Stanowisko Parlamentu Europejskiego wobec Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony rozszerzonej UE

Stanowisko Parlamentu

Europejskiego wobec Wspólnej

Polityki Bezpieczeństwa i Obrony

rozszerzonej UE

Rocznik Integracji Europejskiej nr 8, 185-196

2014

ARTUR

STASZCZYK

DOI : 10.14746/rie.2014.8.13

Stanowisko Parlamentu Europejskiego wobec

Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony

rozszerzonej UE

Wprowadzenie

Utworzenie w latach 50-tych XX w. Wspólnot Europejskich (WE) nadałoproceso­ wi integracji europejskiej przede wszystkim charakter współpracy ekonomicznej.

Kwestieintegracjiw sferze bezpieczeństwa wskutek niezrealizowania projektupowo­ łania ponadnarodowejEuropejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) niestałysię prioryte­ tem dla przywódcówpaństw zachodnioeuropejskich. Nie zmieniło tego powołanie

z inicjatywy Wielkiej Brytanii nowej struktury bezpieczeństwa o charakterze mię­

dzyrządowym,jaką była Unia Zachodnioeuropejska(UZE).Organizacja ta powołana 23 października 1954r. w Paryżu namocy układów zmieniających Traktatbrukselski nie mogła wypełnić luki w sferze integracji w dziedziniebezpieczeństwa,która po­ wstała wskutekupadku projektu EWO. Przyczyną tego stanu rzeczy była niesamo-dzielnośćwojskowa UZE oraz podporządkowanie sięstrategii i polityceNATO,które stało się najważniejszą strukturą bezpieczeństwa dlapaństw Europyzachodniej. Od­

zwierciedlało to ówczesnąsytuację geopolityczną,którasprawiała, że to U SApoprzez istnienie NATO,stałysię najważniejszym elementem zachodnioeuropejskiegosystemu

militarnegoigwarantem bezpieczeństwa dla państwWspólnoty Europejskiej. Istnienie

amerykańskiegoparasolaatomowegogwarantującegobezpieczeństwoEuropiezachod­ niej, jaki sprzecznośćinteresów poszczególnychkrajów WE powodowało brak zainte­

resowania Europejczyków w tworzeniu ponadnarodowych struktur bezpieczeństwa. Dopierowpołowielat 80-tych XX w. UZE zaczęło stawać sięorganizacją, na forum której rozpoczęłasię wymiana poglądów na temat zdefiniowaniana nowoeuropejskich interesówwdziedzinie bezpieczeństwai obrony.Poszukiwanie europejskiej tożsamości bezpieczeństwa uległo przyspieszeniu wskutek upadku żelaznej kurtyny i załamania się bipolarnego systemustosunków międzynarodowych. Wytworzenie się nowej sytuacji

geopolitycznej w Europie, której towarzyszyło szereg konfliktów dało impuls do ustano­ wienia Wspólnej PolitykiZagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) jakodrugiego filaru

UniiEuropejskiej (UE) - organizacji powołanej 7lutego 1992 r. na mocy Traktatuz Maa­ stricht,który wszedłw życie 1 listopada 1993roku(por. szerzej: Zięba,2005a, s. 9-19).

Wtoku prac nadprojektemTraktatu o Unii Europejskiej (TUE)pojawiłysiędwie

koncepcje uregulowania relacji pomiędzyUE a UZE. Jedna z nich zakładała powstanie wramachUEsilnej WPZiB, a w przyszłości wspólnej polityki obronnej,mającej do­ prowadzić doustanowieniawspólnejobrony. W ramachtej koncepcji UZE miała stać

w stosunku do UE autonomiczny charakter, NATO dalej pozostanie najważniejszą strukturąbezpieczeństwa Europy zachodniej,a WPZiB będzie funkcjonowaćwopar­

ciu o mechanizmy współpracy międzyrządowej. Ostatecznie rozwiązania przyjęte wTUE opierały się na drugiej lansowanej przez Wielką Brytanię koncepcji.W Trakta­ cie z Maastricht dokonanorozróżnienia międzysprawami bezpieczeństwa, które stały sięprzedmiotem działania WPZiB, a sprawami obrony, które zastrzeżonodokompeten­ cji UZE, stanowiącej integralnączęśćrozwoju UE.Wzrost znaczeniaUZE w procesie

integracji europejskiejdokonał się wraz z wejściemwżycie Traktatu amsterdamskie­

go. Mimo, że niezdecydowano się na inkorporację UZE doUEto jednak w zakresie prowadzeniamisjipetersberskich (humanitarnych, ratowniczych, utrzymania pokoju, siłowego rozwiązywania kryzysów), UZE stała się narzędziemoperacyjnym UE wy­ korzystywanymdo prowadzenia działań militarnych. Ostateczne decyzje rozszerza­ jące zakres działaniaWPZiB owojskowe operacjereagowaniakryzysowegozapadły

naszczytach Rady Europejskiejw Kolonii (czerwiec 1999 r.), gdzie przyjętowytyczne

ustanawiające EuropejskąPolitykę Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) oraz w Helsin­ kach (grudzień1999 r.), gdzie podjęto decyzję o tworzeniusił zbrojnychUE. Decyzje

te zostałyusankcjonowane przez Traktat nicejski, którywyposażył UE wzdolność sa­

modzielnegoprowadzeniaoperacjipetersberskich. Stałosię to możliwe wskutek wcześ­ niejszegopodjęciaprzezRadę Ministerialną UZE decyzji o przekazaniu UE swoich funkcji operacyjnychwraz zestrukturami(por.szerzej: Zięba, 2005b, s. 14-20). Usta­ nowienie EPBiO stało się możliwe wwyniku aktywnościFrancji i Niemiec, które to

kraje będące motoremprocesu integracji europejskiej zrozumiały, że UE bez silnej i jednolitej EPBiO nie będzie zdolna do kształtowania polityki międzynarodowej w oparciuowyznawane przez siebie wartości. Jednakże poglądowi, że UE powinna

być zarówno cywilną jak i wojskową siłą zdolną do przeprowadzenia operacji reago­ wania kryzysowego towarzyszył spór pomiędzy zwolennikami opcji europejskiej (Francja,Niemcy) a opcji atlantyckiej (WielkaBrytania)codo zakresu transferu suwe­ rennych uprawnień państwa na szczebel EPBiO. O ile dlaNiemiec priorytetem stałosię

tworzeniemechanizmów ponadnarodowych na poziomie EPBiO,to Wielka Brytania

wyrażała duży sceptycyzm wstosunkudo tej koncepcji (por. Hiirsoy,2002, s. 84-85). Ostatecznie zwyciężył pogląd, że EPBiO będzie miała przede wszystkimcharakter międzyrządowy, co znalazło potwierdzenie w postanowieniach Traktatuz Lizbony, który wprowadził zmianęnazewnictwatej polityki na Wspólną PolitykęBezpieczeń­ stwa i Obrony (WPBiO). Rozszerzeniu uległy zadaniarealizowane w ramachWPBiO. Do katalogu wcześniej realizowanych tzw. zadań petersberskich dodano wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwai wsparcia, operacje stabili­

zujące sytuacje pokryzysowe. Całość działań realizowanych wramach WPBiO powin­ na przyczyniać się również do walkiz terroryzmem i służyć wspieraniu państw trzecich

w jego zwalczaniu. Zgodnie z postanowieniami sekcji 2 rozdziału 2 Tytułu 5 TUE,

WPBiO stanowi integralną część WPZiB zapewniającąUE zdolność operacyjną do działań pozaobszarem Unii. DecyzjedotyczącefunkcjonowaniaWPBiO,w tymte od­ noszące siędopodjęcia misji, zgodnie z postanowieniami TUEprzyjmowane sąprzez Radę stanowiącąjednomyślnie na wniosek Wysokiego Przedstawiciela Unii ds.Zagra­

nicznychi Polityki Bezpieczeństwa lub Państwa Członkowskiego(zob. Wersja skon­ solidowanaTraktatu o Unii Europejskiej, art. 43-44).

Należy podkreślić, żeod samego początku powstania EPBiO/WPBiO budziła spory wśródjej twórców co do jej istotyi celu, który powinna osiągnąć. Podczas gdywe

Francji postrzegano WPBiO jakonarządzie politycznej integracji Europy, to w Wiel­

kiej Brytaniidefiniowanotąpolitykę jako instrument zaprojektowany w celu poprawy

europejskiego potencjału militarnego i przez to ożywienia funkcjonowania NATO. Jednakżewskutek doświadczeń UE wdziedziniereagowania kryzysowego międzyin­ nymi na Bałkanach,koncepcjafunkcjonowaniaWPBiOuległamodyfikacji. Prioryte­ tem działania WPBiO stały sięnie operacje zarządzania kryzysowego o charakterze

militarnym,ale długoterminoweoperacje cywilne iaktywność wobszarze zwalczania

terroryzmu i przeciwdziałania proliferacji broni masowego rażenia. Abstrahując od poglądów głoszących, że WPBiO jest logiczną konsekwencją rozwoju procesu integra­ cji europejskiej lub zakładających, że stanowi ona tylko potwierdzeniechaotycznej

ścieżki rozwoju polityki zagranicznej UE, należy zgodzićsięzpoglądem, że powstanie i funkcjonowanie WPBiO oznacza wzrost zdolności UE do interweniowania w spra­ wach międzynarodowego bezpieczeństwa. WPBiO stanowi praktyczne narzędzie in­ terwencji poprzez rozwój organów tej polityki jak i koordynację oraz mobilizację wojskowych i cywilnych zdolności UE (por. Bickerton, Irondelle, Menon, 2011, s. 3-4).

Dominacja w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwai Obrony (WPBiO) me­

chanizmów współpracy międzyrządowej mimo nazwy sugerującej jej

uwspólnoto-wienie skutkujetym, że głównymi podmiotami ją kreującymi sąpaństwa członkowskie

UE.Ztegożpowodu instytucje ponadnarodowetakie jak ParlamentEuropejski (PE)

nie posiadają realnych uprawnień władczych w odniesieniu do WPBiO, a pełniąjedy-nierolę organówdoradczo-konsultacyjnych iopiniodawczych.Nie oznaczatojednak, że PE niemaistotnego wpływu na kształtWPBiO. Dlatego głównym celem artykułu

jestanaliza stanowiska PE jako organu UE o statusieustrojowym ponadnarodowym wobec ewolucji funkcjonowania WPBiO jak inajważniejszychzagadnień wchodzących

w zakres tej polityki. Zamierzeniemautora jest weryfikacja hipotezy zakładającej, że

PEwdziedziniekształtowania polityki UE wobec WPBiO, która ma wprzeważającej

mierze charaktermiędzyrządowy odgrywa zewzględu na eksponowanieswojej orien­ tacji aksjologicznej (podkreślanie wagi wartości demokratycznych w polityce UE)rolę

instytucji wpływu politycznegow odniesieniu dounijnegoprocesu decyzyjnego. Dla­

tego w celu wyjaśnienia roli PE w procesie kształtowania tejpolityki, wśród przyjętych napotrzeby artykułu założeńmetodologicznych zastosowanometodę badawczą, którą

jest analizadecyzyjna. Należy podkreślić, że PE pomimobraku kompetencji decyzyj­

nychw obszarze WPBiO zwłaszczapo wejściu w życieTraktatu z Lizbony, który prze­

kształcił UE w jednolitą strukturę prawnomiędzynarodową zaczął aspirować do

odgrywaniacoraz większejroliw dziedzinie unijnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

Rola tanie jest pochodną traktatowych prerogatyw PE, ale wynika przede wszystkim z byciaprzez PE instytucją wpływu politycznegowstosunkudo pozostałych organów

UE, dzięki posiadaniu demokratycznej legitymacji i sprawowaniu funkcjikontrolnej (debaty parlamentarne, rezolucje, zalecenia, raporty). Podstawowym instrumentem

wpływu są uchwalane przez ten organ rezolucje. Są to najliczniejsze dokumenty posie­ dzeń plenarnychParlamentu, które dzielą się na legislacyjne (dotyczące projektów le­

PEpróbujewpływaćnakształt i kierunki rozwoju WPBiOprzede wszystkim poprzez przyjmowanierezolucji nielegislacyjnych. Dokumenty te mimo, że nie stanowią ele­

mentuprocesudecyzyjnego i pozbawione są mocy prawnie wiążącej pozwalają temu organowi wyrazić swoje stanowiskowobec WPBiO jak i pośrednio wpływać na jej

kształt. Z uwagi na to, że funkcjonowanieUEcechujesięwysokimpoziomeminstytu­

cjonalizacji, adla autora kluczowym wyzwaniem badawczym wniniejszejpublikacji

jest analiza tekstów rezolucjiprzyjmowanych przez ponadnarodową instytucjęjaką

jestPEto na potrzebyartykułu zastosowano również metodę badawczą, którą jest ana­ lizainstytucjonalno-prawna (zob. szerzej: Chodubski, 2012, s. 25). Jej zastosowanie pozwala na poznanie opinii PE w kwestii rozwoju potencjału cywilnego jak i wojsko­

wego UE w ramach WPBiO oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie jaka jestpreferowa­ na przez PE koncepcjafunkcjonowaniatej polityki. Jednakżeanalizując postrzeganie

WPBiO przezPE należy podkreślićże jest ono determinowane przez niechęć państw członkowskich decydującycho jej kształcie do zastosowania wtymobszarze integracji

mechanizmów współpracy ponadnarodowej, co niewątpliwie ogranicza możliwości

oddziaływaniaPEna funkcjonowanie unijnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

Parlament Europejski wobec wdrażania europejskiej strategiibezpieczeństwa

oraz wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony

Na proces budowyzdolności cywilnych iwojskowych UE istotny wpływ miało sformułowanie przez Radę Europejską (RE) w grudniu2003 r.Europejskiej Strategii

Bezpieczeństwa(ESB). Powstanietego dokumentu było konsekwencją dostrzeżenia przezjednoczącą się Europę nowychasymetrycznych wymiarów bezpieczeństwa ta­ kich jak : migracje, terroryzm, bezpieczeństwo energetyczne, cyberbezpieczeństwo. W Strategii będącej zbioremwyzwańi zagrożeń stojących przed UE wdziedzinie bez­

pieczeństwawymieniono równieżcele strategiczneUEwtymobszarze jak i wnioski dla WPZiB orazEPBiO(zob. szerzej: Koziej, 2011, s.19-40). W związku zprzyjęciem przezRE w grudniu 2003 r. ESB, PE wprzyjętych rezolucjachz zadowoleniem przyjął

zawarte w tymdokumenciecałościowe podejście do pojęciabezpieczeństwa. Maj ąc na

uwadze, że ESB jest częścią WPZiB iEPBO, w ramach których można zastosować całe spektrum działań politycznychUE obejmujących środki dyplomatyczne, ekonomiczne

i politykirozwojowej, PE podzielił pogląd RE, że najważniejsze zagrożenia dla świa­ towego bezpieczeństwato terroryzm, rozprzestrzenianie bronimasowego rażenia, nie­ rozwiązane konflikty regionalne, upadłe i upadające państwa oraz przestępczość

zorganizowana, podkreślając zarazem, że stosowanie środkówmilitarnychw celu eli­ minacji tych zagrożeń jest ostatecznością. Wopinii PEnajlepiej zapewnieniu bezpie­ czeństwa na świecie będzie służyć połączenie różnych potencjałów, programów i instrumentów pomocowych,będącychw dyspozycji UEi jejczłonków.Ponadto PE wpełni zgadzasię z celami strategicznymi UE zawartymiw ESB, jakimi są: przeciw­

działaniezagrożeniom, budowanie bezpieczeństwa wsąsiedztwie Unii orazwzmacnia­

nie porządku międzynarodowego poprzez efektywne działania w ramach struktur

wielostronnych, podkreśla także, że założenia ESB wykraczaj ądaleko poza wojskowe

ciwdziałania zagrożeniom jest określenie zagrożeń o charakterze regionalnymi/lub globalnympozwalające skutecznie wykorzystywaćbędące w jejposiadaniu instrumen­

ty izasoby. W przypadku zagrożeń regionalnych kluczowe znaczenie w opinii PEmaza­ pewnieniebezpieczeństwa w obszarach sąsiedzkich UE. Natomiast przeciwdziałanie zagrożeniom globalnym wymaga według opinii PE wykorzystania wielostronnych struktur międzynarodowych, których siłą napędową powinna być UE ściśle jednak

współpracująca z ONZ, która powinna zachowaćprymat w ramach instytucji wielo­ stronnych. Do tegojednakpotrzebna jest zdaniem PE głęboka reforma ONZ, tak aby organizacja tamogła sprostać w sferze bezpieczeństwa wyzwaniom XXIwieku.Dla

PE kluczowąkwestią w zapewnieniu bezpieczeństwa na świecie jest również ko­ niecznośćnawiązywania i utrzymywania przezUEwspółpracy z innymimiędzynaro­

dowymi i regionalnymi organizacjami działającymi na rzecz światowego pokoju i bezpieczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z OB WE (zob. Rezo­

lucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 kwietnia 2005 r., s. 580).

Oznacza to, że zdaniemPE najlepszym sposobem osiąganiacelów UE w dziedzinie bezpieczeństwa zawartych wESB jest skutecznymultilateralizm rozumianyjako in­

stytucje i prawo międzynarodowe. Dlatego PE stoi na stanowisku, że w ramach

WPBiO,„UE musi realizować swoje zadania przedewszystkim środkami cywilnymi i pokojowymi, a środki wojskowe stosowaćjedynie wtedy, gdywszelkie starannie

sprawdzone możliwości negocjacji ostatecznie okażąsię bezowocne”. Ponadto pod­

czas realizacjizadań w ramachWPBiO stanowiącej filar procesu integracji europej­ skiej największy nacisk należy w opinii PE położyćnakwestie poszanowania praw

człowieka ipodstawowychwolności zarównona terytorium UE, jak i poza nim.W tym celu UE musi dysponować odpowiednim potencjałem wojskowymi cywilnym, aby bronić się przed wszelkimi zagrożeniami dla bezpieczeństwa, zapewnićpokój i stabil­

ność, przede wszystkimw swoim geograficznym sąsiedztwie, a także w innych częś­

ciach świata zgodnie z zasadami określonymi wKarcie ONZ. W opinii PE, Unia musi być zdolna do przeprowadzania interwencji humanitarnych i operacji ratunkowych, za­

pobiegania konfliktom i ich kontrolowania, wspierania demokracji i poszanowania praw człowieka oraz regionalnegoiglobalnegorozbrojenia(zob.Rezolucja Parlamen­

tuEuropejskiego z dnia 16 listopada 2006 r.,s. 334). Będzieto możliwe tylko poprzez

budowęzdolnościwojskowych i cywilnych wramachWPBiO, której rozwójpozwoli UE sprostać wyzwaniom i zagrożeniom sformułowanym wESB. TylkowtedyUEma

zdaniem PE szansę stania się istotnym podmiotem naareniemiędzynarodowej igwa­

rantem bezpieczeństwa dysponującymrzeczywistą autonomią strategiczną.Optymali­ zacja WPBiO wymaga w opinii PE zmiany sposobu myślenia ze strony państw

członkowskich,którezbyt częstomyślą o kwestiachbezpieczeństwawkategoriach in­

teresów narodowych, zaniedbując wspólnotową odpowiedzialność zaochronę intere­ sów europejskich. Dlatego niezbędnym jest określenie wspólnychdla UE interesów

bezpieczeństwa, ponieważ jedynie wwyniku ich określenia WPBiO stanie się polityką

bardziej spójną i skuteczną. WedługPEinteresy bezpieczeństwaUnii obejmują poza

tymi wymienionymi wESB, ochronę jej obywateli i jej interesów na terytorium UE ipoza nim, bezpieczeństwo jej sąsiedztwa, ochronę jej granic zewnętrznych i krytycz­

nej infrastruktury, a także poprawę bezpieczeństwa przestrzeni wirtualnej,bezpieczeń­ stwa dostaw energetycznych i szlaków żeglugi, ochronę systemów funkcjonujących

w przestrzeni kosmicznej iochronę przed skutkami zmian klimatu. Interesów bezpie­ czeństwa UE niemożnaw opinii PE postrzegać w oderwaniu od szerzej pojmowanej europejskiej struktury bezpieczeństwa, którą tworzą NATO, OB WE i międzynarodo­ we uzgodnienia takie jak traktaty o ograniczeniu rozwoju, testowania i rozmieszczania

systemów antybalistycznych - ABMi o konwencjonalnych siłach zbrojnych wEuro­

pie - CFE(zob.Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia19 lutego 2009r., s. 61). Dla funkcjonowania WPBiO kluczową kwestią jestułożenie relacjiwdziedzinie bezpieczeństwa iobrony pomiędzy UE a NATO.PE jest zdania, że wzmocnienie zdol­

ności cywilnych iwojskowych UEbędziekorzystne również dlaNATO, ponieważ przyczyni siędopowstania synergii między obiema organizacjami.NATO dlaPE po-zostaje fundamentem zbiorowej obronyw Europie, a współpraca pomiędzyobiema

organizacjami powinna zacieśniać istniejące między nimi partnerstwo strategiczne. Według PE,UE iNATO powinny zwłaszcza współpracować w dziedzinie zarządzania kryzysowego, szanując wzajemną autonomię w procesie decyzyjnym.PE zwraca rów­ nież uwagę na konieczność unikania niepotrzebnego pokrywaniasię działańi zasobów

obuorganizacjioraz wzywaNATOdo ścisłego ograniczenia rozbudowy potencj ału cy­

wilnego w celu uniknięcia dublowania sięzadań. Ponadto PE zauważa, że istnienie wspólnej polityki obrony UE powoduje konieczność zintegrowaniaeuropejskichsił zbrojnychi wyposażenia ich we wspólne systemy uzbrojenia gwarantujące jednolitość iinteroperacyjność.Dlatego krytykuje praktykę powszechnego dublowania się progra­ mów obronnych w Unii, a także politykę państwczłonkowskich w kwestiiniedostatecz­

nego udostępnianiaUnii swoich zasobów militarnych, co opóźnia proces formowania

europejskich sił zbrojnych. Wswoich rezolucjach PE „wzywa państwaczłonkowskie dowsparciaEuropejskiej Agencji Obrony jako agencji eksperckiej UE, której powie­

rzonozadanie identyfikowania i rozwijaniazdolności obronnych wdziedziniezarządza­

niakryzysowego oraz promowaniaiumacnianiaeuropejskiej współpracyzbrójeniowej”.

Domaga się debaty ze swoim udziałem w kwestiiwdrażania postanowień Traktatu zLizbony dotyczących klauzulio wzajemnej pomocyw przypadkuagresji na teryto­ riumjednego zczłonków UE. Stoi na stanowisku, że klauzulatama charakter prawnie wiążący w przypadku zewnętrznej agresji na dowolnepaństwoczłonkowskieUEinie uchybia roli NATO jako gwaranta bezpieczeństwa europejskiego (zob. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 maja2011r., s. 51).DlategoPEkrytykuje brak za­ interesowaniadecyzyjnych organówWPBiO,jak i państw członkowskich wkwestii wdrażania tej klauzuli wżycie. Brakpostępów w realizacji WPBiOspowodowany wi­ doczną od wielu lat tendencją do obniżania wydatkówprzez państwaczłonkowskie na obronę i marginalizowania instrumentówi zdolności tej polityki grozi zdaniem PE upadkiem strategicznym UE, dlategoże drastycznie obniża jej zdolność do realizacji zadań w zakresie utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom iumacniania bezpie­ czeństwa międzynarodowego.Abyzapobiecdegradacji strategicznej UE powinna dys­ ponować efektywnymi stałymi siłami zbrojnymi (grupami bojowymiUE) o wysokiej

gotowości dodziałańw sytuacjach kryzysowych złożonymi z siłpowietrznych, mor­ skich, cyberobrony i sił specjalnych. Ponadto w celu zapewnienia optymalnego

działania WPBiO należy między innymi wzmacniać bazę przemysłową i technolo­ giczną europejskiego sektora obrony, poszerzyć preferencję europejską o zakupy

zobowiązania do rozwoju ich zdolności wojskowych, stworzyć podstawy wspólnego

planowania począwszy od planowaniastrategicznego przez zamówienia publiczne aż

po rozwój technologiczny, przyspieszyć realizację projektównp. łączności satelitarnej, cyberobrony czyjednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej. Należy podkreślić, że

PE dostrzega związekmiędzy rozwojem europejskiejbazy technologiczno-przemy- słowej sektora obronnego stanowiącej podporę WPBiO a wzrostem gospodarczym, konkurencyjnością i powstawaniem nowych miejsc pracy (zob. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 22listopada 2012 r.; RezolucjaParlamentu Europejskiegozdnia 21 listopada 2013 r.). Obok koordynowaniai pobudzania inwestycji w technologie służące zarównosektorowi militarnemu, jak i cywilnemu,powinno się w celu wzmoc­ nieniazdolności WPBiOutworzyć zdaniem PE stały sztab operacyjny UE,do którego zadań należałoby planowanie operacyjne i prowadzenie operacji wojskowych. Sztab ten powinien wraz z Komórką Planowania iProwadzenia OperacjiCywilnych zostać zintegrowany w ramachwspólnego unijnego sztabu zarządzania kryzysowego, który byłby odpowiedzialny za planowanie operacyjne, prowadzenie unijnychmisji cywil­

nych, operacjiwojskowych oraz misji związanychz reformą sektora bezpieczeństwa

(zob. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 listopada 2010 r., s. 7).

Zmianom WPBiO proponowanymprzez PEtowarzyszy chęć zapewnienia tejpoli­ tycesilnej legitymacji demokratycznej. W licznych przyjmowanych stanowiskachPE podkreśla, że jest jedyną ponadnarodową instytucją, która ma prawo do demokratycz­ nego nadzorunad WPBiO, zwłaszcza po wejściu wżycie Traktatuz Lizbony.Opowia­

da się również za współpracą z parlamentami państw członkowskich w dziedzinie WPBiO idostosowaniemwłasnych struktur dla zapewnienia optymalnego nadzoru nad

tą polityką (zob. RezolucjaParlamentu Europejskiego z dnia10 marca 2010 r.). Należy zaznaczyć, że domaganie się przez PE objęciaWPBiOdemokratycznąkontrolą pozo- staje jednak ciągle w sferze postulatywnej z racji wybitnie międzyrządowego charakte­ ru tej polityki. Nadanie na poziomie ogólnoeuropejskim demokratycznej legitymacji WPBiObyłoby możliwe tylko w wynikugruntownych zmian ustrojowych UE pole­ gających na inkorporacji mechanizmów ponadnarodowych do obszaru WPBiO, co wskuteksprzeciwu państw członkowskich wydaje się w przewidywalnejperspektywie

czasowejmało prawdopodobne.

Parlament Europejski wobec problemurozprzestrzeniania

broni masowego rażenia

Analizując stanowisko PEwobec problemurozprzestrzenianiabroni masowego ra­

żenia (BMR) w kontekście funkcjonowania WPBiO należy uwzględnić zapisy ESB, według której problemten stanowipotencjalnienajpoważniejsze zagrożeniedla bez­

pieczeństwa europejskiego, doktórego UEprzywiązujenajwyższąwagę. Należy po­

nadto podkreślić,że wszystkie państwaUEsąstronami najważniejszych porozumień wielostronnych, które tworząsystem nierozprzestrzenianiaBMR. Porozumienia teto: Układ o nierozprzestrzenianiu bronijądrowej (NPT) z 1968 r.,Konwencja ozakazie

sprowadzania,badań, produkcjiigromadzeniazapasów broni bakteriologicznej (biolo­

wadzenia badań, produkcji, gromadzeniaiużycia broni chemicznejoraz jej niszczeniu (CWC) z 1993r., a także Traktat o zakazie przeprowadzania próbnuklearnych (CTBC)

z 1996roku.W przypadku UE problem BMRjesto tyleistotny,że dwa państwa UE tj.

WielkaBrytania i Francja są państwami posiadającymi broń jądrową w rozumieniu układu NPT. Ponadto brońtaktyczna USA jest składowana na terytorium niektórych

państwczłonkowskich.W przypadku problematyki rozprzestrzenianiaBMR stanowis­

ko PE jest jednoznaczne i bezkompromisoweoraz nastawione na eliminację zagrożeń

związanychz występowaniem broni jądrowej. Dowodem na to jest sprzeciw PE od­

noszący siędorozwoju przez USA broni jądrowej nowej generacji (tzw.mini bomby jądrowej),jak i wezwanie do działań zapobiegającychdalszemurozprzestrzenianiu pocisków balistycznych o zwiększonym zasięgu i celności poprzezrozwój i rozszerza­

nieczłonkostwaw mechanizmach kontroli zbrojeń, takichjak Reżim KontrolnyTech­ nologiiRakietowych(MTCR) i haski kodeks postępowania.Wopinii PE priorytety UE wobszarzeBMR powinnybyć następujące: 1) zaangażowanie na szczeblu międzyna­ rodowympromujące wdrażanie strategiiUEwsprawie BMR;2) położenie większego

nacisku na inicjatywy rozbrojeniowe oraz na zagadnienia związane z nierozprzestrze­

nianiem BMR; 3) wzmocnienie układówwielostronnych składających się na system nierozprzestrzeniania; 4) położenie nacisku na nierozprzestrzenianie i zagrożenia związane z wykorzystaniemBMR przez terrorystów;5) zapewnienie zasobów finanso­

wych potrzebnych na wdrażanie strategii UE w sprawieBMR. W przypadku porozu­ mień zawieranych przez UE z państwami trzecimi PE opowiada sięza włączeniemdo

tych umów klauzul dotyczących nierozprzestrzeniania BMR oraz wzywate państwa,

aw szczególnościte posiadające brońjądrową donieudzielania pomocy ani poparcia

krajom,któremogą starać się o nabycietegorodzaju broni. Mając prawo zatwierdza­

nia najważniejszych umów międzynarodowych PE opowiada się za uzależnieniem

współpracy z UE od wypełniania przez stronętrzecią postanowień NPT. PonadtoPE

postuluje zwiększenie zasobów UE umożliwiających wniesienie istotnego wkładudo reżimu inspekcyjnego ONZkontrolującego nierozprzestrzenianie BMR. W przypadku Bliskiego Wschodui obszaru śródziemnomorskiegoPEstoi na stanowiskuustanowie­

nia na tym obszarze strefy bez BMRoraz wzywa takie kraj ej ak Izrael,IndieiPakistan

abystały się stronami NPT. Potwierdza również znaczenie ściślejszejwspółpracyze Stanami Zjednoczonymi, w celu wzmocnieniamiędzynarodowego systemu układów ireżimów wymierzonych przeciwko rozprzestrzenianiu BMR, zapewnienia dokładne­

gowdrażania i przestrzeganiapostanowień,wspierania nierutynowych inspekcji,jak równieżuznania, że dozwalczaniarozprzestrzenianiaBMR mogąbyć potrzebne inne

środki zgodne z prawemmiędzynarodowym. Opowiada się ponadtoza szybkim podpi­

saniem i ratyfikowaniem CTBT (zob. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 17 listopada2005 r., s.453). Analizując stanowisko PEw kwestii rozbrojenia nuklear­ nego należy podkreślić, że organ ten domaga się odpotęg jądrowych stopniowego zmniejszanialiczby głowic atomowych. Opowiada sięponadto za całkowitym zaka­ zem używania bronichemicznej, biologicznej,atakże min przeciwpiechotnych, amu­ nicji kasetowej i amunicji zawieraj ącej zubożony uran. Na uwagę zasługuj e fakt, że PE

sprzeciwiał się pierwotnym planom umieszczenia amerykańskiej tarczy antyrakieto-

wej w Europie, opowiadając się za opracowaniem nowego podejścia w tej kwestii

PE wobec atomowejobecności USA w Europie. W przyjętym stanowisku PE za strate­ giczny anachronizm uznaje składowaniewEuropie taktycznej broni jądrowej, doma­

gającsię ograniczenia tego rodzajubroni oraz stopniowego jej usunięcia z terytorium

europejskiego. Wtejkwestii PE zaleca prowadzeniedialogu z Rosją (zob. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia10marca 2010 r., s. 77). Podsumowując stanowisko

PE wobec zasadniczej kwestiiWPBiO, jaką jestproblem rozprzestrzeniania BMR

można na podstawie szeregu rezolucji przez tenunijny organ przyjmowanychstwier­ dzić,że dla PE celem strategicznym jest całkowita likwidacja BMR.Jest to podejście

dość kontrowersyjne, ale dobrze oddające dominujące w społeczeństwach europej­ skichnastroje pacyfistyczne przekładające się na postawęelitzachodnioeuropejskich.

Postawy te znajdują szczególnyoddźwiękna forum PE, które zdominowane jestprzez zasady poprawności politycznej co jeszczepotęguje radykalizm przyjmowanych opinii

w dziedzinie rozbrojenia. Ponadto niewiążący charakter wyrażanych przez PEstano­ wisk wpływa na ichtreść, potęgując ich rozbrojeniowy wydźwięk.

Podsumowanie

Nieulegawątpliwości, że skutecznośćfunkcjonowaniaUE na areniemiędzynaro­

dowejwymaga ścisłej współpracy państwczłonkowskich wdziedzinie bezpieczeństwa

i obrony. Instrumentem tej współpracy jest WPBiO, która obejmujezałożenia progra­

mowe,instytucje, cywilne i wojskowe zasobyorazzdolności. Rozwój WPBiO umożli­

wiaUE przeprowadzanie operacjipetersberskich (akcji humanitarnych i ratowniczych, operacjiutrzymywania pokoju oraz misji zarządzania kryzysowego), które mają miej­

sce poza granicami UE.Wbrew swojej nazwieWPBiO nieobejmuje zobowiązań w za­ kresie wspólnej obrony państw członkowskichi dlatego nie może być analizowana w kategoriach bezpieczeństwa militarnego. Polityka ta łączy przedewszystkimśrodki

prewencyjne i wojskowe środki reagowania kryzysowego z cywilnymidając UE szan­

sę stania się kompleksowym aktoremstosunków międzynarodowych (Zajączkowski, 2009,s. 50-51).Ważność tej polityki dla potwierdzania tożsamości UE na arenie mię­

dzynarodowej sprawia,że WPBiO staje się przedmiotemszczególnego zainteresowa­

niaPE. OceniającstanowiskoPE wobec zasadniczych kwestiiwchodzących w zakres

WPBiO należy zauważyć, żez formalno-traktatowegopunktuwidzeniaorgantennie

jest pełnoprawnym podmiotem współdecydującym o kształcie tej polityki. Wynika to z faktu,że PE jakoinstytucja o charakterzeponadnarodowym nieposiadakompetencji

decyzyjnych w odniesieniu do zdominowanej przez mechanizmy współpracy mię­

dzyrządowejWPBiO stanowiącej integralną część WPZiB. Oznaczato, że wodniesie­

niu do zagadnień wchodzących w zakres WPBiO rola PE sprowadza się do bycia

przede wszystkim instytucjąo charakterze opiniodawczym i konsultacyjnym.Podsta­ wowyminstrumentem wyrażania przezPE opinii wdziedzinieWPBiOsąprzyjmowa­

ne najego forum rezolucj e nielegislacyjne. Mimo, że pozbawione są onemocy prawnie wiążącej mają jednakistotne znaczeniepolityczne. Zawierają one poglądyPE, które

z racjitego,że jest to jedyna instytucja unijna mająca demokratyczną legitymację, która z założenia reprezentuje społeczeństwa Europy muszą być wmniejszym lub większym

rażając swoje stanowiskowobec najważniejszychzagadnień WPBiO może powoływać się na wolęeuropejskiej opiniipublicznej, zarazempoprzez rezolucje jąkształtując.

Pozwala mu toodgrywaćwstosunku doRadyUE,która jestnajważniejszym organem

decyzyjnym WPBiO rolę instytucji wpływu politycznego, której znaczenie wykracza daleko poza jej traktatowe kompetencje. Jednakże cel nakreślony wwielu rezolucjach przez PE zakładający przekształcenie WPBiO w politykę funkcjonującą również

w oparciu o mechanizmy współpracyponadnarodowej ipoddanej kontroli parlamen­ tarnej nie został jeszcze osiągnięty. Pomimo zmiandokonanych wTraktacie lizboń­

skim rola PE w kreowaniu WPBiO nie wzrosła zgodnie z jego oczekiwaniami.

Ujednolicenie stosunków zewnętrznych UE poprzez zlikwidowaniefilarowości UEnie doprowadziło do zniesienia szczególnego - międzyrządowego charakteru WPBiO. Skutkiemtakichrozwiązań traktatowych jest niemożność odgrywania przez PEtakiej roliwobszarzeWPBiO,która byodpowiadałaznaczeniu tego organu wsystemieinsty­

tucjonalnym UE.Dlatego podstawowym instrumentem realizacji polityki PE w obszarze

WPBiO pozostają rezolucje. W dokumentach tychPE opowiada sięzarozwojem sil­

nej,jednolitej WPBiO opartej nazdefiniowanych europejskich interesach bezpieczeń­

stwa. Wypracowaniu ogólnoeuropejskiego podejścia do zagadnień wchodzących

w zakresWPBiO powinien towarzyszyćrozwój potencjałuwojskowego, jak i cywilne­

go UE zdolnego gwarantować bezpieczeństwo, jak i reagować na zaistniałe sytuacje kryzysowe, zwłaszczawnajbliższym sąsiedztwie. Jednakże,co warto podkreślić,PE mimo żeopowiada sięzawzrostem strategicznego znaczenia UE wewspółczesnym

świecienieuważa, żeUEpowinna wmiędzynarodowej architekturze bezpieczeństwa

odgrywaćrolę zbliżoną do USA. Wynika toz przekonaniaPE, żedo zapewnieniabez­

pieczeństwanależydążyć przede wszystkim wykorzystując środki cywilne,a niewoj­ skowe, które winny być używane w ostateczności i stania nastanowisku,że NATO powinno pozostać fundamentem zbiorowej obrony wEuropie. Ponadto, analizującsta­

nowisko PE w obszarze WPBiO, należy podkreślić przywiązanie PE do międzynarodo­

wego multilateralizmu. W jego opiniachzauważalnyjest pogląd, żekluczowąrolę

w zapewnieniu bezpieczeństwa i przeciwdziałaniu takim zagrożeniomjak np.rozprze­

strzenianie broni masowego rażenia czy terroryzm powinny odgrywać wielostronne strukturymiędzynarodowe na czele z ONZ. RoląWPBiO winno być zapewnienie UE autonomicznejzdolnościdodziałania w sferzemilitarnej, jakicywilnej pozwalającej

we współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi sprostać wyzwaniom

w dziedzinie bezpieczeństwa. Na obecnym poziomie rozwoju WPBiO wdrożenie w życie opinii PE wtej dziedzinie uzależnione j est od decyzji podejmowanych przez organy międzyrządowe UEtj. Radę Europejską i RadęUE.Ażeby PE stałsię pełno­ prawnym wstosunkudo tych organów podmiotem kształtującym WPBiO musiałaby

zostaćzmaterializowana koncepcja ustanowienia ponadnarodowej unii politycznej,

w ramach której możliwebybyło prowadzeniepolityki zagranicznej poza instytucja­ mi państwa narodowego. W przeciwnym razie realne uwspólnotowienie WPBiO

oznaczającetransferkompetencji władczych w tej dziedzinie polityki naszczebel

unijnych instytucji ponadnarodowych nie zostanie zrealizowane i PE pozostanie w tym obszarze integracji przede wszystkim organem o charakterze konsultacyj-

Bibliografia

Bickerton Ch. J., Irondelle B., Menon A. (2011), Security Co-operation beyond the Nation - State:

The EU’s Common Security and Defence Policy, „Journal of Common Market Studies”, vol. 49, nr 1.

Chodubski A. (2012), Teorie i metody badań europeistycznych, w: Teorie w studiach europejskich. W kierunku nowej agendy badawczej, red. J. Ruszkowski, L. Wojnicz, Instytut Politologii

i Europeistyki US, Instytut Europeistyki UW, Szczecin-Warszawa.

Htirsoy S. (2002), The New Security Concept and German-French Approaches to the European Pillar

of Defence 1990-2000, Marburg.

Koziej S. (2011), Potrzeba nowelizacji strategii bezpieczeństwa Unii Europejskiej, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr 20.

Ogonowska A. (2006), Dokumenty i publikacje instytucji i organów Unii Europejskiej, „Zeszyty OIDE”, nr 6.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 kwietnia 2005 r. w sprawie Europejskiej Strategii

Bezpieczeństwa, Dz. U. C 33 E z 9.02.2006.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie wdrożenia Europejskiej

Strategii Bezpieczeństwa w kontekście Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBO),

Dz. U. C 314 E z 21.12.2006.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r. w sprawie europejskiej strategii

bezpieczeństwa i europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony, Dz. U. C 76 E z 25.03.2010. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 maja 2011 r. w sprawie rozwoju wspólnej polityki

bezpieczeństwa i obrony po wejściu wżycie Traktatu z Lizbony, Dz. U. C 377 E z 7.12.2012.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 22 listopada 2012 r. w sprawie wdrażania wspólnej

polityki bezpieczeństwa i obrony (na podstawie sprawozdania rocznego Rady dla Parla­ mentu Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa),

P7_TA(2012)0455.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie wdrażania wspólnej

polityki bezpieczeństwa i obrony (na podstawie sprawozdania rocznego Rady dla Parla­ mentu Europejskiego na temat wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa),

P7_TA(2013)0513.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 listopada 2010 r. w sprawie współpracy cywil-

no-wojskowej i rozwoju potencjału cywilno-wojskowego, Dz. U. C 99 E z 3.04.2012.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie wdrażania europejskiej stra­

tegii bezpieczeństwa oraz wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, Dz. U. C 349 E

z 22.12.2010.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 17 listopada 2005 r. w sprawie nierozprzestrzeniania bro­

ni masowego rażenia: rola Parlamentu Europejskiego, Dz. U. C 280 E z dnia 18.11.2006. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie Układu o nierozprzestrzenia­

niu broni jądrowej, Dz. U. C 349 E z dnia 22.12.2010.

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dz. U. C 326 z 26.10.2012.

Zajączkowski K. (2009), Unia Europejska jako aktor globalny - aspekty polity czno-obronne, „Studia

Europejskie”, nr 1.

Zięba R. (2005a), Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Warszawa.

Zięba R. (2005b), Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Warsza­

Streszczenie

Artykuł przedstawia stanowisko Parlamentu Europejskiego (PE) wobec rozwoju i najważ­ niejszych priorytetów WPBiO UE po jej rozszerzeniu w 2004 r. na Wschód. Kwestie wchodzące w zakres WPBiO nie należą do tradycyjnych obszarów integracji, gdyż dotyczą problematyki bezpieczeństwa i obrony stanowiącej istotę suwerenności państwa narodowego pozostającego do dnia dzisiejszego najważniejszym podmiotem w procesie integracji europej­ skiej. Ma to zasadniczy wpływ na funkcjonowanie WPBiO, która wciąż pozostaje polityką, w ramach której dominują międzyrządowe mechanizmy współpracy. Powoduje to, że rola PE w kształtowaniu WPBiO jest ograniczona i sprowadza się przede wszystkim do wyrażania za­ wartych w rezolucjach niewiążących opinii. Jednakże przyjmowane przez PE rezolucje w sprawie WPBiO mimo, że nie wiążą pod względem prawnym mają swoją istotną wagę poli­ tyczną. Wynika to z faktu bycia przez PE jedyną ponadnarodową instytucją unijną mającą de­ mokratyczną legitymację i mogącą sobie rościć prawo do sprawowania parlamentarnej kontroli nad WPBiO. Istotą stanowiska PE wobec WPBiO jest domaganie się włączenia mechanizmów ponadnarodowych do obszaru tej polityki, co zagwarantowałoby jej uwspólnotowienie w przyszłości. Jednakże postulowana przez PE budowa jednolitej wspólnotowej polityki bez­ pieczeństwa i obrony może zostać zrealizowana tylko poprzez przekształcenie UE w strukturę o znamionach federacji.

Słowa kluczowe: Parlament, Unia, bezpieczeństwo, obrona, rozszerzenie

The position of the European Parliament on the Common Security and Defence Policy of the enlarged EU

Summary

This paper outlines the position of the European Parliament on the development and top pri­ orities of EU CSDP after the 2004 eastern enlargement. The issues the CSDP is concerned with are not typical integration concerns, constituting the core of sovereignty of nation-states which continue to be the most important entity in the EU integration process. This fact significantly af­ fects the way the CSDP functions, as it continues to be a policy dominated by intergovernmental cooperation mechanisms. Therefore, the role of the EP in the shaping of the CSDP is limited and, in fact, does not extend beyond expressing non-binding opinions stipulated in resolutions. And yet, the resolutions regarding the CSDP adopted by the EP, though legally non-binding, do carry political significance. This results from the fact that the EP is the only supranational EU institu­ tion that provides for the Union’s democratic legitimacy, and is entitled to claim rights to exer­ cise parliamentary control over the CSDP. Most importantly, at the core of the EU parliament’s position is the demand that the CSDP incorporates supranational mechanisms into its policy, which would ensure its ‘unionising’ in the future. However, the building of a uniform security and defence policy, propounded by the EP can be implemented only through the transformation of the EU into a structure with features of a federation.