Norbert Przyborowski
Wzajemne uznanie wazności chrztu
pomiędzy Kościołem
Rzymskokatolickim a Kościołami
zrzeszonymi w Polskiej Radzie
Ekumenicznej
Studia Theologica Varsaviensia 35/1, 277-286
1997
Studia Theol. Vars. 35 (1997) nr I
NORBERT PRZYBOROWSKI
WZAJEMNE UZNANIE WAŻNOŚCI CHRZTU POMIĘDZY KOŚCIOŁEM RZYMSKOKATOLICKIM
A KOŚCIOŁAMI ZRZESZONYMI W POLSKIEJ RADZIE EKUMENICZNEJ
W PROW A DZENIE
D oniosłym wydarzeniem w historii m chu ekum enicznego był Sobór W atykański drugi. Podczas jego obrad zatwierdzono w roku 1964 D ekret o ekum enizm ie, a w 1967 wydano D yrektywy do wykonania uchwał Soboru Watykańskiego drugiego w spra
wie ekumenizmu zwane D yrektorium ekumenicznym (cz. 1), które zalecają m.in.
w szczęcie dialogu z przełożonym i i radami ekumenicznymi innych Kościołów w ram ach jakiegoś jednego narodu lub terytorium. J a to w yjątkowo ważny przedm iot tego dialogu wskazuje D yrektorium sakram ent Chrztu Świętego.
W Polsce rozm ow y w sprawie w ażności chrztu rozpoczęły się jeszcze pod koniec lat sześćdziesiątych i były prow adzone rów nolegle na dwóch płaszczyznach: roz m owy multilateralne pom iędzy Kościołem Rzym skokatolickim i ośmiu Kościołami zrzeszonymi w Polskiej Radzie Ekumenicznej organizowane przez Podkom isję Dia logu1 oraz rozm owy bilateralne pom iędzy w szystkim i wyżej w ym ienionymi K oś ciołami.
Rozmowy m ultiliteralne były prow adzone w celu ustosunkow ania się do Doku m entu o Chrzcie ogłoszonym w 1974 r. w Akrze, staraniem Komisji Wiara i Ustrój. N a czterech posiedzeniach z 9 XI 1978 r., 1 III, 25 V i 22 XI 1979 przedyskutowano poszczególne punkty dokumentu o chrzcie. N astępnie na ostatnim posiedzeniu 22 XI 1979 napisano protokół końcowy rozm ów, będący podsum owaniem dyskusji nad wyżej wspomnianym dokumentem. Protokół ten został odczytany. Nastąpiła krótka dyskusja nad tekstem , który jednom yślnie przyjęto. Potem skierowano pism o do Sekretariatu Wiara i Ustrój w Genewie, ustosunkow ując się w nim pozytywnie do treści D okum entu z Akry. W krótce Podkomisja ds. D ialogu otrzym ała podziękowanie z Sekreteriatu Wiara i Ustrój za podjętą współpracę.
N a szczególną uw agę zasługują rozm owy bilateralne (dwustronne) na temat ważności chrztu, rozpoczęte jeszcze pod koniec 1969 r. Początkowo rozmowy te miały charakter lokalny i nie w yszły poza etap wstępny. Dopiero pow ołanie do życia
1 Podkom isja do Spraw D ialogu została pow ołana do życia w 1977 r. przez utw orzoną wcześniej (w styczniu 1974 r.) K om isją M ieszaną Polskiej Rady Ekumenicznej. Zadaniem Podkom isji D ialogu było inicjow anie rozm ów na różne tem aty teologiczne, m.in. na temat D okum entu o Chrzcie ogłoszonego w 1974 r. w Akrze.
27 8 N O R B E R T P R Z Y B O R O W S K I
[2]
w styczniu 1974 r. K om isji M ieszanej Polskiej Rady Ekumenicznej zapoczątkowało etap kontaktów oficjalnych2, które przyczyniły się m.in. do przeprowadzenia rozmów dw ustronnych w sprawie ważności chrztu.
I. DIALOG RZYM SK OK ATO LICK O - PRAW O SŁAW N Y
Chrzest udzielany w Kościele praw osławnym nie był nigdy podaw any w w ątpli wość, chyba że w poszczególnych przypadkach. D yrektorium ekumeniczne przypom ina, że nie m ożna podaw ać w wątpliwość ważności chrztu udzielanego u odłączonych
chrześcijan wschodnich i że w ystarczy upewnienie się o fakcie chrztu3.
Poza kw estią ważności istniało jeszcze parę innych spraw związanych z chrztem, które należało omówić, dlatego też w dniu 18.04.1978 r. K om isja Episkopatu do spraw Ekumenizmu zwróciła się do przedstaw icieli Polskiego A utokefalicznego K oś cioła Prawosławnego z uprzejmą propozycją przeprowadzenia rozifiów o chrzcie w za kresie duszpastersko-teologicznym . Celem tych rozm ów była w zajem na informacja oraz przygotowanie podstawy do dokonania przez zw ierzchności K ościołów (rzym- skokatoliskiego i praw osławnego) uzgodnień dotyczących m.in. w ydania świadectwa chrztu proszącym o nie wiernym. Do przeprow adzenia rozm ów zostali delegowani· ze strony katolickiej ks. rektor W ładysław H ł a d o w s k i (przewodniczący delegacji katolickiej) ks. prof. L. B a l t e r i ks. prof. Z. T o n k i e l . Skład delegacji praw o sławnej nie był jeszcze ustalony, dlatego zwrócono się z prośbą o podanie nazwisk przedstaw icieli Kościoła praw osławnego. Czas i m iejsce spotkani m iały uzgodnić między sobą delegacje.
Propozycja rozm ów o chrzcie spotkała się z dużą aprobatą ze strony K ościoła pra wosławnego i w krótce nadeszła pozytyw na odpow iedź na pow yższe pismo. Została wytypow ana delegacja prawosławna, w skład której wchodzili: A rchim andryta Sawa H r y c y n i u k (Jabłeczna), ks. Grzegorz M i s i e j u k (D rohiczyn), Jan A n c h i m i u k (W arszawa). Ustalono czas i m iejsce spotkania, które odbyło się 4 października 1978 r. w W arszawskiej Kurii M etropolitarnej przy ul. M iodowej 17. Spotkaniu prze w odniczył ks. W ładysław H ł a d o w s k i , a protokołowali: Jan A n c h i m i u k i ks. Julian W arzecha (obecny zam iast ks. prof. L. Baltera).
W świetle przeprowadzonych rozm ów obie delegacje oświadczyły, że nie ma
żadnych w ątpliw ości co do w ażności chrztu udzielanego w obu Kościołach.
Stwierdzone różnice są w yrazem dopuszczalnego pluralizm u teologicznego w ynika jącego z różnego rozłożenia akcentów. K ościół rzym skokatolicki bardzo mocno ak centuje siłę obrzędu, zaś praw osławny rolę szafarza, który działa w imieniu Kościoła. Obie delegacje m ają się zwrócić do swoich w ładz kościelnych o formane uznanie ważności chrztu udzielanego w bratnim K ościele oraz o polecenie duchowieństwu wydaw ania metryk kościelnych, naw et w wypadku, gdyby petent zam ierzał przejść do innego wyznania. Obie delegacje w idzą również celowość dalszego multilateralnego dialogu o chrzcie.
2 Por. К. К a r s к i , D ążenia ekum eniczne w e współczesnym św iecie, W arszaw a 1986, s. 375. 3 Dyr. Ekum. 1967, n. 12; por. J. R y b c z y k , D irectorium oecum enicum , Roczniki teol.- kanoniczne 16 (1969), z. 13-14; N. Dyr. Ekum., n. 99a.
[3] U Z N A N IE W A Ż N O Ś C I C H R Z T U 279
Pierwsze próby nawiązania dialogu rzym skokatolicko - luterańskiego w Polsce się gają końca lat sześćdziesiątych. Były to w łaściwie rozm ow y o zasięgu regionalnym, które miały na celu próbę ustalenia ważności chrztu, udzielanego w Kościele Ewan gelicko-Augsburskim. D otyczyły głównie regionu śląskiego. Dyskutowano drogą korespondencji. W yniki tych rozm ów nie w yszły poza etap wstępny, pomimo tego, że w styczniu 1971 r. w ysłano do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego pism o w spraw ie naw iązania oficjalnego dialogu o chrzcie.
Dopiero w kwietniu 1978 r. K om isja Episkopatu do Spraw Ekumenizmu w po rozum ieniu z Polską R adą Ekum eniczną zw róciły się do najw yższych w ładz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego z propozycją przeprow adzenia rozm ów o chrzcie. Ce lem tych rozm ów było przygotowanie podstaw y do w zajem nego uznania przez Zwierzchności Kościołów (rzymskokatolickiego i ewangelicko-augsburskiego) spo sobów udzielania chrztu oraz w zajem nego zobow iązania się do w ystaw iania św iadectwa chrztu proszącym o nie wiernym. U stalono również skład delegacji ze strony katolickiej, która miała brać udział w dialogu. W skład tej delegacji wchodzili: ks. prof. A. S k o w r o n e k (przewodniczący delegacji), ks. prof. S. M o y s a i ks. prof. M. C z a j k o w s k i . Zwrócono się też z prośbą o podanie nazw isk przedstawicieli K ościoła E w angelicko A ugsburskiego co - ja k się później okazało - długo pozostawało bez odpowiedzi.
Do głów nego spotkania na tem at w zajem nego uznania w ażności chrztu doszło 11 m aja 1979 r. w sali K onsystorza K ościoła Ew angelicko-A ugsburskiego w W ar szaw ie przy ul. M iodow ej 21. Stronę luterańską reprezentow ali ks. Jan Gross, ks. Jan M o t y k a , ks. Ryszard T r e n k l e r i ks. Tadeusz W o j a k (przew od niczący). D elegacja rzym skokatolicka przybyła w e w cześniej ustalonym składzie. R ozm ow y rozpoczęto m odlitw ą, k tó rą poprow adził ks. W o j a k . Ks. prof. M. C z a j k o w s k i om ów ił szeroko O brzędy chrztu dzieci w edług rytuału rzym
skiego. Ks. Jan G r o s s przedstaw ił ew angelicki rytuał chrztu w czasie nabożeń
stwa i poza nim na podstaw ie A gendy K ościoła Ew angelicko - Luterańskiego. Z aznaczył, że w tym K ościele przygotow uje się reform a liturgiczna. Podkreślił także różnice regionalne w udzielaniu chrztu w Polsce.
W yw iązała się dyskusja, która dotyczyła głów nie różnic w praktyce udzielania chrztu. Poruszono także sprawę metryk. Strona ew angelicka ośw iadczyła, że pas torzy ich K ościołów nigdy nie chrzczą po raz drugi i zw róciła się z prośbą do K ościoła rzym skokatolickiego, aby i w nim nie ponaw iano chrztu. O św iadczyła też, że u nich zawsze i w szędzie chrzci się w edług form uły trynitarnej z użyciem wody (polanie w odą lub z dzbanuszka). Poruszono rów nież spraw ę rodziców chrzestnych. N astępnie ks. W o j a k zw rócił się do przedstaw icieli katolickich z pytaniami: Co jest istotne w katolickiej praktyce chrztu? Do jakiego K ościoła następuje w cielenie przez chrzest?. Padła odpow iedź, że do Chrystusow ego. W yw iązała się ponow nie dysku sja. Poruszono też spraw ę zgładzenia grzechu pierworodnego.
N a zakończenie dyskusji obie strony oświadczyły, że nie w idzą przeszkód do obopólnego uznania chrztu świętego, i że poproszą swoje w ładze kościelne o wyda w anie poleceń proboszczom , by w ystaw iali zainteresow anym m etryki chrztu. Dopuszcza się rów nież możliwość, by przynajmniej jedno z rodziców chrzestnych było innego wyznania.
280 N O R B E R T P R Z Y B O R O W S K l
[4]
Pierwsze próby ustalenia ważności chrztu udzielanego w Kościele Ewangelicko- R eform owanym podjęto w 1969 r. Ustalono, że K ościół reformow any posługuje się A gendą G dańską (wyd. w 1637 r.) oraz rytuałem ewangelicko - reformowanym. W Agendzie znajdujemy informacje, że dzieci się chrzci przez polanie w odą przy rów noczesnym wypowiadaniu form uły trynitam ej4. R ytuał zaw iera ryt chrztu, m.in. czytanie Pism a Świętego, zobow iązanie do w ychow ania dziecka w miłości ku Bogu i człowiekowi oraz mocno akcentowane przym ierze z B ogiem 5. W Rytuale je st rów nież położony akcent na prawdę, że przez chrzest zaw iera się przym ierze z Bogiem.
Rozm ow y prow adzone na tem at w ażności chrztu w pierwszej połow ie lat siedemdziesiątych w zbudziły nadzieję, że rów nież zw ierzchności obu Kościołów (rzymskokatolickiego i ew angelicko-reformowanego) będą m ogły uznać wzajem nie swój chrzest oraz zobow iązanie się do w ystaw iania św iadectwa chrztu proszącym 0 nie wiernym. W tym celu postanowiono zwołać spotkanie, które przyczyniłoby się do sporządzenia urzędowej dokumentacji osiągniętych w yników dialogu. Czas 1 miejsce spotkania miały uzgodnić między sobą w ytypow ane przez oba Kościoły de legacje w skład których wchodzili: ze strony katolickiej ks. Andrzej Zuberbier, ks. Edward Majcher, o Aleksander H a u k e - L i g o w s k i i ze strony Kościoła Ewangelicko-Reformowanego p. Jarosław Ś w i d e r s k i , ks. Jerzy S t a h l , ks. B og dan T r a n d a . W krótce został rów nież ustalony termin spotkania, które odbyło się 20 lutego 1979 r. w sie-dzibie Konsystorza Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w W arszawie przy al. Świerczewskiego 76a. Przedstaw iciele obu ston wyłożyli teo logię i liturgię chrztu w swoich Kościołach.
W wyniku przeprowadzonych rozm ów stwierdzono, że nie ma żadnych w ątpli wości co do ważności chrztu udzielanego w obu Kościołach. Obie delegacje zw rócą się do swoich w ładz kościelnych z prośbą o w zajem ne w ydawanie w iernym w razie potrzeby metryk chrztu. Obie delegacje w idzą potrzebę ustalenia w arunków dopusz czania rodziców chrzestnych innego wyznania.
IV. DIALOG RZYM SK OK ATO LICK O - M ETOD YSTYCZNY
W 1969 r. z incjatywy Kościoła rzym skokatolickiego został podjęty dialog na tem at ważności chrztu udzielanego w Kościele M etodystycznym. Na podstawie maszynopisu rytu chrztu6 udało się ustalić, że chrzest je st udzielany w tym Kościele według dwóch odrębnych obrzędów: dla niem owląt i dla starszych. W edług pier
ИГ. DIALOG RZYMSKOKATOLICKO - REFORMOWANY
4 La liturgie ou la m anière de célébrer le Service D ivin dans L 'É glise de Genève, Genève 1807, s. 86; Liturgie du baptêm e des enfants, w: Liturgie à l'usage des Églises Réform ées, Paris 1888, s. 191.
5 Por. S.C. N a p i ó r k o w s k i , Ważność chrztu u niekatolików, Biuletyn Ekumeniczny Komisji Episkopatu do spraw Ekumenizmu nr 13 (maszynopis), Warszawa 1971, s. 35; t e n ż e ,
O w ażności chrztu w niektórych K ościołach i W spólnotach chrzecijańskich w Polsce,
Collectanea Theologica 41 (1971) fase. 3, s. 52.
[5] U Z N A N IE W A Ż N O Ś C I C H R Z T U 281 wszego obrzędu w czasie wym aw iania form uły trynitarjnej szafarz “spryskuje i oble w a” dziecko w odą lub też na życzenie zanurza je w wodzie. Przy drugim obrzędzie je s t m ow a jed y n ie o skropieniu lub oblaniu głow y przyjm ującego chrzest. W każdym z tych przypadków chrzest je st w ażny7.
D ialog między obydwoma K ościołami na tem at ważności chrztu rozw inął się na początku lat siedemdziesiątych. A oto najważniejsze w ydarzenia dialogu: w styczniu 1971 r. Komisja Episkopatu do Spraw Ekum enizm u w ysyła do najważniejszych władz Kościoła metodystycznego pismo w sprawie rozpoczęcia oficjalnego dialogu o chrzcie, w kwietniu 1978 r. K om isja Episkopatu zw raca się ponownie z propozy cją przeprowadzenia rozm ów na tem at ważności chrztu. Propozycja ta spotkała się z aprobatą ze strony metodystów i w krótce do przeprowadzenia rozmów zostaje wydelegowana K om isja robocza w składzie: ze strony metodystycznej - ks. prof, dr W itold B e n e d y k t o w i c z , ks. dr A dam K u c z m a i ze strony katolickiej - ks. dr Andrzej S a n t o r s k i , ks. dr. Alfons S k o w r o n e k , ks. Jan S z y m b o r s k i . 5 listopa da 1978 roku dochodzi do spotkania przedstaw icieli obydwu K ościołów w celu omówienia doktryny i praktyki chrztu udzielanego w tych Kościołach. Na koniec spotkania zostaje sform ułowane ośw iadczenie następującej treści:
- chrzest w obydwu Kościołach je st uznaw any za sakram ent przynoszący uspra wiedliwienie i w łączenie w Kościół;
- ma form ę trynitarną odbywa się przew ażnie przez polanie wodą, choć przyjęte jest również zanurzenie i pokropienie;
- szafowany je st przez duchownego, a w w yjątkow ych przypadkach przez świec kiego;
- udzielany je st dorosłym i dzieciom;
- chrztu się nie powtarza, naw et w wypadku przejścia z jednego do drugiego Kościoła;
- w obu Kościołach prowadzone są księgi ochrzczonych oraz przyjęta jest funkcja rodziców chrzestnych, któiym stawia się w ym agania m oralne i doktrynalne.
V. DIALO G RZYM SKOK ATOLICK O - BAPTY STY CZN Y
Do spotkań na wyższym szczeblu pom iędzy przedstaw icielam i K ościołów (rzym skokatolickiego i baptystycznego) doszło dwa razy: 1 lutego 1972 r. i 2 kwietnia 1979 r. N a drugim spotkaniu (2 kwietnia 1979 r.) obecni byli ze strony katolickiej: ks. dr M ichał C z a j k o w s k i , ks. dr Stefan M o y s a , ks. prof. Andrzej Z u b e r b i e r i ze strony Chrześcijan Baptystów: Prezb. K rzysztof Bednarczyk, Prezb. Aleksander Kircun, Prezb. Zbigniew W ierszyłowski. Przedstaw iciele obu Kościołów wyłożyli teologię, liturgię i praktykę chrztu w swoich Kościołach.
W świetle przeprowadzonych rozm ów delegacja baptystyczna oświadczyła, że: - chrzest jest udzielany jednakow o w e w szystkich zborach tego Kościoła;
- ludzi w ierzących w Chrystusa jako osobistego Zbaw iciela i Pana z innych K oś ciołów traktujemy jako członków K ościoła Chrystusowego;
7 Por. S.C. N a p i ó r k o w s k i , O ważności chrztu w niektórych K ościołach i Wspólnotach chrześcijańskich w Polsce, C ollectanea Theologica 41 (1971) fase. 3, s. 54.
282 N O R B E R T P R Z Y B O R O W S K I
[6]
wierzymy, że objawienie spisane w Piśmie Świętym, zostało powierzone całemu K ościołowi Chrystusowemu, którego zbór jest m iejscow ym wyrazem i dlatego uważam y za potrzebne korzystać ze świadectw i argum entów biblijnych, skądkol- w iek one pochodzą.
Na koniec obie delegacje oświadczyły, że w idzą celow ość dalszego dialogu o chrz cie, zarówno bilateralnego ja k i multilateralnego.
VI. DIALO G RZY M SK OK ATO LICK O - M A RIAW ICKI
N a skutek rozłamu w Kościele M ariawitów, któiy dokonał się w 1935 r., ze Staro katolickiego Kościoła M ariaw itów w yodrębnił się Katolicki Kościół M ariawitów z siedzibą w Felicjanow ie8. W zw iązku z tym dialog rzym skokatolicko-mariawicki należy rozpatiyw ać na dwóch płaszczyznach. Pierw sza płaszczyzna dotyczy dialogu ze Starokatolickim K ościołem M ariawitów, a druga z K atolickim Kościołem M aria witów.
a. D ialog ze Starokatolickim K ościołem M ariawitów
Rozmowy w sprawie ważności chrztu podjęto ze Starokatolickim Kościołem M ariawitów ju ż w 1971 r. Zakończyły się one podpisaniem 11 czerw ca 1974 r. w spól nej Deklaracji Komisji Mieszanej obu Kościołów. Z treści deklaracji wynika, że zachodzi m ożliwość wzajem nego uznania chrztu udzielanego w obu Kościołach i w zajem nego zobow iązania się Z w ierzchności K ościelnych do w ystaw iania świadectwa chrztu proszącym o nie wiernym.
Podpisanie powyższej deklaracji nie finalizowało całkowicie dialogu. Trzeba było jeszcze sporządzić urzędow ą dokumentacje osiągniętych w yników rozmów. W tym celu należało zwołać jeszcze jedno spotkanie, w którym m iały brać udział delegacje obu Kościołów. Ich skład w krótce ustalono.
Do przeprowadzenia rozm ów ze strony katolickiej zostali delegowani: ks. prof. Bronisław D e m b o w s k i (przewodniczący), ks. prof. Zbigniew T o n k i e l i ks. W aldem ar W o j d e c k i. W skład delegacji Starokatolickiego K ościoła M ariawitów w chodzili: ks. prob. W itold S z y m a ń s k i , ks. prob. Zdzisław J a w o r s k i i ks. prob. Roman N o w a k .
Spotkanie odbyło się 15 listopada 1978 r. w W arszawie przy ul. Piwnej 9. W trak cie spotkania przedstawiciele obydwu Kościołów w yłożyli teologię i liturgię chrztu w swoim Kościele. Obydwie delegacje omawiając teologię chrztu stwierdziły, że nie ma pod tym w zględem żadnych różnic w wierze. N atom iast w liturgii Starokatolicki
8 Ks. Bp Jan K o w a ls k i, który przyjął sakrę b iskupią od Starokatolickiego biskupa w U trechcie, po śm ierci M. K o z ł o w s k i e j - głównej założycielki m ariaw ityzm u, poczynił szereg zm ian doktrynalnych i kultycznych w sw oim Kościele. Z pow odu tych zm ian został w 1935 r. pozbaw iony godności i w ładzy przez kapitułę generalną. K o w a l s k i utw orzył własną grupę “fclicjanow ską” z siodzbą w Felicjanow ie, która przyjęła n azw ę K atolickiego Kościoła M ariawitów.
[7] U Z N A N IE W A Ż N O Ś C I C H R Z T U 283
K ościół M ariawitów opiera się na rytuale rzym skokatolickim w ydanym przed Soborem W atykańskim II.
N a koniec, w świetle przeprowadzonych rozm ów, obie delegacje oświadczyły, że: - nie m a żadnych w ątpliwości co do ważności chrztu udzielanego w obu Kościołach; - zw rócą się do swoich w ładz kościelnych z prośbą o w zajem ne wydawanie
w iernym w razie potrzeby metryk chrztu.
b. D ialog z Katolickim K ościołem M ariaw itów
W K atolickim K ościele M ariaw itów chrztu udziela się przez polanie w odą z for m ułą tiynitam ą. Do formuły trynitam ej nie dołącza się imienia M. T. Kozłowskiej. Powstaje jednak wątpliwość, czy uprzednio nie dołączano je j im ienia do formuły chrztu9.
Podobnie trzeba było w yjaśnić z w ładzam i Katolickiego Kościoła M ariawitów drugą sprawę. Chodziło o to, czy praw dą jest, że w latach od 1922 do 1935 r. nie udzielano chrztu dzieciom z tzw. m ałżeństw m istycznych (mariawickiego kapłana z zakonnicą)10.
Rozmow y w sprawie w yjaśnienia pow yższych kwestii podjęto w lipcu 1971 r. i prowadzono je drogą korespondencji. Na szczególną uw agę zasługuje tu list Arcybiskupa M ariaw itów J.M. Rafaela W o j c i e c h o w s k i e g o do sekretarza K o misji ks. Stanisława B a j k o z dnia 6 sierpnia 1971 r. W liście tym Arcybiskup W o j c i e c h o w s k i przedstaw ia najpierw naukę m ariaw itów o sakramencie chrztu, a potem omaw ia inne w ażne kwestie związane z tym sakramentem. Są to: celebracja chrztu, szafarz, a także sprawa św iadectw chrztu, które K ościół M ariawitów jest gotów w ystaw iać swoim wyznawcom w przypadkach małżeństw mieszanych, prze chodzenia do K ościoła rzym skokatolickiego lub w innych okolicznościach na zasadzie wzajemności.
N a pytanie zadane przez Sekretarza K om isji ks. Stanisława B a j k o , czy Kościół M ariaw itów do formuły Trynitamej chrztu św. nie dodaje rów nież imienia swej założycielki - M. Kozłowskiej i czy w pew nym okresie swego istnienia (w latach 1922 - 1935 ) uw ażał sakrament chrztu św dla dzieci z małżeństw kapłańskich za zbędny - ks. Arcybiskup odpow iedział przecząco.
Na koniec dodał, że zdarzają się przypadki nieuznawania p rze z duchownych rzym
skokatolickich ważności chrztu św. udzielanego w naszym Kościele.
Właściwie wszystkie problemy zostały ju ż omówione, ale brakowało protokołu koń cowego na temat ważności chrztu. Nie wiemy, dlaczego rozm owy na powyższy temat tak długo były prowadzone. Następne pisma pochodzą dopiero z czerwca 1984 r. Z ich
9 W edług w ierzeń M ariaw itów , T rójca Św ięta zostaw ała w zupełnie w yjątkow ych relacjach z ich założycielką, którą nazyw ano O blubienicą i M ałżonką Chrystusa. D ołączenie imienia założycielki do Trójcy Świętej, czyniłoby chrzest niew ażnym .
l° W edług przekonania M ariaw itów dzieci z takich rodziców nie posiadałyby grzechu pier worodnego, m iałyby być jedynie ofiarow yw ane Bogu w “Św iątyni M iłości i M iłosierdzia” w Płocku
284 N O R B E R T P R Z Y B O R O W S K I
[ 8 ]
treści wynika, że Komisja Episkopatu do spraw Ekumenizmu zwróciła się do przed stawicieli Kościoła M ariawitów (grupa felicjanowska) z prośbą o przeprowadzenie rozmów na temat ważności chrztu św.
Powyższa prośba została pozytyw nie rozpatrzona ze strony M ariawitów i wkrótce ustalono termin spotkania, które odbyło się 9 października 1984 roku w siedzibie głównej K ościoła K atolickiego M ariaw itów w Felicjanow ie, woj. płockie. Kościół Rzymskokatolicki na tym spotkaniu reprezentowali: ks. dr Czesław R y c h l i c k i i ks. m gr Jerzy S k o t n i c k i . K ościół K atolicki M ariawitów reprezentow ał ks. Arcybiskup Józef M. Rafael W o j c i e c h o w s k i .
Przedstawiciele obydwu stron wyłożyli teologię i liturgię chrztu w swoich Kościołach. Przedstawiciel Katolickiego Kościoła M ariawitów stwierdził, że formę chrztu udzielanego w je g o Kościele stanow ią słowa: NN, ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, bez dodaw ania żadnych innych słów. Form a ta była zawsze stosowana w K atolickim Kościele M ariawitów. Jej autentyczność stw ierd zono na podstawie ksiąg liturgicznych Katolickiego K ościoła M ariaw itów 11.
W świetle przeprowadzonych rozm ów delegacja Kościoła rzymskokatolickiego oświadczyła, że nie m a żadnych w ątpliwości co do ważności chrztu udzielanego w Kościele Katolickim M ariawitów, i że zwróci się do swoich w ładz kościelnych z prośbą o polecenie duchow ieństwu rzym skokatolickiem u w ydawania świadectwa chrztu proszącym o nie wiernym. To sam o ośw iadczenie złożył przełożony Kościo ła K atolickiego M ariaw itów (Felicjanów ) ks. A rcybiskup J.M. Rafael W o j c i e c h o w s k i .
Na zakończenie spotkania delegacja rzym skokatolicka przekazała Katolickiemu K ościołowi M ariaw itów Obrządy chrztu dzieci w edług rzym skiego rytuału, wyd. w Katowicach 1972 r.
VII. D IALO G RZY M SK OK ATO LICK O - POLSK OK ATO LICK I Dialog z K ościołem Polskokatolickim od sam ego początku przebiegał właściwie bez większych zakłóceń. W ażność chrztu udzielanego w tym K ościele nigdy nie podlegała najmniejszej w ątpliwości, o czym m ożna się przekonać zarówno z kate chizmu, ja k i z Rytuału Kościoła Polskokatolickiego. W obu w spomnianych wyżej księgach liturgicznych je st zachow any katolicki obrzęd (z nieznacznymi zmianami), ja k również teologia chrztu12.
N ależało jeszcze tylko przeprowadzić rozm owy w celu podpisania protokołu koń cowego. Starania w tym celu podjęto w kwietniu 1978 r. kiedy to Komisja Episkopatu do spraw Ekumenizmu zwróciła się w powyższej sprawie do władz Kościoła Polskokatolickiego. Równocześnie oba Kościoły w ytypow ały swoich przedstawicieli do przeprowadzenia rozmów. N a spotkanie z zaproponow aną ju ż delegacją Kościoła Polskokatolickiego w składzie: ks. prof. E. В a ł а к i e r , ks. m gr K azim ierz В o n с z a r
11 Por. R ytuał M aryaw icki, Płock 1926 (przy świątyni Miłosierdzia i Miłości), s. 5. 12 Por. Katechizm K ościoła P olskokatolickiego, Warszawa 1958, n. 274; R ytuał Kościoła
[9] U Z N A N IE W A Ż N O Ś C I C H R Z T U 285 i ks. m gr T om asz W o j t o w i c z , w ydelegow ani zostali ze strony K ościoła Rzymskokatolickiego: ks. prof S. M o y s a (przewodniczący), ks. prof. L. B a l t e r i ks. prob. E. M a j c h e r . Czas i m iejsce spotkania m iały ze sobą uzgodnić delegacje.
Jak wynika z następnych p ism 13, termin spotkania nie prędko został ustalony. Przez dwa następne lata nic się w łaściwie nie w ydarzyło. Ostatecznie obie delegacje przeprowadziły rozm owy o chrzcie w dniu 7 m aja 1980 r. w W arszawie przy ul. Wilczej 31 w siedzibie Prezydium Rady Synodalnej K ościoła Polskokatolickiego.
Przedstawiciele Kościoła Rzym skokatolickiego w yłożyli teologię i liturgię chrztu w swoim Kościele. Przedstaw iciele Kościoła Polskokatolickiego stwierdzili, żę wyżej wyłożona nauka i praktyka o Chrzcie nie różni się od nauki i praktyki K ościoła Polskokatolickiego. Jest tylko pew na różnica w interpretacji teologicznej dotyczącej natury grzechu pierworodnego. Oświadczyli również, że chrzestnymi w Kościele Polskokatolickim m ogą być także w yznaw cy K ościoła R zym skokatolickiego. Ponadto stwierdzili, że sakram ent Chrztu Świętego, je st w jednakow y sposób udzielany w całym K ościele Polskokatolickim w edług rytuału wydanego w 1961 r.
N a koniec spotkania delegacja Kościoła rzym skokatolickiego oświadczyła, że: nie ma żadnych w ątpliwości co do ważności chrztu udzielanego w K ościele Polsko katolickim, i że przedstawi swoim władzom kościelnym w yniki rozm ów w raz z opi nią, że nie w idzi przeszkód co do wzajem nego uznania ważności chrztu i wydawania w iernym w razie potrzeby metryki chrztu. To samo oświadczenie złożyła delegacja Kościoła Polskokatolickiego.
VIII. D IALO G RZY M SK O K A TO LICK I ZE ZJEDN OCZO N Y M K OŚCIO ŁEM EW ANGELICZNY M W PRL
Zagadnienie ważności chrztu św. w Zjednoczym K ościele Ewangelicznym jest bardzo złożone. Sama nazwa wskazuje na to, że był to zw iązek kilku drobnych K ościołów i W spólnot Ewangelicznych, który właściwie pow stał w wyniku ingerencji władzy Komunistycznej P R L 14. W skład Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w chodzili: Ew angeliczni C hrześcijanie, Stanow czy C hrześcijanie, K ościół Chrześcijan W iary Ewangelicznej i K ościół Chrystusowy.
Pierwsze próby ustalenia w ażności chrztu w Zjednoczonym Kościele Ewan gelicznym podjęto na początku lat siedemdziesiątych. Pod w zględem organizacyjnym dialog niczym się nie różnił od dialogów przeprowadzonych przez K ościół rzym skokatolicki z pozostałym i Kościołami Polskiej Rady Ekumenicznej. W ysłano listy z propozycjami przeprowadzenia rozmów. Ustalono skład delegacji po obu stronach. Ze strony Kościoła rzym skokatolickiego do przeprow adzenia rozm ów zostali w ydele gowani: ks. prof. Alfons S k o w r o n e k , ks. Jan S z y m b o r s k i i ks. Franciszek A u g u s t y ń s k i . Zjednoczony K ościół Ewangeliczny mieli reprezentować: prezbiter
13 Chodzi tu głownio o pryw atną korespondencje pom iędzy K ościołem Rzym skokatolickim i Polskokatolickim oraz o datę końcow ych rozm ów o chrzcie 7 m aja 1980.
14 W ładze kom unistyczne PRL utw orzyły Z jednoczony K ościół Ew angeliczny składający się z kilku m ałych Kościołów po to, żeby m ieć łatw iejszy do nich dostęp.
286 N O R B E R T P R Z Y B O R O W S K I [10]
Edward C z a j k o - prezes Rady Kościoła, pastor Andrzej B a j e ń s k i i dr Ryszard T o m a s z e w s k i . Ustalono w krótce termin spotkania, które odbyło się w dniach 15 i 24 maja 1982 r. w siedzibie Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w W arszawie przy ul. Zagóm ej 10. D elegacja rzym skokatolicka uznała ważność chrztu udzielanego w Z jednoczonym K ościele Ew angelicznym . D elegacja Zjednoczonego K ościoła Ewangelicznego oświadczyła, że - cytuję: nie widzimy
przeszkód w uznaniu ważności chrztu dokonanego na podstaw ie osobistej wiary chrzczonego, którego udziela się w Kościołach praktykujących chrzest niemowląt.
Zjednoczony K ościół Ew angeliczny zobow iąże się do w ydawania i przyjmowania m etryk chrztu.
W 1984 nastąpiło rozwiązanie Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego. Na pod stawie wówczas zawartego protokółu pomiędzy Kościołem Rzymskokatolickim a Zje- dnocznym Kościołem Ewangelicznym można sądzić, że chrzest udzielany w Koś ciołach, które powstały w wyniku rozpadu Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego, je st również oficjalnie uznany za ważny.
W N IOSK I K OŃ CO W E
Chrześcijańscy teologowie zgadzają się co do tego, że nie m a przeszkód w uzna w aniu sakramentu chrztu. K oniecznym zam knięciem tych rozm ów byłoby uznanie przez zw ierzchników K ościołów rzym skokatolickiego i z Polskiej Rady Ekumenicz nej wyników tych rozmów teologicznych jako godnych poparcia i oficjalnego w za jem nego uznania ważności chrztu. Nie wiadomo, na ile to obecnie je st m ożliwe do zrealizowania. N a pewno problem byłby z Baptystami, którzy nie są w stanie uznać chrztu udzielanego dzieciom w w ieku nieświadomym. Prawdopodobnie zdarzają się przypadki ponow nego udzielania chrztu w ich Kościele.
N ie je st do końca rozw iązany problem, czy w K atolickim K ościele M ariawitów (grupa felicjanowska) nie dodaje się im ienia założycielki (“M ateczki”) do formuły trynitamej. Pow yższą sprawę należałoby jeszcze raz dokładnie zbadać i wyjaśnić. M oże doprowadziłoby to, do przyjęcia K atolickiego K ościoła M ariaw itów do Polskiej Rady Ekumenicznej.
N a koniec m ożna w ysnuć wniosek, że podstawow ym i kryteriami w ażności chrztu są: materia, form a i intencja. M aterią je st oczywiście tylko i w yłącznie woda. Nie może to być jakakolw iek inna substancja chemiczna. Form a polega na tym, że chrzest je st udzielany w imię Trójcy Św iętej. N ie ma innej formuły. Intencja musi być w łaści wa. M ożna jeszcze rozpatrywać inne kryteria (warunki udzielania chrztu, szafarz itd.) ale m ają one znaczenie drugorzędne.
Niniejszy artykuł ukazuje omawiane zagadnienie tylko w ogólnym zarysie. Więcej m iejsca zagadnieniu chrztu poświęciłem w swojej pracy magisterskiej pt. Chrzest
w dialogu ekumenicznym w Polsce napisanej pod kierunkiem ks. prof. Michała С z aj -
k o w s k i e g o , którą m ożna znaleźć w archiwum Akadem ii Teologii Katolickiej w Warszawie.
