Housing Heritage

(1)

Delft University of Technology

Housing Heritage

Nieuwe Interpretaties van Moderne woningbouw

Quist, Wido; Spoormans, Lidwine

Publication date

2016

Document Version

Final published version

Citation (APA)

Quist, W., & Spoormans, L. (2016). Housing Heritage: Nieuwe Interpretaties van Moderne woningbouw.

Technische Universiteit Delft.

Important note

To cite this publication, please use the final published version (if applicable).

Please check the document version above.

Copyright

Other than for strictly personal use, it is not permitted to download, forward or distribute the text or part of it, without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license such as Creative Commons. Takedown policy

Please contact us and provide details if you believe this document breaches copyrights. We will remove access to the work immediately and investigate your claim.

This work is downloaded from Delft University of Technology.

(2)

H O U S I N G H E R I T A G E

N I E U W E I N T E R P R E T A T I E S

V A N

M O D E R N E W O N I N G B O U W

(3)

H O U S I N G H E R I TA G E

N I E U W E I N T E R P R E TAT I E S VA N M O D E R N E W O N I N G B O U W

De expositie Housing Heritage toont het werk van een groep studenten van de Faculteit

Bou-wkunde aan de Technische Universiteit Delft, mastertrack Heritage & Architecture en Architectural

Engineering. Het afgelopen jaar deden zij ontwerpend onderzoek naar twee

woningbouwproject-en in Amsterdam West woningbouwproject-en Nieuw-West.

Locatie

Eén van de locaties is de ‘Airey-strook’ langs de Burgemeester de Vlugtlaan. De 13 portiekflats

werden in de jaren vijftig ontworpen door architect Berghoef en gebouwd met het Nemavo-Airey

systeem, een industriële bouwmethode met kleine prefab betonelementen. De Airey-woningen

vallen binnen het gemeentelijk beschermd stadsgezicht van het Van Eesterenmuseum.

De tweede locatie is een woongebouw uit 1937 van architecten Merkelbach en Karsten aan de

Juliana van Stolbergstraat en de Louise de Colignystraat in Landlust. Landlust vormt het eerste

onderdeel van het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) en is volgens Monumenten & Archeologie

zeer waardevol omdat het behoort tot de vroegste experimenten in de volkshuisvesting van de

Nederlandse Nieuwe Zakelijkheid.

Opgave

Beide iconische projecten worden momenteel gerenoveerd. De studenten zijn op de hoogte van

de plannen en hebben op basis van onderzoek naar historie, huidige ontwikkelingen en

toekoms-tige vragen een eigen visie en ontwerp opgesteld.

Verduurzaming van de bestaande woningvoorraad is een belangrijk onderwerp in de huidige

maatschappij en in academische zin ook binnen het onderwijs- en onderzoeksportfolio van de

sectie Heritage & Architecture aan de TU Delft.

Veel woningen in de bestaande wijken voldoen niet meer aan de hedendaagse eisen en wensen.

De woningen presteren onvoldoende op gebied van onder andere comfort, energiegebruik en

woningindeling. Er moet iets gebeuren.

Hoe ga je als ontwerper om met de status en de waarden van de bestaande architectuur? Welke

karakteristieken zijn opnieuw te gebruiken en welke nieuwe kwaliteiten voeg je toe? Hoeveel

vrijheid kun je jezelf permitteren bij het transformeren van gebouwd Cultureel Erfgoed en wat is

de limiet?

Expositie

In de expositie zijn de bestaande situatie van de twee woonprojecten en de ontwerpvoorstellen

van de studenten opgenomen, waarin zij hun antwoord formuleren op behoud en verandering.

De ontwerpen zijn systematisch in beeld gebracht in de vorm van een matrix. Per project zijn

tekeningen op verschillende schaalniveaus gepresenteerd: van landschapsontwerp tot technisch

detail. De rijen van de matrix tonen de logica en samenhang van ieder ontwerp. De kolommen

tonen de verschillende uitwerkingen per onderdeel. De essentie van ieder ontwerp wordt met een

titel en beschrijving tekstueel toegelicht. Van de twee locaties is de originele situatie getekend, als

referentie voor de voorgestelde interventies.

Organisatie

De studenten ronden met dit ontwerpproject hun studie als Master of Science in Architecture af,

bij de afdelingen Heritage & Architecture onder begeleiding van Lidwine Spoormans en Wido

Quist en bij Architectural Engineering onder begeleiding van Tjalling Homans, Mauro Parravicini

en Engbert van der Zaag.

De expositie Housing Heritage maakt deel uit van het onderzoeks- en ontwerpprogramma

Gener-atie Y — een meerjarige samenwerking tussen het Van Eesterenmuseum en diverse Nederlandse

academies en Technische Universiteiten, gerelateerd aan (landschaps-) architectuur en

steden-bouw.

(4)

(5)

Airey

Originele situatie

Locatie: Bouwblokken tussen Burgemeester De Vlugtlaan en De Tourton Bruynsstraat in Slotermeer Bouwjaar: 1952

Bouwwijze: Nemavo-Airey systeem

Aantal woningen: 221

Architect: J.F. Berghoef

Huidige eigenaar: Eigen Haard

Comfortabel oud worden

Transformatie van een Airey-woongebouw in gezonde en energie neutrale ouderenwoningen

Als gevolg van toenemende welvaart en betere gezondheidszorg vergrijst de bevolking. Uit onderzoek blijkt dat oude-ren vaak binnen zijn en dat eenzaamheid veel voorkomt. Daarnaast veroudert ook de woningvoorraad. Veel gebou-wen zijn niet energiezuinig en de woningen zijn klein. Hoe maak je oude woningen geschikt voor oude mensen? Dit project combineert twee aspecten van veroudering en toont hoe een comfortabel woonmilieu kan ontstaan.

In het ontwerp worden de bestaande Airey-woningen getransformeerd tot ouderenwoningen en gezinswoningen waar-door verschillende doelgroepen elkaar in de buurt ontmoeten. De toevoeging van een grote serre is de sleutel van het ontwerp. Deze beantwoordt aan bewonerswensen, geeft het gebied tussen de bouwblokken een duidelijke bestemming en een geeft het een nieuwe identiteit. De serre kent diverse sociale en technische voordelen. Het is een plek waar ouderen elkaar kunnen ontmoeten waardoor eenzaamheid vermindert, activiteit wordt gestimuleerd en mensen kunnen in alle seizoenen ‘buiten’ zijn. Daarnaast vormt de serre klimatologisch een bufferzone, wat de energetische efficiëntie van de gebouwen verbetert.

Hier kunnen bewoners èn woningen goed oud worden. Iris van den Brink

Sociaal en energieneutraal

Verhoging van woonkwaliteit voor de bestaande bewoners van Airey-woningen

Het klimaat is hot. Internationale klimaatafspraken maken dat Nederland de energieprestatie van gebouwen moet verbeteren. Naast globale doelstellingen krijgt ook het binnenklimaat de aandacht. Airey-woningen zijn een voorbeeld van slecht geïsoleerde woningen waar bewoners leven met geluidsoverlast, tocht en kou. In dit project is verbetering van de energetische duurzaamheid als kans opgevat om de kwaliteit van woningen en omliggend landschap te vergro-ten.

Op de plaats van het huidige parkeerterrein tussen de blokken is een levendig plein ontworpen dat in verbinding staat met de stedelijkheid van de Burgemeester De Vlugtlaan. Het terrein kent hoogteverschillen en de overgang van publiek naar privégebied, grenzend aan de woningen, is geleidelijk. Bewoners ontmoeten elkaar bij de dagelijkse routines zoals afval wegbrengen, parkeren en fietsen stallen. Ook de balkons kijken uit op dit gebied. Aan de achterkant zijn privé-tuinen, moestuinen en collectieve tuinen ontworpen.

Naast sociale interactie zijn in dit ontwerp ook meerdere duurzaamheidsmaatregelen geïntegreerd: waterberging in het plein, zonnepanelen op het dak, isolatie rondom en de portieken als luchtbuffer voor koele of warme ventilatielucht. Dit project laat zien hoe een hoge ambitie in energetische en sociale duurzaamheid samen kan gaan met renovatie van sociale huurwoningen binnen een beschermd stadsgezicht.

(6)

Licht, Lucht en Ruimte

Het terugbrengen en versterken van de idealen uit het Modernisme

Honderd jaar geleden waren de leefomstandigheden in Amsterdam erbarmelijk. Grote families leefden in eenkamer-woningen met weinig licht en lucht. Een radicaal plan zou dit op grote schaal te verbeteren: het Algemeen Uitbrei-dingsplan (AUP). Dit plan werd in de jaren vijftig en zestig uitgevoerd vanuit een positieve blik op de toekomst: grote woningen, veel groen en meer ruimte voor iedereen!

In de huidige maatschappij lijkt veel van dat optimisme verdwenen. Wat ooit innovatief en modern was is nu verou-derd. De woningen zijn naar huidige maatstaven klein en het openbaar groen ligt er verloederd bij.

In dit project wordt de positieve uitstraling van de jaren ’50 nieuw leven ingeblazen. De vormentaal, het materiaalge-bruik en de continuïteit van ruimtes zijn ontleend aan de architectuur van het Modernisme. Door een kernwoning te maken in de Airey-plattegrond, ontstaat een vloeiende flexibele ruimte. Grote balkons zorgen voor een nieuw ritme in het gevelbeeld en een duidelijk gemarkeerde overgang van private en publieke ruimte. Een paviljoen aan de kop van het blok schept collectieve of commerciële ruimte en legt een verbinding naar de winkelstraat.

Optimisme en Moderne vormgeving zijn gebruikt als bron van inspiratie voor zowel ruimtelijke verbeteringen als de houding van de architect.

Maarten Kist

Het systeem hergebruikt

Wonen in een Airey - volgens principes van toen met comfort van nu

In de Wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog werd geëxperimenteerd met vernieuwende industriële bouwwijzen om de woningnood zo snel mogelijk op te lossen. Het Airey-systeem bood met een beperkt aantal, relatief kleine, geprefabriceerde elementen veel mogelijkheden. Bijzonderheden zijn de draagstructuur van beton en een heuse isola-tielaag in de gevel. In technisch opzicht was het systeem zijn tijd vooruit.

In dit project is op basis van de kwaliteiten van het Airey-bouwsysteem een nieuw gevelsysteem ontworpen. De be-staande gevels worden gestript tot alleen de betonconstructie over is. Tussen de kolommen komt meer isolatie. Tegen de kolommen wordt een nieuw aluminium systeem geplaatst, dat fungeert als raamstijl en tevens als structuur om nieuwe panelen aan te bevestigen. De betonkolommen worden in het interieur zichtbaar gemaakt waardoor bewoners zich bewust zullen zijn van de bijzondere constructie van hun woning. Het hernieuwde systeem biedt meer flexibiliteit. De oorspronkelijke tegelafmeting van 315 x 365 mm is mogelijk, maar ook ieder veelvoud van deze maat waardoor een nieuwe compositie ontstaat. Verschillende kozijntypen zijn ontworpen: een ‘normaal’ raamkozijn in het vlak van de gevel, een ‘bloemkozijn’ dat uitsteekt of een dieper kader met Frans balkon. Nieuwe gebouwdelen worden volgens hetzelfde bouwsysteem toegevoegd.

De innovatieve kenmerken van het originele systeem bieden een goede basis voor systematisch renoveren. Martijn Kempkens

Tussen binnen en buiten

Verbeteren van de bestaande Airey-woningen door toevoeging van een tweede huid

De portiekflat ontwikkelde zich in de eerste helft van de twintigste eeuw tot een zeer populaire woningtypologie. Op een heel slimme en efficiënte wijze konden veel mensen een betaalbare en comfortabele woning bemachtigen. Deze appartementen hadden luxe voorzieningen zoals een douche, verwarming en een eigen voordeur. Echter, de woon-wensen zijn sindsdien constant gestegen. Anno 2016 passen de kleine ruimtes, de afgesloten keuken, de portiekentree, de geluidsoverlast en de kleine balkons niet meer bij de wensen van de woonconsument.

Dit ontwerp voorziet in een modernisering door middel van uitbreiding. Een tweede glazen gevel op enige afstand van de bestaande gevel creëert extra ruimte. Deze ruimte biedt een langzame overgang van publiek terrein naar privéwo-ning, een lichte ‘buitenruimte’ waar bewoners elkaar ontmoeten en een luchtbuffer ter isolatie. Bovendien zorgen de getrapte glazen gevels met glazen dwarskappen voor een andere ritmiek en een nieuwe gedaante.

Het Airey-bouwsysteem met de draagconstructie in de gevel biedt de flexibiliteit om bij renovatie andere plattegronden te creëren die beter aansluiten bij de bestaande wensen.

Uitbreiding van het bouwvolume is hier het middel om toegang, ruimtelijkheid, comfort en expressie radicaal te wijzi-gen.

(7)

Merkelbach en Karsten

Originele situatie

Locatie: Bouwblok tussen Juliana van Stolbergstraat, Louise de Colignystraat in Landlust Bouwjaar: 1937

Bouwwijze: traditioneel Aantal woningen: 204

Architect: B. Merkelbach en C. Karsten

Huidige eigenaar: Ymere

Levend Landlust

Hedendaags comfort met behoud van historische kwaliteiten

Wooncomfort is een begrip dat meegroeit met de welvaart. De woonwensen veranderen, maar ook de wijze waarop renovatie van bestaande woningen wordt uitgevoerd. De status van het Merkelbach-blok in Landlust als gemeentelijk monument schept de verplichting om bij hedendaagse renovatie rekening te houden met cultuurhistorische kwaliteiten. Dit project onderzoekt hoe je kan voldoen aan hedendaags comfort en hoe dit binnen architectonische kwaliteiten van het originele ontwerp uitgewerkt kan worden.

Comfort is op verschillende niveaus bekeken: technisch, gebruik en sociaal. Het gebruikscomfort van de woningen is verbeterd door aanpassingen in de plattegrond, waarbij de karakteristieke midden-corridor een nieuwe vorm heeft gekregen. Een uitbouw aan de tuinkant geeft de woningen meer (buiten)ruimte en een nieuwe uitstraling. Het techni-sche comfort is verhoogd door isolatiepakketten aan de binnenzijde, thermisch onderbroken aluminium kozijnen en isolerend glas. Hierbij dient de uitstraling en kleurstelling van de oude gevel als voorbeeld. Meer groen, uitnodigende wandelroutes, specifieke plekken voor activiteiten en ontmoetingsruimtes in de openbare ruimte buiten en binnen het blok verhogen het sociale comfort en dragen bij aan een vitale gemeenschap.

Door combinaties te maken tussen oorspronkelijke kwaliteiten en hedendaagse eisen ontstaat een gebouw met twee gezichten.

Jannick van ‘t Ende

Een natuurlijke route

Revitalisatie van publieke ruimte door integratie van routes en tuinen

In Landlust werd door Merkelbach en Karsten geëxperimenteerd met een half-open-bouwblok en de collectieve tuin was zichtbaar en toegankelijk vanaf de straat. Nu is de tuin afgesloten, vervuild en wordt deze niet gebruikt. Ook het straat-profiel is weids en ruim maar wordt weinig gebruikt om te verblijven. In dit project wordt de functie van publieke ruimte en groeninrichting opnieuw geïnterpreteerd en samen met de bestaande woonblokken totaal getransformeerd.

In het ontwerp wordt een levendige gemeenschap voor jongeren gecreëerd door het transformeren van de binnen-tuin en de straten en het aanpassen en restaureren van de bestaande woonblokken. Een nieuw netwerk van externe circulatie in de binnentuin vervangt de bestaande portieken. Met deze nieuwe routing wordt niet alleen de veiligheid verbeterd maar ook de onderlinge relaties van de bewoners en de beleving van het groen. Door het verhogen van de zichtbaarheid in openbare ruimtes gaat de veiligheid vooruit doormiddel van de passieve sociale controle. In het nieu-we ontnieu-werp wordt de binnentuin aantrekkelijker en biedt meer functies, zoals parkeren, spelen, zitten en ontmoeten. Zo ontstaan er meer kansen voor interactie tussen bewoners.

Dit ontwerp toont de enorme potentie van tuinen in halfopen en open bouwblokken. Vienne Ma

(8)

(9)

Airey

Comfor

tabel oud worden

(10)

Licht, Lucht en Ruimte

Het systeem hergebruikt

(11)

Merkelbach en Karsten

Een natuurlijke route

(12)

(13)

Airey

Comfortabel oud worden

(14)

(15)

(16)

(17)

Airey

(18)

(19)

(20)

(21)

Airey

(22)

(23)

(24)

(25)

7000

5130

BEDROOM - 9 m²

BATHROOM 4 m²

PRODUCED BY AN AUTODESK EDUCATIONAL PRODUCT

Airey

Comfor

tabel oud worden

(26)

(27)

(28)

(29)

Airey

Comfor

tabel oud worden

(30)

(31)

(32)

V E R T I C A A L

D E T A I L

(33)

Stelkozijn Rek Waterwerende en dampdoorlatende laag Isolatieplaat Regelwerk met isolatie Dampremmende laag Gipsplaat 15 mm Bestaande betonnen stijl 60x125 mm

Bestaand betonnen gevel paneel 365x615x40 mm + 10 mm voeg Luchtdichte aansluiting Aansluitrubber Isolerende HR++ beglazing Reynaers CS 38-SL raamsysteem

4

1

2

Multiplex WBF (18 mm) verlijmd tegen kolom gespijkerd t.b.v. bevestiging dampremmende folie Harde vochtwerende isolatie

7

5

6

11

12

3

8

9

10

250 25 5 50 20 100 80 30 68 90 80 30 68 90 73 76 134 283 200 75 30 30 645 251 57 19 15 90 90 35 40 73 76 134 283 78 18 36 51 3038 70 138 86 58 168 3038 70 138 24 3038 70 138 250 25 5 50 20 100 200 268 76 134 2350 283 75 30 30 708 251 57 19 78 18 152 25 5 50 22 30 251 57 19 459 25 5 50 22 30 251 57 19 459 127 15 120 10 47 200 Steenwol vlokken Multiplex dagkant EPDM Isolatie op afschot 16 mm/m Dampremmende folie waterdicht Houten vloerlaag 18 mm (bestaand) Houten balken 40x70 mm h.o.h. 650 mm (bestaand) Vezelplaat 30 mm (bestaand) Spijkerrib 30 x45 mm (bestaand) Betonijzer Ø 8 mm (bestaand) Metalen afdekkap Steenwol Waterwerende en dampdoorlatende laag Regelwerk Isolatie 90 mm Plaatmateriaal 10 mm

Bestaande stalen tralieligger Verzinkte stalen randbalk (bestaand) Bestaande zinken goot

Richels 28 x 45 mm Gipskartonplaten 2 x 9.5 mm Multiplex Luchtdichte aansluiting Aansluitrubber Reynaers CS 38-SL raamsysteem Isolerende HR ++ beglazing

Bestaande betonnen stijl 60x125 mm Bestaand betonnen gevel paneel 365x615x40 mm + 10 mm voeg

Richels 28 x 45 mm Gipskartonplaten 2 x 9.5 mm Steenwol vlokken

Bestaande stalen tralieligger Verzinkte stalen randbalk (bestaand)

Verwarmingsleiding Estethische afwerklaag 2 E 22 Fermacell vloerelement 2 x 12.5 mm Warmtegeleidende plaat Drukvasteisolatie 50 mm Houten vloerdelen 22 mm Spijkerrib 30 x45 mm (bestaand) Betonijzer Ø 8 mm (bestaand) Reynaers ES 50 deursysteem Luchtdichte aansluiting Multiplex dagkant Aansluitrubber Multiplex WBF (18 mm) verlijmd tegen kolom gespijkerd t.b.v. bevestiging dampremmende folie Harde vochtwerende isolatie

Estethische afwerklaag 2 E 22 Fermacell vloerelement 2 x 12.5 mm Warmtegeleidende plaat Drukvasteisolatie 50 mm Bestaande dekvloer 20 mm

Bestaande geprefabriceerde betonnen vloer

Bestaande betonnen funderingsbalk Verwarmingsleiding Reynaers ES 50 deursysteem 15 90 90 35 40 270 h.o.h. Ø 10 cm Frame zonnepaneel EPDM Isolatie op afschot 16 mm/m Dampremmende folie waterdicht Houten vloerlaag 18 mm (bestaand) Houten balken 40x70 mm h.o.h. 650 mm (bestaand) Prefab betonnen vloer 60 mm Stalen ligger Rachels 28 x 45 mm Gipskartonplaten 2 x 9.5 mm Richels 28 x 45 mm Gipskartonplaten 2 x 9.5 mm Reynaers ES 50 deursysteem

Metaglas M-view balkonbeglazing systeem

Bestaande betonnen funderingsbalk Geprefabriceerde betonnen vloer Estethische afwerklaag

2 E 22 Fermacell vloerelement 2 x 12.5 mm Warmtegeleidende plaat Drukvasteisolatie 50 mm Bestaande dekvloer 20 mm

Bestaande geprefabriceerde betonnen vloer Verwarmingsleiding Aansluitrubber Reynaers CS 38-SL raamsysteem Stelkozijn Rek Waterwerende en dampdoorlatende laag Isolatieplaat Regelwerk met isolatie Dampremmende laag Gipsplaat 15 mm Multiplex Verwarmingsleiding Estethische afwerklaag 2 E 22 Fermacell vloerelement 2 x 12.5 mm Warmtegeleidende plaat Drukvasteisolatie 50 mm Houten vloerdelen 22 mm Spijkerrib 30 x45 mm (bestaand) Betonijzer Ø 8 mm (bestaand) Richels 28 x 45 mm Gipskartonplaten 2 x 9.5 mm Reynaers ES 50 deursysteem Reynaers ES 50 deursysteem Estetische afwerklaag Prefab betonnen vloer 127 mm Stalen ligger Rachels 28 x 45 mm Gipskartonplaten 2 x 9.5 mm

324

5

Bestaande betonnen stijl 60x125 mm Bestaand betonnen gevel paneel 365x615x40 mm + 10 mm voeg Onderrand van betonnen stijl In het werk te bepalen Dorpel

gipskartonplaat 9.5 mm FAAY VP54 separatiewand gipskartonplaat 9.5 mm Afvoerkanaal ventilatie keuken

diameter: 125 mm Afvoerkanaal ventilatie badkamer diameter: 100 mm PVC rioolpijp diameter: 110 mm

14

CAREA mineraal composiet gevel paneel Primalu-steunstructuur

Bestaande betonnen stijl 60x125 mm Bestaand betonnen gevel paneel 365x615x40 mm + 10 mm voeg Onderrand van betonnen stijl In het werk te bepalen

270 268 gipskartonplaat 9.5 mm FAAY VP54 separatiewand gipskartonplaat 9.5 mm 73 73

48x160 48 x 138 18 x 115 24 x 95 v. Steel girder Plaster 10mm Pumice blocks 90mm Concrete columns 60x125mm Steel bar Ø 25mm Concrete panels 365x615x40mm Gravel 30mm 1 layer Hemp paper 2 layers sanded asphalt terrace Wooden floorboards 18mm Wooden beams 40x70mm c.t.c. 650mm Fiberboard 30mm Steel girder Rebar Ø 8mm Lath 10mm Plaster 10mm Sink gutter 2mm v. wooden panel vapor barrier columns 188 x 60 mm mineral wool 188 mm water resistant and vapor-permeable layer ventilated cavity aluminium profiles fiber reinforced cement panels

columns 138 x 47 mm cavity

wooden panel plasterboard existing concrete column isolating glass

12 32 72 188 12 138 12 12

Airey

Comfor

tabel oud worden

(34)

Regenafvoer IPE-200 Vurenhout afwerking Glazen balustrade Regengoot 380 mm

Warmte geleide plaat Vormplaat

Originele houten vloer Spijkerregel

2E22 Fermacell vloer-elementDekvloer naar keuze

Houten klos Vlokken geluidsisola�e Gipsplaat plafond 2x Houten regel tbv c-proﬁel Prefab gewapend micro beton 465 mm 30 mm 40 mm 18 mm 30 mm 240 mm 50 mm 25 mm 18 mm

Aluminum window frame Plaster

Aluminum profile mounted on columns Isover Multimax 30 insulation 90mm Isover Multimax 30 insulation 60mm Water- and vaper- proof foil

Timber where the panels are glued on Eternit Equitone Tectiva TE20 fiber cement board panels 8mm Existing steel edge beam mounted on existing concrete column 125x60mm

RA.2 ROMA blinds with ventilation vent

Floor heating/cooling Existing wooden floor Timber to support the floor Isover Multimax 30 insulation 120mm Existing steel girder

Tussen binnen en buiten

200 mm iso lat ion The o ld woo den floor ing Gyps um pla sterb oar d Soun d iso lat ion 150*60 mm concr ete co lumn pla sterb oar d 21.5 mm Fer mace ll flo or The o ld s teelb eam with flo or h eat ing 45*75 mm ste elp rofi le concr ete p ane ls 124 mm 40 mm 104 mm 268 mm 90 mm 200 mm isolation The old wooden flooring

Gypsum plasterboard

Sound isolation

150*60 mm concrete column

plasterboard 21.5 mm Fermacell floor The old steelbeam

with floor heating 45*75 mm steelprofileconcrete panels

124 mm 40 mm 104 mm

268 mm 90 mm

200 mm isolation The old wooden flooring

Gypsum plasterboard

Sound isolation

150*60 mm concrete column

plasterboard 21.5 mm Fermacell floor The old steelbeam

with floor heating 45*75 mm steelprofileconcrete panels

124 mm 40 mm 104 mm

(35)

verlaagd plafond: schacht zonwerend gordijn stalen balk glazen balustrade geextrudeerd aluminium proﬁel aluminium schuifdeuren met dubbel glas

180 mm 120 mm 420 mm 210 mm 285 mm 150 mm 135 mm

houten deck _{waterdichte laag} 60mm isolatie

180mm i.h.w. gestort betonnen vloer

12.5mm gipsplaat ..

dubbel glas raam: - 8mm gelamineerd veiligheidsglas - 12mm geventileerde spouw - 6mm gelamineerd veiligheidsglas aluminium kozijn, wit

Stelruimte Bestaande voorgevel 210mm Schüco schuifraam ASS 50

Exterieur Interieur Vervangen stucwerk 12.5mm Isover Comfortpaneel 50mm Dampremmende laag 2x Isover Multimax 30, 90mm

Bestaande wand 220mm Isover Comfortpaneel 50mm

Gyproc stucwerk 12.5mm Gypframe profiel 312.5 220 10 10 10 12.5 50 255 20 65 60 110 522.5 295 190 45 60 390 190 180 10 120 10 65 25 18 140 110 20 12.5 190 227.5 45 60 UNP 220 P + 5360 V. L-160/80/10 100x50 Laminaat vloer 10mm Smeervloer + verwarming 65mm Kingspan Kooltherm K3 25mm Underlayment 18mm Gyproc gipsplaat 12.5mm Dampremmende laag Naaldhout balken 100x50mm Kooltherm K10 isolatie 140mm Schöck KST koppelstuk Kooltherm K8 isolatie 84mm Kooltherm K8 isolatie 50mm Waterwerende laag Ki-Kern paneel 2757 6mm Merkelbach en Karsten

(36)

H O R I Z O N T A A L

D E T A I L

(37)

Reynaers CS 38-SL raamsysteem

1

2

Reynaers CW 60 DRL vliesgevelsysteem Reynaers CS 38-SL raamsysteem

11

12

13

3

Reynaers ES 50 deursysteem 15 90 90 35 40 50 90 146 Reynaers ES 50 deursysteem 153 75 23 35 15 90 90 35 40 15 90 90 70 18 24 182 81 24 182 81 105 70 15 15 24 29 107 50 53 26 270 270 283 203

Bestaande betonnen stijl 60x125 mm Stalen buis in betonnen stijlen Ø 25 mm Gipsplaat 15 mm Dampremmende laag Regelwerk met isolatie 90 mm Isolatieplaat 90 mm Waterwerende en dampdoorlatende laag Bestaand gevel paneel 365 x 615 x 40 mm

Multiplex dagkant

Gipsplaat 15 mm Dampremmende laag Regelwerk met isolatie 90 mm Isolatieplaat 90 mm Waterwerende en dampdoorlatende laag Bestaand gevel paneel 365 x 615 x 40 mm

Bestaande betonnen stijl 60x125 mm Stalen buis in betonnen stijlen Ø 25 mm

Gipsplaat 15 mm Dampremmende laag Regelwerk met isolatie 90 mm Isolatieplaat 90 mm Waterwerende en dampdoorlatende laag

CAREA mineraal composiet gevel paneel Primalu-steunstructuur

Gipsplaat 15 mm Dampremmende laag Regelwerk met isolatie 105 mm Drijfsteen 70 mm (bestaand) Gipsplaat 15 mm Postvakken Stalen windverband Stalen kolom 60 x 85 mm Stalen windverband Stalen kolom 60 x 85 mm Multiplex 18 mm Reynaers CW 60 DRL vliesgevelsysteem 287 287 Reynaers CS 38-SL raamsysteem 129 160 286 286 286 286 50 90 146 50 90 146

Plaster 10mm Pumice blocks 90mm Concrete columns 60x125mm Steel bar Ø 25mm Concrete panels 365x615x40mm 625 190 240 153 103 222 316 162 280 isolating glass steel U-profile wooden plate vapor barrier styles 188 x 60 mm mineral wool 188 mm

water resistant and vapor-permeable layer ventilated cavity

aluminium profiles fiber reinforced cement plate plasterboard

wooden plate cavity

styles 138 x 47 mm _{Existing concrete column}

Airey

(38)

Gipsplaat Glaswol isola�e Vlas isola�e

Vurenhout afwerking

Beton kolom Aluminium stel proﬁel Houten regel Vezel betonplaat TE60

Zonwerend HR++ isola�e glas Metaglas aluminium

reno�a�e proﬁel geanodiseerd

aluminium hoekproﬁel (champagne) 45*30 mm steelprofile 150*60 mm concrete column Waterresistant layer Vapor barier Gypsum plasterboard Concrete panels Wooden pillar

Ø 24 mm steal pipe inside the column

268 mm 268 mm 100 mm RC value 5.3 m2 K/W. Plaster 10mm Timber 10mm

Isover Multimax 30 insulation 90mm Isover Multimax 30 insulation 60mm Water- and vapor-proof foil Cavity 67mm Eternit Equitone Tectiva TE20 fiber cement board panels 8mm

Fiber cement board glued on timber mounted on aluminum frame

(39)

150 mm 135 mm 210 mm 85 mm 85 mm 12.5mm gipsplaat 60mm isolatie waterdichte laag 180mm i.h.w. gestort betonnen vloer

geextrudeerd aluminium proﬁel dubbel glas raam:

- 8mm gelamineerd veiligheidsglas - 12mm geventileerde spouw - 6mm gelamineerd veiligheidsglas

aluminium kozijn, wit

..

Stelruimte Bestaande voorgevel 210mm Schüco schuifraam ASS 50

Exterieur Interieur Vervangen stucwerk 12.5mm Isover Comfortpaneel 50mm Dampremmende laag 2x Isover Multimax 30, 90mm

Bestaande wand 220mm Isover Comfortpaneel 50mm

Gyproc stucwerk 12.5mm Gypframe profiel 312.5 220 10 10 10 12.5 50 255 20 65 60 110 522.5 295 190 45 60 390 190 180 10 120 10 65 25 18 140 110 20 12.5 190 227.5 45 60 UNP 220 P + 5360 V. L-160/80/10 100x50 Laminaat vloer 10mm Smeervloer + verwarming 65mm Kingspan Kooltherm K3 25mm Underlayment 18mm Gyproc gipsplaat 12.5mm Dampremmende laag Naaldhout balken 100x50mm Kooltherm K10 isolatie 140mm Schöck KST koppelstuk Kooltherm K8 isolatie 84mm Kooltherm K8 isolatie 50mm Waterwerende laag Ki-Kern paneel 2757 6mm Merkelbach en Karsten

(40)

(41)

Airey

Comfor

tabel oud worden

(42)

(43)

(44)

(45)

Airey

Comfor

tabel oud worden

(46)

(47)

(48)

Van Waarde naar Interventie

Overeenkomsten en verschillen

Op het eerste gezicht springen de overeenkomsten in het oog: de gelijkenis in tekeningen, de

ge-bruikte kleuren en de gekozen ingrepen. Echter, bij het nauwkeurig bestuderen van de tekeningen

tonen zich de verschillen tussen de ontwerpers.

Zo is in veel gevels het herkenbare raster van de betontegels van het Airey-systeem te zien. In

sommige ontwerpen zijn de oude tegels behouden en is het fysieke, authentieke materiaal

herge-bruikt. In andere gevallen zijn de betontegels vervangen door panelen van een nieuw materiaal

die gemakkelijker te bevestigen zijn in combinatie met een nieuw isolatiepakket. Het raster is dan

hergebruikt, maar met een ander materiaal. Weer andere ontwerpen tonen een grotere vrijheid in

afmetingen en compositie, geïnspireerd op het oude lijnenspel en binnen het thema van een gevel

met tegels.

Dit is een duidelijk voorbeeld van de subtiele diversiteit die de tentoongestelde plannen laten

zien. Het raster wordt onmiskenbaar als waarde beschouwd, maar in de gekozen uitwerking

herkent men de individuele waardering en hierop gebaseerde keuzes.

De thema’s die ten grondslag liggen aan de ontwerpoplossingen zijn voor een deel

voorg-eschreven, omdat studenten antwoorden moeten geven op relevante maatschappelijke

vraag-stukken. Onderwerpen als duurzaamheid, flexibiliteit, wooncomfort en erfgoedwaarde spelen

daarom in alle plannen een rol. Iedere ontwerper kiest echter zijn eigen zwaartepunten.

Duurzaamheid

Niemand isoleert niet, maar de ambities in duurzaamheid verschillen weldegelijk. Waar het ene

ontwerp een isolatiemateriaal ‘onzichtbaar’ toevoegt binnen de bestaande gevel, wordt in het

andere plan een nieuw geïsoleerd gevelpakket aan de buitenzijde geconstrueerd of wordt het

gebouw zelfs ingepakt met een extra glazen gevel.

Een andere interpretatie van duurzaamheid is het opwekken van energie op daken of het

opvan-gen van reopvan-genwater geïntegreerd in het landschapsontwerp.

Duurzaamheid van het gebruik maakt dat sommige studenten kiezen voor het toevoegen van

liften en het verbeteren van buitenruimte. Wat heb je immers aan een energiezuinige woning als

niemand er wil of kan wonen?

Erfgoed

De architecten in spé kiezen verschillende posities op het gebied van cultuurhistorische waarden

en de beschermde status van de woongebouwen. Behoud en hergebruik komt in verschillende

vormen. Het Airey-tegelpatroon in de gevels wordt massaal omarmd en ook de betonkolommen

blijven als essentie van het bouwsysteem bewaard. Bij het in metselwerk opgetrokken Landlust

kiezen de studenten voor een andere aanpak. De straatgevels van het blok worden

gecon-serveerd, maar aan de tuinzijde ontstaat een nieuwe wereld met een andere uitstraling. Dit is

opvallend omdat juist de oorspronkelijke achtergevels door Monumenten & Archeologie als zeer

waardevol worden aangemerkt.

Buiten de materiële zaken die als waardevol worden geacht, werken de studenten ook met het

hergebruik van de ideeën van hun voorgangers. Zo worden bijvoorbeeld het optimisme van de

Wederopbouw en het denken in systemen als bron van inspiratie gebruikt. Ook het totaalontwerp

van landschap en architectuur wordt nieuw leven ingeblazen met daarin aandacht voor kwaliteit

van beplanting en mooie overgangen tussen publieke en private ruimte.

Met de tentoonstelling Housing Heritage illustreren we de rijkheid aan opties die de architect

heeft bij de renovatie van gebouwd Cultureel Erfgoed, vaak binnen, maar soms ook bewust

buit-en de gestelde kaders van hedbuit-endaagse eisbuit-en buit-en cultuurhistorische waardbuit-en.

(49)

Housing Heritage - Nieuwe Interpretaties van Moderne woningbouw, L.G.K. Spoormans & W.J. Quist (samenstelling), Delft 2016

Technische Universiteit Delft - Faculteit Bouwkunde Afdeling Architectural Engineering + Technology

Sectie Heritage & Architecture in samenwerking met de sectie Architectural Engineering Presentatie afstudeerwerk van Iris van den Brink, Jannick van ‘t Ende, Jasper Müller, Maarten Kist, Martijn Kempkens, Thyrza Bauer & Vienne Ma in het Van Eesterenmuseum Amsterdam, 9 juli - 25 september 2016

Bij dit onderwijsproject waren betrokken:

TU Delft: Engbert van der Zaag, Hielkje Zijlstra, Lidwine Spoormans, Mauro Parravicini, Sara Stroux, Thijs Asselbergs, Tjalling Homans, Wessel de Jonge, Wido Quist,

Van Eesterenmuseum: Anouk de Wit, Jeroen Lok, Noud de Vreeze Hooyschuur architecten: Ron Baltussen

Ymere: Hieke Bakker