>
I
\
Ir
t
KS. BISKUP WINCENTY URBAN Szkic biograficzny
K s. B isk u p P ro f. D r W in c e n ty U rb an , s u fra g a n w e W rocław iu, obchodził w r. 1971 ju b ile u sz 25-lecia działaln o ści n a Ś ląsku.
Z te j o k azji R e d a k c ja „N aszej P rzeszło ści” pośw ięca n in iejszy to m s tu d ió w sw em u P rz y ja c ie lo w i i W sp ółpracow nikow i.
W in c e n ty U rb a n , sy n A n to n ieg o , ro b o tn ik a i M a rii z d. Z iem ba, u ro d z ił się 13 lu teg o 1911 ro k u w G ro d z isk u k. P rz e w o rs k a w w oj.
rzeszo w sk im . W la ta c h 1918— 1923 uczęszczał do szk o ły e le m e n ta r
n e j w C h a łu p k a c h . N a stę p n ie o d b y ł stu d ia g im n a z ja ln e w L e ż a jsk u (1923— 1931). Ś w iad ectw o m a tu r a ln e u z y sk a ł w L e ż a jsk u 29 m a ja 1931 r. Id ą c za głosem p o w o łan ia, rozpoczął je sie n ią 1931 r. ja k o a lu m n se m in a riu m d u ch o w n eg o o. ł w e L w ow ie, stu d ia teologiczne n a U n iw e rsy te c ie J a n a K a z im ie rz a 1. B ęd ąc stu d e n te m teo lo g ii d b a ł n ie ty lk o o n a le ż y ty poziom n au k o w y , ucząc się p iln ie , ale dużo czasu p o św ięcał p ra c y społecznej. W r. 1933 założył pisem ko
„O lep szą p rzy szło ść”, u k a z u ją c e się (w m aszynopisie) w sem i
n a riu m lw o w sk im , po św ięco n e za g a d n ie n io m a b sty n e n c ji i b y ł je go re d a k to re m (1933/34). J a k o p re z e s K o ła A b sty n e n tó w , w re fe ra ta c h i p rz e m ó w ie n ia ch p ro p a g o w a ł trz e ź w o ś ć 2. S am p rz y św ie cał pod ty m w zg lęd em k o leg o m d o b ry m p rz y k ła d e m , a zasadom a b s ty n e n c ji je s t w ie rn y po dziś dzień.
N a trz e c im ro k u stu d ió w zo stał k le ry k U rb a n a s ty s te n te m b ib lio te k i Z a k ła d ó w T eo lo g iczn y ch U .J.K . U częszczał też w ow ym cz a sie n a s e m in a riu m H isto rii K ościoła w P o lsce i n a R usi, k tó re p ro w a d z ił ks. p rof. Jó z e f U m iń sk i. P o d jego k ie ru n k ie m n a p isa ł p r a c ę m a g is te rs k ą p t. „M yśl u n ijn a w P o lsce w d ru g ie j połow ie X V I w ie k u ” . Z ach ęco n y p rzez sw ego m istrz a do d alszej p ra c y n a u k o w ej, zaczął n a p ią ty m ro k u stu d ió w g ro m ad zić m a te ria ły do
1 Życiorys w łasny bpa Urbana (1958), w fasc.: Listy do Redakcji
„Naszej Przeszłości”, T. IV, 1958, rkps Arch. „Naszej Przeszłości” (ANP);
zob. też list ks. bpa W. Urbana do ks. A. Schletza, dat. Wrocław 28 I 1972.
2 Życio rys Ks. Biskupa-Nomin ata Wincentego Urbana. „Wrocławskie W iadomości K ościelne” 1960 nr 3 s. 184; List, jw.
ro z p ra w y d o k to rsk ie j n t. d z iałaln o ści p is a rs k ie j p o le m isty X V II w iek u , a rc y b isk u p a M elecju sza S m o trzy sk ieg o .
P o u k o ń c z e n iu stu d ió w teo lo g iczn y ch o trz y m a ł 28 czerw ca 1936 r. św ięcen ia k a p ła ń s k ie w k a te d rz e lw o w sk ie j o.ł. z rą k a rc y b is k u p a -m e tro p o lity ks. B o lesław a T w ard o w sk ieg o . W k ró tce po św ięcen iach K u ria M e tro p o lita ln a o.ł. w e L w o w ie p rz e z n aczy ła ks. U rb a n a n a w ik a riu s z a p o d m ie jsk ie j p a r a f ii w S o k o ln ik ach . K s.
a rc y b p T w a rd o w sk i zezw olił n a dalsze stu d ia w z a k re sie h isto rii K ościoła u ks. U m iń sk ieg o p o d w a ru n k ie m je d n a k , ab y „w n iczy m n ie z a n ie d b a ł p ra c y d u s z p a s te rs k ie j”. W S o k o ln ik ach m iał ks.
U rb a n życzliw ego pro b o szcza w osobie ks. J u lia n a B arzy ck ieg o . M im o liczn e o b o w iązk i d u sz p a ste rsk ie i zaję c ia k a te c h e ty c z n e w 7-k laso w ej szkole p o w szech n ej w S o k o ln ik ach o raz e k s k u rs y j do szkół w S k n iło w ie, S ołonce i L ip n ik a c h , m ógł m ło d y w ik a ry w y jeżd żać re g u la rn ie n a k w e re n d y do b ib lio te k i a rc h iw ó w w e L w o w ie 3.
W S o k o ln ik ach ro z w in ą ł ks. U rb a n dość sz ero k ą d ziałaln o ść nie ty lk o d u sz p a ste rsk ą , a le i społeczną, zw łaszcza w śró d m ło d zie
ży w ie jsk ie j. M .in. zo rg a n iz o w a ł w r. 1936 k u r s k o sz y k arsk i, a ro k później k u rs ogrodniczy, s ta ł się ró w n ież p io n ie re m ru c h u a b s ty
nenckiego.
Po d w ó ch la ta c h g o rliw e j p ra c y w S o k o ln ik ach , w ład ze k o ś
cielne p rz e n io sły ks. U rb a n a do B iłk i S zlach eck iej (pod L w ow em ) w c h a ra k te rz e w ik a riu s z a (1939). P ro b o szczem b y ł ta m w ów czas ks. A n to n i C z w a c z k a 4. O bok p ra c y w k o ściele z a jm o w a ły ks.
U rb a n o w i w ie le czasu w y ja z d y do szkół w B iłce, H e rm a n o w ie i Z u ch o rzy cach o ra z d z iałaln o ść w o rg a n iz a c ja c h k a to lic k ic h zw łaszcza m łodzieżow ych.
P o w y b u c h u d ru g ie j w o jn y św ia to w e j ks. U rb a n d z ia ła ł w K a m ionce S tru m iło w e j (1939— 1940) ja k o w ik a r y i p re fe k t m iejsco w ego g im n a z ju m i liceu m . K ie d y w k ró tc e po ro zp o częciu n a u k i, z p o w o d u w a ru n k ó w w o je n n y c h n a u c z a n ie re lig ii sta ło się n ie m ożliw e, u czy ł teg o p rz e d m io tu n a k o m p le ta c h w k a p lic a c h i d o m ach p ry w a tn y c h . P ro b o szczem p a r a f ii b y ł w ty m o k re sie ks. p r a ła t J a n C zyrek, d z ie k a n b u sk i i k o n s u lto r d ie c e z ja ln y 5.
P o zgonie p roboszcza biłec-kiego ks. A n to n ieg o C zw aczki (zm.
1940), p a ra fia n ie u p ro sili ks. a rc y b isk u p a B o lesław a T w a rd o w sk ie go, b y m ia n o w a ł proboszczem o sieroconej p a r a f ii by łeg o z a słu
3 Życiory s Ks. Biskupa-Nominanta, s. 184—5; Pierwszej swej placów ce duszpasterskiej p ośw ięcił ks. Urban n iew ielką pracę pt. Z dzie jów sokolnickiej królew szczyzny, Rzym 1964.
4 Schematism us Archidioecesis Leopoliensis ritus latini 1939, Leopoli 1939 s, 29. W. U r b a n , Szkice z d zie jó w rzy m sko-katolic kie j parafii w Biłce Szlacheckiej i je j duszpaste rstw a, Rzym 1964 s. 71.
5 Życiorys Ks. Biskupa-Nominata, s. 185; Schematismus, s. 12, 15, 48 i 59.
żonego w ik a riu s z a ks. W, U r b a n a 6. W n a s tę p s tw ie p o w yższego ks. W in c e n ty U rb a n o trz y m a ł n o m in a c ję n a a d m in is tra to ra p a r a f ii i b y ł n im aż do w y ja z d u w ie rn y c h n a Ś ląsk w r. 1945. To b y ł ch y b a n a jtru d n ie js z y o k re s działaln o ści w życiu ks. U rb a n a . W r. 1944 kościół p a r a fia ln y w B iłce zo stał u szkodzony od p o cisków a rty le ry js k ic h , u c ie rp ia ły ta k ż e od d z ia ła ń w o je n n y c h b u d y n k i p le b a ń sk ie , a część się sp aliła. D zięki zapobiegliw ości a d m in is tra to ra i g o rliw y c h p a r a f ia n o d b u d o w an o w p rz e c ią g u k il
k u m iesięcy zniszczone b u d y n k i m im o d z ia ła ń w o je n n y c h . P o la tach , d a w n y d u sz p a ste rz , po św ięci ró w n ie ż d ziejo m te j p a r a f ii — po d o b n ie ja k sok o ln ick iej — w sp o m n ia n e ju ż szkice h isto ry c z n e .
W r. 1945 p rz y b y ł ks. U rb a n n a O polszczyznę, gdzie o trz y m a ł p a ra fię w G reczu (obecnie G rodzisk) w pow . opolskim . I tu , n a ziem i ślą sk ie j, zdobył sobie w k ró tk im czasie serca p a ra fia n . G dy po ro k u w y je c h a ł do W ro cław ia, z ja w iła się ta m d e le g a c ja w ie r nych, k tó ra p ro siła o p o w ró t sw ego d u sz p a ste rz a . Szczegół te n b a r w n ie o p isu je ks. A lfo n s P rz y b y ła , ów czesny k a n c le rz K u rii w ro c ła w sk ie j :
,,Pew nego dnia wpada do mojej kancelarii ciekawa grupa ludzi.
Delegacja ze w si. Przyjechali po ks. Urbana. B yli w Opolu, ale tam powiedziano im, że jest w e W rocławiu — dlatego m y przyjechali tu]
Kategorycznie domagają się powrotu księdza Urbana do parafii, bo to dobry ksiądz. Tłumaczę im, że ich parafia leży w innej diecezji. Oni są w opolskiej, ks. Urban obecnie w e wrocław skiej. Nic nie pojmują. D o
piero kiedy im powiedziałem , że do W rocławia przyjechał po to, żeby pracować w Sem inarium Duchownym , w którym w ych ow yw ać ma jak najw ięcej tak dobrych księży jakim jest sam, to już nie nalegali.
Prosili tylko o jego adres. C hcieli go zobaczyć. Adres podałem. Poszli.
W najbliższą sobotę po tej «dramatycznej» rozm owie przychodzi do biura ks. dr Urban: A może b y m pojechał na jutro do nich i odpraw ił im mszą św. Nie m am tu w e Wrocławiu żadnych obowiązków. Nie m ia
łem zastrzeżeń. D om yślałem się, nie w iem czy słusznie, że ci dobrzy ludzie chcieli mu sprawić jakieś uczciw e pożegnanie. Należało się!
O tej delegacji opowiadałem kiedyś szefowi opolskiem u — ks. K o
m inkow i .Z humorem, jak zawsze, choć nie bez m aleńkiej dozy za
w iści, powiedział: Tak, pra w d ę p o w ie d zia w szy , toście nam tego Urbana ukradli! Św ięta prawda!” 7.
O so b n y m ro zd ziałem w b io g ra fii Ks. B pa U rb a n a , je s t h is to ria jego stu d ió w u n iw e rsy te c k ic h . P ro fe s o r U .J.K . w e L w o w ie ks.
Jó z e f U m iń sk i za p ro p o n o w a ł ks. U rb a n o w i n a p isa n ie ro z p ra w y
6 Arcybiskup B olesław Tw ardow ski m iał duży sentym ent dla Biłki,.
gdyż w ych ow yw ał się w m łodości u sw ego w uja w Biłce, ks. kan. A nto
niego Stańkowskiego, który asystow ał mu później w czasie m szy św.
prym icyjnej w kościele Sakram entek w e L w ow ie (1 VIII 1886). Zob.
A. M e d y ń s k i , Ks. A rcybisku p Dr Bolesław T w a rd o w sk i 1886—1936 s. 13 (książka w ydana z okazji złotego jubileuszu kapłaństwa); Ż yciorys Ks. Biskupa-Nomin ata, s. 185.
7 Ks. A. P r z y b y ł a , Wspomnienia w rocław skie 1945—1947, „Chrześ
cijanin w Ś w iecie” 1970 nr 5 s. 27—28; zob. też sprostowanie, Tamże- nr 8 s. 97.
d o k to rsk ie j n t. „ P r y m a t p a p ie sk i w p ism a c h i d z iałaln o ści M ele- cju sza S m o trz y sk ie g o ”. P ra c a ta , k tó rą a u to r w rę c z y ł w czerw cu 1939 r. ks. U m iń sk iem u , zo stała p rz y ję ta p rzez p ro feso ró w ks.
S ta n is ła w a F ra n k la i ks. T eo fila D ługosza. D alsze d zieje d y s e rta c ji p o k rz y ż o w a ł w y b u c h w o jn y i w y ja z d ks. U m iń sk ieg o ze L w ow a.
Ó w czesny d z ie k a n W y d ziału T eologicznego n a ta jn y m u n iw e rs y tecie, ks. J a n S tę p a w szy stk o z a a k cep to w ał, do ry g o ro z u m je d n a k n ie doszło 8.
P o p rz y je ź d z ie w r. 1945 n a Śląsk, ks. U rb a n sk o n ta k to w a ł się p o n o w n ie z ks. p ro f. U m iń sk im i za jego ra d ą zw ró cił się do o śro d k a n au k o w eg o k ra k o w sk ie g o . A le g d y t u sp o tk a ł się z tru d n o ś c ia m i (te m a ty k a o rie n ta ln a ), d o k to ry z o w a ł się w r. 1947 w W arsz a w ie (zgodnie z p rz e p isa m i w arsz a w sk ie g o W y d ziału T eologiczne
go). R ecen zen tam i p ra c y b y li ks. p ro f. J. U m iń sk i i ks. p ro f. A n to n i P a w ło w sk i, k tó r y o sta te c z n ie u s ta lił ty tu ł p ra c y („K o n w ersja M elecjusza S m o trz y sk ie g o ”) 9.
H a b ilita c ję u z y sk a ł n a W y d ziale T eo logicznym U niw . J a g ie llo ń skiego za p ra c ę p t. „L eo p o ld S ed ln ick i, k s ią ż ę -b isk u p w ro c ła w sk i 1836— 1840 i jego o d stęp stw o , n a tle d ziejó w K ościoła k a to lick ieg o n a Ś lą sk u w p ie rw sz e j p ołow ie X IX w ie k u ”. R o z p ra w a została p r z y ję ta p rzez W y d ział p o z y ty w n ie 10, a jej r e f e re n ta m i by li: ks.
p ro f. T ad eu sz G lem m a, ks. p ro f. T eo fil D ługosz i ks. p ro f. Z dzis
ła w O b e rty ń s k i u . P rz e w ó d h a b ilita c y jn y o d b y ł się na U niw . J a g ie llo ń sk im 26 lu te g o 1953 r.
R ó w n o leg le z p ra c ą m a ją c ą n a celu u z y sk a n ie ty tu łó w n a u k o w y c h p ro w a d z i ks. U rb a n d ziałaln o ść d y d a k ty c z n o -o rg a n iz a c y jn ą . W;s k u te k s ta r a ń a d m in is tra to ra ap o st. k s K a ro la M ilika, objął
w r. 1946 k ie ro w n ic tw o A rc h iw u m i M u zeu m D iecezjaln eg o oraz B ib lfo tek i K a p itu ln e j w e W ro cław iu . N a ty m sta n o w isk u czekał go og ro m tru d n o ś c i zw ią z a n y ch z ra to w a n ie m za b e z p iec z e n ie m , u p o rz ą d k o w a n ie m i u d o stę p n ie n ie m ty c h b e z c en n y ch zbiorów Z pow ierzonego sobie z a d a n ia w y w ią z a ł się p o m y śln ie d zięki n ie- zm ożonej e n e rg ii i w ie lk ie m u u m iło w a n iu p ra c y a rc h iw a ln o -b i-
b lio teczn ej.
W r. 1947 p o w o łan o go n a w y k ła d o w c ę h is to rii K ościoła w se m in a riu m d u ch o w n y m w e W rocław iu. P o d o b n e obow iązki p o d ją ł w r. 1949 w diec. op o lsk iej, k ie d y to ów czesny a d m in is tra to r ks. B olesław K o m in ek zlecił m u w y k ła d y w s e m in a riu m w O- p o lu , a n a stę p n ie w N ysie. Ks. U rb a n w y p e łn ia też su m ien n ie ró ż n o ro d n e o b o w iązk i k a p ła ń sk ie . Od r. 1946 je s t d u sz p a ste rz e m
s List ks. bpa W. Urbana do ks. A. Schletza z dnia 28 I 1972 r.
Listy do ks. Tadeusza Glemmy i oceny prac. Arch. NP sygn. 49, 51; praca drukowana w „Naszej Przeszłości”, t. 5, 1957.
_ 10 Zaświadczenie Dziekanatu Wydz. Teol. UJ, L. 456/50 (z dn. 19 VI 1950 r.); praca ogłoszona drukiem (Warszawa 1955).
11 Pierw szą recenzję napisał ks. T. Glemma (4 III 1950).
w d om u p ro w in c ja ln y m S ió str E lż b ie ta n e k w e W ro c ła w iu )12, p o m a g a w p ra c y p rz y kościele g a rn iz o n o w y m pw . Św. E lżb iety , o d p ra w ia n ie d z ie ln e n a b o ż e ń stw a d la m łodzieży szkolnej w k o ś
ciele św . K rzy ża.
- Z asłu g i ks. U rb a n a w p ra c y d u sz p a ste rsk ie j, d y d a k ty c z n e j i or- g a n iz a c y jn o -n a u k o w e j zn alazły w idoczne u z n an ie. K ied y w r. 1952 z o sta ła w zn o w io n a K a p itu ła K a te d ra ln a W ro cław sk a, ks. P ry m a s S te fa n W y szy ń sk i w p ro w a d z ił go do n ie j ja k o jed n eg o z k a n o n i
k ó w 13. U ro c z y sta in s ta la c ja członków n o w ej k a p itu ły o d b y ła się d n ia 29 m a ja t.r. w k a te d rz e w ro c ła w sk ie j. W siedem la t później O jciec św. J a n X X III n a d a ł m u godność p r a ła ta dom ow ego (pismo n o m in a c y jn e z dn. 8 m a ja 1959 r.).
Jeszcze w ty m ro k u (25 X 1959) ks. p ro f. W in cen ty U rb a n , p r a ł a t i k a n o n ik K a p itu ły A rc h ik a te d ra ln e j W ro cław sk iej ,zo stał w y n iesio n y do g odności b isk u p a ty t. A b itin e i m ia n o w a n y d ru g im b isk u p em su fra g a n e m w e W r o c ła w iu 14. K o n se k ra c ja ks. b isk u p a U rb a n a o d b y ła się w k a te d rz e w ro c ła w sk ie j, w n ied zielę d n ia
7 lu te g o 1960 r. O b rzęd u k o n se k ra c ji d o k o n ał ks. k a rd . S te fa n W y
sz y ń sk i p rz y w sp ó łu d z ia le ks. a rc y b p a E u g en iu sza B aziak a z K r a k o w a i ks. b p a B o lesław a K o m in k a, o rd y n a riu s z a w ro c ła w sk ie go i 5.
Do liczn y ch zajęć ja k ie ks. U rb a n p e łn ił d o ty ch czas ,p rz y b y ły n o w e w y n ik a ją c e z p rz y ję ty c h o b o w iązk ó w b isk u p ich . O bok w izy ta c ji i n a u c z a n ia zw iązan eg o z p e łn io n y m U rzędem , w y p e łn ia z p o św ięcen iem zlecone m u z a d a n ia o p ie k i d u chow ej n a d w ik a riu sz a m i a rc h id ie c e z ji w ro c ła w sk ie j, d o k o n u ją c o d w ied zin m ło
d y c h k a p ła n ó w i słu żąc im r a d ą czy p o m o c ą 16. D la p rz y k ła d u p rz y to czm y k ilk a d a n y c h sta ty s ty c z n y c h z o k re su p ię c iu la t (1967— 1971) jego d z iałaln o ści ja k o b isk u p a . W p o d an y m o k resie o d b y ł 1578 w y ja z d ó w d u sz p a ste rsk ic h , u d z ie lił 45383 osobom sa
k ra m e n tu b ie rz m o w a n ia , w y g ło sił 4699 p rz e m ó w ie ń i k a z a ń , od
w ie d z ił i p r z y ją ł 10994 k sięży. P ró c z teg o d u sz p a ste rz u je n a d a l u SS. E lż b ie ta n e k , w y k ła d a w s e m in a riu m d u c h o w n y m (tu obok h isto rii K ościoła ró w n ież h is to rię sztu k i), a od r. 1971 ta k ż e n a
12 S. M ieczysław a K r a w c z y ń s k a , X X V lecie pracy duszpas
terskiej ks. biskupa W incentego Urbana u Sióstr Elżbietanek w e Wroc
ław iu (1943—1971), m aszyn, i album.
13 D ekret z 26 V 1952 r. „Wroc. Wiad. kość.” 1952 nr 3/8 s. 5—6;
J. D i a m ę c k i, Odnowienie K apitu ły, „Tygodnik Pow szechny” 1952 nr 26 s. 4.
14 Pism o Prym asa Polski, kard. S. W yszyńskiego z 7 I 1960 r.
(w oparciu o pism o Sekretariatu Stanu nr 9205/59 z 25 X 1959 r).,
„Wroc. Wiad. kośc.” 1960 nr 3 s. 127—128.
15 Konsekracja J. E. Ks. Biskupa Wincentego Urbana, tamże nr 4 s. 203—207, il.
16 Bp W. U r b a n , Archidiecezja w r ocław ska w latach 1945—1965,
„Nasza Przeszłość” T. 22, 1965 s. 35.
A k ad em ii T eologii K a to lic k ie j w W arszaw ie, je s t je d n y m z p r e le g en tó w w y k ła d ó w teo lo g iczn y ch d la św ieck ich 17 głosi k o n fe re n c je du ch o w n e i p ro p a g u je ru c h trzeźw ości.
M im o ta k a b s o rb u ją c e czas obo w iązk i, n ie p o rzu ca u m iło w a n y ch p ra c n a u k o w o -b a d a w cz y c h . P e łn ią c n a d a l fu n k c ję d y re k to ra A rc h id ie c e zja ln e g o A rc h iw u m i B ib lio te k i K a p itu ln e j k o n ty n u u je p ra c e a rc h iw a ln o -h isto ry c z n e , p u b lik u ją c ich w y n ik i w cza
so p ism ach i w y d a w n ic tw a c h k siążk o w y ch .
W y n ik iem su m ie n n e j i żm u d n ej d ziałaln o ści n a u k o w e j Ks. B is
k u p a U rb a n a ja k o a rc h iw is ty są k a ta lo g i (ogólne i specjaln e) r ę k opisów i d o k u m e n tó w A rc h iw u m A rch id ie c e zja ln e g o w e W ro c
ław iu , ogłoszone d ru k ie m w la ta c h 1963— 1970 w czasopism ach (m. in. w p ó łro c z n ik u „A rch iw a, B ib lio te k i i M uzea K o ścieln e”) b ąd ź też u d o stę p n io n e w o d rę b n y c h w y d a w n ic tw a c h 18. K a ta lo g i te doczek ały się ju ż p o w ażn y ch re cen zji w k r a ju i za g ra n ic ą . J a k o d y re k to r a rc h iw u m i b ib lio te k i o p ra c o w y w a ł i p u b lik o w a ł re g u la rn ie sp ra w o z d a n ia z d ziałaln o ści k ie ro w a n y c h p rzez sie b ie i n s t y t u c j i 19.
A rc h iw u m A rc h id ie c e z ja ln e i B ib lio te k a K a p itu ln a w e W ro c
ła w iu m o g ą się poszczycić n ie ty lk o sz ereg iem cen n y c h n a b y tk ó w , w zo ro w y m o p ra c o w a n ie m zbiorów , tro s k ą o k o n se rw a c ję z a b y t
ko w y ch ręk o p isó w i ksiąg, o rg a n iz a c ją pokazów , w y s ta w i w y cieczek n a u k o w y c h , ale ró w n ie ż szero k im u d o s tę p n ia n ie m i w y k o rz y s ta n ie m p rz e c h o w y w a n y c h m a te ria łó w a rc h iw a ln y c h i b ib lio teczn y ch , o czym św iad czą im p o n u ją c e z e sta w ie n ia sta ty sty c z n e i w y k a z y p ra c d ru k o w a n y c h i n ie d ru k o w a n y c h , p rz y k tó ry c h w y k o rz y sta n o zb io ry A rc h iw u m i B ib lio tek i. J e s t to n ie w ą tp liw ą za
słu g ą D o sto jn eg o O rg a n iz a to ra i D y re k to ra ty c h in s ty tu c ji.
M ając zn ak o m icie w y p o sażo n y w a rs z ta t n a u k o w y ks. b p U r
b a n w y z y sk u je go w p e łn i do sw oich p ra c h isto ry c z n y c h . P o sia d a ją c d o sk o n ałe o p a n o w a n ie m eto d y , u m ie ję tn o ść k o rz y s ta n ia ze
źródeł, ła tw o ść w y p o w ied zi i w y so k ą sp ra w n o ść tw o rz e n ia , m ógł p o d ejm o w ać coraz to n o w ą te m a ty k ę , o p ra c o w u ją c i w y d a ją c k a r ty n ie z n a n y c h d o tą d rę k o p isó w ,d o k u m e n tó w k o śc ieln y ch i k s ią g litu rg ic z n y c h . Je g o z a in te re so w a n ia jak o h is to ry k a K ościoła o b e j
m u ją sw y m zasięg iem n ie m a l w sz y stk ie o k re sy h isto ry c z n e i sze
ro k i z a k re s zag a d n ie ń . D o m in u jącą je d n a k i w y ró ż n ia ją c ą się d zied zin ą jego p ra c y są s tu d ia n ad p rzeszło ścią K ościoła n a Ś lą s
ku.
17 Dla słuchaczy opracował i w ydał kilka skryptów z zakresu historii Kościoła.
18 Bibliografia prac ks. biskupa W. Urbana (drukowana obok), poz*
189, 196, 204, 238, 240, 241.
« Tamże, poz. 35, 50—52, 69, 127, 128, 166, 170, 171, 177, 190, 197.
P ra c ę p is a rs k ą ro zpoczął jeszcze w o k re sie m ię d z y w o je n n y m (w la ta c h trz y d z ie sty c h ). N a p isa ł w te d y szereg a rty k u łó w o te m a ty c e h isto ry c z n e j (głów nie u n ijn e j), d ru k o w a n y c h w u k a z u ją cym się w Ł u c k u ty g o d n ik u „Ż ycie K a to lic k ie ” . P o o sie d le n iu się w e W ro c ła w iu ks. U rb a n p rzeszed ł zd ecy d o w an ie do p ro b le m a ty k i z w ią z a n ej z d z ie ja m i K ościoła k a to lic k ie g o n a Ś lą sk u . O bok p ra c re c e n z y jn y c h pisze a rty k u ły , często o c h a ra k te rz e p o p u la r
ny m , ro z p ra w y i szkice h isto ry c z n o -k o śc ie ln e, k tó re u k a z u ją co
ra z to n o w e fra g m e n ty z przeszłości te j dzielnicy. P rz e d m io te m jeg o z a in te re so w a ń są d z ieje w ro c ła w sk ic h kościołów ,p o stacie ś w ię ty c h p o lsk ic h d z ia ła ją c y c h n a Ś lą sk u i m iejsca ich k u ltu , b isk u p i z a sia d a ją c y r*a sto licy w e W ro c ła w iu (zw łaszcza osoba b is
k u p a N a n k e ra w zw iązk u ze s ta ra n ia m i o jego b e a ty fik a c ję), w y b itn e je d n o s tk i spośród d u c h o w ie ń stw a po lsk ieg o i ich d z ia ła l
ność n a ziem i śląsk iej .z a g a d n ie n ia zw iązan e z z a c h o w a n iem ję zy k a po lsk ieg o w d u sz p a ste rstw ie d iecezji w ro c ła w sk ie j, p o lsk ie te k s ty r e lig ijn e w k sięg ach litu rg ic z n y c h , m o d lite w n ik a c h i do
k u m e n ta c h k o ścieln y ch oraz d zieje w ro c ła w sk ic h synodów .
L a ta 1959— 1971 p rzy n o szą d a lsz y rozw ój tw órczości n a u k o w e j ks. b p a U rb a n a . O bok a r ty k u łó w i p rz y c z y n k ó w h isto ry c z n y c h o 'te m a ty c e w y żej n a k re ślo n e j, o g łasza w ty m o k resie szereg s tu d ió w ję z y k o zn aw czy ch i k sięg o zn aw czy ch , o p ra c o w u je te ż o b sz e r
n ie jsz e sy n te ty c z n e za ry sy p o szczególnych z ag ad n ień . U k a z u ją się one w czaso p ism ach teo lo g iczn y ch i h isto ry c z n y c h w k r a j u i za g r a n i c ą 20, b ąd ź te ż ja k o sa m o istn e w y d a w n ic tw a k siążk o w e. N a
leżą tu m .in.: S tu d ia nad d z ie ja m i w r o c ła w s k ie j diecezji w p i e r w szej p o ło w ie X X w i e k u (1959), L e role de 1’Egłise d ans l’histoire des dieus e n tr e la Silesie et la P ologne (1959), Z a r y s d z ie jó w diecezji w r o c ła w s k ie j (1962), P o lskie k a z n o d z ie js tw o i ka te c h iza c ja w e w r o c ła w s k ie j diecezji w czasach p r u s k ic h (1963), Z d z ie jó w d u s z p a s te r s tw a p o k u tn e g o 10 diecezji w r o c ła w s k ie j do k o ń ca X V I I I w i e k u (1964), O statni etap d z ie jó w Kościoła w Polsce p rze d n o w y m ty sią c le c ie m 1815— 1965 (1966), A k c j a m i s y j n a Kościoła k a to lic k ie go w Polsce (1969), Z d z ie jó w d u s z p a s te r s tw a w archidiakonacie w r o c ł a w s k i m w czasach n o w o ż y t n y c h (1971) 21. W p ra c a c h ty ch , p o d o b n ie ja k w e w sz y stk ic h zw ią z a n y ch te m a ty c z n ie ze Ś ląsk iem , D o sto jn y A u to r s ta ra się zaw sze w y d o b y ć e le m e n ty po lsk o ści w e w sz y stk ic h jej a sp e k ta c h w ią ż ą c y ch się z d ziałaln o ścią K ościoła,
20 M. in. w następujących: „Archiwa, Biblioteki i M uzea K ościelne”,
„Cahiers Pologne-A łlem agne”, „Collogium Satulis”, „Homo D ei”, „Na
sza Przeszłość”, „Prawo Kanoniczne”, „Przewodnik K atolicki”, „Ruch B iblijny i Liturgiczny”, „Roczniki Teologiczno-K anoniczne”, „Studia Theologica V arsaviensia”, „Śląski K wartalnik Historyczny Sobótka”,
„Tygodnik Pow szechny”, „Wiadomości U rzędowe Kurii Śląska Opolskie
go”.
21 Por. Bibliografia prac, poz. 160, 164, 184, 200, 212, 224, 248.
o m aw ia z a g a d n ie n ia z w iązan e z u ży ciem i p rz e trw a n ie m ję zy k a p olskiego w k a z n o d z ie jstw ie i d u sz p a ste rstw ie , w sk a z u je n a ro lę ja k ą sp e łn ia ły śp ie w n ik i i m o d lite w n ik i w z a c h o w a n iu m o w y o j
czystej na ziem i ślą sk ie j .p o d k re śla zn aczen ie zw iązk ó w łą c z ą cych diecezję w ro c ła w sk ą z p o lsk ą o rg a n iz a c ją kościelną.
Ks. B isk u p p o d e jm u je te ż p ró b y p rz e d sta w ie n ia p o w o je n n y c h d ziejów K ościoła n a Ś ląsk u , o czym św iad czy m .in. p ra c a : A r c h i diecezja w r o c ła w s k a w latach 1945— 196522. N ie zap o m n iał ró w nież o k się ż a c h -ro d ak a c h , p rz y b y ły c h tu ze W schodu, p o św ięcając im o p ra c o w a n ia m o n o g ra fic z n e u k a z u ją c e w k ła d d u sz p a ste rsk i r e p a tria n tó w w a rc h id ie c e z ji w ro c ła w sk ie j i ich d o ro b ek n a u k o w y w la ta c h 1945—19 7 0 23, a sy lw e tk i d w ó ch p ro fe so ró w ze L w o w a (ks. Jó z e fa U m iń sk ieg o i ks. S zczepana S zydelskiego), zm a rły c h na ziem i ślą sk ie j, u tr w a lił w z a ry sa c h b io g raficzn y ch .
D o sto jn y A u to r je s t sta ły m w sp ó łp ra c o w n ik ie m k ilk u n a u k o w y ch p ism teo lo g iczn y ch i h isto ry c z n y c h oraz, co podkreślam y,, p ra w ie od p o c z ą tk u z w ią z a n y b lisk o z „N aszą P rz e sz ło śc ią ” i je j R e d a k to re m . N a ła m a c h naszego p e rio d y k u u k a z u ją się p e rm a n e n tn ie , począw szy od r. 1948, jego a r ty k u ły i ro z p ra w y n a u k o w e 24.
O bok p ra c y tw ó rc z e j ks. b isk u p U rb a n b ie rz e czy n n y u d ział w z ja z d a ch i sp o tk a n ia c h h isto ry k ó w K ościoła w P o lsce i często im p rzew o d n iczy . J e s t członkiem w ro c ła w sk ie g o k o ła P o lskiego T o w a rz y stw a T eologicznego i W ro cław sk ieg o T o w a rz y stw a N au k o w ego, a stre sz c z e n ia jego re fe ra tó w znaleźć m ożna w „ S p ra w o z d a n ia c h W ro cław sk ieg o Tow . N au k o w e g o ” (w m u ta c ji p o lsk iej i f r a n cuskiej) 25. O bok ty c h zajęć ściśle n a u k o w y c h w y p e łn ia Ks. B is
k u p su m ie n n ie n ało żo n e n a ń obo w iązk i p a s te rs k ie i k sz ta łc i m łode p o k o len ia k a p ła n ó w , zaszczep iając w n ic h m iłość do w ła sn e j, b o g a te j w w a rto śc i c h rz e śc ija ń s k ie przeszłości.
P o św ię c a ją c n in ie jsz y to m stu d ió w D o sto jn em u J u b ila to w i, R e
d a k c ja „N aszej P rz e sz ło śc i” i grono W sp ó łp raco w n ik ó w życzą M u d łu g ic h la t ow ocnej i tw ó rczej p ra c y d la d o b ra K ościoła, n a u k i p o lsk iej i O jczyzny.
22 Drukowana w „Naszej Przeszłości”, t. 22, 1965.
23 Bp W. U r b a n , D uszpasterski w k ła d księży re patria n tó w w archi
diecezji wrocław skiej w latach 1945—1970, W rocław 1970; Tenże, Doro
bek naukowy księ ży re patria n tó w w Polsce w latach 1945— 1970, „Homo D el” 1970 nr 3. Zob. też Bibliografia prac, poz. 71, 124, 198, 201, 203, 222,.
226.
24 Zob. Bibliografia prac, poz. 51, 140, 141, 153, 165, 178, 181, 183, 203, 217, 262.
25 Zob. Bibliografia prac, poz. 116—119, 131, 134, 159, 162, 164,.
