
tumquae ab effrenata
profieiscanturlibidine** ) amplecti.
Minerváé igitur victoria,qua furiarum iram
delinivit,mentis ralionisque dici potest
palma. Dumenim sedem
in urbe Athenarum sibioblatam accipiunt furiae Minervaeque
contubernium, summámhoc
modonobisinter
naturaeviresetin genii
agitationeinpoeta
repraesentavitconcordiam,
et tanqnamimagine ex- pressitcogitationem, perfectam
felicitatem summa internaturam
etmentem, inter
licentiamet severitatem
contineriharmonia, ñeque, altera parte ne- glecta, alteram
possevigere
etconvalescere.
*)
Eumenid,
v. 775 —781
etantea
750—
756.**)
Eumenid.v. 820~ 825, ubi cas
bbtestaturMinerva,ut
libidinesnonvinculis
expédiantefijenatasque reddaut cupiditatea«
H. il O Ľ T S СПЕ Н
Errata
typographicalp, 3 l. 15 pro : matrocidae lege: mafricidae et pariter p. 4 Z. 4- F- 6 ?• 9 pro: deligen- tissime : diligentissime, P. 7 Z. 8 pro: minit ati : minitatae. P.7 *• 15 pro: im֊
posait
: imposuerit.P. 8
b25 pro
: totus dédit:totum dedidit.
P. 13 not.I.
3 pro: audi r ent:audiverunt.
P.16 Z.
շ pro:mala:
malis, •?. 16 Z.4
:“ Quam
ingenióse autem Aeschylus, cum interantiques
etrecentes Deos
componeret gratiam,et
in concordissima eoruinconjunctione sum
mám
reipublicae gloriam
etsalutem poneret, Athenas simul
illustrav.it! Minerva
Athenarumpatronus
et,ut
ita dicam,universae
reipublicaedi
vina vivaque
mens,
antiquissimum illud certamentulit,
et itaAthe
nas
augustom humanitatissedem renuntiavit,
ubi justifia firmamcum
benignitate
contraxeritamicitiam,et civium mores beatam inter
libidinem et rîgorem teneantmediocritatem. Cum
in tantavirtute reipublicae
re
sident spes, confidenter Eumenides
ornáis generis prosperitatcm Atheni-ensium populo vaticinari possunt.
\ ՜
‘
Հi г
- t
Ջ a I;
t e6 e
ri Ф t
überbaê
<Sd)uljaí)r 1836/
37.
w
Toruniua.
ßeßrgegenßdnbe,<5фиІЬідфег
unt)Serrer.
(g
rß
e klaffe.Srbinariuê: director JMãiUr.
9
Stunben. 2ateinif$e
«Sprache.a)
2
St. «£orag. Satt. L.I.
1—5. Epp. I.
1—
20.Odd. І,П.
1 —
12.ȘProf.
Dr. Rempel.b)
4St.
De Divînat.Ł.
c. 1—40.
Cic.de Off.
c. 1—30
fԽ=
tarifd) Sie
übrigen æùdjer unb Gapitel ftnb
furforifd) unb privatim getefen ivorben. TacitiGermania
flatarifd). Annal.Լ.
I.c.
28—III. c. 28.
Չ(ոքձոցԱԺ)ftatarifd),
nadlet furforifd)unb privatim.
2iufjerbem
ftnb nod) Sueton. vitae
v.Galtgula bis gum ®nbe
gelefenworben.
Sir. SftûUer.c)
1
<3t 2ateinifd)eStplùbungen,
innerhalb14 Жаден 2
freieArbeiten, in ber 3ten SBodje
ein Erercitiumunb in ber
4ten einemetrifd)e %r=
beit. Sâmmtlid)e Arbeiten
mürben von
bemSerrer gu <£)aufe
forrigirt unb inber
Stunbe recenftrt. 3m Oteftber Stunbe mürben tfjeitë @r=
temporatien gefd)rieben
unb verbeffert, tfjeité von ben
Sd)ûlernfreie La
tein. SSortràge
über 2(bfd)nitteber
alten @efd)id)te gehalten.d) 1
St.Sat. Extemporalien. Serfelbe.
e)
1 St.Satein. Siêputirùbungen
über$l)emata
unb ®ried). Stellen, bievon ben
Sd)ûlerngu
$aufe auêgearbeitet morbenmaren.
SDiít biefen4
— 22
—Hebungen
roedjfeíten
ßatein. SSortrageübet
2íbf^nitte betalten @е[фіф(е
ab, auf тоеіфе (іф ble ©фйіегvorbereitet
fatten. Serfelbe.6 ©tunben.
®гіефі(фе
©prad)e.
a)
2 ©t Semo|łl)ene5
oratio de Corona§. 38 bis
§u ßnbe. Sbu=cpbibeS
L.
I. c. 1—37.
ȘProf. Äretfdjmar.b) 1 ©t.
Römers SilabeL. VI. v.
368 biS L.IX. v.
430. ȘProf.Dr.
Rempel.
c)
2 ©t.
Sophocl. Electra.—
AntigonaքԽէսսքՓ.
Sie lebten 400 SSerfeftnb
privatim gelefen roovben.SeSgl.
aud) Herodot. L.ѴШ. unb IX.
d)
1
©t.a.
©tplübüngen паф Sictaten,гоЬфепШф
eine,ju ^aufe von bem
Siebtertorrigirt unb in ber ©tunbe
recenftrtjb. теігі[фе 83ег(ифе
anber Safet verbeffert. Sir.
buller.NB.
Sießrflarung ber Satein.
unb©гіеф. ©фгір|іеПег mürbe
in8a=
іеіпі[фег
©ргафе
gegeben.2
©tunben.
4>ebraifd;e ©ргафе.©rammati!
паф©efeniuS.
8Son benunregelmäßigen Sterben
an.Seetüre Gen.
c.26—42.
©efeniuë’S Sefebud)рое^фег Ջ
(;eil 1.—
12.©tűd.
Ps.
1—10.
Ueberfețjungen in baSфеЬгаірфе.
ȘProf. Dr. Rempel.3
©tunben. ՏօսէքՓօ©ргафе.
a) 2
©t.%uffá$e, alle
4 55офепeiner,
freie SSortrâgeunb @r!lârung flafftfd)er
Տ1ՓէրրՈ)6ր!ր.b)
1
©t.^>Î?xlofopl?ifcȘe
Șpropabeuti!. %)rof. Dr. SRõtfdjer.3 ©tunben.
ȘPolnifdje ©ргафе in2 Abteilungen.
A. gut bie.
üRationalpolen.
a) 1 ©t.
©rammati! паф
ȘPoplinSfi. SieSebre von ben
Ș)râpoft=tionen.
Sieunregelmäßigen
geitmôrter. æonber Uebereinfłim=
mung
unb goígeber SBôrter.
b)
1 ©t.Sectúre
: Ärafťcfľé profaifd;e©djriften.
c)
1
©t.grele
Ausarbeitungen,alle
14 Sage eine, greiermûnb=
lieber Vortrag.
%>rof.
SBilcgetvSH.B. gür bie
beutfd;en ©фпіег.
а)
1
©t. ©rammati!паф ÿoplinëfi.
Sie©pntar
mitSBeifpielen.
Hebungen
anber Safei.
b) 1
©t. Ueberfe^ung auô ©gumétfé îefebud)e,
2temSteile. S,
101—143.
c)
1
©t.©фгі^ііфе
Arbeitennad) Sictaten, тофепйіф
eine,unb
типЬІіфеUeberfe^ung
aué bem3)eutfd)en
tnêÿolnifdje. (geben
GarléXII.)
Serrerrafomôti.
2 ©tunben. $ran¿ófífd)e
©ргафе.1
©t.Sectûre.
Sbeleťéunb roíte
’é
3 tf)eilp.
419—
500 unbp.
273 že.
1 $ ®rammatifd;e
repetitionen. Extemporalien,Hebungen im
mùnb* Ііфеп2luôbru(fe. 2lUe 3
Жофеп ein freier ?luffa£ober
eineUe«
berfeßung. Ser Unterricht
mürbe ingrangófif^er
©ргафе erteilt.Serrer
Dr. Âùhnaft.3
©tunben.^Гаф emalii.
a)
2(ritf)metit Kombinationen. $іпоті(фег unb рофпоті(фег
2eí)rfa£.©Іеіфипдеп nom
2ten bié5ten ©rabe
excl. ЕагЬапі[феformel.
Un=.
bcflimmte 2inalptif.
b)
©eometrie.©tereometrie.
ЗВіеЬегфоІипдber
ebenen unb hierauf bie (рЬагі(феtrigonometrie. ©tereometrifd)e
unbtrigonometrice 2lufga=
ben, теіфе gu
$aufe
gefertigtmürben.
ȘProf.2Siícgemêfi.
2 ©tunben. Tíngemanbte
59Zatí)ematil. Split,Äatoptrif,
Sioptrit, 9%ефа=nit. tí)eorie
ber
SBemegung. ȘProf. SSilcgemêti.2 ©tunben.
@е(фіф1е паф ©фтіЫё ©runbriß3tem theile. ©е[фіфІе ber neuern ßeit.
ՋՏօոber reformation
biégum
ГогЬатегіІапі[феп Sreiheitélriege. ȘProf. Dr. rótfdjer.2 ©tunben. Геіідіопёипіеггіфі in
2 ЗІЬфеіІипдеп.A.
Súr bieЕѵапде^фѵегеіпідіеп
пафГіетерегё
фапЬЬиф. ©laubené=lehre §♦ 125
bié guÉnbe. SToral
bié§. 74.
9)rof. Dr. Rempel.B.
Sur
bie^афоіііеп. 6հր1յ1էսէհօԱքՓօ ©laubenêlehre. Ueber
baé S5er?háltnip beé
SJîenfdjen, inébefonbere gu ©oit.
Saé(Evangelium 9%at=
фаі
im Urtext1—
10.КЬгЩІафоІі[фе ©iútenlehre.
Einleitung.Sie д)#іфІеп
gegen©ott, паф©temeré Г
eligioné=^)апЬЬифе. SaéEvan gelium
SDîatthài,11—
22.Sehrer SSifar
ЗЗодеЬаіп.2 ©tunben Зеіфепипіеггіфі. Ser Іефпі(фе
fiehrer ©aboméíp.4
*
24
3 to
e i te
affe.SrbinariuS: țProfeffor Dr.
Rempel.8 ©tunben. Satemif^e
Spraye.a) 2 ©í. æirgilê
Aeneis
I. 507—IV.
150.b) 4
©t.
Livius L.23—26.
c) 1
©t.Ыеіпі|'фе ©vammattf паф
Sumpt, mit befonbeter53еѵйсЕ(іф=
tigung bet
[ргафііфеп
Eigenheiten.d)
t©t.
£а1еіпі[феÉtereiden, тофепіііф
einS,nebft Eftemporalien unb
теГгі[феUebungen.
Sßrof.Dr. Rempel.
ÿrivatlectùte.
Cornel.
Nepos,Caesar, Sallustius,
Livius,Cie.
orr., паф ?8ег[фіеЬепІ)еіІ bet-SBorfenntniffe
beiben
einzelnen©фіііегп.
21b-քՓաէէճ aus
Xenophon unbferner.
6 ©tunben. ®гіефі[фе ©ргафе.
a) 2
©t. RömersÖbpffee
L.I.—IV., 300.
b) 2 ©t. Жепор^опё Épropàbie L.
I. unb П.
2.c) 1
©t.
©rammatií пафžButtmann.
Formenlehreunb
©putar.d) 1 ©t.
Étereiden паф SRofl’
ôGutfuS 4.
Ș)rof.ЛЬгеІ[фтаг.
2 ©t. $еЬгаі[фе
©ргафе паф
©efeniuS’
S©rammatif.
SieFormenlehre
biê jumregelmäßigen
SSerbuminel. ©efeniuS
’S2е[еЬиф p. 20—25 unb 3—
6.Sehrer
®оІЬ[фтіЬІ.3 ©tunben. Seutfçhe
©ргафе.a) 1 ©է. 21 uf fáje, aùe 3 ЗВофеп einer,
unbfreie
SBortrage.b)
1
©t. Зііегаіпгдеіфіфіе. æonben álteflen
Seitenbis
gut SÄittebeS
18tenSahrhunbertS.
c)
1
©t. Зфеогіеber
©іфіипдёагіеп.-(Sprit unb Srama.)
%)rof.Dr. Зіоііфег.
3
©tunben. 9)оІпі1фе©ргафе in 2
Abteilungen, oerbunben mit benen beterften
Slaffe.2 ©tunben. Frangöft^e
©ргафе.а)
1 ©t.Sectűre. Sbcler'S unb
9íolte’S
1.Зфеіі
P-435—
569. Sie ÿri=vatlectûre
bet©фпіег mürbe топаіііф
controlirt.b)
1 St.
©rammatif.®ie
LehrevonbemRegime
unbben SRoben.
5)ieSnverfion.
grete Arbeitenunb
Ueberfeßungeu, alle14
Sageeine.
ЗХипЬІіфе
unb fd)tiftltd)c©rtemporaïien. 5$ег(ифе im тйпЫіфеп
AuS$bruife.
Serrer Dr. Kûhnaft.4 Stunben.
Sftathematif.a)
2St. Arithmetik.
Sí>eorieber
©Іеіфипдепim Allgemeinen,
in§be=fonbere
©Іеіфипдеп vom erften unb jmeiten ©rabémit
einer unbme^
tern unbebauten ©roßen,
^Progrefftonen. Kettenbrücke,Logarithmen unb SinfeS
=Зіпёгефпипд. Aufgaben.
b) 2 St. (Geometrie.
23iebert)olungbet
Lehrevom Kreife.
9)lanime=trifdje
Aufgaben, ©beneTrigonometrie. Aufgaben. Sßrof. SöilcjemöH.
2
Stunben.
^hbft’b
пафgifler.
SJon
tropfbaren Körpern,
communicirenben©efaßen. Areometer
zc.58on
luftförmigen Körpern.Barometer.
8%агіоіі[фе8®efe£. 9%ef=
. քսոցbet
«^öhenmit Barometer. Luftpumpe
zc. %)rof. SBilcjeroSfl.2
Stunben. Oefd)ící>íe паф ՏՓոոծէՏ ©runbriß, 2tem Sh eile. ©е[фіфіе
beë SJÎittelalterê.ՋՏօո bet
SSölferroanbrungbis gegen
©nbe beS15. - Sahrhunbertè. ȘProf. Dr. êHôtfdjer.
2 Stunben.
ЭіеІідіопёипІеггіфГin 2
Abteilungen, combínirtmit
benen beterften
Klaffe.2
Stunben. Зеіфепипіеггіфі, verbunbenmit
beterften Klaffe.
©ritte
Äí a f f
e.SDrbinariuS: țProfeffor
^геізфтаг.
8
Stunben.Sateinifdje Spraфe.
a)
2 St.
Svibs SJenvanblungen. АиёдегосфКеStúďe au§ bem
VILunb
ѴІИ. ЗЗифе. Lat. țprofobie.^erfteUung verfehlet
SSerfe. Sir.SftúHer.
b) 4
St. Jul.
Caesar.De bello
Galileo L. VI.unb
VII.c) 2
St ©rammatiiпаф
Sumpt unbStplùbungen, юофепКіф
eine.9)rof. Kretfchmar.
— 26 —
privatíectúre.
Её würben mehrere ЗЗифег beëSuflin unb Suííuê
Eaefar,$enopí)on,
Arrian,
ferner gelefen.5 Stunben. ®ried)ifd)e
Spraye.a) 2
St.
ÆenopponêAnabasis L.
V.—VL,
Lb) 2 St. ©rammattf паф SSuttmann
unb Stplûbungen nad;
Siofľé2.
Eurfuê,
тбфепйіф
eine.Prof.
Dr. фетре!.c)
1
St. íuctanê@ойегде[ргафе. Sir.
SÄúUer.3 Stunben. 2)eutfd)e
©ргафе.a)
1 St.SSieberijolungen
unb Erörterungen einzelner Sapiŕelber ®ram-
matif. SÄetrif,womit
metrifd;eHebungen
verbunbenwürben.
b) 1 St.
Auffáje, alle
14Sage einer.
c)
1 St.Sectúre auêgewáíjlter
Stûde. Grfíárung leichter фгі[фег ®e=Ьіфіе jur Hebung
im
freienтипЬІіфеп
Verträge. Prof.Dr. Siötfdjer.
3
Stunben. РоІпі(фе Зргафе in
2 Abteilungen,verbunben mit benen ber
1.unb
2.ÃÍaffe.
2 Stunben.
^րսոյօքէքՓօSpi-афе.
a)
1 St.
©rammatif паф £irjel.SBieberí)olung ber unregelmäßigen
Zeitwörterunb
bie^auptregeln ber Spntar. Heberfebung auè
bem2)еиі[феп
inéfranjo քէքՓ e
пафPietäten,
тофепіііф eine.@rtempo=
ralién, типЬІіф unb [фгі^ііф.
b) 1 St. Sectúre.
Жеіетаф S3.
10 biê 16 mitUeberge^ung
einzelner3(Ь[фпіНе,
tf)ei(êin ber Slaffe, tfjeiíê privatim
gelefen.Seíjrcr Dr. Ãú^naft.
4 Stunben. SÄatyematif.
*
a) 2'St. Aritfymetif.
Sie Prinjipienber allgemeinen ©rößenlepre.
pro
portionen, Progrefftonen, Potenzenunb Sßurjeln. Serrer
Dr.Sùpnajl.
b) 2 St. Geometrie. Sie ebene Geometrie biê jur
Sepre
vomGreife inel. prof.
Dr. %օէքՓօր.2
Stunben. Píjpfŕf паф
§і(фег.Allgemeine ՏէցօոքՓ
aftenber Körper.
Eleftrijitåt,©alvaniêmuê,
S%ag- netiêmuê. Зфеогіеber
Sßarme, Sf)ermometer, Pyrometer, kalorimeter.ՋՏօո
ber Erregung ber
SSármeunb
Salte. Prof.SStlcjewêfi.
3 Stunben.
®ef^id;teпаф
Sфmibtê©runbriß
erfíem Steile. Siealte
®е|"фіф(е.
Słom beginn biå guber íRómifdjen
Äaifergeit.Prof.
Dr.9íótfd)er.
2 (Stunben. Sîeltgionêuntem^t in
2
Abteilungen.Sie
fatolif^en ©d)ùletmaren mit
benenauå
ben beibenerßen
blaßenverbunben. $ur
bie6oangelifd)vereinigten
паф ÜRiemeperêфапЬЬиф.
(Einleitung in baåalte
unb neueSeßament. — Sie
außerd)rißliten^Religionen.
Serrer Dr.Äuljnaß.
2
Stunben.3eid)enuntcrrid)t.
Ser(ефпі[фе
Serrer Sabomêtp.S3 í
ev
te
klaffe.Srbinariuê:
Serrer ©ulbsdjmibt.
8 Stunben. 2ateinifd)e
©pracie.a)
2St.
Sacobê’ê
¡Slumenlefe №41
—֊44, 47, 48,50—
56ber %b=
fd)nitte
auåSoib. Sie
^auptregelnber profobie. Ser
^erameter unbpentameter. Seller Dr.
Äupnaß.b)
2
St.Sußin
L. I.—VIII.
ßatarifß).c) 1 St.
Cornel.
NeposEurforifd), 11 vitae.
d)
3 St.(SrammatiE nad)
Bumpt, biegmeite $álfte ber Spntar
§.76 biå 83.Sie Siegeln mürben erllavt
unbauèmenbig
gelernt. 3Rúnb=Ііфе
unb fd)riftlid)e Hebungen anber
2afel, тофепШф einßrercitium, теіфеё ron bem Serrer gu ^aufe
lorrigirt unb inber Stule Ьигф- gegangen murbe. Serrer ®оІЬ(фтіЬІ.
5
Stunben. ®ried;ifd;e Spratr.a)
3
St. Sdjneiberå ®ried)ifd;eå 8е[еЬифmit Auêmal)l.
b)
2 St.(Srammatif
пафLuttmann. 61рто1оді(фег $l)eil
biå guben
Sci'biàauf
mi.prof. ճր^քՓոար.
3
Stunben. ՏրսէքՓճSpr
-афе.a)
1
St.©rammatif паф
$einfíuê. Sßieberljolung beåetpmologifdjen
Зфеііёunb
bie Spntar.b) 1 St. Stnlúbimgen, тофепйіф eine, (Ergáíjlungen
,
SSefdjreibitntjen,Säuberungen unb
Briefe.28
c) 1
©t.
Sectùre.9)ZúUerâ
Auswahl vonȘDZufiern beutfțer ȘJrofaifer unb
£)іфіег.Sag
Selefene tvurbe vonben ©фиіегп
tvieber erjafylt.Seílamirúbungen.
Secret®olbfd)mibt.
3
©tunben.
$оІш|‘
фе©ргафе in
2 Abteilungen.A.
^ür
bie Slationalpolen.a)
1 ©tSrammatif паф țPopIingfi. ^ormenlebre
big gum ȘProno=men inel.
Seclinationen
nebft Siegelnüber
biefelben.Gonjugiren regelmäßiger
Zeitwörter.b)
1 ©t.Sectúr
e.©gumgfi
’gSefebudț 1.
ZI;eil.
c)
1©L ©tplubungen. Briefe ѵег(фіеЬепеп Snljaltg, alíe 8
Zage einer. Seclamirùbungen. Փրօք.SŚilcjewbti.
B. Sûr
bie Ьеи([феп©фиіег.
a) 1
©t. Srammatif паф^oplingfi.
GípmologifterZíjeil,
befon:berg bie Seflinationen
unb
Gonjugationen unb bagфаир^афііф^е aug ber
©putar.b)
i
©t. Sectare. UeberfeȘungen aug©gumêfi
’ê
ՏրքօհսՓ 1.Зфеіі.
©.
27—
54.c)
1
©t. Srtí)ograpl)ie unb Anwenbungber
дгаттаіі[фепSiegeln.
Äurje
հրսէքՓօ ©áje würben in bag ÿolnifteûberfejt, vorgelefen
unbverbefferr. Sefeûbungen.
Serrer Siafowgfi.2
©tunben.^rangôftfte
©ргафе.§Siebert>olung ber regelmäßigen Zeitwörter.
©аттіііфе unregelmäßige Zeitwörter. ®еЬгаиф begArtifelg
unbber
Pronomina. ЯЯйпЬІіфе unbքՓրէքէՍՓօ Hebungen.
Sielectern
würbentjeiig
inber klaffe, tjeiig
gu^taufe
von bem Setterverbeffert.
Hebungenim
Sefenunb Ueberfe=
£en
augbem fêrangôfíften. Serrer
Dr.Äuljnafl.
4 ©tunben.
Siatematif.a) 2 ©t. Arithmetic.
Ginleitung in bie SÂatȘematif. SSílbungber 3af)=
Іепгефеп unb 3<t^lenorbnungen. Sag
ЬеСаЬі^фе 3aț)lenfpftem.
Š8ie=Ьеіфоіипд
ber gemeinen
ЗЗгйфе unbber ^горогііопёгефпипдеп.
Grílá=rung ber entgegengefeßten
unbber Älammer=®rößen.
Sie vier©pe:
cieg mit
allgemeinenStoßen.
SSonben ÿotengen.
Ջյօոber Augjie:
bung ber
¡Üuabrate unb Ãubifwurgeln.b) 2 <St. ©eometrie. (Srunbbegriffe. Sie £eí)te von ben Sreieďen, ií)՜
rer Gongruenj unb
benbamit ¿ufammeníjangenben
®egen|íánben.Son ber
2(e^nlid)feitber
Sreied e unbber
übrigengerablinigen
figuren.Son
íenSeríjdltnifien
unbber 2íuêmeffung ber
Parallelogramme, Sreieďe unbanberer gerabliniger figuren.
SerrerSreba.
3 ©tunben. (Seograpljie
unb (^фіфіе.a) 2
<St.
®eograpl)ieпаф
^аппаЫф.Sie еигораі[феп
Sánber mit 2luê/naljme Seutfi^íanbâ unb bie аіфегеигораі(феп.
Beßrer
®olbfd)mibt.b)
1
<St.©еіфіфіе паф 2(rnolbê Tabellen.
Saê фаирІ|аф!іф|Іеbon
476 пафG^r.
biê1492.
Serfelbe.2
Stunben. Зіеіідіопёипіеггіфі
in 2 21ЬфеіІипдеп.A. §ùr
bie @ѵапде!і[фv er
einigten пафSiegenbein §.
161—189
unb§.
1—62. Sie ©ргифе
mürbenerElârt
unb auêmenbiggelernt.
Յո je=ber 4ten <Stunbe
mürbe bie Sibelgelefen. fietjrer ®о!Ь[фтіЬІ.
B
Súr
bieSatfjoltfen.
SSieberíjolungber (Slaubenêíeí)re
unb Seenbigung berfelben.Śur^e
Ginleitung in bie ЗЗифер beê alten unbneuen
&efta=menté, Ginjelne 21Ь[фпіі(е mürben
gelefen unbmemorirr. Serrer Si=
ínr
Sogebain.
2
^tunben.
Зеіфепипіеггіфі. Serіефпі^фе
Serrer©abomSEp.
$ u
ո ft e Ä I
a ff e.
Srbinariuê: Serrer
tbikowski.
8 Stauben. ЫеіпіГфе ®ргафе.
a)
4
<St. Gutropv. 2. S. bi§
jurSÄitte
beé11. S.,
wobei befonbetê auf baêGonßruiren
gefetyen mürbe.b) 3 Șt. (Srammatif
паф ßumpt.
Sßieberbolungbe§ օհ)ուօ(օց1քՓօո Зф«І8
unb bie erfłeRalfie ber
Spntap biê§.
76,begleitet mit
SeUfpielen auê
benSorûbungen
gumUeberfeben
auêbem ՏօսէքՓրո
inéSateiniftfye
von©фиЦе p.
1—107.
Siefemürben չս <£>aufe
քՓմքէ»Ііф