ZAŁĄCZNIK NR 3 - DIAGNOZA OBSZARU GMINY MIĘDZYRZEC PODLASKI SŁUŻĄCA DELIMITACJI OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI

(1)

str. 0

ZAŁĄCZNIK NR 3 -

DIAGNOZA OBSZARU GMINY MIĘDZYRZEC PODLASKI SŁUŻĄCA

DELIMITACJI OBSZARU

ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI

2017

(2)

str. 1

SPIS TREŚCI

WSTĘP ... 2

1. DIAGNOZA STANU ISTNEJĄCEGO ... 5

1.1 POŁOŻENIE GMINY ... 5

1.2 WYZNACZONE OBSZARY REFERENCYJNE ... 6

1.3 SFERA SPOŁECZNA ... 9

1.3.1 ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNE ... 9

1.3.2 BEZROBOCIE ...14

1.3.3 WYKLUCZENIE SPOŁECZNE I UBÓSTWO ...22

1.3.4 BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE ...44

1.3.5 POZIOM EDUKACJI ...48

1.3.6 POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO ...52

1.4 SFERA ŚRODOWISKOWA ...57

1.5 SFERA GOSPODARCZA ...61

1.6 SFERA TECZNICZNA ...65

1.7 SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA ...70

2. DELIMITACJA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...75

2.1 METODOLOGIA DELIMITACJI OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH ...75

2.2 WYBÓR OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...87

3. MECHANIZMY WŁĄCZENIA INTERESARIUSZY W PROCES DELIMITACJI OSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ... 90

SPIS TABEL ... 94

SPIS MAP ... 94

SPIS RYSUNKÓW ... 94

SPIS WYKRESÓW ... 94

SPIS ZDJĘĆ ...96

(3)

str. 2

WSTĘP

Sporządzone opracowanie ma na celu wyznaczenie obszaru zdegradowanego i zaproponowanie obszaru do rewitalizacji na terenie Gminy Międzyrzec Podlaski. Zostało ona przygotowane zgodnie z zapisami następujących wytycznych: „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020”, „Zasadami programowania, wdrażania i wsparcia rewitalizacji w województwie lubelskim” oraz „Zasadami delimitacji obszarów rewitalizacji i definiowania programów rewitalizacji na terenach wiejskich województwa lubelskiego”.

Zakres terenowy opracowania obejmuje obszar gminy wiejskiej Międzyrzec Podlaski, o łącznej powierzchni 261 km^2. Analizy zmierzające do ustalenia zasięgu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wykonano dla całego obszaru gminy.

Zakres problemowy obejmuje zagadnienia dotyczące 5 obowiązkowych sfer (społecznej, gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej), w ramach których wykonano szczegółową, wieloczynnikową diagnozę obszaru gminy pod kątem potrzeby działań rewitalizacyjnych.

Przedstawiony dokument składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera charakterystykę gminy.

Druga cześć skupia się na wskazaniu metodologii wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, prezentacji zastosowanych wskaźników oraz wskazaniu na terenie gminy Międzyrzec Podlaski granic obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji.

Wykonane opracowanie przygotowano w oparciu o zapisy „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020” z dnia 2 sierpnia 2016 r.

Zgodnie z wytycznymi rewitalizacja rozumiana jest jako kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji.

Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych).¹

Pierwszym krokiem niezbędnym do podjęcia działań rewitalizacyjnych jest wyznaczenie obszaru zdegradowanego, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. W świetle wytycznych stan kryzysowy spowodowany jest koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer:

1Rozdział 3 punkt 1 „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na latach 2014-2020”

(4)

str. 3

a. gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw),

b. środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska),

c. przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych),

d. technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska).²

Wytyczne dopuszczają by obszar zdegradowany był podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych.

Po wyznaczeniu obszaru zdegradowanego gmina wyznacza obszar rewitalizacji, obejmującego całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy.

Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic.³

Podstawą formalno-prawną, obok wyżej wymienionych Wytycznych jest ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późniejszymi zmianami), a zwłaszcza jej art. 18 ust. 2 pkt 6, który określa tytuł do uchwalania programów rewitalizacji.

Dokument źródłowy zarówno dla programu rewitalizacji, jaki i przedmiotowej diagnozy, jest

„Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2014- 2020”⁴. Diagnozę gminy opracowano uwzględniając problemy zidentyfikowane w Strategii, analizując wskaźniki odpowiednie do zdiagnozowanych w niej problemów w skali sołectw, a następnie uzupełniając je analizą wskaźników gospodarczych, środowiskowych, infrastrukturalnych lub przestrzennych w tej samej skali.

Wśród problemów występujących na terenie gminy Międzyrzec Podlaski, które zostały wyartykułowane w „Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2014- 2020” znajdują się:

 ubóstwo – jako jeden z najbardziej znaczących składników warunkujących patologię życia społecznego;

4UCHWAŁA NR XXXVII/239/13 Rady Gminy Międzyrzec Podlaskiej z dnia 13 listopada 2013 r.

(5)

str. 4

 bezrobocie – powodujące, że standard życia wielu mieszkańców obniża się i rozszerza się obszar wykluczenia społecznego;

 uzależnienia i przemoc w rodzinie;

 niepełnosprawność;

 bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych;

 sytuacja osób starszych;

 brak mieszkań socjalnych oraz znikoma ilość mieszkań komunalnych - zasoby mieszkań komunalnych są niewystarczające w stosunku do potrzeb mieszkaniowych tych mieszkańców gminy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji życiowej.

(6)

str. 5

1. DIAGNOZA STANU ISTNEJĄCEGO 1.1 POŁOŻENIE GMINY

Gmina Międzyrzec Podlaski usytułowana jest w północnej części województwa lubelskiego, w zachodniej części powiatu bialskiego. Jest gminą wiejską prawie w pełni otaczającą miasto Międzyrzec Podlaski, w którym to znajduje się siedziba gminy. Gmina graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego:

 od południa z miastem Międzyrzec Podlaski i gminą Drelów (powiat bialski),

 od wschodu z gminą Biała Podlaska (powiat bialski),

 od zachodu z gminą Kąkolewnica (powiat radzyński) oraz gminą Trzebieszów (powiat łukowski),

 od północy z gminami Olszana, Zbuczyn i Huszlew (województwo mazowieckie).

Rysunek 1 Położenie gminy Miedzyrzec Podlaski na tle województwa lubelskiego i powiatu bialskiego

Źródło: https://pl.wikipedia.org; http://samorzad2014.pkw.gov.pl/

Gmina zajmuje powierzchnię 261 km², co stanowi niemal 9,5% powierzchni powiatu bialskiego (łącznie 2 754 km²) oraz 1,04% powierzchni województwa lubelskiego (25 155 km²). Cechuje się ona dobrym dostępem do dróg tranzytowych o znaczeniu regionalnym i krajowym. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe (nr 2 i nr 19) oraz dwie drogi wojewódzkie (nr 806 Łuków – Międzyrzec Podlaski i nr 813 Międzyrzec Podlaski- Parczew-Ostrów Lubelski-Łęczna). Poza tym biegnie tędy kolejowa magistrala Berlin – Moskwa. Gmina leży na drugim pod względem rangi węźle komunikacyjnym, na terenie województwa lubelskiego. Atutem jest więc dostępność komunikacyjna do dróg o znaczeniu międzynarodowym.

(7)

str. 6

W skład gminy wchodzi 35 miejscowości zgrupowanych w 33 jednostkach pomocniczych – sołectwach. Ważną cechą położenia gminy jest miasto Międzyrzec Podlaski jako oddzielna jednostka administracyjna szczebla lokalnego, ale jednocześnie ośrodek centralny gminy w znaczeniu funkcjonalnym. Miasto ma wpływ na aktywizację otaczającej go gminy Międzyrzec Podlaski. Jest również znaczącym centrum zdrowia, kultury, sportu i rekreacji.

1.2 WYZNACZONE OBSZARY REFERENCYJNE

Pierwszym etapem opracowania diagnozy było wyznaczenie na terenie gminy Międzyrzec Podlaski obszarów referencyjnych, w ramach których prowadzona była analiza mająca na celu wskazanie jednostek wymagających podjęcia działań rewitalizacyjnych. Niniejsza diagnoza obejmuje cały obszar gminy w podziale na ustalone jednostki referencyjne, a przeprowadzona została w oparciu o obiektywne i weryfikowalne mierniki oraz metody badawcze dostosowane do lokalnych uwarunkowań.

Zgodnie z „Zasadami delimitacji obszarów rewitalizacji i definiowania programów rewitalizacji na terenach wiejskich województwa lubelskiego” jako jednostkę referencyjną, w obrębie której prowadzona była szczegółowa analiza, przyjęto sołectwo.

Dla celów niniejszej diagnozy teren gminy Miedzyrzec Podlaski został podzielony na 33 obszary referencyjne – sołectwa. W poniżej tabeli zaprezentowano podstawowe dane dotyczące tychże jednostek.

Tabela 1 Charakterystyka poszczególnych jednostek referencyjnych - sołectw

Numer i nazwa obszaru referencyjnego -

sołectwa

Miejscowości wchodzące w skład

obszaru referencyjnego

Powierzchnia obszaru referencyjnego

(ha)

Udział powierzchni

w ogólnej powierzchni

gminy

Liczba mieszkańców

(osoby)

Udział mieszkańców

w ogólnej liczbie ludności

gminy

1. Bereza Bereza 826,08 3,17% 613 5,82%

2. Dołhołęka Dołhołęka 368,58 1,41% 32 0,30%

3. Halasy Halasy 597,54 2,29% 561 5,33%

4. Jelnica Jelnica 632,94 2,43% 542 5,15%

5. Koszeliki Koszeliki 274,22 1,05% 100 0,95%

6. Kożuszki Kożuszki 488,71 1,87% 267 2,54%

7. Krzewica Krzewica 514,47 1,97% 355 3,37%

8. Krzymoszyce Krzymoszyce 1 336,15 5,12% 117 1,11%

9. Łuby Łuby 450,34 1,73% 115 1,09%

10. Łukowisko Łukowisko 318,62 1,22% 281 2,67%

11. Łuniew Łuniew 1 324,97 5,08% 194 1,84%

12. Misie Misie 508,11 1,95% 814 7,73%

13. Pościsze –

Kolonia Wolańska Pościsze

1 786,09 6,85% 360,00 3,42%

Kolonia Wolańska

14. Przychody Przychody 923,05 3,54% 513 5%

15. Manie Manie

1 077,47 4,13% 261,00 2,48%

Przyłuki

16. Puchacze Puchacze 456,17 1,75% 243 2,31%

17. Rogoźnica Rogoźnica 801,93 3,07% 511 4,85%

(8)

str. 7 Numer i nazwa

obszaru referencyjnego -

sołectwa

Miejscowości wchodzące w skład

Powierzchnia obszaru referencyjnego

(ha)

Udział powierzchni

w ogólnej powierzchni

gminy

Liczba mieszkańców

(osoby)

Udział mieszkańców

w ogólnej liczbie ludności

gminy 18. Rogoźnica

Kolonia Rogoźnica Kolonia 712,13 2,73% 125 1,19%

19. Rogoźniczka Rogoźniczka 648,81 2,49% 209 1,99%

20. Rudniki Rudniki 129,20 0,50% 91 0,86%

21. Rzeczyca Rzeczyca 1 119,56 4,29% 899 8,54%

22. Sawki Sawki 337,02 1,29% 122 1,16%

23. Sitno Sitno 466,17 1,79% 301 2,86%

24. Strzakły Strzakły 659,89 2,53% 401 3,81%

25. Tłuściec Tłuściec 955,46 3,66% 467 4,44%

26. Tuliłów Tuliłów 794,38 3,04% 407 3,87%

27. Utrówka Utrówka 2 565,30 9,83% 89 0,85%

28. Wólka

Krzymowska Wólka Krzymowska 370,78 1,42% 136 1,29%

29. Wysokie Wysokie 478,21 1,83% 461 4,38%

30. Zasiadki Zasiadki 701,49 2,69% 196 1,86%

31. Zaścianki Zaścianki 2 370,02 9,08% 206 1,96%

32. Zawadki Zawadki 381,10 1,46% 77 0,73%

33. Żabce Żabce 718,25 2,75% 460 4,37%

SUMA: 26 093,21 100% 10 527 100%

Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski

(9)

str. 8 Mapa 1 Sołectwa i miejscowości gminy Międzyrzec Podlaski

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski

(10)

str. 9

1.3 SFERA SPOŁECZNA

1.3.1 ZAGADNIENIA DEMOGRAFICZNE

Na koniec 2015 roku obszar gminy Miedzyrzec Podlaski zamieszkiwało łącznie 10 526 osób, w tym 49,78% stanowiły kobiety, a 50,22% mężczyźni (w Polsce średnio gminy zamieszkuje 52% kobiet).

W 2015 roku gęstość zaludnienia w gminie Międzyrzec Podlaski kształtowała się na niskim poziomie. Wynosiła ona 40,34 os./km². Gmina charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem gęstości zaludnienia. Wśród jednostek referencyjnych o największej gęstości zaludnienia znajdują się sołectwa: Halasy (93,88 os./km²), Jelenica (85,63 os./km²), Łukowisko (88,19 os./km²), Misie (160,20 os./km²), Rzeczyca (80,30 os./km²) i Wysokie (96,40 os./km²).

Natomiast jednostki referencyjne o najmniejszej gęstości zaludnienia to: Dołhołeka (8,68 os./km²), Krzymoszyce (8,76 os./km²), Łuniew (14,64 os./km²), Utrówka (3,47 os./km²) i Zaścianki (8,69 os./km²),

Wśród niekorzystnych procesów demograficznych, które zachodzą na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski jest zjawisko systematycznego, choć niezbyt dużego wyludniania się obszaru gminy. Na przestrzeni lat 2013-2015 z terenu gminy (pomimo zauważalnego zjawiska suburbanizacji⁵) ubyło łącznie 52 mieszkańców. Szczególnie niepokoi fakt, że do końca 2010 roku liczba mieszkańców gminy rosła, natomiast os tegoż roku spada systematycznie. Ogólna liczba mieszkańców w badanym okresie zmniejszyła się więc o 0,49% (średnia dla gminy).

Uwzględniając populację poszczególnych jednostek referencyjnych możemy zaobserwować, że najmniej korzystna sytuacja kształtuje się w sołectwach, w których odnotowano w latach 2013-2015 procentowy spadek liczby ludności znacznie przewyższający średnią gminny. Do sołectw tych należą: Dołhołeka (spadek o 3,33%), Kożuszki, (spadek o 3,96%), Krzewica (Manie (spadek o 5,24%), Rogoźniczka (spadek o 4,57%), Rudniki (spadek o 5,21%), Sawki (spadek o 8,27%), Wólka Krzymowska (spadek o 5,56%), Zasiadki (spadek o 4,85%), Zawadki (spadek o 4,94%), i Żabce (spadek o 3,56%). W obrębie gminy znajdują się również obszary, w których odnotowano wzrost liczby mieszkańców w badanym okresie. A są to sołectwa:

Bereza (wzrost o 0,49%), Halasy (wzrost o 0,36%), Jelenica (wzrost o 1,31%), Łukowisko (wzrost o 0,72%), Pościsze-Kolonia Wolańska (wzrost o 2,87%), Przychody (wzrost o 1,99%), Rogoźnica (wzrost o 0,39%), Rogoźnica Kolonia (wzrost o 2,46%), Rzeczyca (wzrost o 4,53%), Sitno (wzrost o 3,79%), Tuliłów (wzrost o 0,74%) i Utrówka (wzrost o 1,14%).

Tabela 2 Liczba i zmiana liczby ludności w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne Numer i nazwa obszaru

referencyjnego - sołectwa

Liczba mieszkańców [osoby] Zmiana liczby ludności w latach

2013-2015 (%)

2013 2014 2015

1. Bereza 610 603 613 0,49

2. Dołhołęka 33 32 32 -3,03

3. Halasy 559 558 561 0,36

4. Jelnica 535 531 542 1,31

5. Koszeliki 102 100 100 -1,96

5Suburbanizacja to zjawisko związane z rozwojem miast oraz realokacji z miast miejsc zamieszkania oraz usług i pracy na obszary podmiejskie.

(11)

str. 10

6. Kożuszki 278 276 267 -3,96

7. Krzewica 363 358 355 -2,20

8. Krzymoszyce 118 117 117 -0,85

9. Łuby 120 116 115 -4,17

10. Łukowisko 279 283 281 0,72

11. Łuniew 194 194 194 0,00

12. Misie 817 825 814 -0,37

13. Pościsze - Kolonia Wolańska 350 359 360 2,86

14. Przychody 503 512 513 1,99

15. Manie 275 263 261 -5,09

16. Puchacze 243 236 243 0,00

17. Rogoźnica 509 509 511 0,39

18. Rogoźnica Kolonia 122 127 125 2,46

19. Rogoźniczka 219 213 209 -4,57

20. Rudniki 96 89 91 -5,21

21. Rzeczyca 860 883 899 4,53

22. Sawki 133 130 122 -8,27

23. Sitno 290 296 301 3,79

24. Strzakły 413 407 401 -2,91

25. Tłuściec 476 465 467 -1,89

26. Tuliłów 404 403 407 0,74

27. Utrówka 88 90 89 1,14

28. Wólka Krzymowska 144 142 136 -5,56

29. Wysokie 470 470 461 -1,91

30. Zasiadki 206 202 196 -4,85

31. Zaścianki 211 206 206 -2,37

32. Zawadki 81 78 77 -4,94

33. Żabce 477 473 460 -3,56

SUMA: 10 578 10 546 10 526 -0,49

Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski

Przyczyn spadku liczby mieszkańców gmin Miedzyrzec Podlaski należy upatrywać miedzy innymi w migracji w celach zarobkowych. W 2014 roku saldo migracji na 1000 mieszkańców wyniosło dla gminy minus 3,7 Na przestrzeni kilku ostatnich lat (2009-2014, z wyjątkiem roku 2013) współczynnik salda migracji utrzymywał się w gminie na ujemnym poziomie.

Jednocześnie zauważalne jest pozytywny trend dodatniego przyrostu naturalnego, który odnotowuje się na terenie gminy od kilku lata (od 2010 roku, z wyjątkiem 2013 roku). ⁶ Jednocześnie należy zaznaczyć, że zarówno trend migracji, jak i przyrostu naturalnego nie ma charakteru stałego.

6Na podstawie danych: Banku Danych Lokalnych GUS

Pomimo dobrze rozwijającej się infrastruktura w dziedzinie budownictwa domów jednorodzinnych (zwłaszcza w miejscowościach przyległych do Międzyrzeca Podlaskiego:

Rzeczyca, Tuliłów, Bereza, Pościsze) oraz zainteresowaniem mieszkańców miasta w zakresie osiedlania się na terenie gminy, liczba jej mieszkańców z roku na rok maleje.

W trakcie konsultacji społecznych wskazywano, że zmniejszanie się liczby ludności w gminie jest w dużej mierze spowodowane odpływem młodych mieszkańców, którzy decydują się na zamieszkanie poza gminą. Na taki stan rzeczy wpływają przede wszystkim słabe perspektywy znalezienia pracy w gminie.

(12)

str. 11

Wśród negatywnych zjawisk demograficznych zauważalnym na obszarze analizowanej gminy znajduje się problem stopniowego starzenia się społeczeństwa. Wskazuje na to piramida wieku i płci, którą zaprezentowano poniżej. Niemal we wszystkich grupach wiekowych liczba mężczyzna jest większa niż kobiet. Jedynie w grupie wiekowej 65 i więcej lat liczebność kobiet przekracza liczebność mężczyzn. Jest to zjawisko charakterystyczne dla całego kraju – zgodnie ze statystykami mężczyźni żyją krócej niż kobiety.

Wykres 1 Piramida wieku i płci mieszkańców gminy Międzyrzec Podlaski w 2015 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS

Kształt piramidy wieku mieszkańców analizowanej gminy wskazuje na stacjonarny (zastojowy) tryb społeczeństwa – przejściową fazę pomiędzy społeczeństwem młodym a starym.

Zjawisko starzenia się populacji, zarówno miast, jak i wsi, zaczyna być coraz bardziej odczuwalne. Niesie ze sobą konieczność zmiany funkcji obiektów i przestrzeni, które powinny coraz bardziej być przystosowane do potrzeb coraz liczniejszej grupy seniorów. Wskaźnikiem, który najtrafniej oddaje to zjawisko i pozwala na ocenę struktury demograficznej ludności zamieszkującej gminę Miedzyrzec Podlaski jest odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni powyżej 65 lat oraz kobiety powyżej 60 lat). Aktualna, jak również prognozowana, liczba osób w wieku poprodukcyjnym wskazuje na zmiany potrzeb użytkowników przestrzeni, budynków, a także na możliwe obniżenie się dochodów części gospodarstw.

Wskaźnik ten na obszarze gminy Miedzyrzec Podlaski wynosił w 2015 roku 18,53%, co świadczy o wysokim poziomie starzenia się struktur demograficznych w gminie. Silną koncentrację problemu możemy zaobserwować w większości jednostek referencyjnych.

W jednostkach tych udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej licznie mieszkańców był bowiem wyższy od średniej gminnej. Do obszarów szczególnej koncentracji osób w wieku poprodukcyjnym należą sołectwa: Krzymoszyce (29,91%), Łukowisko (24,56%), Sawki (24,59%), Wólka Krzymowska (24,26%), Zasiadki (26,02%). Najlepszą sytuacje w zakresie badanego wskaźnika odnotowano natomiast w sołectwach: Halasy (13,37%), Zaścianki (13,11%) oraz Żabce (14,57%).

(13)

str. 12 Wykres 2 Udział liczby osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski

Problem starzenia się społeczeństwa jest szczególnie widoczny w części z analizowanych jednostek referencyjnych. Pomimo ogólnej, choć nieznacznej tendencji spadkowej udziału osób w wieku poprodukcyjnym w populacji ludności gminy (na przestrzeni lat 2013-2015 odnotowano spadek na poziomie 6,73%), w 6 jednostkach zanotowano przyrost tegoż wskaźnika. Wśród jednostek tych znalazły się: Koszeliki (wzrost o 2,00%), Łuby (wzrost o 8,70%), Sawki (wzrost o 2,20%), Strzakły (wzrost o 2,99%), Utrówka (wzrost o 5,47%) oraz Zaścianki (wzrost o 2,43%). W zakresie pozostałych jednostek zaobserwowano pozytywną zmianę: udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności uległ na przestrzeni lat 2013-2015 spadkowi.

18,92 21,88 13,37

19,37 21,00 20,60 17,75

29,91 21,74

24,56 22,68 17,57

16,94 20,27

22,99 16,05

17,61 19,20

21,05 15,38

17,91

24,59 13,95

19,70 17,77

18,43 17,98

24,26 16,49

26,02 13,11

20,78 14,57

0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00

Bereza Dołhołęka Halasy Jelnica Koszeliki Kożuszki Krzewica Krzymoszyce Łuby Łukowisko Łuniew Misie Pościsze-Kolonia Wolańska Przychody Manie Puchacze Rogoźnica Rogoźnica Kolonia Rogoźniczka Rudniki Rzeczyca Sawki Sitno Strzakły Tłuściec Tuliłów Utrówka Wólka Krzymowska Wysokie Zasiadki Zaścianki Zawadki Żabce

Średnia gminy = 18,53

(14)

str. 13 Wykres 3 Zmiana udziału liczby osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności w latach 2013-2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski -6,15

-9,77

-1,67 -4,03

2,00 -9,10

-3,85 -4,60

8,70 -4,85

-4,35 -6,80 -5,86

-7,30 -10,96

-9,30

-4,63 -13,24

-7,79

-1,54 -16,75

2,20 -5,90

2,99 -3,86

-10,30

5,47 -10,41

-7,76 -9,15

2,43 -0,99

-10,93

-20,00 -15,00 -10,00 -5,00 0,00 5,00 10,00

Średnia gminy = - 6,73

Stosunkowo wysoki udział osób w wieku poprodukcyjnym rodzi problemy związane m.in.

z koniecznością zapewnienia stosownej opieki osobom starszym, niskim udziałem osób starszych w życiu społecznym, niewielkimi możliwościami kontynuowania przez osoby starsze aktywności zawodowej (ryzyko ubóstwa). W trakcie konsultacji społecznych sugerowano także potrzebę likwidacji barier architektonicznych w obiektach użyteczności publicznej, a także w miejscach powszechnie uczęszczanych. Poza tym seniorzy podkreślali, że na terenie gminy brakuje zarówno miejsc, jak i wydarzeń, które mogłyby zintegrować i zbliżyć młodszych i starszych mieszkańców. Brakuje też działań w obszarze wsparcia psychologicznego dla osób starszych, w niewielkim stopniu prowadzone są też działania z zakresu wzmacniania potencjału osób starszych w celu rozwoju osobistego, aktywności i samorealizacji najstarszego pokolenia (usługi edukacyjne, szkolenia oswajające osoby starsze z nowymi technologiami).

Wśród najczęściej zgłaszanych przez seniorów problemów znajdują się: samotność (często wynikająca ze złych relacji rodzinnych bądź też z braku czasu najbliższych członków rodziny), choroby i niepełnosprawność, niewystarczające środki finansowe na utrzymanie, poczucie nieprzydatności (związane z zanikaniem rodzin wielopokoleniowych).

(15)

str. 14

1.3.2 BEZROBOCIE

Jednym z głównych zjawisk kryzysowych zachodzącym w sferze społecznej, silnie związanym z innymi negatywnymi procesami, jest bezrobocie. Bezrobocie, w szczególności długotrwałe (przekraczające 12 miesięcy), jest bardzo niekorzystne społecznie, gdyż wpływa negatywnie zarówno na warunki bytowe jednostki lub rodziny (długotrwały brak stałego wynagrodzenia, uzależnienie od wsparcia z systemu pomocy społecznej), jak również kondycję psychofizyczną (zaburzenia zdrowia psychicznego, dolegliwości psychosomatyczne) oraz społeczną (pogłębiająca się izolacja społeczna, spadek aktywności osoby pozostającej bez pracy). Czynniki te bardzo często skutkują wzrostem ubóstwa, pogłębiają stan wykluczenia zawodowego i społecznego (np. zanik posiadanych kwalifikacji zawodowych i trudności w przystosowaniu się do zmieniających się zasad funkcjonowania rynku pracy), a także mogą prowadzić do pojawienia się patologicznych zjawisk takich jak: nadużywanie alkoholu, przestępczość. Negatywne skutki bezrobocia odciskają również piętno na funkcjonowaniu rodziny osoby pozostającej bez pracy. W szczególności dotyczy to dzieci osoby bezrobotnej, które odczuwając własną sytuacją materialną jako gorszą, w porównaniu do swoich rówieśników, stopniowo mogą izolować się, co jest dotkliwym ograniczeniem naturalnych potrzeb związanych z rozwojem intelektualnym i społecznym. Bezrobocie jest również przyczyną zaniechanie uczestnictwa w życiu kulturalnym i społecznym.

Jednocześnie należy podkreślić, że statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duży stopień tzw. bezrobocia ukrytego oraz powszechności „pracy na czarno”.

Biorąc pod uwagę bardzo duże znaczenie zjawiska bezrobocia, jego analizę na obszarze gminy Międzyrzec Podlaski przeprowadzono w możliwie szerokim zakresie obejmującym m. in.: udział osób bezrobotnych z terenu gminy w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym oraz dynamikę zmiany tych danych na przestrzeni lat 2013-2015, udział osób bez kwalifikacji zawodowych w ogóle osób bezrobotnych z terenu gminy oraz okres pozostawania bez pracy – udział osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy) w liczbie mieszkańców gminy w wieku produkcyjnym.

Na przestrzeni analizowanego okresu, tj. w latach 2013-2015, zjawisko bezrobocia na terenie gminy Międzyrzec Podlaski charakteryzowało się pozytywnym trendem. Liczba osób bezrobotnych pochodzących z obszaru gminy, zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej, ulegała sukcesywnemu spadkowi. W 2013 r. wynosiła ona 552 osoby, w 2014 r. – 539, a w 2015 r. - 458. Liczba osób bezrobotnych spadła o 94 osób, co stanowi 17%-owy spadek. W badanym okresie wzrósł udział bezrobotnych z prawem do zasiłku (z 8% w 2013 roku do 9% w roku 2015). W badanym okresie zmalała również liczba osób długotrwale bezrobotnych - powyżej 12- miesięcy (2013 r. – 315 osób, 2014 r. – 315 osób, 2015 r. – 254 osoby). Wśród bezrobotnych przeważającą większość stanowiły osoby do 50 roku życia. Z roku na rok na terenie gminy wzrasta natomiast liczbo bezrobotnych powyżej 50 roku życia. W latach analizy udział tychże bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych kształtował się odpowiednio na poziomie: 12,5%, 14,8%, 15,7%. Zwiększa się również udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w gminie (2013 r. – 23,7%, 2014 r. – 26,7%, 2015 r. – 27,1%).

(16)

str. 15 Tabela 3 Bezrobotni w gminie Międzyrzec Podlaski na przestrzeni lat 2013-2015

Wyszczególnienie

Rok

2013 2014 2015

Zmiana w latach 2013-

2015 (%)

Liczba osób bezrobotnych 552 539 458 -17,03

Liczba osób bezrobotnych uprawnionych

do pobierania zasiłku 45 40 42 - 6,66

Liczba osób długotrwale bezrobotnych

(powyżej 12 m-cy) 315 315 254 - 19,37

Liczba osób bezrobotnych do 50 roku

życia 483 459 386 - 20,01

Liczba osób bezrobotnych powyżej 50

roku życia 69 80 72 + 4,35

Liczba osób bezrobotnych bez

kwalifikacji zawodowych 131 144 124 - 5,34

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim

Pierwszym ze wskaźników, za pomocą którego dokonano identyfikacji koncentracji problemu bezrobocia jest liczba osób bezrobotnych przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Ze względu na fakt, że zjawisko bezrobocia jest dość zróżnicowane wewnętrznie, przydatność takiego wskaźnika bywa niejednokrotnie ograniczona. Nie pozwala on bowiem na wyczerpującą identyfikację obszarów szczególnie dotkniętych zjawiskiem bezrobocia. Sytuacja taka ma również miejsce w przypadku gminy Międzyrzec Podlaski.

Dlatego analizie poddano także wskaźniki dotyczące: liczby osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12-miesięcy) przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym oraz dynamikę zmiany ww. wskaźników w latach 2013-2015. Przeanalizowano również udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych.

Przy uwzględnieniu potencjału ludnościowego poszczególnych jednostek referencyjnych wskaźnik obrazujący liczbę osób bezrobotnych przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym najmniej korzystnie kształtował się w zakresie sołectw:

 Halsy – 6,13 punktów procentowych powyżej średniej gminy,

 Koszeliki - 6,07 punktów procentowych powyżej średniej gminy,

 Sitno – 4,89 punktów procentowych powyżej średniej gminy.

Najlepiej sytuacja wygląda w sołectwie Kożuszki, gdzie wskaźnik udziału osób bezrobotnych wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2015 roku wyniósł 2,55 (4,50 punktów procentowych poniżej średniej dla gminy). Za nim plasują się sołectwa: Łukowisko (4,39 punktów procentowych poniżej średniej), Zaścianki (4,01 punktów procentowych poniżej średniej), Łuby (3,97 punktów procentowych poniżej średniej) i Krzewica (3,76 punktów procentowych poniżej średniej).

(17)

str. 16 Wykres 4 Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Miedzyrzecu Podlaskim przypadająca 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (osoby)

Analiza zarówno pierwszego ze wskaźników, jaki i dynamiki zmiany liczby osób bezrobotnych z terenu gminy Międzyrzec Podlaski, zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej, przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na przestrzeni lat 2013-2015 potwierdza, że z najgorszą sytuacją mamy do czynienia w sołectwach Halasy i Koszeliki. Poza tym niekorzystnie oba wskaźniki kształtują się dla jednostek Zawadki, Puchacze i Łuniew. W pozostałych jednostkach referencyjnych obserwujemy spadek udziału osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym. W grupie tej znalazły się zarówno jednostki, w obrębie których odnotowano spadek udziału osób bezrobotnych znacznie przekraczający średnią dla gminy (m.in.

Dołhołęka – minus 65,22%, Łukowisko – minus 66,00%, Łuby – minus 68,79%), jak i te, w których co prawda nastąpił spadek badanego wskaźnika, ale przyjął on wartości niższe niż średnia dla gminy (np. Wysokie –minus 10,11%, Sitno – minus 9,21%).

6,93

8,70

13,17 7,29

13,11 2,55

3,29

4,84 3,08

2,65

8,26 7,05

8,07 7,57 5,96

8,33 6,17

5,26

7,35 3,17

8,20 5,71

11,93 6,02

5,96

7,47 3,51

3,66

8,42 4,42

3,03

8,00 6,40

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00

(18)

str. 17 Wykres 5 Zmiana udziału osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w latach 2013- 2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%)

Kolejnym wskaźnikiem istotnym z punktu widzenia analizy natężenia zjawiska bezrobocia jest wskaźnik liczby osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12-tu miesięcy) przypadający na 100 osób w wieku produkcyjnym. Umożliwia on dokładną identyfikację obszarów, na których bezrobocie przyjmuje charakter trwałej postawy społecznej części mieszkańców. W 2015 roku liczba osób długotrwale pozostających bez pracy na terenie gminy Miedzyrzec Podlaski wynosiła 254. W okresie od 2013 r. do 2015 r. liczba bezrobotnych długotrwale obniżyła się o 61 osób (o 19,38%). Liczba osób długotrwale bezrobotnych przypadająca 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2015 roku kształtował się na poziomie 3,91.

Koszeliki i Halasy to sołectwa o jednym z największych w gminie udziałach osób długotrwale bezrobotnych (powyżej w 12 miesięcy) przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym danej jednostki referencyjnej. W obu przypadkach wskaźnik przekracza średnią dla gminy, kształtującą się na poziomie 3,91. W zakresie pierwszego z nich wskaźnik

-18,32 -65,22

8,24 -23,36

19,91 -41,04

-20,40

0,00 -68,79

-66,00

44,04 -18,34

-38,21

-0,66

19,95 9,72 -4,17

-35,09 -48,53 -49,21

-6,63

44,76 -9,21

-10,35 -3,38 -28,60 -50,00

-47,56

-10,11

72,57 -30,81

36,00 -41,84

-80,00 -60,00 -40,00 -20,00 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00

Średnia gminy = - 16,31

(19)

str. 18

przewyższył średnią referencyjną o 5,93 punktów procentowych, natomiast w zakresie drugiego o 2 punkty. Niepokojąco wygląd on również w obrębie sołectwa Sitno, gdzie w 2015 roku kształtował się on na poziomie wyższym od średniej o 4,04. Najlepszą sytuację zaobserwowano w sołectwach: Sawki i Rudniki, gdzie w 2015 roku nie było osób długotrwale bezrobotnych.

Wykres 6 Liczba osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (osoby)

3,20 4,35

5,91 4,37

9,84 1,27

2,82 3,23 1,54

1,99

3,31 3,72

4,50 4,61 1,99

4,49 3,09

5,26 4,41 0,00

4,01 0,00

7,95 5,22

2,98

4,56 1,75

3,66

5,05 2,65

1,52 2,00

4,38

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00

(20)

str. 19 Wykres 7 Zmian liczby osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białej Podlaskiej przypadającej na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lat, kobiety 18-59 lat) w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%)

Badając zjawisko bezrobocia przez pryzmat okresu pozostawania bez pracy warto przyjrzeć się szczegółowo również i dynamice zmiany liczby osób długotrwale bezrobotnych przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Analiza tego wskaźnika umożliwia bowiem wyznaczenie obszarów, na których zachodzące procesy związane z problemem bezrobocia prowadzą do utrwalania się negatywnego poziomu tego zjawiska oraz jego intensyfikacji. W latach 2013-2015 wzrost ww. wskaźnika odnotowano w 10 jednostkach referencyjnych, zaś w 23 odnotowano spadek. Najwyższe wartości dynamiki przyrostu liczby długotrwale bezrobotnych występowały w sołectwie Zaścianki (wzrost o 107,58%), Puchacze (przyrost o 77,24%) oraz Strzakły (wzrost o 46,76%). Nieznaczny wzrost wskaźnika odnotowano w sołectwie Rogoźnica (wzrost o 0,62%).

Ostatnim z elementów poddanych analizie jest udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych z terenu gminy. Wysoki udział osób bez kwalifikacji zawodowych jest jednym z markerów wskazujących na trwały charakter procesu pozostawania bez pracy. Wskaźnik ten wskazuje na ogół na wysoki związek pomiędzy

-32,98 -65,22

-27,89

8,39 25,90 3,18

22,82 -33,33

-72,69 -66,00

-19,34 -27,07 -47,61

-7,28 -36,03

77,24 0,62

29,82 -52,49

-100,00

-4,55 -100,00

-13,00

46,76 -8,21

-22,08 -50,00

-37,07

16,16 3,54

107,58 -49,00

-30,89

-150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00

Średnia gminy = -18,67

(21)

str. 20

kwalifikacjami zawodowymi bezrobotnych oraz okresem, w którym pozostają oni bez pracy.

Aktywizacja tej grupy osób bezrobotnych jest bardzo trudna i czasochłonna.

Na przestrzeni lat 2013-2015 w badanej grupie nastąpił nieznaczny spadek bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych. Ogólna liczba ww. bezrobotnych zmniejszyła się o 7, co stanowi 5,34%., jednakże w ujęciu poszczególnych jednostek referencyjnych sytuacja nie wygląda korzystnie. W połowie jednostek wskaźnik przybiera bowiem wartości wysoko powyżej średniej dla gminy (27,07%), a w pozostałych 13 sołectwach, mimo, że wartości wynoszą mniej niż średnia, nadal pozostają na dość wysokim poziomie. Najlepsza sytuacja występuje Łuby, Utrówka, Zaścianki i Zawadki, gdzie wśród bezrobotnych nie zanotowano osób bez kwalifikacji zawodowych. Maksymalne wartości wskaźnik udziału tejże grupy bezrobotnych osiągnął w przypadku sołectw: Dołhołeka (100%), Rudniki (100%), Sawki (50%) oraz Zasiadki (60%).

Wykres 8 Udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w 2015 roku wg podziału na jednostki referencyjne (%)

W świetle danych dostarczonych przez Powiatowy Urząd Pracy w Białej Podlaskiej Oddział Zamiejscowy w Międzyrzecu Podlaskim, pomimo spadku liczby osób bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych (2013 r. - 131, 2014 r. – 144, 2015 r. – 124), ich udział w ogólnej

38,46

100,00 34,69

40,00 25,00

25,00 28,57

33,33 0,00

25,00 10,00

25,00 27,78

30,43

44,44 23,08

15,00

50,00 30,00

100,00 13,33

50,00 38,10 20,00

11,11 22,22 0,00

33,33 20,00

60,00 0,00

0,00

26,32

0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00

(22)

str. 21

liczbie bezrobotnych na terenie analizowanej gminy z roku na rok wzrasta (2013 r. – 23,73%, 2014 r. – 26,72%, 2015 r. – 27,07%). Na przestrzeni analizowanego okresu w 16 jednostkach referencyjnych nastąpił wzrost udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych.

Wykres 9 Zmiana udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych w latach 2013- 2015 wg podziału na jednostki referencyjne (%)

Analiza statusu quo w zakresie udziału bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w ogólnej liczbie bezrobotnych, jak i dynamika zmiany w latach 2013-2015 wskazuje, że z najmniej korzystną sytuacją mamy do czynienia w sołectwach: Bereza, Dołhołęka, Jelnica, Krzewica, Przychody, Manie, Rogoźniczka, Rudniki, Sawki, Tuliłów i Zasiadki.

105,13 50,00

-0,26

88,57 75,00 75,00 28,57

0,00 -100,00

-40,00 -30,00

83,33 20,21

75,00 80,06 -7,69

-37,00

0,00

200,00 100,00

-31,85

100,00 -12,38

13,33 -29,63

85,19 -100,00

0,00 -30,00

100,00 -100,00

-100,00

-3,51

-150,00 -100,00 -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00