Aleksandra Wojdyło-Mosiejczuk
Prace konserwatorskie w
województwie pilskim w latach
1975-1982
Ochrona Zabytków 37/1 (144), 61-63
PRACE KONSERWATORSKIE W WOJEWÓDZTWIE PILSKIM W LATACH 1975—1982
W w yniku przeprowadzonej w 1975 r. reform y adm inistracyjnej kraju w skład nowo utw orzonego w ojew ództ w a pilskiego w eszły tereny z trzech w ojew ództw : koszalińskiego, poznań skiego i bydgoskiego. W ten sposób w obrębie nowego w ojew ództw a znalazły się ob iek ty o dużej różno rodności etnograficznej i kulturo w ej, co przysporzyło w ielu proble m ów W ojew ódzkiem u K onserw ato row i Zabytków i nowo pow ołane m u Biuro D okum entacji Zabytków.
Oprócz architektury, zabytków ru chomych i archeologii od 1977 r. ew idencjonow ane są rów nież za łożenia parkow e oraz m iejsca p a m ięci narodow ej, a obecnie —
cm entarze sprzed 1945 r.
Od początku utw orzenia stanow i ska w ojew ódzkiego konserwatora zabytków w P ile przystąpiono do w eryfik acji kart ew idencyjnych, przejętych od w ojew ódzkich kon serw atorów zabytków w Koszalinie, Poznaniu i Bydgoszczy oraz kon tynu acji ew id en cji zabytków archi tektury i ruchom ych. Przedłużenie tej akcji spow odow ane zostało ostatnio przez objęoie ew idencją również obiektów pochodzących z końca X IX i początku X X w. Z ogólnych ustaleń w ynika, że na terenie w ojew ództw a pilskiego znaj duje się ponad 860 obiektów zabyt kowych. łącznie z budow nictw em ludow ym i zabytkam i techniki, nie w liczając jednak architektury z końca X IX i początku X X w., ujm owanej na kartkach adreso wych. Zakładanie now ych kart dla zabytków architektonicznych, ze w zględu na spore koszty oraz brak w ykonaw ców , przebiega w zw oln io nym tem pie. Z powodu braku za plecza naukowego Biuro D oku m entacji Zabytków korzysta tylko ze w spółpracy z n iew ielką liczbą studentów pochodzących z terenu w ojew ództw a. Spraw niej przebiega ew idencja zabytków ruchomych. K ontynuuje się prace w ramach rew aloryzacji miast historycznych w Chooieży oraz rozpoczyna w Zło towie. Prace te w ykonyw ane są ze środków użytkow ników , tj. osób prywatnych prowadzących rekon strukcje w uzgodnieniu z Uirzędem K onserwatorskim i N aczelnikiem Miasta.
N ależałaby rów nież podjąć działa nia w starym centrum Rogoźna: centrum to stanow ią budynki w 70% zużyte technicznie, w ym agają ce rozbiórki bądź gruntownego re montu, ponadto nadm iernie zagęsz
czone.
Ważnym problem em dla służby konserw atorskiej jest stan technicz n y dworów i pałaców; jest ich na terenie w ojew ództw a ponad 80. Od 1975 r. 23 zabytki tego typu podle gały lub podlegają całkow ite mu bądź częściow em u rem ontowi. Do najcenniejszych należą: baroko w y dwór w Studzieńcu, klasycy- styczny pałac w Siennikach, baro- kow o-klasycystyczny pałac w W ie luniu.
D ą b k i — p a ł a c (1872 r.). N eo- barokowy, otoczony parkiem krajo brazowym, przeznaczony na budy n ek adm inistracyjny PGR i Ośro dek Łowiecki. Koszt remontu —■ 67 min. z ł pokryty został przez uży- tkoiwnika. Prace rozpoczęte w 1978 r. i zakończone w 1978 r. prow a dzone były również przez użytkow nika w edług dokum entacji opraco w anej przez PP PKZ — Oddział w
Szczecinie.
G l e ś n o — d w ó r . Pow stał na przełom ie XVIII 1 X IX w. w stylu neogotyckim . Remont obiektu, z przeznaczeniem na ośrodek w czaso w o-h otel owy, prowadziło PP PKZ
— Oddział w Szczecinie w latach 1975— 1980. Koszt odbudow y w y n iósł ponad 12 min. zł, in w estor i użytkownik obiektu — P aństw o w y Ośrodek H odow li Zarodowej. S i e r n i k i — p a ł a c . P ow stał w końcu XVIII w. w ed łu g projektu Kamsetzera. U ważany jest za jeden z najcenniejszych zabytków W ielko polski. Prace konserwtorsikie prowa dzi PP PKZ Oddział w Szczecinie Przypuszczalny koszt prac ok. 90 min. zł, ze środków budżetu central nego. Remont rozpoczęto w troku 1982, zakończenie przew iduje się w roku 1986. Przeznaczenie obiektu: m uzeum wnętrz.
1. Pałac w Dąbkach, 1872 r., stan w 1978 r. (fot. W. Beszterda)
2. Dwór w Gleśnie, z przełomu XVIII i X I X w., w trakcie prac kon serw a torskich w 1979 r. (fot. W. Beszterda)
3. Pałac w Strze lcach, 1844 r., stan w 1976 r. (jot. W. Beszterda)
4. D w ór w Studzieńcu, XV III w., stan w 1978 r. (fot. W. Beszterda)
5. Z a m e k w Tucznie, X I V —XV III w., stan w 1980 r. (fot. W. Beszterda)
S t a r a Ł u b i a n k a — d w ó r
(z przełomu X IX i X X w.). W y
rem ontow any zastał ze śrdków u ży tkow nika (Kombinat PPGR) na bu dynek adm inistracyjny przez ek i pę w łasną — pod nadzorem WKZ — w latach 1976—1979.
S t r z e l c e — p a ł a c . Zbudowany w 1844 r. na m iejscu starszego za łożenia, należy do ciekaw szych przykładów dziewiętnast w iecznej architektury rezydencjonałnej, kształtowanej w duchu rom antyz mu. Obiekt odrestaurow any z fu n duszów użytkow nika w latach 1975— 1976 przeznaczany został na budynek adm inistracyjny i przed szkole. W łaściciel (PGR) został n a grodzony w konkursie na n ajlep sze go użytkownika obiektu zab ytkow e go.
S t u d z i e n i e c — d w ó r (XVIII w.), konstrukcji ryglow ej. Jest w ła s nością PPGR. Zdew astow any przez użytkow nika został opuszczony. Roz poczęty w 1982 r. rem ont ma na celu przystosow anie obiektu do p eł nienia funkcji adminiistracyjno- -m ieszkalnych. Przypuszczalny koszt prac ok. 60 m in. zł pokryty zosta nie przez użytkownika. D okum enta cje oraz całość robót w yk on u je ek i pa PP PKZ — Oddział w S zczeci nie. Zakończenie prac przew iduje się na rok 1985.
T u c z n o — z a m e k . Prace przy re n ow acji obiektu rozpoczęte przez W KZ-Koszalin ukończono w roku 1976. Inwestorem odbudowy było Stow arzyszenie A rchitektów P o l skich, a w ykonaw cą — PP PKZ — Oddział w Szczecinie i Spółdzielnia „Zdobycz” w Tucznie. Obiekt należy do nielicznie zachow anych n a ter e nie Pomorza Zachodniego zam ków rycerskich. Jego zrekonstruow ane obecnie form y pow staw ały w w y n i ku długotrwałego procesu b ud ow la nego trw ającego od X IV do XVIII w. Z w szystkich uw idocznionych faz rozbudowy, form y renesansow ego skrzydła ze sgraffitem należą do u nikatow ych n ie tylko na terenie Pomorza, ale także całej Polski. W a ł c z — d w o r e k (XIX w.). W y rem ontowany został ze środków b u dżetu centralnego kosztem ponad 24 min. zł przez PP PKZ — Oddział w Szczecinie, z przeznaczeniem na
Muzeum Ziemi W ałeckiej.
W i e l e ń — p a ł a c (z połowy XVIII w.). Otoczony jest sporym, krajobrazowym parkiem , nie użytko w any. Remont prowadzi od 1981 r. PP PKZ — Oddział w Szczecinie. Zakończenie prac przew iduje się w roku 1986. Przypuszczalny koszt od budowy ok. 60 min. zł pokryty zo stanie ze środków budżetu central nego. Obiekt ma być przeznaczany na siedzibę Archiwum Państw. Poza w ym ienionym i rem ontowane są zabytkow e obiekty w S ław nie — (dwór z X IX w.), W iatrowie (pałac z przełomu XVIII i X IX w), Luba szu (pałac z XVIII w., Bzow ie (pałac z X IX w.), Debrznie Wsi (pałac z przełomu X IX i X X w.); ukończony
został remont dworku w Wyrzysku z X IX w. W w iększości koszty odbudo w y zabytków architektonicznych w w ojew ództw ie pilskim ponoszą ich użytkow nicy — na ogół Spółdzielnie Rolnicze lub Gospodarstwa Rolne (Glesno, Sławno, Dąbki, Wiatnowra, Lubasz, W yrzysk, Bzowo, Debrzno, Strzelce, Stara Łubianka, Tuczno, Studzieniec, domki w Chodzieży). Spośród poddanych konserw acji za bytków ruchom ych (były to prze de w szystkim obiekty sakralne) naj cenniejszy obiekt stanow i tryptyk z Tarnowa Pałuckiego. Jest to środ kowa część byłego szafowego, póź- nogotyekiego ołtarza, pochodząca z lat 1520— 1530. W latach 1979— 1981 obiekt ten został gruntow nie zbada ny ii poddany konserw acji przez PP PKZ — Oddział w Szczecinie. K oszty konserw acji (ponad 500 tyis. zł) pio- kryte zostały ze środków budżetu centralnego.
Od 1978 r. Muzeum Okręgowe w P ile prowadzi prace przy organizo waniu skansenu etnografiiczno-arche-
ologicznego w Osieku. Obecnie na wytyczonym , ogrom nym terenie, u- stawdono chatę z P rzytam i i zagro dę z Dźwierszna; trw ają prace przy m ontażu drewnianego w iatraka typu „holender” przeniesionego z Gro madna i chaty szachuloowej z Głub- czyna.
Aleksandra W ojd yło -M osie jczuk
7. Późn ogotycki ołtarz z Tarnowa Pałuckiego: A — stan przed konserw acją, В — po kon serw acji (fot. G. S o lecki)
6. Pałac w Wieleniu, XVIII w., stan w 1977 r. (fot. W. Besfzterda)
