Helena Trojańska – blondynka, brunetka czy może jednak rudowłosa?
Helena Trojańska – blondynka, brunetka czy może jednak rudowłosa?
Ważne daty
ok. 1200 r. p.n.e. – zdobycie Troi przez Achajów – według historyków 2 IX lub VIII w. p.n.e. – przypuszczalnie okres życia Homera
1871 r. – Heinrich Schliemann rozpoczyna wykopaliska na wzgórzu obok wioski Hissarlik w Turcji, gdzie szuka pozostałości antycznej Troi
Scenariusz dla nauczyciela
Źródło: online skills, licencja: CC0.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
s)dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi;
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
d) mity o wojnie trojańskiej i powrocie bohaterów spod Troi.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
Nauczysz się
charakteryzować postać Heleny Trojańskiej;
dostrzegać Helenę Trojańską w dziełach sztuki, w kulturze i literaturze;
wskazywać nawiązania do wojny trojańskiej i Heleny Trojańskiej we współczesnej literaturze i sztuce oraz poza sztuką.
Helena
Helena Trojańska – blondynka, brunetka czy może jednak
rudowłosa?
Antonio Canova, „Helena Trojańska”, 1812 r., Muzeum Wiktorii i Alberta, Londyn, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
„Helena i Parys”, 380-370 r. p.n.e., Muzeum Luwr w Paryżu, wikimedia.org, domena publiczna
„Porwanie Heleny”, fresk, XVIII w., Wenecja, wikimedia.org, domena publiczna
„Greckie statki”, naczynie czarnofigurowe, nieznana data powstania, wikimedia.org, domena publiczna
„Tarcza przedstawiająca oblężenie Troi”, około 1580-90 r., Miejskie Muzeum Sztuk, Nowy Jork, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło i tłumaczenie:
Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2
Menelāus īrātus erat, quia:
Multae nāvēs, multī mīlitēs convēnērunt.
Helena Menelāō fidēlis nōn erat.
Paris Spartam venit.
Narodziny Heleny
Francesco Melzi, „Leda z Łabędziem”, 1508 - 1515 r., Galeria Uffizi, Florencja, wikimedia.org, domena publiczna
Leda była żoną króla Sparty Tyndareosa. Olśniewająca uroda młodej władczyni budziła zachwyt w każdym, kto ją ujrzał. I właśnie Ledę w kąpieli zobaczył przypadkiem Zeus. Ogarnęła go żądza, nad którą nie potrafił zapanować. Leda jednak kochała swojego męża i była mu bardzo oddana. Władca bogów postanowił więc użyć podstępu, by zbliżyć się do wybranki. Przemienił się w łabędzia, po czym wezwał orła - swojego królewskiego ptaka - by zaaranżować scenę pościgu drapieżnika za niewinną ofiarą. W rzeczywistości ofiarą miała paść Leda. I tak się stało. Żona Tyndareosa, spostrzegłszy, że orzeł niemal już dopadł łabędzia, ulitowała się nad osaczonym ptakiem i udzieliła mu schronienia w swoich ramionach. Zaczęła czule gładzić nastroszone pióra zwierzęcia. Zeus wykorzystal sytuację i połączył się z Ledą w miłosnym akcie. Królowa złożyła później dwa jaja. Wykluło się z nich czworo dzieci: Polideukes i Klitajmestra oraz Kastor i Helena. Jako że Leda kochała się tamtej nocy zarówno z Zeusem - łabędziem, jak i ze swoim mężem Tyndareosem, powiadano, że Kastor i Klitajmestra są dziećmi króla Sparty,
natomiast Polideukes i Helena to potomkowie władcy Olimpu. Skorupki cudownych jaj zostały
umieszczone w świątyni, by upamiętnić narodziny niezwykłych czworaczków, wśród których znalazła się najpiękniejsza kobieta świata - Helena o łabędziej szyi.
źródło: Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem, Warszawa 2018, s. 256 Ćwiczenie 3
Popatrz na scenę z obrazu Francesco Melzi i odpowiedz, jak mają na imię dzieci, które właśnie wykluły się z jaja
Leda, Kastor, Helena i Polideukes Helena, Leda, Kastor i Klitajmestra Kastor, Klitajmestra, Helena i Polideukes
Helena i zalotnicy
W greckim micie widzimy Helenę najpierw jako bardzo młodą dziewczynę na spartańskim dworze. Kiedy dwaj przyjaciele [Polipojtes i Tezeusz] przyjechali, żeby ją porwać miała” dziesięć lub dwanaście lat.
“Tezeusz miał wówczas lat pięćdziesiąt. [...] Dwaj przyjaciele porwali dziewczynę wtedy, gdy odprawiała rytualny taniec ku czci Artemidy. Spartanie rzucili się w pogoń, lecz porywacze uciekli ku Przesmykowi Korynckiemu. Co sił w koniach pędzili do Aten, gdzie się zatrzymali, aby rzucać losy, komu ma przypaść Helena. Losowanie wskazało na Tezeusza. Ponieważ dziewczyna jeszcze nie dojrzała do małżeństwa, heros zawiózł ją do attyckiej gminy Afidnaj, gdzie nad Heleną miała czuwać matka jego, Ajtra.” Podczas nieobecności Tezeusza, który udał się do Podziemi, “Kastor i Polideukes wdarli się do Attyki, zdobyli Afidnaj i uwieźli stamtąd swoją siostrę, Helenę.
źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997
Dante Gabriel Rosse , „Helena Trojańska”, 1863 r., Muzeum Narodowe w Liverpool, liverpoolmuseums.org.uk, CC BY 3.0
Kiedy młoda piękność wróciła na dwór spartański jej ojciec Tyndareos zorientował się, że takie sytuacje mogą się powtarzać ze względu na niezwykłą urodę Heleny. Postanowił więc wydać ją za mąż. Na wieść o tym przybyło do Sparty dziewięćdziesięciu dziewięciu zalotników zdeterminowanych, by starać się o rękę najpiękniejszej dziewczyny na świecie. Król uznał, że przy tak dużej liczbie kandydatów nie obejdzie się bez rozlewu krwi, dlatego decyzję o wyborze męża pozostawił samej Helenie. Zobowiązał również zalotników do pomocy wybrankowi Heleny, gdyby ktoś w przyszłości zagroził szczęściu małżonków. Tak oto Helena sama zdecydowała, z kim spędzi życie i jej wybór padł na Menelaosa.
Małżonkom urodziła się wkrótce córka - Hermione.
Ćwiczenie 4
Zaznacz zdanie prawdziwe.
Powiadano, że Helena była córką Ledy i Zeusa.
Tezeusz był o wiele starszy od Heleny, kiedy porwał ją ze Sparty.
Do Sparty przybyło dziewięćdziesięciu dziewięciu zalotników gotowych walczyć o rękę Heleny.
Zeus przybrał postać orła, by uwieść Ledę.
Parys uwolnił Helenę z niewoli ateńskiej.
O jciec pozwolił Helenie zdecydować, kto zostanie jej mężem, a ona wybrała Menelaosa.
Helena i Parys
Peter Paul Rubens, „Sąd Parysa”, 1638 r., Muzeum del Prado, Madryt, museodelprado.es, CC BY 3.0
Historia Parysa i Heleny zaczęła się od wesela Peleusa i Tetydy:
Kiedy tak wesoło ucztowano, zjawił się nagle gość niepożądany: Eris, bogini niezgody. Zeus, znając jej swarliwy charakter, nie kazał jej posyłać zaproszenia. Przyszła, aby się zemścić. Rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem: “Dla najpiękniejszej”. Pomiędzy boginiami zakotłowało. Najgłośniej krzyczały Hera, Atena i Afrodyta. Każda chciała mieć jabłko dla siebie. Powstało takie piekło, że Zeus musiał się wmieszać.
Gdy się uciszyło, zapowiedział, że sędzią sporu czyni młodego pasterza, Parysa: której ów przyzna złote jabłko, ta je mieć będzie.
Niełatwe zadanie Parysa utrudniały jeszcze obietnice, które składały mu żądne zwycięstwa boginie. Hera obiecała mu władzę, Atena - mądrość, a Afrodyta - najcudniejszą kobietę na świecie, czyli Helenę. “Parys bez wahania oddał złote jabłko Afrodycie.
Jacques - Louis David, „Miłość Parysa i Heleny”, 1788 r., Muzeum sztuki dekoracyjnej, Paryż wikimedia.org, domena publiczna
Wkrótce po tym odkryto prawdziwe, królewskie pochodzenie Parysa. Młody książe niezwłocznie udał się do Sparty, by odebrać swoją nagrodę.:
Na dworze lacedemońskim podejmowano gościa serdecznie. Wszyscy byli mu radzi, a król Menelaos nie mógł odżałować, że ważne sprawy zmusiły go do wyjazdu. Żegnając się z Parysem prosił, aby jego dom uważał za własny i gościł w nim tak długo, dopóki on sam nie powróci. Tymczasem królewicz trojański jeszcze tej nocy porwał mu żonę, Helenę, i dojechał z nią do Troi. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca podeptał święte prawo gościnności. Postanowiono wojnę. Naczelne
dowództwo objął Agamemnon, król Argos i Myken, brat Menelaosa.
Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Wydawnictwo Puls 1992 r., s.
199 i 201
Ćwiczenie 5
Wybierz fotografię, która przedstawia Sąd Parysa.
Opis ilustracji A
Opis poprawnej ilustracji B Opis ilustracji C
Wojna Trojańska
Frederic Leighton, „Helena na murach Troi”, 1865 r., kolekcja prywatna, vigne e.wikia.nocookie.net, CC BY 3.0
Wojna trojańska trwała 10 lat i udział w niej brali zarówno ludzie, jak i bogowie. Zginęło w niej wielu dzielnych wojowników, m. in. Hektor czy zabity przez Parysa Achilles. Podobny los spotyka także samego Parysa, który ginie ugodzony zatrutą strzałą Filokteta. Po śmierci kochanka Helena zdradza Trojan i pomaga Grekom w zdobyciu miasta.
Antyczna famme fatale obawiała się, jak przyjmie ją porzucony wcześniej mąż. Całkiem słusznie zresztą, ponieważ wiedziony złością Menelaos zamierzał zabić wiarołomną żonę, kiedy jednak spojrzał na nią, nóż wypadł mu z ręki i zabrał ją do obozu.
Ćwiczenie 6
Śmierć Heleny
Frederick Sandys, „Helena Trojańska”, 1866 r., Muzeum Narodowe w Liverpool, Liverpoolmuseums.org.uk, CC BY 3.0
Dopóki żył Menelaos, Helena była bezpieczna u jego boku jako potężna królowa Sparty. Po śmierci męża znalazła się na łasce krewnych i poddanych, którzy nigdy nie wybaczyli jej nieszczęść, jakie sprowadziła na ojczyznę. Została wygnana ze Sparty. Udała się na wyspę Rodos, do swojej przyjaciółki Polykso. Sądziła, że znajdzie u niej schronienie na resztę życia. Kobieta jednak straciła w wojnie trojańskiej ukochanego męża i postanowiła się zemścić na Helenie. Przebrała trzy niewolnice za straszliwe Erynie - prastare bóstwa, które ścigają winnych przelanej krwi, doprowadzając swoje ofiary do szaleństwa. Odziane na czarno, z pochodniami w dłoniach, służące Polykso zaskoczyły Helenę w trakcie kąpieli. Bezbronna,
samotna i dręczona wyrzutami sumienia, najpiękniejsza kobieta świata powiesiła się na drzewie.
źródło: Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem., Warszawa 2018, s.
259 -261 Ćwiczenie 7
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu tabeli:
Rzymskim odpowiednikiem erynii są furie.
Termin femme fatale pochodzi z języka francuskiego.
Tetyda była matką Achillesa.
Erynie to boginie zgody i pojednania.
Femme fatale to kobieta, która wspaniale opiekuje się domem i rodziną.
Na weselu Peleusa i Tetydy Helena poznaje Parysa.
Słowniki
Słownik pojęć Erynie
mit. groźne, karzące boginie zemsty. Stały one przede wszystkim na straży nienaruszalności związków krwi; za zbrodnię popełnioną w rodzinie ścigały przestępcę nie tylko na ziemi, ale i w Hadesie. Wg Hezjoda były one dziećmi Gai, powstałymi z krwi Uranosa. Inni poeci nazywają je córkami Nocy i Gai.
Apollodor podaje ich imiona: Alekto, Tisifone i Megajra. Składano im w ofierze czarne owce, miód i kwiaty. Dla przebłagania nazywano je Eumenidami (j. łaskawymi). Przez Rzymian zwane Furiami.
Femme fatale
[wym. fam fatal] kobieta tajemnicza, piękna i wyrachowana, przynosząca zgubę zakochanym w niej mężczyznom.
Tetyda
mit. nereida, boginka morska niezwykłej piękności. Gdy ubiegali się o jej względy Zeus i Posejdon, Temida odkryła im, że Tetyda ma urodzić syna potężniejszego od swego ojca. Zrezygnowali więc obaj z uroczej boginki, wydając ją za mąż za tesalskiego władcę Peleusa. Tetyda była matką Achillesa.
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Francesco Melzi, „Leda z Łabędziem”, 1508 - 1515 r., Galeria Uffizi, Florencja, wikimedia.org, domena publiczna
Dante Gabriel Rosse , „Helena Trojańska”, 1863 r., Muzeum Narodowe w Liverpool, liverpoolmuseums.org.uk, CC BY 3.0
Peter Paul Rubens, „Sąd Parysa”, 1638 r., Muzeum del Prado, Madryt, museodelprado.es, CC BY 3.0
Jacques - Louis David, „Miłość Parysa i Heleny”, 1788 r., Muzeum sztuki dekoracyjnej, Paryż wikimedia.org, domena publiczna
Frederic Leighton, „Helena na murach Troi”, 1865 r., kolekcja prywatna, vigne e.wikia.nocookie.net, CC BY 3.0
Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, „Helena i Menelaos”, 1816 r., Zamek w Eu n, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Frederick Sandys, „Helena Trojańska”, 1866 r., Muzeum Narodowe w Liverpool, Liverpoolmuseums.org.uk, CC BY 3.0
Antonio Canova, „Helena Trojańska”, 1812 r., Muzeum Wiktorii i Alberta, Londyn, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
„Helena i Parys”, 380-370 r. p.n.e., Muzeum Luwr w Paryżu, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa, 2003
„Porwanie Heleny”, fresk, XVIII w., Wenecja, wikimedia.org, domena publiczna
„Greckie statki”, naczynie czarnofigurowe, nieznana data powstania, wikimedia.org, domena publiczna
J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990.
Oryginalna gazetka; Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.
