Metody identyfikacji NN zwłok ludzkich pośmiertnie zniekształconych z wykorzystaniem systemu komputerowego POL-SIT

Dariusz Zajdel

pośmiertnie

zniekształconych

z wykorzystaniem

systemu komputerowego POL-SIT

Metody identyfikacji

NN

zwłok

ludzkich

Trudności związane z identyfikacją NN zwłok ludzkich, pomimo wykorzy­ stywania w procesie identyfikacyjnym najnowszych zdobyczy techniki oraz wiedzy teoretycznej z różnych dzie­ dzin, głównie nauk przyrodniczych, nadal są aktualne. Przy ustalaniu toż­ samości osób szczególna rola przypa­ da medycynie sądowej, odontologii, osteologii oraz antropologii.

Na etapie zabezpieczania materiału dowodowego (w przypadku ujawnie­ nia całych NN zwłok) w trakcie oglę­ dzin i sekcji sądowo-lekarskiej możli­ we jest ustalenie przybliżonego czasu zgonu, rodzaju oraz przyczyny śmier­ ci, stwierdzenia, czy mamy do czynie­ nia z zabójstwem czy samobójstwem itp. Stwierdza się również występowa­ nie innych, przydatnych w procesie identyfikacyjnym cech charakterysty­ cznych występujących na ciele zwłok. Są to między innymi: stan zachowane­ go uzębienia (ze szczególnym uwz­ ględnieniem przyżyciowych zabiegów stomatologicznych, ubytków, zmian próchniczych itp.), blizny i szramy po przebytych urazach mechanicznych tkanki miękkiej i kośćca, znaki szcze­ gólne w postaci występowania i roz­ mieszczenia znamion barwnikowych, tatuaży oraz innych cech wyróżniają­ cych danego osobnika.

Często już informacje uzyskane w wyniku badań sądowo-lekarskich po­ zwalają na ustalenie tożsamości NN zwłok w wyniku działań dochodzenio­ wo-śledczych. Dodatkową pomocą są tu informacje zawarte w Protokole oględzin miejsca znalezienia NN zwłok oraz zeznania świadków, którzy

często w znacznej mierze przyczynia­ ją się do zidentyfikowania osobnika.

Jednakże identyfikacja za pomocą okazania zwłok - jak wynika z praktyki - nie zawsze jest metodą w 100% wiarygodną. Ma na to wpływ wiele czynników, spośród których można wymienić choćby takie jak: stres osoby rozpoznającej, będący wynikiem kon­ taktu ze zwłokami, stopień zniekształ­ cenia zwłok w wyniku zachodzących po śmierci procesów biologicznych czy też warunki, w jakich dokonano rozpoznania (złe oświetlenie, krótki czas obserwacji, zmęczenie itp.). Również sposób okazania świadkom zwłok ma istotny wpływ na proces identyfikacji. W praktyce najczęściej okazanie dokonuje się jedną z dwóch metod: bezpośrednią lub pośrednią. Metoda bezpośrednia polega na oka­ zaniu rodzinie lub znajomym przed­ miotowych zwłok w celu ich rozpozna­ nia. Metodą pośrednią okazuje się zwłoki zarejestrowane na taśmie wi­ deo przez kamerę telewizyjną albo ich fotografię, w całości lub w przypadku daleko posuniętej przemiany po­ śmiertnej - zdjęcia istotnych fragmen­ tów ciała obejmujących znaki szcze­ gólne, będące wyróżnikiem danych zwłok.

W przypadku, gdy okazanie nie przyniesie pozytywnego rezultatu, a świadkowie kategorycznie stwierdzą, że nie był on członkiem ich rodziny czy nawet znajomym, konieczne staje się prowadzenie działań identyfikacyj­ nych na szerszą skalę.

Najczęściej odbywa się to za pomo­ cą opublikowania zdjęcia zwłok (po

uprzednio wykonanej toalecie po­ śmiertnej) w czasopismach lub w tele­ wizji ze stosownym komentarzem o miejscu znalezienia zwłok, ich rysopi­ sie oraz miejscu, do którego mają się zgłosić osoby posiadające jakiekol­ wiek informacje o denacie.

Jednakże często sama toaleta zwłok nie usuwa „piętna śmierci" z twarzy zwłok, co często staje się istot­ ną przeszkodą w rozpoznaniu osobni­ ka. Jak wiadomo, przemiany pośmiert­ ne, które zachodzą już w kilka godzin od momentu zgonu potrafią w znacz­ nym stopniu zniekształcić rysy twarzy, czasem do tego stopnia, że nawet naj­ bliższa rodzina nie jest w stanie doko­ nać rozpoznania lub też posiada zna­ czne wątpliwości. Równie często to­ aleta zwłok nie jest wykonywana albo wykonywana tylko pobieżnie. Doku­ mentacja zdjęciowa z miejsca znale­ zienia zwłok ukazuje denata w takim stanie wjakim go znaleziono. Stopień uwidocznienia na zdjęciach elemen­ tów budowy zewnętrznej twarzy jest zależny od rodzaju zdarzenia, które było przyczyną zgonu. W lepszym sta­ nie twarz zachowana jest w przypadku zgonu naturalnego, w gorszym, jeżeli przyczyną zgonu były obrażenia głowy doznane np. w wyniku wypadku samo­ chodowego czy utonięcia. Często twarz denata zarejestrowanego na zdjęciu pokrywa warstwa zanieczysz­ czeń glebą, otarcia naskórka, pod­ biegnięcia krwawe, wybroczyny, rany cięte, szarpane, tłuczone itp. Również czas od momentu zgonu do przyjazdu ekipy techników kryminalistyki wyko­ nujących zdjęcia ma wpływ na

powsta-Retusz zdjęć

W pracowni antroposkopii Central­ nego Laboratorium Kryminalistyczne­ go Komendy Głównej Policji do roku 1993 retusz zdjęć NN zwłok wykony­ wano tradycyjnymi metodami graficz­ nymi. Polegał on na wykonaniu repro­ dukcji zdjęcia twarzy zwłok na papie­ rze matowym oraz wymaskowaniu podczas naświetlania „zanieczysz­ czeń" twarzy. Taki sam efekt uzyski­ wano również za pomocą wybielaczy fotochemicznych likwidujących za­ czernienia emulsji naświetlonego pa­ pieru. Następnie zdjęcie było „pod- rysowywane" za pomocą ołówków o różnym stopniu twardości, aby w koń­ cowym etapie uzyskać efekt zbliżony do fotografii przyżyciowej. Czynności retuszerskie wykonywane tą metodą były dość żmudne ze względu na kło­ potliwą i czasochłonną obróbkę zdję­ cia, angażującą dodatkowo oprócz plastyka fotografa przygotowującego materiał zdjęciowy (ryc. 1,2, 3, 4). konstrukcji przyżyciowego wyglądu twarzy na podstawie czaszki.

Retusz komputerowy w systemie POL-SIT

Od roku 1993, w związku z wdroże­ niem do działań identyfikacyjnych

komputerowego systemu POL-SIT pojawiły się oprócz wykonywania po­ rtretu pamięciowego (w wersji kompu­ terowej zwanego portretem obrazo­ wym) nowe możliwości odnośnie do skrócenia czasu i polepszenia jakości retuszu zdjęcia.

Zdjęcie twarzy NN zwłok wprowa- dzasięzapomocąskanerado pamięci komputera, który wyświetla zapamię­ tany obraz na ekranie monitora pod­ czas uruchomionego programu POL- SIT. Opcje graficzne i możliwości sy­ stemowe pozwalają na wykonywanie retuszu zdjęcia twarzy zwłok w wielu wariantach.

Ryc. 3 i 4. Wymaskowane zdjęcie NN zwłok (w pozie z lewego profilu) i wykonany na jego podsta­ wie retusz graficzny

Fig.3 i 4.Image of imidenlifial corpse (inlefthalf-profile)

and the same image after luwing bcen relouched (belmu)

nie dodatkowych zniekształceń twarzy w wyniku przemian pośmiertnych, np. plam opadowych.

Wszystkie te aspekty mają wpływ na ewentualne rozpoznanie denata drogą bezpośrednią i pośrednią - na podstawie zdjęć. Jak łatwo się również domyślić, takie zdjęcia nie nadają się także do publikacji w fotokomunika- tach na łamach mediów. Zdjęcia tego typu przed opublikowaniem muszą być poddane retuszowi graficznemu, przywracającemu zbliżony do przyży­ ciowego wygląd twarzy.

Inne utrudnienie w procesie identy­ fikacji stanowią przeobrażenia tkanki miękkiej NN zwłok wynikłe z działania wysokiej temperatury (zwęglenia, nadpalenia, skurczenia) lub jej ubytki powstałe w wyniku rozkład u ciała bądź żerowania zwierząt. W tym przypadku retusz zdjęcia polegać będzie na gra­ ficznej rekonstrukcji braków tkanki lub przywróceniu jej pierwotnej formy.

W praktyce często spotyka się prob­ lem identyfikacji zwłok będących w stanie znacznie posuniętego rozkładu gnilnego, strupieszenia bądź zesz- kieletowania zwłok, nie pozwalające­ go na rekonstrukcję przyżyciowego wyglądu twarzy metodą retuszu grafi­ cznego bazującego na zdjęciu tak przeobrażonych zwłok. W tym przy­ padku jedyną możliwością identyfika­ cji NN zwłok staje się wykonanie

re-Ryc, 1 i 2. Wymaskowane zdjęcie NN zwłok (w pozie z prawego pólprofilu) i wykonany na jego podstawie retusz graficzny

1. Retusz techniczny 2. Retusz estetyzujący 4. Retusz wiekowy i.

'Z

Polega on na graficznej korekcie niektórych elementów budowy zewnę­ trznej głowy, np. otwarcie przymknię­ tych powiek, domknięcie ust itp. Wzmacnia się również widoczność

Jest odpowiednikiem toalety zwłok wykonywanej w Zakładzie Medycyny Sądowej w trakcie sekcji. W przypad­ ku dobrze zachowanych zwłok elimi­ nacja drobnych zabrudzeń występują­ cych na twarzy denata, poprawienie fryzury, usunięcie kilkudniowego zaro­ stu, „ożywienie” oczu za pomocą do­ dania odblasków w okolicy tęczówki, lub też korekta tęczówki zmętniałej. Jest on bardzo istotny w razie konie­ czności zamieszczenia zdjęcia w foto- komunikacie w mediach (ryc. 5 i 6).

Polegający na wyeliminowaniu ze zdjęcia tła, którym niejednokrotnie jest stół prosektoryjny lub inne podłoże, na którym ujawniono zwłoki, i zastąpienie go, np. jednolitym, białym tłem. Istnieje również możliwość usunięcia zbęd­ nych odbłysków światła od twarzy de­ nata.

Z ogółu działań retuszerskich wyko­ nywanych za pomocą opcji tego syste­ mu można wyróżnić:

charakterystycznych cech występują­ cych w obrębie twarzy, np. blizn, szram, znamion barwnikowych pła­ skich oraz wypukłych (ryc. 7 i 8,9 i 10). Warto dodać, że program POL-SIT pozwala na wybranie z bazy kompute­ ra elementów (a jest ich łącznie ok. 2500) zewnętrznej budowy twarzy i nałożenie ich w odpowiednich propo­ rcjach na opracowywane zdjęcie twa­ rzy zwłok. Pozwala to, w przypadku, np. zamkniętych oczu denata, na na­ łożenie na nie elementu oczu otwar­ tych, wybranych pod względem typo­ logicznym i wiekowym z bazy kompu­ tera. Podobnie można postąpić z usta­ mi. W przypadku ust otwartych można zastąpić je zamkniętymi itd.

Polega zazwyczaj na odmłodzeniu twarzy denata. Wiąże się to z faktem, iż osoby bezdomne pozostają często bardzo długo bez kontaktu z najbliższą rodziną, a ich tryb życia, odżywiania i warunki mieszkaniowe mają zdecydo­ wany i szybki wpływ na wzmocnienie u nich cech charakterystycznych dla osób relatywnie od nich starszych.

Ryc. 7 i 8. Zdjęcie zwłok po retuszu technicznym i cstetyzującym (górne) i po retuszu korekcyjnym obejmującym element oczu (dolne)

Fig. 7 and 8. Image of unidenlified corpse after lechnical

and harmonizing features rctoiiching (aboue) and after finishing touches in the area of cycs (belom)

Efekt „postarzania" portretu (osoby ze zdjęcia) można uzyskać poprzez dokonanie niewielkiej korekty kształtu (konturu) twarzy, gdzie przyciemnia­ jąc niektóre jego fragmenty uzyskuje­ my jednocześnie efekt nieregularno- ści, cechy charakterystycznej dla osób w starszym wieku. Pozytywny efekt w przypadku postarzania daje również dorysowanie zmarszczek i bruzd oko­ licy czoła, zmarszczek okolicy oka (tzw. kurzych łapek) oraz bruzd pod-powiekową (o ile w elemencie oka fał­ da taka występuje i graficznie przetwo­ rzyć powiekę górną i przesłonić tarcz­ kę powieki, ewentualnie podkreślić ob­ wisłość lub zgrubienie powieki dolnej. •

Ryc. 5 i 6. Przykład retuszu estetyzujacego

Fig. 5 and 6. An ezample of blend ing-in features by relouching

W tym miejscu warto wskazać zasa­

dy, którymi powinien kierować się eks- oczodołowych. Można „ściąć" fałdę pert w trakcie wykonywania retuszu

wiekowego. Do tego celu niech posłu­ żą portrety wykonane w systemie POL-SIT (portret obrazowy).

... • ... ■

fl

fi

w

¥

r

:

.w

r

"fi}

y

4

?

•tC': •

»‘v.‘

Efekt starszego wieku w okolicy war- gowo-bródkowej uzyskać można do­ rysowując (lub mocniej podkreślając) bruzdy nosowo-wargowe oraz bruzdy kątowe ust.

Jako przykład niech posłużą portre­ ty, w których wykorzystano większość z podanych możliwości „postarzenia" portretu (ryc. 11 i 12).

W przypadku „odmładzania" portre­ tu należy zlikwidować (wygładzić) wy­ stępujące w obrębie twarzy wszelkie wklęśnięcia oraz dokonać korekty ob­

rysu (konturu) w przypadku jego nie- regularności uzyskując efekt łagodne­ go przebiegu. Trzeba też sprawdzić, jaki efekt daje zlikwidowanie fałdy po­ wiekowej (o ile taka w obrębie powieki górnej oka występuje).

Jako przykład niech posłużą portre­ ty dzieci, w których większość elemen­ tów zewnętrznej budowy twarzy mu- siałazostać poddana korekcie graficz­ nej (ryc. 13 i 14).

Ukazane powyżej portrety są przy­ kładami uzyskiwania efektu wiekowe­ go z wykorzystaniem wszystkich (lub prawie wszystkich) wymienionych wcześniej wskazówek. Jednak nie na­ leży ich traktować schematycznie. Czasem już tylko niewielka korekta jednego z elementów może sprawić,

że efekt wiekowy uzyskany w ten spo­ sób będzie dla świadka zadowalający. Teoretycznie, korekta większości ele­ mentów zewnętrznej budowy twarzy potrzebna jest tylko w przypadku uzy­ skiwania wieku powyżej 60 i poniżej 18 lat.

5. Retusz obejmujący akcesoria dodatkowe

Polega na dokomponowaniu do opracowywanej fotografii NN zwłok fragmentu zdjęcia przedmiotów znale­ zionych przy zwłokach, np. okularów, czapki itp., wprowadzając te elementy do pamięci komputera lub wybierając z już istniejącej bazy elementów naj­ bardziej zbliżony do właściwego. Moż­ na wykonać również zabieg przesło-Ryc. 13 i 14. Portrety dzieci

Fig. 13 and 14. Portraits of childrcn Ryc. 11 i 12. Przykłady portretów osób w wieku ok.

60 - 70 lat

Fig.ll and 12.Examplesofporlraii$(peopleagal60-70)

Ryc. 9 i 10. Inny przykład retuszu technicznego i estetyzującego zdjęcia NN zwłok (górne) obejmują­ cego elementy ust, włosów oraz uszkodzeń tkanki miękkiej okolicy czoła (dolne)

Fig. 9 and 10. Anolher ecample of lechnical and luir- monizing reloudiing an image ofan unidentified corpse (aboue) also applied lo eyes, moidh, luiir arui as well as soft lissue defecls aroitnd Ihe forehaid (bclow)

'I

;

I

!

I

4 Ib

A->

■r; 1

-

T

A

jB

"W

Rekonstrukcja

6. Retusz rekonstrukcyjny

Polega na graficznym uzupełnieniu brakującej tkanki miękkiej głowy, bę­ dącej wynikiem urazów mechanicz-nięcia twarzy zarostem, np. wąsami czy brodą (wybranymi z bazy progra­ mu) lub na odwrót, zlikwidowania ca­ łości zarostu. Jest to niezwykle istotne, gdyż retuszowane zwłoki mogą być trudno rozpoznawalne z zarostem, który to w ocenie większości świadków zdecydowanie zmienia fizjonomię twarzy (ryc. 15 i 16).

Ryc. 17il8. Retusz rekonstrukcyjny Fig. 17 and 18. Reconstructing by retouching

nych, temperatury czy żerowania zwierząt (ryc. 17 i 18).

Program komputerowy POL-SITza­ wiera zestaw narzędzi graficznych używanych do zabiegów retuszer- skich, który wyrażony jest za pomocą tzw. ikon ukazujących się w fazie retu­ szu po prawej stronie ekranu monito­ ra. Ekspert wykonujący retusz posłu­ guje się zamiast ołówka połączonym z komputerem urządzeniem o nazwie Digitizer. Składa się on z kwadratowe­ go tabletu połączonego przewodem z piórkiem, które z kolei zbliżone jest wyglądem do długopisu. Za pomocą piórka „rysujemy" po tablecie, a obraz ruchu piórkiem widoczny jest na ekra­ nie monitora.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że osoby, które wcześniej nie miały styczności z komputerowymi progra­ mami graficznymi, mogą natrafić na pewne trudności z „przestawieniem" się na inny, niż w tradycyjnej metodzie rysunkowej rodzaj czynności manual­ nych towarzyszących powstaniu efe­ ktu graficznego. Z obserwacji wynika, że pierwszą trudnością, na którą napo­ tykają osoby bez doświadczenia w pracy z komputerem, jest uwidocznie­ nie efektu działania narzędzia na mo­ nitorze, a nie tak, jak w tradycyjnej metodzie rysunkowej, np. na kartce papieru znajdującej się bezpośrednio pod narzędziem. Jednak już po kilku godzinach pracy w tym systemie prze- staje być to jakąkolwiek trudnością czy przeszkodą.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, że bezbłędne operowanie komputero­ wymi opcjami graficznymi w trakcie retuszu wymaga wielu godzin ćwi­ czeń. Dlatego warto przećwiczyć „na brudno" wszystkie operacje, aby w konsekwencji opanować program w stopniu pozwalającym na ustrzeżenie się błędów w trakcie rzeczywistej pra­ cy oraz skrócenie czasu wykonania retuszu.

Aby zamierzony efekt naszego działania plastycznego był na wyso­ kim poziomie, niezbędne są wiedza i umiejętności plastyczne oraz przynaj­ mniej podstawowy zasób wiadomości dotyczących anatomii głowy (w tym poszczególnych elementów budowy zewnętrznej twarzy). Pomimo prostej obsługi programu, wiedza o propo­ rcjach i budowie głowy pozwoli na ustrzeżenie się błędów rysunkowych, które w efekcie mogą spowodować, że wykonany retusz nosi znamiona pato­ logii poszczególnych elementów twa­ rzy, bądź też jest zupełnie odmienny (pod względem podobieństwa osoby) od wyjściowego zdjęcia.

W przypadku zabezpieczenia NN zwłok ludzkich w stanie daleko posu­ niętego rozkładu gnilnego lub w stanie zeszkieletowania, retusz zdjęcia nie przynosi pożądanego rezultatu. Wte­ dy w trakcie sekcji zwłok zabezpiecza

Ryc. 15 i 16. Wyretuszowane zdjęcie NN zwłok (górne) oraz to samo zdjęcie po dokomponowaniu akcesoriów dodatkowych w postaci kapelusza i wą- sów (dolne)

Fig. 15 and 16. Retouched picture of imidenlified corpse (abwe) and the same picture afler adding acccssorics (hal and mottslache) (below)

if

1

/.

Ponadto wyznacza się kąt ustawie­ nia oczodołów, kości jarzmowej, żu­ chwy oraz kąt nachylenia małżowiny usznej (ryc. 20).

Na tak opracowane zdjęcie nakłada się kalkę techniczną, na którą przenosi się linie określające kształt ww. ele­ mentów budowy zewnętrznej głowy. W następnym etapie rekonstrukcji szczegółowo (również graficznie) opracowuje się formę poszczególnych elementów, urzeźbienie twarzy oraz formę owłosienia głowy, dobierając odpowiedni typ fryzury (ryc. 21).

Analogicznie do ujęcia czaszki w pozie en face analizuje się pozę z prawego profilu, gdzie możliwe jest

- grubość części miękkich wargi górnej i dolnej (części skórnych) wraz z wyprofilowaniem i ukształtowaniem ust,

- grubość tkanki miękkiej przedniej części bródki,

- ogólny zarys górnej i tylnej części głowy bez włosów, lecz z uwzględnie­ niem szyi oraz małżowiny usznej.

- grubość wysklepienia głowy, - położenie małżowin usznych. Następnie nanosi się obrys całej głowy wraz z szyją (ryc. 19).

Na zdjęciu ukazującym czaszkę z profilu nanosi się:

- grubość tkanki miękkiej na czole, - stopień wypukłości części

noso-Ryc. 21. Rekonstrukcja graficzna w pozie en face Fig. 21; Craphic reconslruclion (en face)

się czaszkę, którą po wymacerowaniu (oczyszczeniu z resztek tkanki mięk­

kiej) poddaje się badaniom antropolo­ gicznym. W wyniku tych badań uzy­ skujemy informacje dotyczące płci, wieku, odzwierciedlonych na czaszce urazów mechanicznych, zmian patolo­ gicznych oraz typu rasowego repre­

zentowanego przez osobnika, od któ- wej z uwzględnieniem grzbietu, końca, rego pochodzi czaszka. Następnie wy- przegrody i skrzydełek nosa,

konuje się zdjęcia czaszki w pozie en face (tzw. frankfurckiej) i z prawego profilu.

Do roku 1990 w Pracowni Antropo- skopii CLK KGP wykonywano rekon­ strukcję przyżyciowego wyglądu gło­ wy dwoma metodami: rekonstrukcję graficzną i plastyczną.

Bazą wyjściową do rekonstrukcji prawd op od obn eg o-przy życiowego wyglądu twarzy metodą graficzną są

zdjęcia czaszki wykonane w skali 1:1 w pozie en face i z prawego profilu. Na tak wykonane zdjęcie (poza en face) nanosi się za pomocą tuszu linie obra­ zujące:

- osadzenie oczu w oczodołach z uwzględnieniem ustawienia szpary ocznej,

- długość nosa oraz rozstawienie, kształt i wysokość skrzydełek nosa,

- długość szpary ust z uwzględnie­

niem kształtu i grubości czerwieni war­ gowych,

- grubość pokrywy tkanki miękkiej nałukach jarzmowych, kątach żuchwy i na jej dolnych krawędziach,

Ryc. 19. Zdjęcie czaszki w pozie en face z naniesio­ nymi liniami pokrywy tkanki miękkiej

Fig. 19. Image of a saill (en face) wilh superimposed soft

lissue lines

Ryc. 20. Zdjęcie czaszki w pozie z profilu z naniesionymi liniami pokrywy tkanki miękkiej

Fig. 20. Image of a skuli (m profile) with sti{>erimposal soft lissue

lines

ukazanie wyprofilowania twarzy

i grzbietu nosa, które to elementy

często bywają charakterystycz­ nymi elementami fizjonomii twa­

rzy (ryc. 22).

Najbardziej czasochłonną i pracochłonną, jednakże dającą najlepsze rezultaty jest rekon­ strukcja plastyczna metodą Gie- rasimowa. Polega ona na pokry­ ciu czaszki plasteliną imitującą tkankę miękką.

Po antropologicznych oględzi­ nach czaszki ustala się, za po­ mocą opracowanych przez M.M.

Gierasimowa skal, grubość tkan­

ki miękkiej w poszczególnych punktach kraniometrycznych, które nanosi się na zdjęcia cza­ szki w pozie en face i z prawego profilu, podobnie jak to miało miejsce w przypadku rekonstru­ kcji graficznej. Następnie czaszkę ustawia się na statywie i przystępuje do właściwej rekonstrukcji rzeźbiarskiej.

Drugi etap rekonstrukcji polega na modelowaniu mięśni skroniowych, żwaczy oraz mięśni szyi. Po wymode­ lowaniu ww. mięśni przystępuje się do osadzenia gałek ocznych w oczodo­ łach, a następnie odtwarza się szkielet chrzęstny nosa. Warstwy części mięk­ kich o grubościach ustalonych przy graficznym opracowywaniu rekonstru­ kcji nanosi się na poszczególne pun­ kty kraniometryczne czaszki. Nakłada się je w postaci grzebieni, które swą wysokością odpowiadają grubościom

}

I

'CT

Ryc. 22. Rekonstrukcja graficzna w pozie z profilu Fig. 22. Graphic reconstruction (in profile)

części miękkich odtwarzanej głowy. Można tu wyróżnić 3 podstawowe grzebienie:

- środkowy - wyznaczający profil głowy w płaszczyźnie pośrodkowej,

-boczny-wyznaczający obrys gło­ wy w płaszczyźnie czołowej, oraz

- horyzontalny - wyznaczający ob­ wód w płaszczyźnie poprzecznej, na wysokości łuków jarzmowych.

Te trzy główne grzebienie łączy się siecią grzebieni pomocniczych, a wol­ ne miejsca pomiędzy nimi wypełnia się warstwą plasteliny (najpierw na jednej stronie czaszki - druga służy do celów kontrolnych). Drugą połowę wypełnia się dopiero po wymodelowaniu oka, połowy ust, bródki, małżowiny usznej i szyi. Elementy te początkowo mode­ luje się szkicowo, a ostateczny kształt nadaje się im dopiero po wymodelo­ waniu drugiej połowy głowy.

Trzeci etap rekonstrukcji polega na dopracowaniu pod względem anato­ micznym (według wytycznych antro­ pologa zawartych w analizie antro­ pologicznej czaszki) szczegółów wszystkich elementów budowy zew­ nętrznej głowy (takich jak, np. oprawa oka, forma końca nosa itd.), jak i stwierdzonych na podstawie czaszki zmian patologicznych. Następnie mo­ deluje się elementy uwłosienia głowy, tj. brwi oraz włosy.

Po takiej rekonstrukcji wykonuje się zdjęcia w pozie en face, z prawego profilu oraz lewego półprofilu, które następnie poddaje się zabiegom

retu-Ryc. 24. Siatka markerów, czaszki i obrysu pokrywy tkanki miękkiej

Fig. 24. Grid of markers, skuli and conlour of soft tissue

szerskim obejmującym takie elemen­ ty, jak oczy wraz z brwiami, usta oraz włosy, nadając im odpowiedni odcień (etap czwarty).

Najnowszą z metod wykonywania rekonstrukcji przyżyciowego wyglądu głowy na podstawie czaszki NN zwłok

jest metoda komputerowa. Jest ona rozwinięciem programu do składania

portretu obrazowego i nosi nazwę „POL-SIT REKONSTRUKCJA”.

Metoda ta w swoich założeniach opiera się na zasadach opracowanych przez M.M. Gierasimowa, jednakże pozwala ona na zrekonstruowanie wy­

glądu głowy tylko w pozie en face. W

przyszłości przewidywane jest posze­ rzenie programu o pozę z profilu.

Metoda komputerowa jest jak dotąd najszybszą z metod rekonstrukcji. Po­ zwoliła ona na wydatne skrócenie cza­ su wykonania całości ekspertyzy (ba­ dania + dokumentacja) z około 1,5 miesiąca (jak w przypadku rekonstru­ kcji metodą plastyczną) do około 5-6

dni (metodą komputerową).

Polega ona na wprowadzeniu do pamięci komputera obrazu czaszki NN zwłok ustawionej w pozie en face (ob­ raz wprowadzany jest skanerem lub

kamerą wideo). Następnie za pomocą opcji normalizacji dokonuje się korekty jasności zdjęcia oraz dopasowuje się wymiary i ustawienie obrazu czaszki względem elementówzewnętrznej bu­

dowy głowy znajdujących się w bazie programu. W dalszej kolejności usuwa się tło zdjęcia pozostawiając na ekra­ nie sam obraz czaszki (ryc. 23).

W następnym etapie rekonstrukcji ustawia się wyświetlone przez kompu­ ter „markery" symbolizujące poszcze­ gólne elementy budowy zewnętrznej głowy (tj. oczy, nos, usta i obie małżo­ winy uszne), określające ich usytuo­ wanie na czaszce, wielkości i wzajem­ ne proporcje. W dalszej kolejności komputer uzupełnia siatkę markerów o obrys prawdopodobnego kształtu twarzy przyjmując wartości średnie dla pokrywy tkanki miękkiej. Następnie komputer z całości obrazu tworzy siat­ kę linii wyznaczających obrys głowy z naniesionymi granicami czaszki oraz markerami elementów zewnętrznej budowy twarzy (ryc. 24).

Pod tak wykonaną siatkę „podkła­ da” się (w oparciu o wytyczne zawarte w analizie antropologicznej czaszki) elementy graficzno-fotograficzne wy­ brane z bazy komputera, dopasowu­ jąc je do proporcji i kierunków wytyczo­ nych przez siatkę i markery (ryc. 25 i 26).

Ostatnią fazą komputerowej rekon­ strukcji jest graficzne dopracowanie obrazu głowy za pomocą opcji retuszu zawartych w programie komputero­ wym. Polega ona na scaleniu ze sobą poszczególnych elementów, doryso­ waniu elementów, których nie ma w bazie programu (np. nasada nosa), graficznym opracowaniu ewentualnie

Ryc. 23. Zdjęcie czaszki w pozie en face wprowadzo­

ne do pamięci komputera

Fig. 23. Image of a skul! (en face) fed into Computer

BIBLIOGRAFIA

SUMMARY

występujących patologii lub śladów po przebytych urazach mechanicznych, odwzorowaniu rzeźby twarzy (wynio­ słości, wklęśnięcia, bruzdy itp.) oraz nadaniu zrekonstruowanej głowie cech wiekowych (zmarszczki, fałdy skórne i powiekowe, itp.) takich jak u danego osobnika, ustalonych w tra­ kcie badań antropologicznych czaszki (ryc. 27).

Wymienione w tym opracowaniu metody rekonstrukcji przyżyciowego wyglądu twarzy nie mogą być jedyny­ mi metodami w ustaleniu tożsamości

Ryc. 25 i 26. Składanka elementów z siatką kontrolną oraz ta sama składanka bez siatki Fig. 25 and 26. Assemblage offeatures with control grid and the asseinblage without a grid

NN zwłok, ponieważ w zasadzie spro­ wadzają się one do odtworzenia wy­ glądu odpowiadającego przeważnie jedynie typowi rasowemu reprezento­ wanemu przez danego osobnika. Na podstawie samej rekonstrukcji nie można dokonać identyfikacji NN zwłok, może ona służyć do wytypowa­ nia na jej podstawie zaginionej osoby, która swoją fizjonomią zbliżona jest do wykonanego portretu (rekonstrukcji).

Pełnej identyfikacji poszukiwanej osoby z NN zwłokami można dokonać w oparciu o wyniki oględzin lekarskich dokonanych w trakcie sekcji zwłok, ba­ dań stomatologicznych czaszki, po­ równując je następnie z wynikami ba­ dań przeprowadzonych uprzednio u zaginionej osoby. Niezwykle pomoc­ nymi w procesie identyfikacji są wszel­ kiego rodzaju rentgenogramy głowy i ciała, karty choroby z odnotowanymi urazami i przebytymi chorobami oraz karty stomatologiczne.

Uwieńczeniem procesu identyfi­ kacyjnego są badania metodą super- projekcji. Polegają one na jednoczes­ nej projekcji na wspólny ekran obrazu badanej czaszki i zdjęcia wytypowanej na podstawie rekonstrukcji osoby. Ba­ dania te wykonywane są na urządze­ niu o nazwie Superprojektor.

Ważne jest przy tym, aby wszystkie główne a odpowiadające sobie ele­ menty czaszki i osoby ze zdjęcia (cze­ rep - zarys czoła, oczodoły - oczy, otwór gruszkowaty nosa i kolec noso­

wy - nos, otwory słuchowe - otwory uszu, linia zgryzu uzębienia - usta, zaryś żuchwy - bródka) pokrywały się w prawidłowym ułożeniu. Metoda ta, przy spełnieniu innych warunków (strony technicznej przeprowadzo­ nych badań, jakości zdjęcia danej oso­ by za życia, dokumentacji stomatolo­ gicznej itp.) daje podstawę do wydania opinii nie tylko prawdopodobnej, ale i w wielu przypadkach kategorycznej.

The article presents methods applied to identifying corpses which other- wise would be difficult to identify be- cause of the State of deterioration. Methods (3 face reconstruction methods) involving Identification based upon graphically achieved photographs as well as based on the skuli have been discussed. The im- plementation of the new POL-SIT Computer system enormously in- creased possibilities of identifying and madę examination procedures easier and time-saving.

Ryc. 27. Efekt końcowy rekonstrukcji po wykona­ nym retuszu

Fig. 27. The end result of a reconstruclion after hauing been retouched

1. Dębiński Z., Kozieł T, NiziałekZ.: An- troposkopia kryminalistyczna. Wyd. CLK KGP Warszawa 1994.

2. Kozieł T., Dębiński Z.: Portret obrazowy w identyfikacji i poszukiwaniu osób. „Problemy Kryminalistyki” 1992, nr 197- 198, s. 10.

3. Kozieł T., Dębiński Z.: Portret pamię­ ciowy - rekonstrukcja przyżyciowego wyglądu twarzy na podstawie czaszki. „Problemy Kryminalistyki" 1993, nr 202, s. 25.

4. KoziełT., Dębiński Z., WyganowskiS.: Portret obrazowy. Taktyczno-technicz- ne aspekty wykonywania portretów. „Problemy Kryminalistyki" 1994, nr 205, s. 10.

5. Kozieł T., Dębiński Z.: Komputerowy portret obrazowy w systemie POL-SIT. „Problemy Kryminalistyki" 1994, nr 206, s. 32.