• Nie Znaleziono Wyników

Słup drogowy poczty polsko-saskiej z pocz. XVIII w. w Zgorzelcu nad Nysą Łużycką

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Słup drogowy poczty polsko-saskiej z pocz. XVIII w. w Zgorzelcu nad Nysą Łużycką"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

E. Małachowicz

Słup drogowy poczty polsko-saskiej z

pocz. XVIII w. w Zgorzelcu nad Nysą

Łużycką

Ochrona Zabytków 9/1-2 (32-33), 113-115

(2)

W w ie lo b o c z n ie z a k o ń c z o n y m p re z b ite r iu m o ra z w w ię ź b ie d a c h o w e j, u s iłu ją c e j — w n ie u d o ln y z re s z tą sp o só b — n a ś la d o w a ć k o n s tr u k c ję g o ty c k ą z tzw . sto rc z y k a m i.

O b o k f a r y z w ra c a u w a g ę o k a z a ły p o m ­ n ik F lo r ia n a C ieszk o w sk ieg o , w z n ie sio n y w o s ta tn ic h la ta c h X V II I w . w p o sta c i łu k u tr y u m fa ln e g o o k la s y c y s ty c z n e j a r ­ c h ite k tu r z e z re m in is c e n c ja m i b a ro k u . M. Benk,o S Ł U P D R O G O W Y P O C Z T Y P O L S K O - S A S K IE J Z P O C Z . X V III W. W Z G O R Z E L C U N A D N Y S Ą Ł U Ż Y C K Ą W c z a sie p ro w a d z o n y c h p rz e z P r a c o w ­ n ię K o n s e rw a c ji Z a b y tk ó w w m - c u w rz e ś­ n iu 1955 r. p r a c in w e n ta r y z a c y jn y c h w p o ls k ie j części Z g o rzelca n a d N y są Ł u ­ ż y c k ą zn a le z io n o z w a lo n y i u sz k o d z o n y w c z a sie d z ia ła ń w o je n n y c h słu p d ro g o ­ w y p o c z ty p o ls k o -s a s k ie j z c z a só w A u g u ­ s ta I I „ M o cn eg o ” , W s p o m n ia n y słu p d ro g o w y w y k o n a n y z p ia s k o w c a , m a k s z ta łt o b e lisk u k w a d r a ­ to w e g o o w y m ia r a c h : p o d s ta w y 50 cm , sz c z y tu 2ö cm , w y so k o ść sa m e g o o b e lisk u 285 cm . Ł ą c z n a w y so k o ść z p o s tu m e n te m n a k r y t y m g z y m se m o ra z ze s to p n ie m p o d ­ s ta w y w y n o si o k . 425 cm. G ó rn a część o b e lisk u o zd o b io n a je s t tr z e m a p a r a m i h e rb ó w R z e c z y p o sp o lite j i k s. S a k s o n ii w o w a ln y c h , p o łą c z o n y c h ze so b ą ta r c z a c h u ję ty c h w b a ro k o w e k a r ­ tu sz e . U sp o d u k a r tu s z a ta r c z a z in ic ja ­ ła m i A (A u g u stu s) R (Rex) c a ły zaś k a r ­ tu s z zw ie ń c z o n y k o ro n ą k ró le w s k ą .

W części d o ln e j o b e lisk u p o d a n e są n a z w y n ie k tó r y c h m ia s t Ś lą s k a i S a k so n ii z o d le g ło śc ia m i w m ila c h . P o m ię d z y m ia ­ s t a m i o z n a c z o n e są g ra n ic e S a k s o n ii i Ś lą ­ sk a. P o n iż e j d a ta 1725 i w k lę s ły ry s u n e k tr ą b k i p o c z to w e j!.

N a p is y i h e r b y s k ie ro w a n e są n a 3 s t r o ­ n y , z g o d n ie z k ie r u n k ie m ro z c h o d z ą c y c h

i T reść n a p isu na Jednej ze s tro n s łu p a : (w n a ­ w ia sie — po lsk ie n azw y m iejsco w o ści).

u szk o d z o n y 6 Som m erfeld C h ris tia n sta d

K ro ssen S a g a n 1. W ald au G renze 2. B u n zlau 3. Kl. H a y n au 4. L ieg n itz 5. N e u m ark t 6. B re sla u I. L au b an G ren ze G relffen b erg G ren ze H irs z b e rg Cyfry o z n ac z a ją pocztow ych licząc od tow a — 7.500 m ). 11 3/4 (L ubsko) 11 1/4 (K rzystkow ice) 16 1/2 (K ro sn o O d rz a ń sk ie ) 8 3/4 (Ż ag ań ) 8 1/4 (W ykroty) 6 1/4 (B o lestaw ice) 10 (C hojnów ) 12 1/2 (L eg n ica) 16 3/4 (Ś ro d a SI.) 21 (W rocław ) 3 1/4 (L u b ań ) 5 1/4 (G ryfów ) 5 1/4 (Je len ia G óra) o dleg ło ści w sask ic h m ilach

Zgorzelca (sa sk a m ila

pocz-R yc. 131. S łu p d ro g o w y p o czty p o ls k o - s a s ­ k ie j w Z g o rzelcu . P o m ia r i r e k o n s tr u k c ja

a u to r a .

(3)

się stąd dróg: 1) do m iasta Zgorzelca i d a­ lej przez Budziszyn do Drezna. 2) przez W ykroty (ówczesna graniczna stacja pocz­ towa) szlakiem przez Bolesławiec, Choj­ nów — Legnicę — Środę Sl. — W ro­ cław — Oleśnicę — Kępno — Wieruszów— Sokolniki — Wielgie — Widawę — P io tr­ ków — Rożniatowice — Ujazd — Mszczo­ nów — Nadarzyn do Warszawy. 3) na po­ łudnie w kierunku Sulikowa, Bogatyni.

J e st to typowy duży słup poczty pol- sko-saskiej XVIII w. wykonany według ustalonego wzoru. Ustawiany był w w ięk ­ szych miastach, na szlakach pocztowych wiodących z W arszawy do Drezna. O dle­ głości pośrednie znaczone były innym i trzem a typam i słupów mniejszych i skrom ­ niejszych.

Wspomniany szlak pocztowy Drezno — Warszawa przez Zgorzelec, i drugi z D rez­ na przez Königsbrück — Żagań — Gło­ gów — Leszno — Gostyń — Borek — Pleszew — Kalisz — Łęczyca — Piątek —

Ryc. 132. Zgorzelec. Słup pocztowy — widok narożnego kartusza herbowego.

Bielany — Łowicz — Błonie do W arsza­ wy, a od 1732 r. także trzeci przez Poznań obsługiwała poczta zorganizowana w 1708 r. z polecenia króla Augusta II przez Ada­ m a Fryderyka Z ü rn er’a znanego karto­ grafa i komisarza dróg saskich i pol­ skich 2.

Opis szlaków i urządzeń pocztowych podaje A. F. Z ürner w swoim „Krótkim przewodniku do zwyczajnej podróży z Drezna do W arszawy” wydanym w No­ rym berdze w 1738 r.

Omawiany słup ustawiony był ostatnio na murze małego budynku zagłębionego w stok ziemny wznoszącego się terenu, tworzącego w tym miejscu nieduży plac otoczony zw artą zabudową. Budynek ów mieści dziś zbiornik betonowy na wodę a w XVIII i XIX w. prawdopodobnie stud­ nię publiczną.

Plac ten położony u zbiegu dróg przy wjeździe na m ost przez Nysę prowadzący do bram y m iejskiej stanowi centrum sta­ rego przedmieścia po praw ej stronie rzeki.

Miejsce, w którym stał słup jest zbyt oddalone od drogi aby mógł on spełniać swą rolę inform acyjną i najpraw dopodob­ niej stał pierw otnie w pobliżu mostu lub przy drodze i dopiero podczas regulacji ulicy w 2 poł. XIX w. został tam prze­

niesiony. . _

Na zachowanych widokach tej części m iasta z XVIII i XIX w. nie widać oma­ wianego słupa, prawdopodobnie pominię­ to go w niezbyt dokładnych rysunkach.

Słupów tego rodzaju zachowało się nie­ wiele. Na terenie Saksonii kilka a w Pol­ sce poza Zgorzelcem prawdopodobnie nie ma. Lutsch (Die K unstdenkm äler 1891. IV, str. 207) podaje krótką wzmiankę o istnieniu podobnego słupa w Hoyers­ werda, W ittichenau oraz w Lubaniu. W Lubaniu dotychczas nie udało się go odnaleźć i wobec znacznego zniszczenia m iasta prawdopodobnie i on uległ zagła­ dzie. Zachowało się więcej słupów m niej­ szych, rozmieszczonych w mniejszych miejscowościach i przy drogach, ale nie są one dotąd dostatecznie skatalogowane.

Zniszczenie omawianego słupa nie jest zbyt duże. Obelisk jest złamany na dwie części z obtłuczonymi końcami. Cokół za­ chowany, ma jedynie zniszczone gzym­ sy. Rzeźby zaw ierają b. drobne obtłucze­ nia przy koronach.

R ekonstrukcja tego cennego obiektu nie przedstawia więc trudności i w inna być jak najszybciej wykonana z jednoczesnym ustawieniem słupa bliżej ulicy w miejscu bardziej eksponowanym i dostępnym. S ta­

â W g Aleksandra Ś n i e ż k o , S zlak i po cz­

tow e m iędzy D rezn em a W arsz a w ą w pocz. X V IП w ieku, „ Ł ą c z n o ś ć “ , 1953, n r 12.

(4)

n ie się on w te d y c ie k a w ą i e fe k to w n ą o zd o b ą teg o z a k ą tk a m ia sta . J e s t to n a jc e n n ie js z y z a b y te k w tej części Z g o rz e lc a i je d n o z n ie lic z n y c h u n a s z a b y tk o w y c h u rz ą d z e ń p o czto w y ch . E. Małachowicz P A Ł A C W Ż A G A N IU

W Ż a g a n iu , o n g iś sto lic y n a jd a le j n a z ach ó d w y s u n ię te g o ślą s k ie g o k s ię s tw a p ia s to w s k ie g o (1274— 1472) w zn o si się o k a ­ zały, w c z e s n o b a ro k o w y je d n o p ię tr o w y p a ­ łac n a w y so k im cokole, z b u d o w a n y w d r u ­ g iej p oł. X V II w . i p o ło żo n y u w s tę p u do p ię k n e g o i ro zleg łeg o p a r k u . M im o tr ó j- sk rz y d ło w e g o , o tw a rte g o n a w s p o m n ia n y p a r k z a ło ż e n ia ro b i w ra ż e n ie p o tę ż n e g o i n ie d o s tę p n e g o z a m k u . S u ro w y i p e łe n p o tę g i w y ra z n a d a je m u n ie ty lk o z w a r ­ ta b ry ła , w zn o sz ą c a się n a ru s ty k o w a n y m co k o le o ra z ru s ty k o w a n e o b ra m ie n ia o k ie n n e i p o d z ia ły p ila s tro w e , a le ta k ż e s e tk i rz e ź b io n y c h m a s z k a ro n ó w , g ro ź n ie s p o g lą d a ją c y c h z n a d o k ie n i b e lk o w a n ia w ień c z ą c e g o b u d o w lę . P a ła c w y d a je się by ć n a p ie rw s z y r z u t o k a o b ro n n y m z a m ­ k ie m r e n e s a n s o w y m n a p la n ie cz w o ro b o ­ k u z d z ie d z iń c e m p o ś ro d k u , zw łaszcza, że o ta c z a go fo sa , p rz e z k tó r ą p rz e rz u c o n e są m o sty . M a m y n ie w ą tp liw ie tu jeszcze je ­ d e n p r z y k ła d ty p u tzw . „p ala zzo in fo r te z - za . J e ś li s p o jrz e ć n a ń od s tro n y p a r k u — n a o tw a r ty z tego b o k u d z ie d z in ie c — to p a ła c p rz y b ie r a c h a r a k t e r o zd o b n ej, choć p o w a ż n e j sie d z ib y m a g n a c k ie j. Ś le p e a r k a ­ d y w d w ó c h k o n d y g n a c ja c h , ry tm ic z n a a r t y k u la c j a fa s a d , d e lik a tn ie js z y d e ta l, b a rd z ie j p ła s k i i o z d o b n y p o d k r e ś la ją tę ró ż n ic ę w y ra z u , j a k a za c h o d z i p o m ięd zy e le w a c ja m i z e w n ę trz n y m i i d z ie d z iń c o w y ­ m i. J e d y n i e o k n a p a r t e r u z a c h o w a ły i t u ­ ta j sw ą r u s ty k ę . A o to k r ó tk ie p rz y p o m n ie n ie d ziejó w b u d o w y tego p a ła c u . Z n a m y je d zięk i o p ra c o w a n io m n a u k o w y m . N ie z re a liz o w a n e z o sta ły p la n y b u d o w y w s p a n ia łe g o p a ła ­ cu p rz e z A lb re c h ta W a lle n sfe in a (V ald - śte jn ), g ło śn eg o b o h a te r a w o jn y 3 0 -le tn ie j, św ie tn e g o w o d za i a m b itn e g o p o lity k a czesk ieg o a z a ra z e m n a jw ię k s z e g o m e c e ­ n a s a i p r o te k to r a s z tu k i w c a łe j ó w czes­ n e j R zeszy. Z o sta w sz y za sw e z asłu g i k się c ie m ż a g a ń sk im , p o czął g ro m a d z ić m a ­ te r ia ły b u d o w la n e i p rz y g o to w y w a ć o l­ b rz y m i p la c p o d p rz y s z łą re z y d e n c ję . T r a ­ g iczn a ś m ie rć w r o k u 1034 p r z e r w a ła te p ra c e . D oszło je d y n ie do w z n ie s ie n ia b u ­ d y n k u a d m in is tra c y jn e g o , k tó r y z czasem zo sta ł ro z e b r a n y . P o k a ta s tr o f ie W a lle n - s te in a c e sa rz n a d a ł k się stw o sw e m u sy n o ­ w i F e rd y n a n d o w i II I , k tó r y w r o k u 1646 s p rz e d a ł je ks. W a c ła w o w i E u z e b iu sz o w i L o b k o v ic o w i (zm. 1677) z R o u d n ic y 115

Ryc. 133. P a ła c w Ż a g a n iu . F ra g m e n t d zie­ dzińca.

w C z e c h a c h . M a g n a t te n , p rz e w o d n ic z ą c y N a d w o rn e j R a d y W o je n n e j i ta j n y r a d c a c e s a rz a , je s t w ła śc iw y m in ic ja to re m b u ­ do w y p a ła c u żag a ń sk ie g o , k tó r y w zn ió sł w l a t a c h 1070— 1677 w e d łu g p r o je k tu a r ­ c h ite k tó w w ło sk ic h F ra n c is z k a C a ra ttie g o

i A n to n ie g o P o rty . W n ę trz a u rz ą d z a n o d o ­ p ie r o po je g o śm ie rc i. W ro k u 1784 k s ię ­ s tw o ż a g a ń s k ie p rz e s z ło w p o s ia d a n ie P io

-R yc. 134. P a ła c w Ż a g a n iu . P o r t a l e le w a c ji z a c h o d n ie j.

Cytaty

Powiązane dokumenty

sprzecznie należy do jakiegoś bliżej nie określonego gatunku sekwoi. Do tego wniosku doszedłem na !podstawie badań następują<!ych. Na przekroju poprzecznym

Archiwum Gierszyńskich 1 między innymi dokumentami znajduje się również znaczna ilość materiałów dotyczących znanego bibliofila, antykwariusza, ko- lekcjonera ze

WSF rejestruje następującą strukturę: stać, stanąć jak, niczym słup soli ‘stać nieruchomo pod wpływem zdumienia, przerażenia itp.’ (kto + stał jak słup soli; kto +

Przeczytajcie ogłoszenie i wypiszcie cechy charakteryzujące najlepszego kandydata.. Przesłuchanie odbędzie się w gmachu opery 15

Przeczytajcie ogłoszenie i wypiszcie cechy charakteryzujące najlepszego kandydata.. Spotkanie kwalifikacyjne odbędzie się 7

Przeczytajcie ogłoszenie i wypiszcie cechy charakteryzujące najlepszego kandydata. w budynku

Przeczytajcie ogłoszenie i wypiszcie cechy charakteryzujące najlepszego kandydata. Przesłuchanie kandydatów odbędzie się 12

Najwa˝niejszymi by∏y s∏upki poczàt- kowe, wyznaczajàce kolejne odcinki grani- cy: oznaczane rzymskà cyfrà okreÊlajàcà odcinek, datà, literà „P” oraz na przeciwle-