475
-1 2 . R em igiusz D e g ó r sk i, E d iz io n e c r i t i c a d e l l a " V ita s a n c t i P a u li Prim i Erem itae" d i G irolam o, Excerptum d i s s e r t a -t i o a i s ad Doc-tora-tum i n -t h e p lo g ia e -t s c i e n -t i i s p a -t r i s -t i — c i s , Roma 1987, P o n t i f i c i a U n j y e r s it a s L a te r a n e n s is . I n s titu tu m P a tr is tic u m A ugustinianum , s s . 206.
Dość rzadko s i ę z d a r z a , by p racę d o k to rsk ą z p a t r o l o g i i sta n o w iło k r y ty c z n e w ydanie d z i e ł a k tó r e g o ś Ojca K o ś c io ła . Ogrom żmudnej p racy p o le g a j ą c e j na porównywaniu s t a r y c h , c z ę s t o n ie c z y te ln y c h r ęk o p isó w rozrzu co n y ch po b ib lio t e k a c h w w ie lu k r a ja c h św ia t a , o d s tr a s z a s k u t e c z n ie d ok toran tów , z w ła s z c z a , że n ie d o s t a t e c z n a znajomość f i l o l o g i i k la s y c z n e j i p a l e o g r a f i i j e s t c z ę s t o k u lą u no- gi^ co i n iż e j p o d p isa n y z e sk ru ch ą p rzyzn ać m u si. Tym b a r d z ie j więc c i e s z y udana p r a c a o j c a R em igiu sza D e g ó r sk ie g o , d a ją c a duże z n a c z e n ie n ie t y lk o d la je g o zakonu, ojców p a u lin ó w , k tó r z y do t r a d y c ji ś w ię te g o Pawła P u s t e ln ik a n a w ią zu ją samym sposobem ż y c i a , a l e d la w sz y stk ic h s tu d iu ją c y c h pism a św. H ieronim a, ż y c ie p ie r w sz y c h mnichów pustynnych ora z prawa 1 zw yczaje tw orzącego s i ę ż y c ia z a konnego. Choć bowiem d z ie łk o H ieronim a n ie zaw sze mówi prawdę i t y l ko prawdę o Pawle P u s t e ln ik u , t o jednak z powodu braku innych ź r ó d e ł wywarło ono znaczny wpływ na formowanie s i ę duchow ości 1 praw zakon nych. Świadczy o tym choćby t y lk o l i c z b a zachowanych manuskryptów.
D otych czas i s t n i a ł o k i l k a wydań omawianej b i o g r a f i i /p o r . I n - tr o d u z io n e /, żadne jednak n i e b r a ło pod uwagę w ię k s z e j i l o ś c i r ę k o p isów . D egórsk i z d o ła ł ic h sp r a w d z ić 144 / ! / , w tym tr z y n ie odno towane p rzez W. A. O ld fa th e r a / S t u d ie s i n th e t e x t T r a d itio n o f S t . Jerom e's " V itae Patrum", Urbana 1 9 4 3 /, a m ia n o w ic ie : P a r is in u s L a t. 1891 z XV w ., V a l l i c e l l i a n u s Tomus VI z X III/X IV w. oraz V atican u s Lat 13393 z IX w ieku; t e n o s t a t n i n ie j e s t d otąd nawet s k a ta lo g o wany. C iekaw i w ię c p y t a n ie , ja k Autor go o d n a la z ł i na i l e można z id e n ty fik o w a ć ź r ó d ła w ykorzystane p r z e z p op rzed n ich wydawców, sk o ro do t e j pory porównano z sobą z a le d w ie ok. 20 manuskryptów. Rę k o p is y , k t ó r e pochodzą z czasów od roku 5 1 7 , t o j e s t od n a j s t a r s z e go i s t n i e j ą c e g o te k s t u /V e r o n e n s is XXXVIII / 3 6 / , aż do końca XI w ie ku z o s t a ł y sk olacjon ow an e p rzez D egórsk iego w c a ł o ś c i , a p o z o s t a - ł e t y l k o w pewnych przypadkach. Daje t o m oralną pewność u w z g lę d n ie n ia w s z y s tk ic h w ariantów is t o t n y c h d la t e k s t u . Spośród 144 tek stó w
476
usystem atyzow anych w 14 r o d z in , k tó r y c h drzewa g e n e a lo g ic z n e s ą wy rysow ane, Autor wybrał 92 i na n ic h o p a r ł s i ę w swoim wydaniu^
Ponieważ na r a z i e dysponujemy t y lk o omawianym ek strak tem ca ł o ś c i pracy o j c a D e g ó r sk ie g o , w oczek iw an iu na p e ł n i e j s z e wydanie zap ow ied zian e we w s tę p ie / s . 58 c / , musimy z a d o w o lić s i ę t y lk o in form acjam i c z ę śc io w y m i. J e s t ic h jednak i ta k sp o r o , gdyż sam t e k s t u s ta lo n y ja k o k r y ty c z n y zajm uje z a le d w ie 337 w ie r s z y . Oto dwa p y ta n ia , k t ó r e nasuwają mi s i ę p rzy le k t u r z e omawianej p r a c y , a na k tó r e n ie z n a jd u ję od p ow ied zi:
1. Na s . 4 czytam y, że Autor n ie b ie r z e pod uwagę rękopisów tłum aczeń "V itae" na j ę z y k i Europy za c h o d n ie j oraz dowiadujemy s i ę d la c z e g o / I s ł u s z n i e / . Co jednak z te k sta m i k o p ty js k im i i g r e c k im i, sygnalizow anym i w b i b l i o g r a f i i /p o r . J . B idez - L. P arm en tier oraz F. Nau; p rzy czym a r ty k u ł w AB 20 1 0 9 1 /, a n i e w 1 /1 8 8 2 / lu b n ie / V l t a Graeca S . P a u li T h eb a ei, AB 2 /1 8 8 3 / 5 6 1 -5 6 3 /? Czy h ip o te z a Nau'a o greckim ź r ó d le d la t e k s t u H ieronim a, który w t e n sp osób b y ł by t y lk o tłu m aczen iem , oraz d la w e r s j i k o p t y j s k i e j , s y r y j s k i e j , e tio p s k i e j i p ó ź n ie js z y c h rękopisów g r e c k ic h może byó podtrzymywana j e s z c z e do t e j pory?
2 . D rugie p y ta n ie d o ty c z y k ry teriu m wyboru prezentow anych 144 manuskryptów uw zględnionych p rzez Wydawcę. J e s t ic h bowiem w ię c e j , ja k na p rzy k ła d w "C ataloąus Codicum H aglographicorum B ib lio t h e c a e P u b lic a e C i v i t a t i s N am urcensis", wydanym w AB 1 /1 8 8 2 / 4 8 5 -5 3 0 z n a j dujemy, co n a s tę p u je : 1 / / s . 4 9 3 / Codex s ig n a tu s n . 12. pergam in z XII w ., z a w ie r a ją c y "Vitam S . P a u li e r e m ita e " . 2 / / s . 5 0 4 / Codex s ig n a tu s n. 3 1 . p a p ie r z XV w ., g d z ie : " V ita S . P a u li p rim i erem itae" . 3 / / s . 5 2 8 / Codex s ig n a tu s n . 159. p a p ie r z XV w .: " V lta S . P a u li prim i h e r e m ita e " . Co n a le ż y s ą d z ić o manuskryptach z Namur?
Oprócz te g o w cytowanym w b i b l i o g r a f i i k a ta lo g u kodeksów h a - g io g r a fic z n y c h B i b l i o t e k i Narodowej w Paryżu znajdujem y 22 t e k s t y n ie u w zględnione p rzez Autora w ydania, w tym je d e n / c o d . 5 3 1 2 / z XII w ., d z ie w ię ć z X III w. /w tym co d . 5280 za w iera dwa r ę k o p is y " Ż y c ia " /, p ię ć z XIV i siedem z XV w. D la odmiany Autor c y t u j e dwa kodeksy n ie uw zględnione w in d ek sa ch b o lla n d y stó w / c o d . 3734 i 1 6 0 5 0 /, co św iad czy o j e g o poważnej znajom ości w yżej wym ienionej b i b l i o t e k i . Co jednak o ty c h r ę k o p isa c h m yśleć? K ryterium c h r o n o lo g ic z n e prawdopodobnie n ie p r z e w a ż a ło , gdyż wśród ty c h 144 manuskryptów w ie le j e s t z XV w ., a naj s t a r s z y t 1601 r . /V a t . L at. 607!% a mimo t o o s t a ł s i ę po " e l i
177 -m ln a t io " . P y t a n ia t e o c z y w i ś c i e n i e s ą n a j i s t o t n i e j s z e d l a c a ł o ś c i p r a c y , gdyż w y d a n ie t e k s t u ł a c i ń s k i e g o o św . P aw le P u s t e ln i k u w c a le n i e mu s i ro z w ią z y w a ć k w e s t i i p o c h o d z e n ia t e g o t e k s t u , a tym b a r d z ie j s z u - kać o b o h a t e r z e ta k zw an ej "prawdy h i s t o r y c z n e j " , do c z e g o p o t r z e b a by s i ę g a ć do w s z y s t k i c h ź r ó d e ł na j e g o tem at* Z r e s z t ą , z a p o w ie d z ia n y w b i b l i o g r a f i i a r t y k u ł o j c a D e g ó r s k ie g o z ł o ż o n y w "A ugustinianum " /P r e s e n z a d i San P a o lo Prim o E r e m ita n e i t e s t i p a t r i s t i c i / z pew noś c i ą d o s t a r c z y nam w i e l u i n f o r m a c j i , a o p ró cz t e g o A utor o d s y ła w n i e j do opracow ań na t e n t e m a t. R ów nież " p oszu k iw an e" r ę k o p is y z Mamur i z P a ry ż a s ą na t y l e p ó ź n e , ż e można w ą t p i ć , c z y r z u c a j ą one j a k i e k o lw iek nowe i i s t o t n e ś w i a t ł o na sam t e k s t .
P o z o s t a j e w ię c t y l k o p o g r a tu lo w a ć R e m ig iu sz o w i D egórsk iem u j e g o k s i ą ż k i , ł ą c z ą c z tym n a d z i e j ę , ż e w j e g o o s o b i e p r z y b ę d z ie nam p a - t r o lo g z d o ln y do p r o w a d z e n ia t r u d n e j i " s ł u ż e b n e j " p r a cy w ydaw ania tek stó w o r y g in a ln y c h o r a z do o p i s a n i a / j e ś l i z e c h c e . . . / m anuskryptów p a tr y s ty c z n y c h z n a j d u ją c y c h s i ę i w n a sz y c h b i b l i o t e k a c h . O. Henryk P i e t r a s SJ - Kraków ODPOWIEDŹ RECENZENTOWI Pragnąłbym k r ó t k o o d p o w ie d z ie ć na p o s t a w io n e w p o w y ż s z e j r e c e n z j i p y t a n i a . P r z y z n a ję s i ę o c z y w i ś c i e do p o p e ł n i e n i a b łę d u w c y tow aniu a r t y k u łu F . Nau; c ó ż - e r r a r e humanum e s t ! P ragn ę je d n a k z a z n a c z y ć , i ż sp raw ę z w ią z a n ą z g r e c k im źr ó d łe m t e k s t u H ie ro n im a /k t ó r e p o z o s t a j e z a w sz e t y l k o h i p o t e z ą / omówiłem w cy to w a n y c h w k s i ą ż ce a r t y k u ła c h : "Św. P aw eł P ie r w s z y P u s t e l n i k w ś w i e t l e t e k s t ó w pa t r y s t y c z n y c h " , " S tu d ia C larom on tan a" 6 / 1 9 8 5 / 120; " P r e se n z a d i San P aolo Prim o E r e m ita n e i t e s t i p a t r i s t i c i " , " A u gustin ian um " /w d ru k u /. P rzy op racow yw an iu z a ś t e k s t u k r y t y c z n e g o " V ita P a u li" k o n s u l t o wałem za w sz e t e k s t g r e c k i , u w a ż a ją c go je d n a k t y l k o za t łu m a c z e n ie , a n ie ź r ó d ł o d z i e ł a H iero n im o w eg o . In n e w e r s j e " V ita P a u li" / n p . k o p t y js k a , s y r y j s k a , e t i o p s k a / s ą t y l k o zw yk łym i tłu m a c z e n ia m i o r y g in a łu / i t o n ie k ie d y d o ś ć w o ln y m i] /, a ja k o t a k i e - j a k s i ę w yd aje - n ie m uszą b y ć k o n i e c z n i e k o n su lto w a n e p r z y tw o r z e n iu t e k s t u o r y g in a łu ł a c i ń s k i e g o .
478
-e k str a k tu czytam y: "11 p r in c ip io s -e g u it o -e s t a t o d i c o lla z io n a r -e per in t e r o t u t t i i m a n o s c r itti f i n o a 1 1* u n d i c e s i m o s e c o l o , e s o lt a n t o esem p la ri o c c a s io n a li d e i s e c o l i s e g u e n t i" . Au to r z a ś r e c e n z j i w skazuje na n ie w y k o r z y sta n ie ręk op isów p ow stałych j u ż po XI w ., k t ó r e , n o ta bene, z n a liśm y , ja k o ż e um ieszczon e z o s t a ł y w ogólnym w ykazie rękopisów " V ita P a u li" w d z i e l e : W. A. O ldfather, S tu d ie s in th e T exte T r a d itio n o f S t . Jerom e's " V itae Patrum", Urbana 1943, 1 7 -3 5 , a do k tó r e g o to wykazu o d s y ła liś m y naszych c z y te ln ik ó w /p o r . s . 181 p rzy p . 6 / . Krótko mówiąc, p rzew a ży ło tu w ła ś n ie kryterium c h r o n o lo g ic z n e , gdyż r ę k o p is y p o w sta łe po XI w. k o n su lto w a liśm y tylk o w sp osób o k a z jo n a ln y . Odnośnie z a ś do kodeksu V at. L at. 6075, pocho d zącego z 1601 r . , n a le ż y w y ja ś n ić , i ż aczk o lw iek j e s t on rękopisem bardzo młodym, to jednak n a le ż a ło go w yk o rzy sta ć p rzy wydaniu k rytycz nym, gdyż na f o l i a l e 208 v czytam y: "Nos P aulus S fro n d a tu s / . . . / sanc- torum v l t a s hoc volum ine c o n te n ta s ex a n t ię u is s im o c o d ic e m anuscripto, quod ln m o n a ste r io m onialium S an cta e C e c ilia e T ranstyberim a sse r v a tu r , summa f i d e atque d i l i g e n t i a d e s c r ip t a s e s s e te sta m u s; immo, l i c e t a liq u ib u s in l o c i s verb a a liq u a n d o d e e s s e vid erim u s id eoq u e sensum s a t i s obscurum e s s e , tamen v e r i t a t i s tu d e n te s n i h i l im m utari, n i h i l addl perm isim us" . Ponadto w r ę k o p is ie tym n ie znajdujemy żadnej po prawki .
0 . B a z y li /R e m ig iu s z / D e g ó r sk i, Kraków - L u b lin
I g . M aria Jaczynow ska, R e l i g i e ś w ia ta r z y m sk ieg o . Warszawa 1987, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s . 319 + i l u s t r a c j e / 1 4 9 / ,
Najnowsza k s ią ż k a M. Ja czy n o w sk iej p t . " R e lig ie ś w ia ta rzym skie go" j e s t wydarzeniem praw ie t e j m iary, co p o ja w ie n ie s i ę przed wojną u J . M ortkowicża /1 9 3 3 -1 9 3 4 r . / dwóch tomów " R e lig ii r z e c z y p o s p o lit e j rzym sk iej" T adeusza Z i e l i ń s k i e g o , w o b r ę b ie j e g o w ielotom ow ego d z ie ła p t . " R e lig ie ś w ia ta a n ty c z n e g o " . M usieliśm y w ię c czek ać p ó ł w ieku, by ponownie p o lsk a nauka o s t a r o ż y t n o ś c i k la s y c z n e j otrzym ała m onografię z ja w is k a , jakim b y ła w d z ie ja c h duchow ości e u r o p e js k ie j r e l i g i j n o ś ć rzym ska.
