„Bitwa o handel” a rozwój państwowego
aparatu obrotu towarowego w Polsce Ludowej
1. H andel p a ń stw ow y przed „bitw ą o handel”
H an d el p ań stw o w y , jak o całkow icie now a fo rm a o b ro tu tow arow ego w Polsce, po jaw ił się w ro k u 1945. Początkow o o b jął z b y t i częściowo h u r t a rty k u łó w p ro d u k o w a n y c h przez un aro d o w io n y przem ysł. W 1946 ro k u P ań stw o w a C e n tra la H andlow a, z a jm u ją c a się h u rte m i skupem p ro d u k tó w ro ln y ch , p rzy stą p iła do u ru ch a m ia n ia sp rzed aży detalicznej z sam ochodów 1.
Sieć h a n d lu p aństw ow ego n ajsiln iej ro zw ija ła się w rejo n a ch up rze m ysłow ionych. Jego działalność zazębiała się z p rac ą spółdzielczości h a n dlow ej i in ic ja ty w y p ry w a tn e j. K upiectw o, k o rzy sta ją c e z usług h u r to w ni p ań stw o w y ch , dość szybko zaakceptow ało now ą form ę han dlu . Inaczej p rz e d sta w ia ła się sp ra w a ze spółdzielczością, iktóra w y stęp o w a ła przeciw ko tw o rzen iu p rzez p a ń stw o k o n k u re n c y jn y c h placów ek sk u pu, h u rto w y c h i detalicznych. S tano w isk o Z w iązku G ospodarczego Spół dzielni „S p o łem ” p o p iera ły koła pepesowsikie, p rze c iw n e rozszerzaniu u d ziału p a ń stw a w obrocie to w aro w y m 2. W obronie h a n d lu państw ow e go w y stą p iła P o lsk a P a rtia R obotnicza, głosząc pogląd, że działalność P C H nie uszczupla obrotów in n y ch organizacji, lecz w p ro st przeciw nie sta n o w i pom oc dla spółdzielczości zajętej rea liz a c ją akcji zleconych przez p a ń s tw o 3. Różnice w sta n o w isk a c h p a rtii robo tn iczych w y n ik ały z nieco in n y ch koncepcji ro zw oju gospodarczego, rep rezen to w an y ch p rzez PP!R i P P S , zwłaszcza w k w estii m odelu ekonom icznego k raju .
D zięki poparciu ze stro n y P P R , h a n d el p a ń stw o w y szybko n a b ie rał rozm achu, czego w y razem b y ło scen tralizow an ie w szy stkich zagadnień p ro d u k cji i d y stry b u c ji to w aró w w p o w stały m ima w iosnę 1947 r. M ini ste rstw ie P rz e m y słu i H an d lu 4. W ap aracie gospodarczym h a n d lu e n e r giczny rozw ój, m im o tru d n o ści p ro d u k cy jn y c h , w y k azy w ały placów ki C e n tra l Z b y tu oraz PC H . O b ro ty firm pań stw o w y ch na szczeblu zb y tu w zrosły w p ierw szym p ó łroczu 1947 r. o p o n ad 2 0 0 % 5. Szybki rozw ój C e n tra l Z b y tu nie b y ł w o ln y od szeregu błędów . Do zasadniczych n ale żał b ra k k o o rd y n acji, k tó ry dopro w ad ził do du b lo w an ia się
poszczegól-1 Por. J. K a l i ń s k i , H a n d e l w e w n ę t r z n y w P o ls c e w la t a c h poszczegól-1944— poszczegól-1946, PH L V II, 1968, z. 1, s. 67.
2 P o sie d z e n ie R ad y G ospodarczej OKW P P S w dn iach 5 i 6 p a źd ziern ik a 1946, A Z H P, CKW P P S 235/XV/24.
3 C z y j e s t p o t r z e b n a P CH ?, „G los L u d u ” z 13 gru d n ia 1946. W y cin k i p ra so w e, A A N , C UP 1103.
4 K o m u n ik a t d la p ra sy , A A N , M P iH 557.
5 S ta ty s ty k a zb ytu p rod u k cji, A A N , M P iH 3272, tabl. 1.
T a b lic a 1 Obroty PCH i domów towarowych w pierwszej połowie
1947 r. (w tys. zł)
Miesiąc Ogółem PCH D om y Towa
rowe I 1 758 562 1 758 562 _. II 1 720 340 1 720 340 — III 2 885 543 2 885 543 — IV 3 113 973 3 063 267 50706 V 2 727 497 2 661 806 65691 VI 2 452 562 2 317 297 135165
Źródło: P C H — spraw ozdanie z działalności za m iesiąc grudzień 1947 r . t A Z H P , К С P P R 295/XI/339, s. 1.
n y c h in sty tu c ji handlow ych, głów nie a p a ra tu (państwowego i spółdziel czego 6.
Sieć placów ek P C H w zrosła w p ierw szy m półroczu 1947 o po n ad 50% 7. O b ro ty podniosły się o 39% , o siąg ając w czerw cu 2 317 m in z ł 8. W o b ro tach C e n tra li p o jaw iła się te n d e n c ja stopniow ego elim inow ania a rty k u łó w przem y sło w ych n a rzecz spożyw czych. P C H zgodnie z zało żeniam i p o lity k i handlow ej p a ń s tw a pow oli p rz e o b ra ż a ła się w o rg a n i zację h u r tu spożywczego. W yrazem om aw ianego zjaw isk a b y ło zarzą dzenie M in istra P rz em y słu i H an d lu z 8 m a ja 1947, -przekazujące dział h a n d lu h u rto w eg o a rty k u ła m i w łókienniczym i PC H , w y sp ecjalizow an e m u p rzed sięb io rstw u pod nazw ą C e n tra la T e k sty ln a 9.
PC H , m im o n iew ątp liw y ch sukcesów , nie realizow ała w p ełn i p o sta w ionych jej zadań. O rg anizacja nie w y p raco w ała d ostatecznej ilości k a p itałó w w łasn y ch , w o p eracjach h an d low ych bazu jąc n a k re d y ta c h b a n kow ych. S ła b y fachow o perso nel pow odow ał zaległości w k sięgow aniu i obciążał firm ę zak up am i to w aró w niedostosow anych do p o trzeb ry n k u . N iska spraw n o ść gospodarcza o słabiała skuteczność akcji in te rw e n c y j n y ch pro w ad zo ny ch przez p rzed sięb io rstw o 10.
P ierw sza p ołow a 1947 r. p rzy n io sła w zro st liczby sklepów detalicz n y ch prow ad zo n ych przez PC H oraz poszczególne gałęzie p rzem y słu państw ow ego. N ow ą fo rm ą detalicznego h a n d lu b y ły założone w k w ie t n iu trz y p a ń stw o w e dom y to w arow e w B ielsku, G liw icach i K atow icach. P od p o rząd k o w an e PCH, m iały c h a ra k te r w ielkich sklepów u n iw e rsa l nych. O b ro ty dom ów to w aro w y ch osiągnęły w czerw cu niew ielką kw o tę 135 m in z ł u . Do p o d staw o w y ch ich zadań należała in te rw e n c ja na
e N o ta tk a M. K a lity dla w ic e m in istr a E. S z y r a w sp r a w ie s ie c i zb ytu M in i s te r s tw a P r z e m y słu z 28 sty c z n ia 1947, A A N , M P iH 240.
7 B ila n s P C H sp o rzą d zo n y w dniu 31 gru d n ia 1946, A A N , C U P 1681, k. 12. 8 M a teria ły sta ty sty c z n e ,,A ” d o ty czą ce za g a d n ień g o sp o d a rczy ch P o lsk i 1945— 1Θ48, A A N , C U P 719, k. 15— 16.
9 A A N , M P iH 306, te. 201.
10 U w a g i w p rzed m io cie o rgan izacji i d z ia ła ln o śc i PCH, A Z H P, К С PPR 295/Х1/331.
11 PCH — sp ra w o zd a n ie z d zia ła ln o ści za m ie sią c g ru d zień 1947 r., A ZH P, К С P P R 295/X I/339, s. 1.
ry n k u w k ie ru n k u obniżenia cen poprzez stosow anie niskich m arż h a n dlow ych 12. D om y tow arow e stan o w iły rów nież odpow iedź p a ń s tw a na u ru ch a m ia n ie spółdzielczych dom ów to w aro w y ch oraz k o n k u ren c ję d la spółdzielczych sklepów .
Mimo dość dynam icznego rozw oju do połow y 1947 r. udział h a n d lu państw ow ego w ogólnej sieci placów ek h u rto w y ch w Polsce nie p rz e k ro cz y ł 12°/o, a w d e ta lu 1% 13. W zakresie obrotów udział a p a ra tu p a ń stw ow ego b y ł m inim alnie wyższy. Z ta k ą s tr u k tu rą w łasnościow ą h a n d lu nie zgadzała się część w ładz p aństw ow ych, będących pod w pływ em P P R . D ążyły one do zw iększenia u d ziału sek to ra uspołecznionego w obsłudze ry n k u . Ten p o d staw o w y pro blem h a n d lu w ew nętrznego w Polsce L udow ej został rozw iązan y w ram a ch p rzepro w adzonej w la ta c h 1947— 1948 „ b itw y o h a n d e l” .
2. W p ływ „bitw y o handel” na rozwój
państw ow ego aparatu obrotu tow arow ego
P ow ażne zakłócenia gospodarcze, jak ie m iały m iejsce w n a szy m k r a ju n a przełom ie zim y i w iosny 1947 r., spow odow ane głów nie tru d n y m i w a ru n k a m i atm osferycznym i, u ja w n iły szereg n iedom agań tk w iący ch w ap aracie h an d lo w ym u . P rzed e w szystkim zaktyw izow ał się elem ent sp e k u la c y jn y w h a n d lu p ry w a tn y m , pow odując p rzy sp ieszon y w zrost cen i spad ek sto p y życiow ej ludności. In te rw e n c je prow adzone n a r y n k u przez sła b y jeszcze a p a ra t uspołeczniony nie d a w a ły w iększych r e zultatów .
T rudnościom gospodarczym to w arzy szy ły b u rzliw e w y d arzen ia poli tyczne. Z apoczątkow ały je ak cja przedw yborcza stro n n ic tw politycznych oraz w y b o ry do sejm u ustaw odaw czego w sty czn iu 1947 r. O dniesione w nich zw ycięstw o B loku D em okratycznego postaw iło przed p a rtia m i now e problem y. S tro n n ic tw a robotnicze, a zwłaszcza P P R , głów ną u w a gę skiero w ały n a zagadnienie dróg dalszego rozw oju społeczno-gospo darczego Polski.
Na zw ołanym w k w ie tn iu 1947 r. p lenu m K o m ite tu C en traln ego przyw ódcy P P R odrzucili, p o p ieran ą dotychczas, koncepcję gospodarki tró jsek to ro w e j n a rzecz sy stem u o w yższym sto p n iu c e n traliza c ji decy zji ekonom icznych. S y stem te n zak ład ał w zro st ro li p a ń stw a w k iero w a n iu gospodarką, m ięd zy in n y m i k o sztem ograniczenia au ton om ii sekto rów . P o n iew aż podstaw ow e gałęzie p rzem ysłu niem al od początków P o l ski L udow ej b y ły unarodow ione, now y k ro k w k ie ru n k u socjalizacji go sp o d ark i narod o w ej, zdaniem działaczy P P R , w y m ag ał w łączenia do p la n u elem en tó w ry n k u . S prow adzało się to do poddania k o n tro li p a ń stw a i ograniczania in ic ja ty w y p ry w a tn e j w h a n d lu , oraz dostosow ania spółdzielczości do w ym ogów p lan o w an ia ogólnogospodarczego, p rzy ró w n oleg ły m rozw oju h a n d lu p a ń s tw o w e g o 15. W naw iązan iu do p rze
12 B G K — sp ra w o zd a n ia d o ty czą ce p o ło żen ia g o sp od arczego P o lsk i 1946— 1947 (m arzec 1947), A A N , C U P 417, k. 45.
13 M a teria ły s ta ty sty c z n e 1938, 1946— 1948, A A N , C U P 718, tabl. 2A /V .
14 Por. J. K a l i ń s k i , „ B i t w a o h a n d e l ” — z a ł o ż e n ia , d y s k u s j e , r e z u l t a t y , „ P olsk a L u d o w a ”, t. V II, 1968, s. 107; H. J ę d r u s z c z a k , N i e k t ó r e z a g a d n i e n i a
s y t u a c j i g o s p o d a r c z e j P o l s k i w la t a c h 1945— 1949, K H L X X I, 1964, z. 2, s. 369.
p ro w ad zany ch w cześniej ak cii u ru ch a m ia n ia p ro d u k cji i tra n sp o rtu , pro gram ow i nadano nazw ę „b itw y o h a n d e l” . P rz ew id y w a ł on działanie rząd u w zakresie p o lity k i cen, zakupów ro ln y ch i po lity k i finansow ej 1G. H asło P P R „b itw y o h a n d e l” było p ro g ram em nie ty lk o ekonom icz nym , ale i politycznym . P a rtia św iadom ie w y stęp o w ała przeciw ko k o n cepcjom stab ilizacji u s tro ju tró j sektorow ego, głoszonym przez P P S . D la tego też ta o sta tn ia p rz y ję ła „b itw ę o h a n d e l” jako ak cję polityczną, za grażającą pozycjom P P S n a tere n ie spółdzielczości i p ro w ad zącą do d a l szego podcięcia b azy ekonom icznej p a rtii, k tó ra już w cześniej u tra c iła w p ły w y w k iero w n ictw ie p rzem y słu .
N ie może to jed n a k przy słan iać fak tu , że u zdrow ienia h a n d lu w y m a gała a k tu a ln a sy tu a c ja ekonom iczna k r a ju o raz u jem n e zjaw isk a w y stę p u jąc e w obrocie tow arow ym , p rze d e w szystkim zaś n a d m ie rn ie rozbudo w a n y i słabo k o n tro lo w a n y p ry w a tn y detal.
W celu zrealizow ania p ro g ra m u „b itw y o h a n d e l” P P R m u siała p rz y jąć ta k ty k ę , k tó ra p rzek o n ałab y społeczeńsw o o konieczności p rzep ro w adzenia n aty ch m iasto w y ch zm ian w organizacji o b ro tu tow arow ego. W ykorzystano do tego celu tru d n o śc i gospodarcze k ra ju . P rzejściow e za kłócenia ekonom iczne s ta ły się p u n k te m w yjścia dla p rzep ro w ad zen ia głębokich p rzem ian strukturalinvch.
Mimo oporu P P S co do n iek tó ry ch posunięć w ra m a c h „ b itw y o h a n del” , a zw łaszcza p ró b y og ran iczen ia dotychczasow ej ro li spółdzielczości „S połem ” na r y n k u 17, p ro g ra m P P R uzy sk ał w iększość w sejm ie i w czerw cu 1947 r. p rzy stąp io no do jego realizacji.
a. H andel d etaliczn y
W początkow ej fazie „ b itw y o h a n d e l” na tere n ie h a n d lu p a ń stw o wego, szczególną uw agę zwrócono na rozw ój sieci dom ów tow arow ych. K o m itet E konom iczny R ady M inistrów na posiedzeniu w dn iu 18 lipca 1947 u ch w alił uruchom ienie 100 m in zł k re d y tu na budow ę i w yposaże nie dom ów to w arow ych, zarów no p ań stw ow ych ja k i spółdzielczych. W trzecim k w a rta le 1947 r. p relim ino w an o w y d atk o w ać 50 m in zł, w ty m połow ę na rozw ój placów ek p ań stw o w y ch 18.
O rganizację państw o w y ch dom ów to w aro w y ch pow ierzono PC H , k tó ra jednocześnie z a o p atry w a ła ie w a rty k u ły spożywcze. T o w ary p rze
m ysłow e d o starczały C e n tra le Z bytu, zobligow ane p rzez M inisterstw o P rz em y słu i H an d lu do spraw nego i pełnego zao p atrzen ia dom ów ta k , ażeb y zaw sze b y ły zdolne do p ro w ad zenia ak cji in te rw e n c y jn y c h na r y n k u 19. Dom om to w aro w y m postaw iono także zadanie p lan o w an ia o b ro tu tow arow ego i w y k ształcen ia „w łaściw ego ty p u h andlo w ca u sp o łecznionego” 20.
16 Por. „G łos L u d u ” nr 136 z 19 m a ja 1947, s. 1. 17 Por. „ R ob otn ik ” nr 132 z 17 m aja 1947.
18 U c h w a ła KERM w sp r a w ie u ru ch o m ien ia k r e d y tó w na b u d o w ę i u r zą d zen ie d om ów to w a r o w y c h , A A N , KER M nr rep. 367/47.
19 Z arząd zen ie M in istra P r z e m y słu i H an d lu z 12 czerw ca 1947 w sp ra w ie uru c h o m ien ia p rzez PCH p a ń stw o w y c h d om ów to w a r o w y c h w ie lo b r a n ż o w y c h i jed n o - b ra n żo w y ch oraz ich filii, Dz. U. M P iH 1947, nr 7, poz. 120.
2e J. К w e j t, O w ł a ś c i w y r o z w ó j h a n d lu w P o lsc e , [w:] P o w s z e c h n e D o m y T o w a r o w e , W rocław 1948, s. 6.
S zy bk i rozw ój dom ów to w aro w y ch n a stą p ił od czerw ca 1947 r., We w rześn iu było ju ż 30 p ań stw o w y ch dom ów tow arow ych, zaś w końcu 1947 r. — 48 21.
T a b lic a 2 Sieć i obroty Powszechnych Domów
Towarowych w roku 1947
Miesiąc Liczba PDT Obroty
w min zł IV 3 50 V 3 66 VI 8 135 VII 13 211 VIII 23 293 IX 30 359 X 30 394 XI 33 550 XII 48 780
Ź ródło: N o ta tk a z działalności P D T za rok 1947, A ZH P, К С PP R 295/XI/355, k. 2 i 8.
W raz ze w zrostem sieci szybko n astępow ał rozw ój obrotów to w a ro w ych PD T. Z 50 m in zł w k w ie tn iu 1947 r. podniosły się one do 780 m in w g r u d n iu 22. A naliza tab licy 2 w y k a z u je jed n a k spadek p rzeciętn ych obrotów na jed en dom. T łum aczyć to należy zm niejszeniem się p rze c ię t n e j w ielkości nowo o tw iera n y ch placów ek. N atom iast p o z y ty w n y m zja w isk iem b y ła ew olucja s tr u k tu r y sprzedaży w k ie ru n k u jej urozm aice nia. W liipcu 1947 r. jeszcze 92,4% obrotów zajm o w ały a rty k u ły w łó k ie n n ic z e 23, k tó re przez całą d ru g ą połow ę 1947 r. w yk azy w ały te n d e n cję spadkow ą n a rzecz in n y ch a rty k u łó w p rzem ysłow ych oraz spożyw czych.
P ań stw o w e dom y to w arow e często sto su jące ceny niższe od p o b iera ny ch w in n y ch placów kach detalicznych i posiadające, dzięki u p rzy w i lejo w a n e m u stan o w isku , szereg a tra k c y jn y c h tow arów , 'były dosłow nie oblegane przez k u p u jący ch . W w ielu m iejscow ościach p rzy c z y n ia ły się sw oją działalnością do sp ad k u cen, p rzede w szystkim to w aró w w łó kien niczych 2i. Niższe ceny to w aró w w PD T p rz y niedostatecznej ich podaży w y w o ły w ały rów nież sk u tk i n eg aty w n e w .postaci rozw oju h a n d lu ła ń cuszkow ego 25.
N a m ocy zarządzenia m in istra p rze m y słu i h a n d lu z 29 listo p ad a 1947 nastąp iło w yłączenie dom ów to w aro w ych spod zarządu PC H i u tw o rze n ie w yodrębnionego p rzed sięb io rstw a państw ow ego „Pow szechne D om y
21 N o ta tk a z d z ia ła ln o śc i P D T za ro k 1947, A Z H P, КС P PR 295/XI/355, k. 2 i 8.
22 к 8
23 S p ra w o z d a n ie z d z ia ła ln o śc i PCH za lip ie c 1947 r., A ZH P, К С P PR 295/X I/334, k. 77.
24 S p r a w o z d a n ie W yd ziału P r z e m y sło w e g o KW P PR w P o zn a n iu za m ie sią c e sie r p ie ń 1947 i m arzec 1948 r., A Z H P , КС P P R 295/XI/26.
25 ig, J e d e n d o s t a w c a i j e d n a k o w e c en y. L e p s z e t o w a r y w P D T , „Ż ycie W ar s z a w y ” z 15 sierp n ia 1948.
T ow aro w e” 26. N adzór nad nim przejęło bezpośrednio M inisterstw o P rz e m y słu i H andlu. P rz y p rzed sięb io rstw ie pow ołano R adę N adzoru S po łecznego.
T a b lic a 3 Sieć i obroty Powszechnych Domów
Towarowych w 1948 r.
Miesiąc Liczba PDT Obroty
w min zł I 50 956,1 II 54 943,7 III 60 1444,4 IV 63 1397,5 V 65 1360,7 VI 67 1511,6 VII 70 1720,0 VIII 72 2012,9 IX 73 2092,1 X 75 2368,8 XI 75 2620,8 XII 76 3763,0
Ź ródło: Rocznik Statystyczny 1949, s. 97, ta b l. 9.
U zyskaw szy sam odzielność dom y to w aro w e znacznie zaktyw izow ały działaln ość gospodarczą (por. tab. 3). W ciągu 1948 r. p o w ięk szy ły sieć
o dalszych 28 placów ek, a o b ro ty osiągnęły w g ru d n iu w arto ść 3 763 m in
z ł 27. P o n ad trz y k ro tn ie w zro sły p rzeciętn e o b ro ty na jed e n dom to w a row y. Pod koniec 1948 r. n ajw ię k sz ą liczbę PD T posiad ały silnie z u rb a nizow ane w ojew ództw a: śląsk o -d ąb ro w skie, w ro cław sk ie i poznańskie, sku p iające p raw ie połow ę o b ro tó w dom ów to w a ro w y c h w k ra ju . W stru k tu rz e o brotów d o konały się ty lk o niew ielkie przesunięcia. W d alszy m ciągu PD T p ro w a d z iły szeroki a so rty m e n t to w aró w p rz e m y słow ych i spożyw czych, z p rzew agą a rty k u łó w w łó k ien n ic zy c h 28.
M imo w ysiłków d y rek cji nie zostało zlikw idow anych szereg m a n k a m e n tó w tra p iąc y c h dom y to w aro w e. P rzed e w szy stkim niedom agała tec h n ik a h an d lu. W iele placów ek m ieściło się w b a ra k a c h , n ie posiadało odpow iedniego w yposażenia technicznego an i d ostatecznie p rzy g o to w a nego p e rs o n e lu 29. W polityce handlow ej nie b ran o pod uwagię sezono w ości i potrzeb teren o w y ch , szty w n o trz y m a ją c się w skaźników ogólno k ra jo w y c h 30. K o n tro le stw ie rd z ały uch y b ien ia w k się g o w o śc i31. N ie
26 Z a rzą d zen ie M in istra P r z e m y słu i H a n d lu z 29 listo p a d a 1947 w y d a n e w p o ro z u m ie n iu z M in istrem S k arb u i P rezesem C U P o u tw o rzen iu p rz e d się b io r stw a p a ń stw o w e g o „ P o w sz e c h n e D o m y T o w a r o w e ”, Dz. U. M P iH 1948, nr 1, poz, 1.
27 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 97, tabl. 9. 28 T am że.
29 L. P a n a s i u k , R o k praciy P o w s z e c h n y c h D o m ó w T o w a r o w y c h , {w :] P o
w s z e c h n e D o m y T o w a r o w e , s. 10.
30 S p ra w o zd a n ie W y d zia łu E k o n o m iczn eg o KW P P R w B y d g o szczy za m ie sią c k w ie c ie ń 1948 r., A Z H P , К С P PR 295/X I/26.
jed n o k ro tn ie przy czy n ę w spom nianych u ch ybień w p rac y dom ów to w a row y ch stan ow ił zb y tn i pośpiech w u ru ch a m ia n iu now ych placów ek, bez uprzedniego p rzy g o to w an ia odpow iednich sił i środków .
Rozwój PD T dokonyw ał się w atm osferze ożyw ionej d y sk u sji w ko łach gospodarczych i p olitycznych n a tem a t różnic m iędzy spółdzielczy m i i p aństw o w ym i dom am i tow arow ym i. Je d n y m z jej p rze jaw ó w b y ły dw a a rty k u ły zam ieszczone w „Życiu G ospodarczym ” p rzez J. Dominikę i Cz. B uschke. P ierw szy z autorów , re p re z e n tu ją c y stan ow isko tra d y c y j nej g ru p y spółdzielców , tw ierdził, że n ajlepiej sp ełnią sw oją rolę spół dzielcze dom y. N ato m iast Cz. B uschke, d y re k to r naczelny PC H , uw ażał, że dom y tow arow e p row adzić może jed y n ie państw o. W yw ody sw oje arg u m e n to w ał m ożliw ością ściślejszej k o n tro li przez p ań stw o ich d z ia łal ności. Ja k o d ru g ą przesłan k ę w y su w ał w ielkość p rzedsiębiorstw , k tó re zdaniem jego są za duże, a'by m ogły być pozostaw ione w ręk a c h spół dzielczości 32.
Istnien ie tego ty p u poglądów w śród działaczy p a ń stw o w y c h sta n o wiło rozw inięcie tez, k tó re leg ły -u p o d staw „ b itw y o h a n d e l” ; spow odo w ało ono, że m im o zapow iadanego w czerw cu rów nego s ta r tu d la oby dw u form , rozw ój dom ów to w aro w y ch pań stw o w y ch p rzeb ieg ał znacz nie szybciej. N a koniec 1948 r. było ich 76, zaś spółdzielczych ty lk o 41. O b ro ty placów ek spółdzielczych w 1948 r. sta n o w iły niew iele p o n ad 20% obrotów p ań stw o w ych dom ów to w a ro w y c h 33.
O bok rozb u d ow y w ielkich p rzed sięb io rstw d etaliczny ch w p o sta c i PD T, p aństw o rozw inęło akcję organizow ania w łasny ch sklepów . P u n k ty sprzed aży detalicznej u ru c h a m ia ły poszczególne C e n tra le Z b ytu , PC H o raz w sp ółp racu jące z nią organizacje społeczne. N ajw iększe za in teresow an ie rozw ojem w łasnej sieci detalicznej w y k azy w ała C e n tra la H andlow a P rz em y słu Skórzanego. W ro k u 1947 p osiadała ju ż 286 sk le pów, a do końca 1948 r. liczba ich w zrosła do 2 9 5 34. D alsze m iejsca zaj m ow ała C e n tra la T e k sty ln a (103 sklepy), C e n tra la H andlow a P rzem y słu D rzew nego (56) oraz C e n tra la H andlow a P rz em y słu F arm aceu ty czn o - -S a n ita rn e g o (48 s k le p ó w )35 (por. tab. 4).
Jednocześnie nasiliła się ak cja organizow ania sklepów detaliczny ch przez PCH. Do początku 1948 r. u ru ch o m io n y ch zostało 30 p u n k tó w sp rzed aży detalicznej w yrobów c u k ie rn ic z y c h 36. W iększy rozw ój sieci sklepów n a stą p ił po zorganizow aniu w k w ie tn iu 1948 r. w ram a ch PCH, B iu ra H an d lu D etalicznego. Do końca ro k u B iuro urucho m iło 206 p u n k tów sprzedaży, a ich ob ro ty w yniosły 764 m in z ł 37. U dział B iu ra S p rz e daży D etalicznej w łącznych o b ro tach PC H osiągnął 3,1% 38. W idać b y ło zatem , że C e n tra la, m im o p ew n ych przedsięw zięć, nie m iała zam iaru ro zw ijan ia szerszej sieci d etalicznej. W asorty m en cie to w aro w y m sk le pów PC H przew ażały a rty k u ły spożywcze.
32 J. D o m i n k o , S p ó ł d z i e l c z e d o m y t o w a r o w e , „Ż ycie G o sp o d a rcze” 1947, nr 17, s. 719; Cz. B u s c h k e , D o m y t o w a r o w e m o g ą b y ć t y l k o p a ń s t w o w e , „Ż ycie G osp od arcze” 1947, nr 17, s. 717.
33 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 97, tabl. 9 i s. 101, tab l. 17.
34 P ism o M. O lew iń sk ieg o do w ic e m in istr a E. S zyra z 3 czerw ca 1948, A A N , M P iH 242; R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 92, tabl. 5.
35 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 92, ta b l. 5. 36 H a n d el w cy fra ch , A A N , M P iH 3275, k. 13. 37 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 96, tabl. 7.
T a b lic a 4 Sieć sklepów detalicznych niektórych central handlu
państwowego w dniu 31 grudnia 1948 r.
Nazwa centrali Liczba
sklepów
Państwowa Centrala Handlowa 206
Centrala Produktów Naftowych 322a
Centrala Tekstylna 103
Centrale Handlowe Przemysłu:
Metalowego 37 Elektrotechnicznego 42 Motoryzacyjnego 4 Chemicznego 7 Farmaceutyczno-Sanitarnego 48 Drzewnego 56 Papierniczego 2 Skórzanego 295 Odzieżowego 9
Centrala Handlowa Ceramiki 3
a — stacje benzynowe, własne i komisowe.
Ź ródło: Rocznik statystyczny 1949, s. 92, tab l. 5; R ocznik staty styczny P C H 1948, A Z H P , К С P P R 295/XI/345, k. 11.
Z h u rto w n ia m i P C H ściśle w spó łp raco w ały sk lep y prow adzone przez p o w sta łą w lipcu 1946 r. C e n tra lę H an d lu D etalicznego Polskiego Zw iąz k u b y ły ch W ięźniów P o lityczn vch H itlerow skich W ięzień i Obozów K o n c e n tra c y jn y c h . P rzed sięb io rstw o , posiadające w p aźd zierniku 1948 r. 300 p u n k tó w sprzedaży, przeszło n a daleko idącą specjalizację, o g ran i czając swój a so rty m e n t do a rty k u łó w w łó k ien n ic zy c h 39.
O gółem sieć detaliczna h a n d lu państw ow ego osiągnęła w ro k u 1948 liczbę 2156 placów ek. Je d n a k ich rozm ieszczenie te ry to ria ln e było b a r dzo n ierów nom ierne. N ajw iększą liczbę sklepów p aństw ow ych posiada ły w ojew ództw a: śląskie,, w rocław skie i pom orskie, n ajm n iejszą: biało stockie, olsztyńskie i rze sz o w sk ie 40. S k lepy państw ow e sta n o w iły około 5°/» k rajo w e j sieci sklepów spółdzielczych i zaledw ie 1,1% ogólnej liczby p ry w a tn y c h p u n k tó w sprzedaży detalicznej. A nalogiczne w skaźniki w zakresie obrotów b y ły nieznacznie k o rzystniejsze dla h a n d lu pań stw o wego 41.
b. H andel hurtow y i organizacje zb ytu
R ealizacja „ b itw y o h a n d e l” w dziedzinie h u rtu państw ow ego prze b ieg ała w postaci dalszego jego rozw oju oraz pogłębienia specjalizacji. Z arząd zeniem m in istra p rzem y słu i h a n d lu z 19 czerw ca 1947 P a ń stw o w a C e n tra la H andlow a przek ształco n a została w h u rto w e przed sięb io r stw o h a n d lu a rty k u ła m i spożyw czym i i m onopolow ym i z u p raw n ie n ia
39 T r z y s t a s k l e p ó w C H D p r z y c z y n i a się do n o r m a l i z a c j i r y n k u te k s t y l n e g o , „P rzegląd R y n k o w y ” nr 122, 1948, s. 3.
40 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 90, tabl. 2.
mi do pro w ad zenia skupu, obrotów z zagran icą i d e ta l u 42. W zw iązku z ty m p ow ażnym zm ianom uleg ła jej s tr u k tu ra w ew n ętrzn a. N a jesieni 1947 r . p o w stały w ram ach PC H : C en tra ln e B iuro H u rto w n i S pożyw czo-Przem ysłow ych, C en tra ln e B iuro O b ro tu A rty k u ła m i R olnym i, C en tra ln e B iuro S p rzed aży Pań stw o w eg o P rz em y słu Spożywczego. U ru ch o m iono tak że sp e cja ln y O ddział M orski dla za o p atry w a n ia s ta tk ó w 43. Jednocześnie zlikw idow ano oddziały w ojew ódzkie i rejo now e PC H o raz c e n trale zb y tu podległe C e n tra ln y m Z arządom P rz em y słu Spożywczego i Farm aceuty czn ego , a ich fu n k cje p rz e ję ły odpow iednie B iu ra PCH.
Sieć placów ek h u rto w y ch PC H w zrosła w przeciąg u 1948 r. o 486, osiągając liczbę 110 3 44. P odniosły się także ich o b ro ty (por. tab. 5).
T a b lic a 5 Obroty hurtowe PCH w latach 1947— 1948 (w min zł)
Wyszczególnienie 1947 1948
C.B. Obrotu Artykułami Rolnymi C.B. Hurtowni Spożywczo-Przemy
słowych
C.B. Sprzedaży Państwowego Prze mysłu Spożywczego 1 859 28 302 3 486а 16 975 43 318 8 064 a — od sierpnia do grudnia
Źródło: R ocznik Statystyczny 1949, s. 96, ta b l. 7.
N ajw iększy ud ział w sprzed aży posiadało B iuro H u rto w n i S pożyw czo-Przem ysłow ych. W ro k u 1948 w yniósł on 54,3%, podczas gdy n a stępn e w k olejności B iuro O b ro tu A rty k u ła m i R oln ym i m iało 2 4 ,8 % 45. To o statn ie głów ny w ysiłek kład ło n a rozw ój sk u p u płodów rolnych. Do końca 1948 r. uruch o m iło 631 p u n k tó w s k u p u 46.
A rty k u ły przem ysłow e n ie o d g ry w ały w iększej ro li w o b ro tach PCH. W ro k u 1948 ich ud ział k sz ta łto w ał się w w ysokości 5% ogólnych obro tów C e n tr a li47. W ynikało to z pogłębiającego się procesu specjalizacji przedsiębio rstw a. Z arząd zen iem m in istra p rzem y słu i h a n d lu z 26 sty cz nia 1948 PC H o trz y m ała zadanie planow ego zak u p u i sp rzedaży a rty k u łów spożyw czych, a n a zlecenie m in istra tak że in nych a r ty k u łó w 48. D ziałalność C e n tra li o bejm ow ała rów nież akcje in te rw e n c y jn e n a ry n k u to w arów spożyw czych 49.
R ealizacja ty c h zadań p rzeb ieg ała różnie. N ow a s tr u k tu r a org aniza cyjna p rzed sięb io rstw a w w ielu w y p ad k ach pozbaw iła placów ki tere n o
42 Z arząd zen ie M in istra P rzem y słu i H a n d lu z 19 c z erw ca 1947 w sp ra w ie zm ian y zak resu d z ia ła n ia PCH , A A N C U P 1679.
43 R oczn ik sta ty s ty c z n y PCH 1948, A Z H P , КС P P R 295/X I/345, s. 4.
44 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 96, tab l. 7.
45 R oczn ik sta ty sty c z n y PCH 1948, s. 11.
46 T am że, s. 3.
47 R o c z n ik s t a t y s t y c z n y 1949, s. 96, ťabl. 8.
48 Z arząd zen ie M in istra P r z e m y słu i H a n d lu z 26 sty c z n ia 1948 w y d a n e w p o ro zu m ien iu z M in istrem S k arb u i P rezesem C UP o u tw o rzen iu p rzed sięb io rstw a pod n a zw ą „ P a ń stw o w a C en trala H a n d lo w a ”, A A N , M P iH 724, k. 66.
we n a le ż y te j opieki i n ad zo ru 50. Nie p o d jęły działalności R ada N adzor cza i K om isja R ew izy jn a P C H 51. Do podstaw ow ych tru d n o śc i w p ra c y C e n tra li n ale ż a ły p ro b le m y kadrow e. Tw orzono sp ecjaln e ek ip y p racow ników k w alifik ow an y ch , k tó rz y w yjeżdżali do h u rto w n i, aby przez p e w ien okres w zorow o prow adzić w szy stk ie czynności handlo w e i p rz y u czać pracow n ik ó w sta ły c h 52.
P odobnie ja k dom y tow arow e, PC H nie zawsze po siad ała odpow ied ni a s o rty m e n t tow arów . B rakow ało lo kali handlow ych, m agazynów i środków tra n sp o rtu . W k o ń cu 1948 r. p rac ę n iek tó ry ch placów ek C en tra li zaczęło kom plikow ać przyspieszone tem po lik w id a c ji detalicznego h a n d lu pry w atn eg o , będącego głów nym odbiorcą tow arów P C H 53.
Poza P ań stw o w ą C e n tra lą H andlow ą, działalnością h u rto w ą zajm o w a ły się także n iek tó re inne c e n trale h a n d lu państw ow ego, pracu jącego w zasadzie w dziedzinie zby tu. Do najw iększy ch h u rto w n ik ó w należały: C e n tra la T ek sty ln a, C e n tra lą H andlow a P rz em y słu M otoryzacyjnego „M otozbyt” i C e n tra la H andlow a M ateriałów B udow lan ych (por. tab . 6).
T a b lic a 6 Sieć i obroty hurtowe niektórych central handlu państwowego
w 1948 r.
Wyszczególnienie Sieć Obroty
w min zł Centrala Tekstylna 487 67 271 C.H. Przemysłu Motoryzacyjnego 9 13 065 C.H. Materiałów Budowlanych 48 10254 C.H. Przemysłu Papierniczego 43 4 836 C.H. Przemysłu Elektrotechnicz nego 25 8 019 C.H. Przemysłu Drzewnego 27 4785
Ź ródło: Rocznik S tatystyczny 1949, s. 92, tabl. 5 i s. 95, ta b l. 6B.
Ogółem sieć h u rto w n i p ań stw o w y ch w zrosła w przeciągu 1948 r. o p o n a d 1000 placów ek, osiągając liczbę 2 740, a jej u d z ia ł w całości org a nizacji h u rto w y c h w Polsce podw oił się osiągając 3 1 % 54. W o bro tach udział b y ł w yższy i w ynosił 46% o b rotó w h u rto w y c h w k ra ju , co w w iel kościach bezw zględnych ró w n ało się sum ie 263,7 m ld złotych 55.
D okonujące się pod w p ły w em „ b itw y o h a n d e l” re fo rm y w obrocie
60 S p ra w o zd a n ie KW P PR w B y d g o sz c z y za m ie sią c listo p a d i gru d zień 1947 r., A Z H P, К С P PR 295/X I/26, k. 6.
61 P ism o D ep a rta m en tu P la n o w a n ia i P o lity k i H a n d lo w ej M P iH d o D e p a r ta
m en tu O gólnego z 11 listo p a d a 1947 r., A A N , M P iH 3260, k. 3.
52 S p ra w o z d a n ie W y d zia łu E k o n o m iczn eg o KW P PR w S z c z e c in ie za m ie sią c m arzec 1948 r., A Z H P, К С P P R 295/X I/62.
53 S ek to r p a ń stw o w y w ś w ie tle sp ra w o zd a ń O k ręgow ych In sp e k to r a tó w O chrony S k a rb o w ej za m ie sią c czerw iec 1947 r., A Z H P, CKW P P S 235/X V /232.
54 M a teria ły sta ty sty c z n e 1938, 146— 1948, tab l. 2A/V. 55 T am że, tab l. 1/V.
to w aro w y m stosunkow o najpóźniej n a stą p iły na szczeblu zbytu. W pierw szej połow ie 1948 r. na m iejsce dotychczasow ych C e n tra l Z b ytu pow ołano w y sp ecjalizow ane o rg an izacje handlow e, pod porządkow ane M in iste rstw u P rz em y słu i H andlu, prow adzące sprzedaż w yrobów po szczególnych przem ysłów .
U tw orzenie C e n tra l H andlow ych p rzy poszczególnych gałęziach p rze m y słu stanow iło k ro k w k ie ru n k u w p row adzenia p lan ow ania w h an d lu . C e n tra le zobow iązane zostały do działalności zgodnej z uprzednio n a k reślo n y m p lan em zbytu, k tó ry obejm ow ał n ie tylko p rzed siębio rstw a p aństw ow e, ale także spółdzielcze i p ry w a tn e 56. W następ n ej kolejności w szystkie p rzed sięb io rstw a handlow e podległe lu b zn ajd u jące się pod zarząd em M in isterstw a P rzem y słu i H andlu, zobligow ano do sporządzenia szczegółow ego p lan u handlow o-finansow ego na rok 1948 57.
T a b lic a 7 Obroty niektórych central handlu państwowego
na szczeblu zbytu w 1948 r. (w min. zł według cen sprzedaży)
Wyszczególnienie Obroty Centrala Tekstylna C.H. Przemysłu Chemicznego C.H. Przemysłu Metalowego C.H. Przemysłu Skórzanego C.H. Przemysłu Elektrotechnicznego C.H. Przemysłu Motoryzacyjnego C.H. Materiałów Budowlanych C.H. Przemysłu Drzewnego 151440 55 823 50 681 49 068 20037 17311 13 257 4147
Ź ródło; Rocznik statystyczny 1949, s. 94, tabl. 6A.
Do końca 1948 r. pow stało 15 C e n tra l H andlow ych rep re z en tu ją c y c h na ry n k u p ań stw o w y p r z e m y s łS8. D okonyw ały one do staw dla w łasne go lub obcego a p a ra tu hurtow eg o , oraz bezpośrednio za o p atry w a ły zakła dy przem ysłow e i inne in sty tu cje . W sp oradycznych w y pad kach sprze d a w a ły to w a ry do a p a ra tu detalicznego z pom inięciem h u rtu . W po czątko w y m okresie działalności C e n tra l H andlow ych d ał się odczuć brak dośw iadczenia w p ro w ad zen iu tego ty p u p rz e d s ię b io rs tw 59. Dochodziło ta k ż e do k o n flik tó w ze spółdzielczością w zw iązku z u ru ch am ian iem przez C en trale w łasnego h u rtu . O rganizacje spółdzielcze u w ażały, że le p iej sp e łn ia ją w p rak ty c zn e j działalności sw oją rolę w ielobranżow e h u r tow nie spółdzielcze, aniżeli w yspecjalizow ane placów ki państw ow e. Rów
56 N a j b l i ż s z e z a d a n i a w d z i e d z i n i e h a n d lu ( W y w i a d z w i c e m i n i s t r e m E. S z y -
re m ), „T rybuna W o ln o ści” 1947, nr 34, s. 3.
57 Z a rzą d zen ie M in istra P rzem y słu i H andlu z 24 sty c z n ia 1948, A A N , M P iH 733.
58 Z organ izow an o ta k że 3 W y d zia ły H an d lu C en tra ln y ch Z arządów p o d le g a ją c y c h M PiH , W y d z ia ły H a n d lo w e 4 m o n o p o li oraz sp ecja ln ą k o m ó rk ę zbytu w M in iste r s tw ie L e śn ic tw a . Por. O rgan izacja p a ń stw o w e g o ap aratu sp rzed aży, A A N , C U P 1662.
59 S p ra w o z d a n ie W yd ziału E k o n o m iczn eg o KW P PR w B ia ły m sto k u za m c s t y czeń 1948 r., A Z H P, КС PPR 295/X I/25, s. 3.
nież dla p rzed sięb io rstw detalicznych, zwłaszcza w m ałych ośrodkach, b ard ziej odpow iednie b y ły h u rto w n ie spółdzielcze, po zw alające w jed nym m iejscu zao patrzy ć się w szeroki a so rty m e n t to w a ró w 60.
Pow ołanie C e n tra l H andlow ych było k o n sek w en tn y m posunięciem na d rodze do zrealizow ania p ro g ra m u podporządk ow ania ry n k u p ań stw u . O bjęcie całości z b y tu znacjonalizow anego p rzem ysłu przez w y sp ecjali zow anie organizacji h a n d lu państw ow ego daw ało w ładzom kluczow ą p o zycję w d y s try b u c ji tow arów . Pozycję tę w zm acniała rozbudow a p a ń stw ow ego h u r tu oraz w nieco w olniejszym tem pie d etalu.
*
Rozwój h a n d lu państw ow ego w Polsce k ry ł w sobie dw a ściśle zw ią zane ze sobą asp ek ty : polity czn y i gospodarczy. A spek t p o lity czn y to k o n sek w en tn a w alk a P olskiej P a r tii R obotniczej, zw łaszcza w lata ch 1947— 1948, o zbudow anie a p a ra tu handlow ego podporządkow anego p a ń stw u, a p a ra tu bezpośrednio w ypełn iająceg o p o lity k ę rzą d u na odcinku ob ro tu tow arow ego. Z bu do w an ie takiego system u było niew ątp liw y m su kcesem P P R , zw ycięstw em jej k oncepcji p rzeb ud ow y u s tro ju społecz no-gospodarczego Polski.
W aspekcie ekonom icznym h an d el p ań stw o w y całkow icie zm ienił do tychczasow ą s tr u k tu rę o rg an izacy jn ą h an d lu , zw iększając udział a p a ra tu uspołecznionego w obsłudze ry n k u (por. tab. 8).
T a b lic a 8 Rozwój handlu państwowego w Polsce w latach 1946 — 1948
i jego udział w ogólnych obrotach wewnętrznych
1946 1948
mld zł 1 Udział w % mld zł Udział w %
Hurt 50,0 32,6 263,7 46,3
Detal 4Д 1,0 52,0 5,3
Źródło. Obliczenie w łasne według M ateriałów statystycznych 1938, 1946 — -1 9 6 8 , tab l. 2A/V.
D oceniając olbrzym ie znaczenie h a n d lu uspołecznionego w g ospodar ce socjalistycznej, nie m ożem y jed n a k nie w spom nieć o często n a su w a jącej się w ątpliw ości, czy ta k daleko idące u p ań stw o w ien ie h an dlu, do konane w stosunkow o k ró tk im okresie „b itw y o h a n d e l” , było koniecz ne. U dzielenie jednoznacznej odpowiedzi, p rz y obecnym stan ie bad ań nad ty m zagadnieniem , w y d aje się niem ożliw e. K w estia zak resu uspo łecznienia h a n d lu je st ciągle, nie ty lk o w naszym k ra ju , sp ra w ą o tw a r tą czego najlep szy m dow odem jest trw a ją c a obecnie akcja tw orzenia sie ci placów ek a jen cy jn y ch . Podobnie teo ria h a n d lu socjalistycznego nie d ała d e fin ity w n ej odpow iedzi na postaw ione w yżej pytanie.
60 N o ta tk a w sp r a w ie u w a g n a su w a ją c y c h się z ok azji d o ty c h c z a so w y c h prac n ad p r z y jm o w a n ie m p la n ó w og ó ln eg o obrotu to w a r o w e g o n a r. 1949 (w za k resie art. p rzem y sło w y ch ), A A N , C UP 2406, k. 7.
Януш Калиньски „СРАЖЕНИЕ ЗА ТОРГОВЛЮ” И РОСТ ГОСУДАРСТВЕННОГО АППАРАТА ТОВАРООБОРОТА В НАРОДНОЙ ПОЛЬШЕ Статья посвящена государственной торговле в Польше в 1945— 1948 годы. Первона чально организация этой новой формы товарооборота развивалась медленно. Всего на чатая по почину Польской Рабочей Партии весной 1947 г. кампания под лозунгом, „сра жение за торговлю” ускорило развитие сети государственного торгового аппарата. Задачей „сражения за торговлю” было отдать под контроль государства и ограничить частновла дельческое предпринимательство в товарообороте, приспособить кооперативы к требова ниям общегосударственного планирования, а также широко развивать сеть государственных, магазинов в торговле. Была построена сеть универмагов и магазинов розничной торговли. Развернута была также сеть государственных оптовых складов а также система специализированных баз сбыта национализированной промышленности. Д о конца 1948 года государственная тор говля заняла позицию в оптовом обороте и укрепилась в розничном, совершенно изменяя структуру внутреннего товарооборота в Польше в пользу общественного сектора. Это был успех прежде всего Польской Рабочей Партии в ее стремлении к преобразованию социально- -экономического строя страны. J a n u sz K a liń sk i
L A „B A T A IL L E P O U R LE COMMERCE” ET LE D ÉV ELO PPE M EN T D U SE C T E U R D ’É T A T D A N S LE COMMERCE D E L A PO LO G N E P O P U L A IR E
L ’a r tic le tr a ite de la fo r m a tio n du com m erce d’E ta t en P o lo g n e d an s les a n n ées 1945— 1948. A u début, la créa tio n de cette n o u v e lle fo r m e d e co m m erce p r o c é d a it le n te m e n t. E lle fu t a ccélérée au p rin tem p s 1947 à la su ite de l ’a ctio n en trep rise par le P a r ti O u vrier P o lo n a is sous le nom de „ b a ta ille pour le co m m e r c e ”. C ette „ b a ta ille ” a v a it pour tâ c h e de so u m e ttr e au co n trô le de l ’E tat et de lim iter l ’in itia tiv e p r iv é e dans le com m erce, d’adapter le s co o p éra tiv es a u x e x ig e n c e s
de la p la n ific a tio n c e n tr a le et d e m u ltip lie r les m a g a sin s d’E tat.
On m it su r p ied un r ésea u de su p e r -m a r k e ts (P o w szech n e D o m y T ow arow e) e t de m a g a sin s de d éta il. On d év elo p p a le co m m erce d’E tat en gros et un sy s tè m e d e c e n tr a le de v e n te des p roduits de l ’in d u strie n a tio n a liése. A la fin de 1948, le se c te u r d’E tat a v a it d ésorm ais a cq u is u n e p o sitio n d o m in a n te dans le com m erce en gros et s’é ta it re n fo r c é dans le co m m erce de d éta il. C ela rep r é se n ta it a v a n t to u t u n su ccès d es e ffo r ts du P a r ti O u vrier P o lo n a is pour tra n sfo rm er le systèm e- so c io -é c o n o m iq u e du p ays.
