85
r z e c zo w y - słow em - c a ł a r z e c z z r o b io n a s o l i d n i e .
K s ią ż k a , om aw iająca zdaw ałoby s i ę o d l e g ł e , bo z p r z e d p ó ł t o r a t y s i ą g g z a g a d n ie n ia , j e s t ja k b y w y j ę t a z czasów d z i s i e j s z y c h , d o ty c z y c z ło w ie k a w s p ó łc z e s n e g o , s t ą d j e s t ona i d z i ś b ard zo a k t u a ln a . C h ę tn ie p r z e s t u d i u j e j ą każdy d u s z p a s te r z i z p o ż y tk ie m można j ą daó do r ę k i młodszym adeptom m a łż e ń stw a .
Na o k ła d c e r z u c a s i ę w oczy ru b ryk a "Pro f a m i l i a 1" . Wska z u j e o n a , że ukażą s i ę d a l s z e t e g o ty p u p o z y c j e . N ie c h p r a c a K s ię d z a W. E b o ro w icza s t a n i e s i ę z a c h ę t ą do w ie lu in n y c h . Czekamy na d a l s z e numery t e j s e r i i .
K s. W o jc ie c h K ania
7 . Św, M etody z O lim pu, U czta.W arszaw a 1 9 8 0 .PSP X X IV .ss,27-108. T łu m .S .K a iin k o w s k i.o p r a ć .K s .E .S t a n u la .
C z y t e ln ik p o l s k i p r z e d k ilk o m a m ie sią c a m i o tr z y m a ł do rąk k o le j n y XXIV tom p o p u la r n e j s e r i i p a t r y s t y c z n e j - Pism a S t a r o c h r z e ś c i j a ń s k i c h P i s a r z y ,z a w i e r a j ą c y d z i e ł o św .M etodego z Olimpu, "U czta ".w p r z e k ła d z ie zn an ego tłu m a c z a pism O rygen esa dra S t a n i sła w a K a lin k o w s k ie g o . Ten c h r z e ś c i j a ń s k i sym pozjon j e s t k la sy czn y m p rzykładem o d d z ia ły w a n ia p iś m ie n n ic tw a s t a r o ż y t n e g o na tw ó r c z o ś ć p is a r z y w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń s k ic h .
T w órczość M e to d e g o ,o k t ó r e g o ż y c iu b a rd zo mało w ie m y ,p o z o s ta w a ła d o tą d w P o ls c e p raw ie c a łk ie m n ie z n a n a . B i b l i o g r a f i a p o ls k a n ie od n otow u je na j e g o tem at żadnych opracowań z w y ją tk ie m k ilk u fragm entów p r z e k ła d ó w j e g o " U czty " . D z ie ło t o w c a ł o ś c i p r z e ł o ż y ł w praw dzie p r z e d l a t y K s .p r o f .J a n C z u j, l e c z j e g o tłu m a c z e n ie z a chowane j e d y n ie w r ę k o p i s i e j e s t n i e c z y t e l n e i n ie d o k ła d n e . O bszer ny fragm en t "U czty" M etodego / p r o l o g , 2 p ie r w s z e p rze m ó w ie n ia
Mar-86
c e l l i i T e o f i l i oraz z a k o ń c z e n ie / p r z e ł o ż y ł w w ydanej p r z e z s i e b i e p rzed k i l k u la t y " A n t o l o g i i l i t e r a t u r y p a tr y sty c z n e j" /^ Y a r sz a - wa 1 9 7 5 ,s s . 4 2 9 - 4 4 1 / K s .p r o f.M a r ia n M ic h a ls k i. T rzeb a p o d k r e ś lić , że nowy p r z e k ła d c a ł e j "Uczty" M etod ego,d ok on an y p r z e z S .K a lin - k o w sk ie g o o d zn a cza s i ę n ie t y lk o z g o d n o ś c ią tłu m a c z e n ia z o r y g i n ałem , l e c z ta k ż e p ięknym , c z y t e ln y m ,a n ie k ie d y n a w e t, sto so w n ie do s c e n e r i i , u r o c z y sty m ję z y k ie m oddającym n a s t r ó j ję z y k a s t a r o ż y t n e g o .
Sym pozjon, c z ę s t o w y s tę p u ją c y w s t a r o ż y t n e j l i t e r a t u r z e g r e c k o - r z y m s k ie j , b y ł utworem l i t e r a c k i m mającym k s z t a ł t so k r a - t y c z n o - p la t o n ic z n e g o d ia lo g u prow adzonego p rzy s t o l e na tem aty f i l o z o f i c z n e , m o r a ln e , l i t e r a c k i e , m e d y c z n e ,a naw et p ra k ty c z n e c z y rozryw kow e. Obok n a j b a r d z ie j k la s y c z n y c h p rzy k ła d ó w te g o r o d z a ju l i t e r a c k i e g o w p o s t a c i sym pozjonów P la t o n a i K sen o fo n ta p i s a l i j e r ó w n ie ż A r y s t o t e l e s /z n a n y t y lk o z c y t a t u / , c y n ic y , A r y s to k s e n o s z T a r e n tu , akadem ik S p e n s ip p o s /I V w p r z . C h r . / , p e - r y p a t e t y c y - H ieron im z Rodos i P r y t a n is / I I I w. p r z .C h r ./ ,E p i k u r , M enippos z G adary, J u l i a n A p o s t a t a , P e t r o n iu s z i i n n i . S ta r o ż y tn y m i te o r e ty k a m i t e g o r o d z a ju l i t e r a c k i e g o b y l i r e t o r z y Hermogenes z T a r s o s / I I - I I I w . / o r a z A te n a jo s z N a u k r a tis z pocz
I I I w. /p o r .J .S z n a y d e r , Sym pozjon, " Z a g a d n ie n ia Rodzajów L i t e r a c k ic h " , 3 /1 9 6 0 / 2 1 1 - 2 1 4 /
W ie le j u ż n a p isa n o na tem at p o d o b ie ń stw a "U czty" Metodego do w c z e ś n ie j s z y c h d z i e ł l i t e r a t u r y s y m p o t y c z n e j /p o r . M .M argheri- t i s , L ' i n f l u e n z a d i P la to n e s u l p e n s ie r o e s u l l ' a r t e d i S .M eto - d io d '01im p o oraz G .L a z z a t i, La t e c n i c a d i a l o g i c a n e l S im p o sio d i M etod io d '01im p o w: S tu d i d e d i c a t i a l l a m em oria d i P a o lo Ubal d i , M ilano 1937 s s . 4 0 1 -4 1 2 oraz 1 1 7 - 1 2 4 /. N ie k tó r e z n ic h d o ty c z ą c e s z c z e g ó l n i e t r e ś c i , w y r a ż e ń , a naw et z d a ń , u w y d a tn ił t ł u macz w kom entarzu do p o l s k i e g o p r z e k ła d u . O c z y w iś c ie n ik t n ie w ą t p i, że Metody zarów no w s t r u k t u r z e ja k i s ło w n ic t w ie wzorował
87
s i ę na " U c z c ie " P la t o n a . L .R o b in n azyw ał nawet "U cztę" M etodego "śm iesznym n a śla d o w n ictw em P la to n a " /L e Banquet de P la t o n , P a - r i s 1 9 2 9 , s . X I I I / , a J .M a r t in u trzy m y w a ł, że Metody " c z e r p a ł z d z i e ł a P la t o n a n i e t y l k o w y r a ż e n ia , a l e c a ł e z d a n ia " /Sym po- s i o n , G e s c h ic h te e i n e r l i t e r a r i s c h e n Form, P ad erb orn 1 9 3 1 ,s . 2 8 6 / . N a śla d o w n ic tw a t e g o n ie n a le ż y jed n a k o g r a n ic z a ć t y l k o do P l a t o n a , p o n ie w a ż Metodemu znane b y ły r ó w n ie ż in n e utw ory sy m p o ty c z n e , m .in . K s e n o fo n ta / n p . o p is a l e g o r i i C noty w p r o lo g u M e to d e g o /, A r y s t o t e l e s a , a naw et E p ik u r a . Dowodem wpływu A r y s t o t e l e s a na M etodego j e s t , a n a l o g i c z n e ja k u f i l o z o f a , c y t o w a n i e w ie r s z y Homera na p o p a r c ie sw ego w ykładu / I l i a d a I V ,3 ; VI 1 8 1 -1 8 3 ; O d y se ja X ,510^
M iędzy "U cztą" P la t o n a a "U cztą" M etodego zaobserw ow ać moż na z a s a d n ic z e r ó ż n i c e . U P la t o n a p o p r z e z d y s k u s je o E r o s ie d och o d z i s i ę do prawdy t z n . w y j a ś n ie n ia i s t o t y m i ł o ś c i b ę d ą o e j głów ną t e n d e n c j ą c a łe g o d i a l o g u . D la M etodego n a to m ia s t praw da, w a r to ś ć c n o ty j e s t j u ż zn an a od p o c z ą tk u . Celem z a ś d y s k u s j i j e s t j e j k a t e c h e t y c z n a p o p u la r y z a c j a i u k a z a n ie j e j p ię k n a . D z ię k i temu
"Uczta" M etodego s t a j e s i ę n ie t y l e d ia lo g ie m , co tr a k ta te m o c n o c ie d z ie w ic t w a .
B io r ą c pod uwagę p o d o b ie ń s tw a i r ó ż n ic e obu "Uczt" można p o w ie d z ie ć , że "U czta" M etodego z b l i ż o n a j e s t do "Uczty" P l a t o na z w ła s z c z a p o p r z e z swą s t r u k t u r ę z e w n ę tr z n ą b ę d ą cą j e d y n ie e - lem entem d ek o ra cy jn y m , j e j t r e ś ć n a to m ia s t j e s t z u p e łn ie nowa: sam d i a l o g , l i c z b a i im io n a d y s k u tu ją c y c h osób p r z y p o m in a ją bez w ą t p ie n ia iO p a n ie n e w a n g e lic z n y c h . Co w i ę c e j , le k t u r a "Uczty" M etodego p r z y w o d z i na p am ięć s c e n e r i ę a l i t u r g i c z n e j sy n a k sy c h r z e ś c i j a ń s k i e j . Wiemy bowiem z D z ie jó w A p o s t o ls k ic h / i 0 , 4 6 / i l i s t ó w św. Paw ła / i Kor 14; K ol 3 ,1 6 ; Ef 5 ,1 9 ; 1 Tym 2 , 1 / , że w K o ś c i e l e sta r o ż y tn y m i s t n i a ł y 2 r o d z a je s y n a k s: l i t u r g i c z n a - p o łą c z o n a z o f i a r ą e u c h a r y s ty c z n ą i a l i t u r g i c z n a - p o l e g a j ą c a na le k t u r z e i w y j a ś n ie n iu Pism a św . w p o łą c z e n iu ze śpiewem
88
psalmów. I s t n i e n i e te g o rod zaju synaks a lit u r g ic z n y c h p o tw ier dza h is t o r y k S o k ra tes inform u jąc o zeb ra n ia ch w iernych Aleksan d r i i w środy i p i ą t k i , podczas k tó ry c h e g z e g e c i c z y t a l i i wyjaś n i a l i Pismo ś w ., i że "w szystko odbywa s i ę jak na zwykłym nabo ż e ń s tw ie , a le bez p rzy stęp o w a n ia do ta jem n icy o łta r z a " /HE V,22, K azikow ski s . 3 7 9 / . A n a lo g iczn a syn aksa zd a je s i ę odżywać w "Ucz c ie " M etodego, zarówno w a p o s tr o fa c h do słu c h a c zek /n p .V I S ,s . 65: "0 p ięk n e d z ie w ic e " ; VII 2 , s . 6 7 : "Zwróćcie u w a g ę,d ziew ice" / w sp o so b ie prow adzenia d y s k u s ji: /n p . VII 9 , s . 7 i : " trzeb a s i ę w r e s z c ie d a le j z a s ta n o w ić , co p rzek a zu je Duoh w dalszym ciągu Psalm u"/ i w g e s ta o h , k tó r e mają w s o b ie c o ś poważnego, h ie r a ty c zn eg o i k a te c h e ty c z n e g o ; W t r a k c ie prowadzonej d y s k u s ji ujaw n ia j ą s i ę s z c z e g ó ły , k tó r e m u sia ły i s t n i e ć w umyśle i podświado m ości a u to r a . Tak, np. P r o c y lla mając przemawiać w s ta je z m iejs ca i udaje s i ę naprzód p rzed d rzw i, jakby na s t a ł e m ie jsc e do w y g ła sz a n ia mowy /V II l , s . 6 6 "Ona z a ś w s t a ła ,p o d e s z ła do drzwi
i r z e k ła t a k : " /, co przypomina e g z e g e tę u d a jącego s i ę na ambonę. Podobnie Tyzjane w y g ła sza swój enkomion s t o j ą c p rzed A rete /IX
i , s . 8 8 / , t a z a ś w innym m ie jsc u wzywa Agatę do za b ra n ia g ło su d o ty k a ją c j ą berłem /VI i , s . 6 2 / . Czyż n ie można w ty c h g estach d o s tr z e c r e m in is c e n c ji pewnych zwyczajów i rytów zw iązanych z synaksą ? Kiedy po w y g ło sze n iu swych enkomionów d z ie w ic e pod przewodnictwem T e k li - z w y c ię ż c z y n i ro zp o c zy n a ją śpiew hymnu po prawej s t r o n ie A r ety , przypomina t o c z y te ln ik o w i n ie ty lk o
śpiewaną a n ty fo n ic z n ą p salm odię pod przewodnictwem dyrygenta chóru, w ła ściw ą wschodnim zwyozajom litu r g ic z n y m , l e c z rów nież a tm o sferę s ta r o ż y tn e j synaksy a l i t u r g i c z n ę j . U jaw niają s i ę więc tu ta j a r ty s ty c z n e z d o ln o ś o i Metodego, k tó ry zm ie n ia ją c szkolny ch a ra k ter p o g ań sk iego sympozjonu i n ie n is z c z ą c je d n o ś c i stru k t u r a l n e j , p o t r a f i ł mu nadać nową t r e ś ć z a w ie r a ją c ą s z c z e g ó ły z zebrań i d y s k u s ji c h r z e ś c ij a ń s k ic h .
