Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego ul. Nowy Świat 4, 00-497 Warszawa tel. 22 55 31 333 www.wuw.pl

(1)

(2)

Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii

Elżbieta Wagner-Czauderna Tadeusz Krawczyński vel Krawczyk

Laboratorium Chemii

skrypt dla studentów Międzywydziałowych Studiów

Ochrony Środowiska UW

Laboratorium chemii redakcyjna DOBRA!:Laboratorium chemii sklad 8/22/16 11:55 PM Page 1

(3)

Korekta

Małgorzata Galus Skład i łamanie

Pracownia DTP Aneta Osipiak-Wypiór

Pierwsze wydanie: Warszawa 2005 ISBN 978-83-235-2066-5 (druk) ISBN 978-83-235-2894-4 (pdf online) Wydanie VI, dodruk II, Warszawa 2017

Laboratorium chemii s1-2 DOBRE!.qxp_Laboratorium chemii sklad 21.07.2017 10:40 Strona 2

(4)

Autorzy serdecznie dzi´kujà

Pani prof. dr hab. Krystynie Pyrzyƒskiej

i Panu prof. dr. hab. Markowi Kalinowskiemu

za cenne uwagi, dotyczàce ostatecznej koncepcji pracy

Laboratorium chemii sklad:Laboratorium chemii sklad 9/7/15 11:43 AM Page 3

(5)

(6)

Spis treÊci

Zasady BHP w laboratorium chemicznym . . . 7

Regulamin laboratorium chemicznego dla studentów MSOÂ UW . . . 8

Tematy çwiczeƒ wykonywanych podczas zaj´ç „Laboratorium Chemii dla studentów MSOÂ UW” . . . 9

Sposób prowadzenia dziennika laboratoryjnego . . . 9

Warunki zaliczenia pracowni . . . 11

Zasady pracy w laboratorium chemicznym . . . 12

Równania reakcji chemicznych . . . 15

åwiczenia wst´pne (typy reakcji) . . . 24

ANALIZA JAKOÂCIOWA . . . 27

Analiza kationów I (Al³⁺, NH₄⁺, Ca²⁺, Mg²⁺) . . . 30

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Al³⁺ . . . 30

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu NH₄⁺. . . 31

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Ca²⁺. . . 31

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Mg²⁺ . . . 32

Sposób wykonania analizy kationów I . . . 34

Analiza kationów II (Ag⁺, Cu²⁺, Fe³⁺, Cr³⁺) . . . 37

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Ag⁺ . . . 37

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Cu²⁺ . . . 39

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Fe³⁺ . . . 40

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie kationu Cr³⁺ . . . 42

Sposób wykonania analizy kationów II . . . 44

Reakcje charakterystyczne dla poszczególnych kationów . . . 44

Analiza mieszaniny dwóch kationów . . . 46

Analiza anionów (SO₄^2–, CO₃^2–, C₂O₄^2–, PO₄^3–, Cl^–, I^–, NO₃^–) . . . 51

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu SO₄^2– . . . 51

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu CO₃^2– . . . 51

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu C₂O₄^2– . . . 52

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu PO₄^3– . . . 53

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu Cl^– . . . 54

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu I^–. . . 54

Reakcje charakterystyczne i wykrywanie anionu NO₃^–. . . 55

Sposób wykonania analizy anionów . . . 56

Reakcje charakterystyczne dla poszczególnych anionów . . . 57

Wykrywanie anionów w mieszaninach, zawierajàcych dwa aniony . . . 58

Analiza soli . . . 66

5

(7)

ANALIZA ILOÂCIOWA Iwona Paleska, Magdalena Maj-˚urawska . . . 68

Sposoby nastawiania mian roztworów . . . 69

Alkacymetria. Miareczkowanie kwasowo-zasadowe . . . 69

Nastawianie miana kwasu solnego . . . 72

Podstawowe wzory stosowane przy obliczeniach pH roztworów . . . 78

Przyk∏ady pytaƒ i zadaƒ do sprawdzianu koƒcowego . . . 79 Laboratorium chemii sklad:Laboratorium chemii sklad 9/7/15 11:43 AM Page 6

(8)

Zasady BHP w laboratorium chemicznym

1. Studentom zabrania si´:

– jedzenia, picia, ˝ucia gumy, palenia tytoniu oraz u˝ywania telefonów komór- kowych w sali çwiczeƒ;

– wykonywania jakichkolwiek doÊwiadczeƒ niezwiàzanych z tematem çwi- czeƒ, tzn. takich, które nie sà opisane i zalecane do wykonania w niniejszym skrypcie;

– przenoszenia na sto∏y laboratoryjne odczynników, które sà do dyspozycji wszystkich studentów pracujàcych na sali; z tymi odczynnikami nale˝y pra- cowaç w miejscu, w którym si´ znajdujà (na pó∏kach lub pod wyciàgami na koƒcu sali);

– samodzielnego zapalania palników.

2. Studentom nakazuje si´:

– nosiç odzie˝ ochronnà (fartuch laboratoryjny) w sali çwiczeƒ;

– pracowaç wy∏àcznie pod wyciàgiem, je˝eli jest to zalecane podczas przepro- wadzania eksperymentu;

– zachowaç szczególnà ostro˝noÊç podczas ogrzewania roztworów, czy roz- cieƒczania st´˝onych roztworów kwasów lub zasad;

– utrzymywaç swoje miejsce pracy (stó∏ laboratoryjny i jego otoczenie, z w∏à- czeniem ca∏ej sali çwiczeƒ) w porzàdku i czystoÊci;

– usuwaç roztwory soli metali ci´˝kich oraz roztwory, zawierajàce ciecze orga- niczne, do odpowiednich pojemników, a nie do zlewu;

– umyç d∏onie przed ka˝dym wyjÊciem z laboratorium;

– niezw∏ocznie zawiadomiç asystenta, przebywajàcego w sali çwiczeƒ, o zdarze- niu gro˝àcym studentom utratà zdrowia.

NIEPRZESTRZEGANIE PODANYCH ZASAD GROZI UTRATÑ ZDROWIA I STWARZA

ZAGRO˚ENIE DLA OTOCZENIA

7