Antoni Lewek
Kurs Homiletyczno-Katechetyczny na
ATK
Studia Theologica Varsaviensia 9/2, 164-168
bez uwagi i bezmyślnie, inni krytycznie i z korzyścią; słowa Bożego mamy nie tylko słuchać, lecz żyć według niego. 6) VI Niedziela po Zesłaniu Ducha Św.— temat: „Życie po śmierci w chrzcie”. Znak: biała czapeczka i czarna stuła. Pierwszą — kładzie się na głowę dziecka przy chrzcie, drugą — używa kapłan przy pogrzebie; przez chrzest umarliśmy dla grzechu, by żyć nowym życiem (Lekcja).
Oprócz wyżej wymienionych przykładowo przedmiotów prof. Nastainczyk pokazywał w kazaniach jeszcze inne rzeczy jako znaki symboliczne: klucz lalkę, książeczkę oszczędnościową, lustro, artystyczny kalendarz, duży nóż kuchenny, pasek, kielich mszalny itp.
Zdumieniem może napawać odwaga, z jaką Nastainczyk wybiera i przed stawia te oraz podobne przedmioty. Ma on jednak szczególną zdolność roz winięcia „poprawnego” kazania, wychodząc od ukazania owego znaku-poglą- du. Dla dzieci jest to zresztą metoda niewątpliwie najbardziej właściwa. Wia domo bowiem z psychologii rozwojowej, iż spośród władz poznawczych czło wieka najwcześniej i najżywiej rozwija się wyobraźnia. Poprzez wyobraźnię można stosunkowo najłatwiej dotrzeć do dziecka. Aby jednak móc zadziałać na wyobraźnię dziecka, ' należy dostarczyć mu materiału wyobrażeniowego, opartego na rzeczach, z którymi się ono spotkało. Dziecko przez długi okres swego życia nie dysponuje pojęciami ogólnymi i nie chwyta wszystkich re lacji między rzeczami. Dlatego wszelka terminologia o charakterze abstrak cyjnym jest dla dziecka zupełnie niezrozumiała. Mówiąc do dzieci, trzeba wciąż starać się nawiązywać do ich przeżyć, doświadczenia i wyobraźni. Nie tylko zresztą dzieciom, lecz również młodzieży i dorosłym pokazanie rzeczo wego symbolu czy znaku może ułatwić koncentrację ich uwagi na meryto rycznym przedmiocie kazania.
Ręcz oczywista, że przy wyborze i użyciu jakiegoś „znaku” w kazaniu trze ba się kierować wielką roztropnością duszpasterską. Niemniej jednak zasto sowanie go raz po raz w kazaniach, szczególnie dla dzieci, nie wydaje się być całkowicie pozbawione słuszności i bez pożytku. Znamienny jest fakt, iż opublikowany zbiór kazań W. Nastainczyka spotkał się z dużym zaintereso waniem wśród duszpasterzy niemieckich, o czym może świadczyć wznowie nie w krótkim czasie jego wydania w 3 tys. egzemplarzy. Książka ta jest niewątpliwie publikacją oryginalną i stanowi wartościowy wzór szczegółowe go zastosowania w kazaniach metody indukcyjnej, postulowanej przez współ czesną homiletykę.
S P R A W O Z D A N I A I R E C E N Z J E
KURS HOMILETYCZNO-KATECHETYCZNY NA ATK
Z zadowoleniem można stwierdzić, że w ostatnich latach daje się zauważyć u nas w Polsce coraz większe ożywienie na polu odnowy przepowiadania słowa Bożego. Głównym ośrodkiem postępującego ruchu odnowy kaznodziej skiej zaczyna się okazywać Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, a w szczególności Katedra Homiletyki na Wydziale Teologicznym, którą kie
[9] SP R A W O Z D A N IA I RECENZJE 165
ruje ks. doc. dr hab. Leszek Ku c , przewodniczący sekcji homiletycznej przy Episkopacie Polski. Od r. 1967 w tygodniu po Wielkanocy organizuje się rok rocznie na ATK zjazdy wykładowców homiletyki w seminariach duchownych. W tymże samym roku odbył się na ATK pierwszy po wojnie ogólnopolski Kurs Homiletyczny. Wielka frekwencja duszpasterzy z całej Polski na tym Kursie świadczyła o jego potrzebie i zainteresowaniu kapłanów problemem kryzysu i odnowy kaznodziejstwa. Nic też dziwnego, że począwszy od r. 1967 Akademia Teologii Katolickiej organizuje rokrocznie kolejne Kursy Homi letyczne.
W dniach 10—12 września 1970 r. odbył się na ATK czwarty z kolei Kurs
Homiletyczno-katechetyczny dla duchowieństwa pod hasłem: C h r y s t u s u czy
i w z y w a . Wzięło w nim udział ponad 500 kapłanów z całej Polski.
Kurs rozpoczął się Mszą św. koncelebrowaną przez pracowników nauko wych ATK pod przewodnictwem ks. bpa Jerzego S t r o b y . Homilię wygłosił ks. doc. dr hab. Leszek Ku c . Po przemówieniu powitalnym rektora ATK, ks. prof, dr Józefa I w a n i c k i e g o , słowo wprowadzające wygłosił P ry mas Polski, ks. kard. Stefan W y s z y ń s k i —· Wielki Kanclerz ATK, który mówił m. in. o trudnościach i sposobach realizacji odnowy posoborowej w Ko ściele na głównych odcinkach jego życia, a na zakończenie powiedział: „pra gnę dać wyraz swej wdzięczności dla Uczelni z Magnificencją Księdzem Rektorem Dr Iwanickim na czele i zespołem Wykładowców . Akademii — za to, że episkopatowi Polski i duchowieństwu pospiesza z pomocą w okresie wyjątkowo odpowiedzialnym za dalszy rozwój życia religijnego w naszej
ojczyźnie”. Następnie ks. bp Jerzy S t r o b a mówił na temat: S o b o r o w y
pfóptulat h o m i li i a p r o g r a m k a z n o d z i e j s k i e p i s k o p a t u P o ls k i na r o k 1970/71.
Mówca starał się wykazać, że ogólnopolskie programy kaznodziejskie są zharmonizowane z soborowymi postulatami kaznodziejstwa homilijnego, co wyjaśniał na przykładzie dwóch propozycji homilii opracowanych według za łożeń programu kaznodziejskiego 1970/71.
R e f e r a t y
Podczas Kursu wygłoszono 6 referatów. W pierwszym z nich pt. D la czego
t r z y czyta n ia ? ks. dr Edward S z t a f r o w s k i omówił najpierw zagadnienie roli biblijnego słowa Bożego w posoborowej odnowie życia Ludu Bożego, na
stępnie ukazał nowy O rd o le c t io n u m jako praktyczny wyraz soborowej odnowy
liturgicznej, a w końcu rozwinął odpowiedź na pytania: czy muszą być trzy czytania? — oraz co na temat trzech czytań mówi dotychczasowa praktyka? Reasumując stwierdził, że trzy lektury biblijne: 1° stanowią pełną realizację odnowy soborowej w mszalnej liturgii słowa, otwierając wiernym szeroko skarbiec Pisma św.; 2° nawiązują do pierwotnej tradycji kościelnej, ukazując przy tym w wielu wypadkach jedność obydwu Testamentów; 3° dostarczają
bogatego materiału homiletycznego dla postulowanej przez K o n s t y t u c j ę o li
tu r g ii homilii mszalnej.
Drugi referat zatytułowany: W s p ó ln o ta s ł u c h a c z y s ł o w a B ożego wygłosił
Homiletycznego, który zainicjował współpracę w podejmowanej problematyce między grupą homiletów i socjologów religii, mówca podkreślił konieczność uświadomienia sobie faktu, iż kościelna posługa słowa odbywa się zasadniczo we wspólnocie, podlega więc prawidłowościom socjoreligijnym w kształto waniu komunikacji tak w kaznodziejstwie jak i w katechezie. W związku z tym wskazał w wykładzie na mikro- i makrosocjologiczne uwarunkowania kształtujące grupę ludzi, których jako słuchaczy kazań czy jako katechizo- wanych nazywamy „wspólnotą słuchaczy”. Omówił też podstawowe techniki orientacyjne, dzięki którym duszpasterze mogą orientować się w społeczno-re- ligijnej specyfice grup swych słuchaczy.
W drugim dniu Kursu, po Mszy św. koncelebrowanej ·—· z homilią ks. dr Stanisława C z e r w i k a — ks. doc. dr hab. Stanisław - G r z y b e k wystąpił z referatem pt. Z a s a d y i n t e r p r e t a c j i P is m a św . Powołując się
na trzy fundamentalne dokumenty Kościoła: 1) Enc. D iv in o A f f l a n t e S p ir it u
(z 1943 r.), 2) Instrukcję Komisji Biblijnej w sprawie historyczności Ewangelii
(z 1964 r.) oraz 3) soborową konstytucję D ei V e r b u m (z 1965 r.) —· dotyczące
problematyki biblijńęj, referent podkreślił konieczność nieustannego stosowa nia hermeneutyki biblijnej oraz omówił ijowe reguły hermeneutyczne, wśród któryćh wyszczególnił regułę mówiącą o igtnieniu w Piśmie św. tzw. gatun ków literackich (np. opowiadania historyczne, zbiory praw, kroniki, nowele, midrasze, traktaty filozoficzne, poezję, listy, legendy i bajki), zasadę krytyki form literackich (Formgeschichte i Redaktionsgeschichte) oraz krytyki histo rycznej Pisma św., jak również regułę całościowego ujmowania (kontekstu)
Pisma św. W końcu ks. Grzybek zaznaczył za konstytucją D ei V e r b u m , iż
autorytatywnym i autentycznym interpretatorem Pisma św. jest Kościół, który
obowiązek ten wykonuje przez in e f fa b il e m a g i s t e r i u m Ecclesiae.
W kolejnym referacie pt. L i s t y A p o s to l s k i e w hom ilii i k a te c h e z ie ks. dr
Marian W o l n i e w i c z wskazał najpierw na fakt, iż nowy Ord o le c tio n u m
M issae wyznacza Listom Apostolskim miejsce środkowe pomiędzy czytaniem starotestamentowym a Ewangelią, co odpowiada w pewnym sensie chrono logii powstania ksiąg biblijnych i uwzględnia tradycyjnie uznawaną godność Ewangelii jako „słowa Pańskiego”; taki układ także pokazuje jedność obu Testamentów i historii zbawienia, której centrum jest Chrystus w swoim
m y s t e r i u m paschale. Następnie referent mówił o związkach rzeczowych i h a r monizacji tematycznej Listów Apostolskich z dwoma pozostałymi czytaniami oraz o próbach i sposobach „ubiblijnienia” kaznodziejstwa i katechezy.
W trzecim dniu Kursu, po Mszy św. koncelebrowanej — z homilią ks. doc. dr Bronisława D e m b o w s k i e g o — ks. dr Jan C h a r y t a ń s k i wygłosił wykład pt. Rola i m i e js c e P i s m a św . w k a te c h e z ie po S o b o r z e W a t y k a ń s k i m II. Prelegent podjął w nim problematykę zasadniczą dla dzisiej szej odnowy katechetycznej, rozważając w oparciu o dokumenty Vaticanum II zagadnienie miejsca Pisma św. w programie katechetycznym oraz problem ujmowania katechez biblijnych wyznaczonych programem. W pierwszej części referatu ks. Charytański przedstawił historyczny rozwój roli Pisma św. w k a techezie: od jego roli służebnej w dawniejszej (potrydenckiej) katechezie do współczesnego traktowania go jako istotnego źródła katechezy; natomiast
[11] SP R A W O Z D A N IA I RECENZJE 167
w drugiej części referatu naszkicował pracę katechezy przygotowującego ka techezę biblijną, ujmującą Pismo św. jako główne źródło, podkreślając obo wiązek odkrywania przez katechetę istotnego sensu perykopy biblijnej oraz konieczność stosowania w katechezie interpretacji egzystencjalnej Pisma św., uwzględniającej problemy i sytuację fizisiejszego człowieka.
Ostatni referat plenarny pt. J ę z y k B ib lii a j ę z y k k a z n o d z ie i wygłosił ks.
doc. dr hab. Leszek Ku c . Mówca przedstawił najpierw, jako podstawową, tezę homiletyczną: „głosimy to samo, co Chrystus i apostołowie, lecz nie tak samo”. Następnie dokonał szczegółowej analizy tejże tezy, rozważając zagad nienia: dlaczego „nie tak samo” oraz — w jakim znaczeniu jednak „to samo”?
K o n w e r s a t o r i a
W założeniach strukturalnych Kursu za element najważniejszy uważane były konwersatoria, które stanowiły teren bezpośredniego spotkania i wy-, miany myśli między uczestnikami a gronem prowadzącym Kurs oraz dlatego, że właśnie w pracy grup konwersatoryjnych dochodzi do wypracowania n aj bardziej konkretnych propozycji duszpasterskiego zastosowania zasad propo nowanych w wykładach plenarnych. Odbyło się łącznie 10 konwersatoriów: 5 homiletycznych i 5 katechetycznych. Każdy uczestnik Kur£u mógł wziąć udział przed i po południu, bądź to w jednym konwersatorium homiletycznym i w jednym katechetycznym, bądź też, stosownie do swoich zainteresowań, w dwu konwersatoriach homiletycznych lub w dwóch katechetycznych.
Podczas konwersatorium homiletycznego, prowadzonego przez homiletę, bi- blistę i socjologa religii, omawiano i dyskutowano określone tematy homilii, dla których punkt wyjścia stanowiły czytania mszalne, wzięte z Listów Apo stolskich. Przewodniczący każdemu konwersatorium homileta i ściśle współ pracujący z nim biblista zwracali szczególną uwagę na traktowanie czytań z Listów Apostolskich w powiązaniu z innymi czytaniami biblijnymi prze znaczonymi na wybrany dzień liturgiczny. Udział socjologa religii zaś miał zapewnić konfrontację tekstów Listów Apostolskich i projektów homilii z wa runkami i wymogami życia dzisiejszych wspólnot słuchaczy.
Konwersatorium I na temat: 1 L i s t ś w . P a w ł a w c z y t a n ia c h o k r e s u Boże go N a r o d z e n i a prowadzili: ks. dr M. B r z o z o w s k i (KUL) — homileta, ks. mgr Z. Z i ó ł k o w s k i (W-wa) — biblista i dr A. S t a n o w s k i (KUL) — socjolog. W konwersatorium II pt. K s z t a ł t o w a n i e ś w ia d o m o ś c i w s p ó l n o t y : L i s t y św . P a w ł a w o k r e s ie Bożego N a r o d z e n i a i po O b ja w ie n i u przewodniczyli: ks. mgr A. L e w e k (ATK) — homileta, ks. dr J. K u d a s i e w i c z (KUL) — biblista i d.r E. R e k ł a j t i s (ATK) — socjolog. Konwersatorium III zatytu łowane: W a r to ś c i s p o łe c zn e w s p ó l n o t y pop a sc h a ln e j: C z y ta n i a z L i s t ó w św. J a k u b a i J u d y T a d e u s z a odbywało się pod kierunkiem ks. W. B a s i s t y
(Katowice), ks. mgr W. K a l i s i a k a (W-wa) i ks. mgr Z. F o r t u n i a k a
(ATK). P o w s z e c h n o ś ć i e schatolo gia w ś w ia d o m o ś c i L u d u Bożego: C z y ta n i a z L i s t ó w ś w . P io t r a ■— oto temat konwersatorium IV, któremu przewodni
czyli: ks. dr A. Z u b e r b i e r (ATK), ks. mgr Z. G r z e g o r s k i (Poznań), ks. dr M. C z a j k o w s k i (Wrocław) i red. mgr A. W i e l o w i e y s k i
(W-wa). Wreszcie V konwersatorium homiletyczne pt. A p o k a l i p s a w o b e c d z i
s i e js z e j w s p ó l n o t y k o śc ie ln e j prowadzili: ks. dr T. O l s z a ń s k i (Kraków), ks. dr J. H o m e r s к i (Tarnów) i ks. mgr E. F o r m i с к i (ATK).
Zadaniem konwersatoriuów katechetycznych — pod kierunkiem katechety, biblisty i pedagoga-psychologa — było ukazać w oparciu o szczegółowy te mat Pisma św. metodę właściwego ujmowania elementu biblijnego w k ate chezie; metodę przygotowania i przeprowadzenia katechezy biblijnej. N aj pierw zabierał głos biblista, który odkrywał istotny sens danej perykopy, wprowadzając uczestników konwersatorium w problemy egzegetyczne. Psy- cho-pedagog zwracał uwagę na elementy konieczne do zrozumienia psychiki oraz potrzeb dziecka i młodzieży. Sprawą katechety było określenie tego, co ze swej wiedzy egzegetyczr.ej, którą musi znać dobrze sam katecheta czy katechetka, można przekazać uczniowi w danym okresie jego życia, jak rów nież, w jaki sposób katecheta ma podsuwać dzieciom i młodzieży odpowiedź na wezwanie uwarunkowane ich konkretnym życiem.
A oto poszczególne tytuły konwersatoriów katechetycznych i ich przewodni czący: I — K a t e c h e z a b ib l ij n a d la d z i e c i klas I—IV: ks. M. W o l n i e w i c z, ks. A. K o t l a r s k i ; II — K a t e c h e z a o T r ó j c y S w . w o p a rc iu o E w a n g e l i ę :
ks. J. C h m i e l , ks. Z. S z m i g i e 1, ks. L. W a r z y b о к; III — K a t e c h e z a
o ch rzcie w o p a rc iu o E w a n g e l i ę : ks. J. Ł a c h , ks. P. P o r ę b a , ks. E. L a- z a r o w i c z ; IV — E w a n g e l ic z n a k a te c h e z a o ż y c i u c h rz e śc ija ń sk im : ks. F. S z r e d e r , ks. E. W a j s z с z a k, ks. S. P a w l i n a ; V — O d p o w i e d z ia l n o ś ć s p o ł e c z n a c h rz e śc ija n in a w ś w i e t l e E wan gelii: ks. J. P y t e l , p. B. J a b ł o ń s k a , ks. J. T a r n o w s k i .
W ostatnim dniu Kursu specjaliści różnych dyscyplin teologicznych odpo wiadali na pisemne pytania kursantów, dotyczące strony merytorycznej i or ganizacyjnej tegorocznego Kursu. Uczestniczący w nim kapłani wyrażali m. in. uznanie dla jego sprawnej organizacji (nb. istniejącej dzięki przedsię biorczości dyrektora administracyjnego ATK, p. mgra Władysława D z i θ ά z i а к a), jak również postulat kontynuowania w następnych latach tego rodzaju Kursów Homiletyczno-duszpasterskich dla duchowieństwa polskiego.
A n to n i L e w e k
UWAGI NA MARGINESIE DZIEŁA K O S C l O Ł W P O L S C E
Tom 1-szy dzieła K o ś c ió ł w Polsce, opublikowany w 1968 r. przez wydaw
nictwo „Znak”, a przygotowany przez zespół pracowników naukowych Kato lickiego Uniwersytetu w Lublinie pod redakcją J. K ł o c z o w s k i e g o , zo stał przyjęty z ogólnym uznaniem. Godna podkreślenia jest zwłaszcza wy soka klasyfikacja, z jaką książka ta spotkała się ze strony В. K ü r b i s ó w- n y 1, osoby najbardziej powołanej do oceny tego rodzaju dzieła z racji swej
