View of De virtute ac potestate crucis

MOC KRZYŻA ŚWIĘTEGO

Uwagi z teologii III wieku

W z e s ta w ie t e z c h r y s to lo g ic z n y c h , j a k i spotykamy w n ie w ie l­ kim p iśm ie św .C ypriana z K artaginy "Ad Quirlnum testim on ioru m l i b r i t r e s " , poruszony j e s t rów n ież tem at mocy p ły n ą c e j z męki i znaku Krzyża C hrystusow ego. S y n t e t y c z n ie sform ułowana t e z a , że "w męce

i w znaku k rzyża tkw i c a ł a moc i w ładza"^, j e s t powiązana z trzem a sta r o te sta m e n ta ln y m i cy ta ta m i b ib lijn y m i egzegetow anym i w edług p rze­ k ład u s t a r e j "Afry" /Ha 3 ,3 - 5 ; I z 9 ,5 ; Wj 1 7 , 9 ,1 1 - 1 * / i w op arciu o n ie rozpraoow ana. Trzeba tu d la u z u p e łn ie n ia dodać, że c a ła II k s ię g a teg o d z i e ł a j e s t jedynym w swoim r o d za ju oompendlum c h r y s to ­

lo g iczn y m , j a k ie d o ta r ło do naszyoh czasów . Jego w yjątkow ość p o leg a na bardzo bogatym z e s ta w ie m a te r ia łu b i b l i j n e g o , pogrupowanego wo­ k ó ł różnych tematów t e o lo g ic z n y c h . Wyraża s i ę w tym z r e s z t ą z a s a d - n io z a myśl K o ś c io ła s ta r o ż y tn e g o , w którym punktem w y jś c ia i w ogóle rdzeniem c a ł e j r e f l e k s j i t e o lo g i c z n e j b y ło słow o objaw ione na kartach Pisma ś w ., h i s t o r i a za ś rozs.oju doktryny n ie o z n a c z a ła n ic z e g o in ­ n ego, jak h i s t o r i ę egzeg ezy pewnej o k r e ś lo n e j grupy tek stó w b i b l i j ­ nych. Również zasygn alizow an y powyżej tem at - n ie tra o ą o y nigdy na swój a k tu a ln o ś c i - n ie mógł p o z o s ta ć bez z a k o r z e n ie n ia

w

P ierw szy fragm en t, w którym C yprian d o s t r z e g a ł zapow iedź mocy k rzy ż a , pochodzi z p r o r o c k ie j w i z j i n a d e jś c ia Boga, z b liż a j ą c e g o s i ę z Góry Synaj od stro n y Paranu^. P r z y jś c iu temu tow arzyszy gwałtowne

1 O yprianus, Ad Quirinum I I 2 i , CC 3 ,5 9 : "Quod in p a ssio n e cr u c ia e t sig n o Y lr tu s omnis s i t e t p o t e s t a s " .

2 Ha 3 ,3 - 5 w ed łu g.p rzek azu C ypriana /CC 3 , 5 9 / : "T oxlt o a elo a Y lrtu s e iu s e t la u d is o iu s p len a e s t t e r r a ; e t sp len d o r e i u s ut lu x e r i t , cornua ln manibus e i u s e r u n t . Kt i l l i o o o n s t a b i l l t a e s t Y lrtu s

167

p o r u sz e n ie s i ę s i ł p rzyrod y, n iezw yk ła ś w ia t ło ś ć i potSga m a jo sta tu . Deoydującym jednak motywem, ze w zględu na k tó r y o y ta t te n o d n ie s io ­ ny j e s t do k rzy ż a C hrystusow ego, są słow a: "rogi będą w jo g o d ło ­ n iach " w p o łą o z e n iu z u zu p ełn ien iem : "w n ic h spoozywa moc je g o chwa­ ł y " . J e s t t o t a sama "moc, k tó r a r o z c ią g a n ie b io s a " . Trzeba p a m ięta ć, że " rogi" n a le ż ą do p ierw otn ych f ig u r k rzy ża ; term in te n bowiem od­ noszony do rogów zw ie r z ę c y c h lu b sy m b o lizu ją cy n ieo d p a r tą moc, s t o ­ sowany b ył w c h r z e ś c ij a ń s t w ie dwóoh p lerw szyoh wieków rów n ież na o z­ n a c z e n ie p op rzeczn ej b e lk i k r z y ż a . Łączony j e s t on ta k ż e z innym symbolem k r z y ż a , zaozorp n iętym z tem atyk i ż e g l a r s k i e j , a m ianow icie z p op rzeczn ą b e lk ą m asztu ok rętow ego, k tó r a w sumie tworzy kontury k r z y ż a . Myśl ta znana b y ła w środow iskach c h r z e ś c ij a ń s k ic h poczyna­ j ą c od w ypow iedzi J u sty n a a ż po św iadectw o Ojców Vi w ieku". Cały ak cen t t e j f ig u r y o "rogach" spoczywa na u jaw nianiu s i ę n ie o d p a r te j mocy k rzy ż a w porządku zb a w ien ia ^ . C hrystus ukrzyżowany zw isa z "ro­ gów" - z b e lk i sw ojego k r z y ż a , t a zań stan ow i "trop aion " zb a w ien ia , t z n . z w y c ię s k i znak z b a w ie n ia . Również św. Augustyn id ą c po t e j l i n i i odwoływał s i ę do t e k s t u Habakuka / 3 , 4 / i s t w ie r d z a ł: "Rogi w Jego d ło n ia c h " - c ó ż t o może być in n e g o , ja k n ie z w y c ię s k i znak krzyża"".

Także te k s to w i I z a j a s z a / 9 , 5 / p r z y p isy w a li e g z e g e o l s t a r o ż y t ­ n i n ie m niej b o g a te z n a c z e n ie ; mówił zań on o n arod zen iu wyczekiwa­ nego d z i c o i ę c i a , na k tó r eg o ramlonaoh sp o o z n le w ład za". P rzez sam f a k t z e s t a w ie n ia te g o c y t a t u z t o z ą o mooy k r z y ż a , C yprian o d n ió s ł go do w ładzy w y n ik a ją ce j z męki C h r y stu sa . Aby jednak uchw ycić g łę b ­ sz y s e n s te g o t e k s t u , w arto s i ę ró w n ież odwołać do w ypow iedzi innych

g lo r la o c i u s , e t c o n s t l t u e t d ile o tio n e m vn lid am . Antę faoiem suam i b l t vorbum e t p roced at ln oampos socundum g r e s s u s su o s" .

3 P or. H.Kahner, L ' o c e l e s i o l o g l a d o i P a d r i. S im b oll d e l l a C h lesa , Koma 1971, 6 1 i- 6 9 0 ; J .D n n ió lo u , T h ó o lo g ie du J u d śo -C h r istia n ism e P a r is 1958, 2 9 0 -3 1 5 .

4 P or. J u s t i n u s , D ia lo g u s cum Tpyphone 91, PO 6 ,6 9 3 , POK 4 ,2 6 5 -2 6 7 . 5 De c i v i t a t e Del X V III, 3 2 , CShL 4 0 ,2 ,3 1 3 : "Cornua in manibus e iu s

s u n t , quld e s t n i s i tropaoum c r u c is " .

6 Iz 9 ,5 według przekazu Cypriana /Ad Quirinum I I 21, CC 3 , 5 9 / : "Ecno n atu s c s t v o b ls puor, e t d a tu s e s t ń o b is f l l l u s , o u lu s im­ perium su per humeros e iu s " .

168

-autorów w tej materii. Ireneusz z Lyonu wyjaśnia, że chodzi tu o figurę zapowiadającą krzyż, do którego będą przygwożdżone ramio­ na przepowiadanego księcia. Krzyż w rzeczywistości podkreśla moc Chrystusa, jest on znakiem Jego królewskości . Tertulian zaś odnośnie d o tego tekstu wyjaśniał: "Nowy Król wieków, Jezus Chrystus, nie­ sie na swoich ramionach nową chwałę, władzę 1 doskonałośó czyli krzyż, gdyż... Pan zaczął królowaó z drzewa"**.

Trzeciemu wreszcie cytatowi z Księgi Wyjścia /l7,9,11-14/ Cyprian wprost nadał interpretację teologiczną i związał go z krzy­ żem: "Poprzez znak krzyża Amalekita został pokonany przez Jozuego dzięki Mojżeszowi" . Cytat biblijny przedstawia zwycięstwo Jozuego nad Amalekitaml, odniesione dzięki wstawienniczej modlitwie Mojże­ sza, trwająoego przez cały czas walki ze wzniesionymi do góry ra­ mionami. Rozłożone ramiona modlącego się Mojżesza uobeonidły w dal­ szej antycypacji, zdaniem Cypriana, znak krzyża Chrystusa. Całą je­ go argumentację wzmacnia jeszcze typologia Chrystusa w osobie Jozue­ go, którego imię już w pierwszych wiekach Kościoła czytane było w transkrypcji łacińskiej jako "Iesus"; ułatwiało to niewątpliwie naszemu Biskupowi tego rodzaju interpretację^ . Moc krzyża Chrystu­ sowego, który zniszczył szatana, jest tak wielka, że oddziałuje on także poprzez swą zapowiedź w modlitewnym geście Mojżesza. Taki tok rozumowania staje się jeszcze bardziej oozywisty, gdy sobie

uświa-7 Por. Irenaeus, Epldeixis, 56, SCh 62,119.

8 Adversus ludaoos 10,ii, CC 2,1378: "... novus rex /novorum/ aevorum, Christus Iesus, novam gloriam et potestatem et subll— mitatem suam ln humero extullt, crucem scilicet, ut secundum... prophetiam exinde Dominus regnaret a ligno".

9 Wj 17,9,.11-14 według przekazu Cypriana /Ad Qulrlnum II, 21, CC 3,59-60/: "Elige tlbi viros, et exi, et constitue cum Amalech in crastinum. Ecoe ego stabo in oacumine collis, et vlrga Oei ln manu mea. Et factum est cum levabat manus Moyses, praevalebat Israel; ubl autem submiserat manus Moyses, invalescebat Amalech. Sed manus Moysl erant graves, et accepto lapide supposuerunt sub eo, et sedebat super eum; et Aaron et Or sustentabant manus elus hlnc et lnde, et factae sunt manus Moysi stablles usque ln occa- sum solis, et fugavit Jesus Amalech et omnem populum eius". 10 Ad Qulrinum II 21, CC 3,59: "Hoc signo crucls et Amalech vlctus

est ab Iesu per Moysen".

11 Podstawę do takiej typologii stanowiło nie tylko imię "Iesus", "Jeshua", lecz także wprowadzenie przez Jozuego narodu wybranego do ziemi obiecanej. Zob. J.Danielou, Sacramentum futuri. Ćtudes

1 6 9

-domlmy, że Amalekita uchodził za personifikację szatana^ . Epizod <Sw stanowi jeden z przykładów ujawniania się jeszoze w fazie staro­ testamentalnej ekonomii zbawienia, określanej przez biskupa Karta­ giny jako "virtus i n s l g n o orucis".

W rozpatrywanym wlęo motywie, objętym przez "tajemnice Chrys­ tusa" Cyprian pragnął wyeksponować moc Chrystusa w jej aspekcie so- teriólogicznym. Ta moc, która wskazuje równocześnie na jego królew— skośó, zaczyna ukazywać się w krzyżu: narzędzie męki staje się zna­ kiem tryumfu 1 mocy. Siła krzyża jest tak nieograniczona, że ujaw­ nia się nawet w jego prefigurach i zapowiedziach, jak to miało miej sce w wypadku Mojżesza.

Ks. Tomasz Kaczmarek - Włocławek

DE VIRTUTE AC POTESTATE CiHJCIS

Hoc ln brevlssimo articulo vlrtus ac potestas crucls, quae tribus Sacrae Soripturae locis /llab. 3,3-5; Is.9,5; Exod. 17,9,11- 14/ a Cypriano Carthaglnensi interpretatis expressae sunt, exponun- t ur.

sur les orlglnes de la tlpologie biblique, Parls 1950, 205. 12 Por. Cyprianus, Ad (juirinum II, 16, CC 3,52: "Amalech supera-