Sytuacja materialna studentów w świetle badań budżetowych

Michał Zieliński

Sytuacja materialna studentów w

świetle badań budżetowych

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 15-16, 219-229

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X V /X V I, 16 SECTIO H 1981/82

Zakład Ekonomii Politycznej Wydziału Ekonomicznego UMCS

M i c h a ł Z I E L I N S K I

S ytu acja m aterialna stu d en tów w św ietle badań budżetow ych

М атериальное пол ож ен и е студентов в свете бю дж етн ы х исследований S tu d en ts M aterial C onditions from B udget In v estig a tio n s

Z akład Badań Socjologicznych i W ychow ania IPN PT iSzW podjął w r. 1978 próbę zastosow ania m etod badań budżetow ych do analizy sy ­ tu acji m ate ria ln e j s tu d e n tó w .1 N aw iązyw ały one do znacznego ju ż n u r tu badań nad w aru n k am i bytow ym i w środow isku s tu d e n c k im .2

B adaniam i objęta została losowa próba licząca 184 osoby re k ru tu ją c a się ze studentów II i IV roku państw ow ych uczelni Lublina. Były to osoby spełniające wym óg samodzielności, tj. m ieszkające poza dom em rodzin­ nym . Badana pró b a stanow iła około 2,2% ogółu stu den tów II i IV roku studiów i około 4% spełniających wym óg samodzielności.

Treścią badań były zasoby m aterialn e (dobra trw ałe o w artości po­ czątkow ej ponad 1000 zł) posiadane przez stu d en ta na własność, oszczęd­ ności pieniężne, dochody pieniężne, wysokość pom ocy rzeczowej rodziców oraz w ydatki. Rozpoczęte one zostały 10 kw ietnia, tj. w dniu w y p ła ty stypen d iu m i trw a ły 30 dni.

N ajczęściej posiadanym i dobram i trw ały m i były radioodbiorniki, k tó ­ re m iało 42% badanych (analogiczny w skaźnik w jednoosobow ych gospo­ d arstw ach pracow niczych w ynosił 80%)3, 24% — gram ofon (29%), 20% —

1 P e łn e w y n ik i ty ch badań zaw arte są w : M. Z i e l i ń s k i : A n a li z a b u d ż e ­

t ó w s tu d e n c k ic h w 1978 r. (r aport z badań), IPN PT iSzW 1980, m aszyn op is, ss. 136.

2 P or. m. in. G. P o m i a n , H. . N a j d u c h o w s k a , J. Z a r z y c k a - - S k r z y p e k : W a r u n k i m a t e r i a ln e s t u d e n t ó w w Polsce, M ZBnSzW , W arszaw a

1971; H. N a j d u c h o w s k a , J. Z a r z y c k a - S k r z y p e k : W y ż y w i e n i e m i e s z ­

k a ń c ó w D S po r e f o r m i e s y s t e m u s ty p e n d ia ln e g o , IPN SzW , W arszaw a 1973.

a p a ra t fotograficzny (20%), 4% — m otocykl (1%). Pod w zględem w yp osa­ żenia w w ym ienione dob ra studenci niezbyt odbiegali od osób p ra c u ją ­ cych. Znacznie w iększa różnica na niekorzyść studentów w ystępow ała w g rupie dóbr, k tó re użytkow ać m ożna posiadając m ieszkanie: lodówka, p ralk a , telew izor. Posiadało je 3— 5% stu d en tó w i 69—81% pracujących.

Ponad dw ie trzecie b adanych (68%) korzystało co n ajm n iej z jednej z form oszczędzania w PK O . N ajp o p u larn iejsze były: książeczki obiego­ we, k tóre posiadało 41,0% i m ieszkaniow e — 34,2%. Książeczki sy stem a­ tycznego oszczędzania m iało 13,6%, a książeczki sam ochodowa — 6,2% stu den tów . N ajniższy odsetek — 2,5% — w ystępow ał w p rzy p ad k u p o ­ zostałych form oszczędzania, tj. książeczek w ysokoprocentow ych, bonów prem iow ych, lo k acy jn ych itd.

K w ota oszczędności p rzy p ad ająca n a przeciętnego stu d e n ta w ynosiła 6742,85 zł, było to m niej niż w ynoszą w k ład y oszczędnościowe w PK O przeliczane na jednego m ieszkańca, w sk ali k r a ju (9479 z ł) .4 S tru k tu ra oszczędności studen ck ich b y ła następ u jąca: 47% całości w kładów uloko­ w anych było na książeczkach m ieszkaniow ych, 21% na książeczkach obie­ gowych, 12% na książeczkach system atycznego oszczędzania, 9% na k sią ­ żeczkach sam ochodow ych. W b adanym m iesiącu n astąp ił p rzy ro st w k ła ­ dów o 79 zł (1,1%), z czego większość — 41 zł — pow iększyła zasoby na książeczkach m ieszkaniow ych. P o nad to w d n iu rozpoczęcia notow ań, b adani dysponow ali przeciętnie zasobem gotów ki w ynoszącym 542 zł.

Dochody pieniężne w y n osiły 2434 zł i b yły o 276 zł niższe od w y ­ d atków (łącznie z p rzy ro ste m oszczędności w PKO). Oznaczało to, że za­ sób gotów ki uległ w tra k c ie badań zm niejszeniu do 266 zł.

W ysokość i s tru k tu rę dochodów i w y d atk ów zestaw iliśm y w tab eli 1. D ane te w skazują, że p raw ie połow a (49,4%) dochodów studen ck ich po­ chodzi z pom ocy p ań stw a, 42,8% przychodów m a swoje źródło w pom ocy rodziny a ty lk o niecałe osiem pro cen t stanow ią zarobki w łasne studen tów .

N ajw iększą g ru p ą w y d atk o w ą b y ły zakupy żywności. S tanow iły one jed n ą trzecią całości w ydatków . Tl tego niem al dokładnie połowa (451 zł) p rzy p ad ała n a o p łaty za posiłki w żyw ieniu zbiorow ym . Odzież i obu­ wie angażow ały około jed n ą piątą, a m ieszkanie (łącznie z w p ła ta m i na książeczki m ieszkaniow e) 10% w ydatków . Podobna była skala w y datk ów (9,6% ogółu) n a k u ltu rę (kino, te a tr, książki i prasę), ośw iatę (podręcz­ niki i pom oce naukow e) oraz sp o rt i tu ry sty k ę . U żyw ki, tj. alkohol i w y ­ roby tytoniow e, p o ch łan iały łącznie 7,3% typow ego fyudżetu studenckiego. Podobnie jak w p rz y p a d k u zasobów, b u d żety studenckie porów nać m ożna z pracow niczym i. _Możliwe są tu ta j dw a u k łady odniesienia: go­ sp o d arstw a jednoosobow e i gospodarstw a wieloosobowe o podobnym

S ytu acja m aterialna studentów .., ₂₂₁

Tab. 1. P ien iężn e dochody i w y d a tk i stu d en tów w p rzeliczeniu na 1 osobę (w złotych i procentach)

Cash incom es and ex p en d itu res o f stu d en ts'ca lcu la ted for one person (in zlotys and per cents)

D ochody W złotych _{cen ta ch}W pro­ W ydatki W złotych _{cen tach}W p ro­ P om oc państw a: 1201,55 49,4 Ż yw n ość 906,27 33,4 S typ en d iu m 984,78 40,5 N ap oje

N agroda 195,65 8,0 alk oh olow e 141,01 5,2 D opłata do stan cji 21,12 0,9 W yroby tyto n io w e 57,70 2,1

P om oc rodziny: 1041,93 42,8 Odzież i obuw ie" 520,56 19,2 R odziców 966,46 39,7 W ydatki

K rew n ych 75,47 3,1 m ieszk an iow e 271,99 10,0

P ozo sta łe dochody 190,11 7,8 H igien a i ochrona

Zarobki w ła sn e 150,23 6,2 zdrow ia 118,97 4,4 P ożyczk i 22,52 0,9 K ultura, ośw iata,

In n e dochody 17,36 0,7 sport, tu ry sty k a 260,62 9,6 R azem dochody 2433,59 100,00 K om unikacja 143,63 5,3 W yk orzystan ie P ozostałe, 289,65 10,7

p oczątk ow ego w tym :

zasobu przyrost

p ien iężn ego 276,81 X oszczędności w PKO R azem w yd atk i 79,11 2710,40 3,3 100,0

Tab. 2. Struktura w y d a tk ó w w gosp od arstw ach stu denckich i p racow n iczych w 1978 r. (procenty — p u n k ty procentow e)

S tructure of ex p en d itu res in stu d en ts’ and e m p lo y e e s’ h ouseholds in 1978 (per cen ts — per cent points)

W ydatki U dział w całości w y d a tk ó w (w procentach) B —• pra­ cow n icy A — s tu - gospo- d enci darstw a jed n ooso­ bow e R óżnica ( A - B ) w pun k ­ ta ch pro­ cen tow ych

C — g o sp o ­ darstw a p racow ­ nicze o d ocho­ dach 2—3 tys. zł na 1 osobę R óżnica ( A - C ) w p u n k ­ tach p ro­ cen to w y ch Ż yw n ość 33,5 33,2 + 0,3 49,4 - 1 5 ,9 N apoje alk o h o lo w e 5,2 2,6

+

+

+

H igien a i ochrona

zdrow ia 4,4 4,8 - 0 , 4 3,1 + 1,3

K ultura, ośw iata,

sport i tu ry sty k a 9,6 1 1 ,3 - 1,7 6,7

+

Transport 5,3 4,8 + 0,5 3,8 + 1,5

P ozo sta łe 10,7 9,1

+

ziomie przychodów na osobę. Porów nanie takie zaw arte jest w tab eli 2. P orów nując w y d atk i jednoosobow ych gospodarstw studenckich i p r a ­ cowniczych pam iętać należy o tym , że wysokość w y datk ów studentów

była niższa (o 2205 zł) i stanow iła 55,1% tego, co w ydaw ane było przez p racujących. Bardzo d uża zbieżność w ystępo w ała nato m iast w s tr u k tu ­ rze rozchodów. O dchylenia zaw ierają się w przedziale, od —1,7 do + 3 ,6 pkt. procentow ego. Je d y n y m w y jątk iem , co n ietru d n o w yjaśnić, są w y ­ d a tk i m ieszkaniow e, k tó ry c h udział w budżecie studenckim był niższy 0 —7,1 pk t. proc. W ynika to z niskich opłat za m iejsca w dom ach s tu ­ denckich. D okładna niem al zgodność odsetka w yd atkó w na żywność jest sprzeczna ze znaną praw idłow ością Engla głoszącą, że w m iarę w zrostu dochodu p rocentow y udział w ydatkówT na żywność m aleje. W przy p ad k u w ydatków studenckich w ym ienić m ożna k ilk a przyczyn ubocznych za­ w ieszających działanie tego p raw a. Są to niskie ceny posiłków w sto ­ łów kach i znacznie w iększa dostępność arty k u łó w spożyw czych w śro­ dow isku studenckim niż w innych środow iskach, czem u sp rzy ja dobrze rozw inięta na tere n ie uczelni sieć m ałej gastronom ii, sprzedającej posił­ ki po kosztach w łasnych, a także znaczna pomioc żywnościowa rodziców. N atom iast porów nanie s tr u k tu ry w ydatków studenckich i gospodarstw pracow niczych o podobnym poziom ie przychodów w ykazuje znacznie w iększe różnice (zwłaszcza w p rzy p a d k u w ydatków żywnościowych).

W dotychczasow ej analizie koncen tro w aliśm y się na dochodach pie­ niężnych i ich rozdysponow aniu na zakup dó br i usług. Je st to jednak ty lk o jedna z dróg, k tó rą do stu den tów d ocierają środki konsum pcji. D rugą jest spożycie n a tu ra ln e . Pojęciem ty m określa się spożycie dóbr 1 usług, k tó rych uzyskanie nie w ym agało nakładów pieniężnych. W skład jego wchodzą tzw . sam ozaopatrzenie i św iadczenia społeczne w n atu rze. W p rzy p a d k u środow iska studenckiego za form ę sam ozaopatrzenia uznać m ożna pomoc rzeczow ą rodziców. O bejm uje ona przede w szystkim za­ k u p y odzieży, obuw ia, trw a ły c h dóbr konsum pcyjnych oraz pomoc żyw ­ nościową (paczki i żywność spożyw ana podczas poby tu w dom u). N oto­ w anie przez b adanych w szelkich form pom ocy rodzicielskiej pozwoliło oszacować jej wysokość na 597 zł (por. tab. 3) z czego: 42,4% p rzypadało na pomoc żywnościow ą, 54,3% — na zakup odzieży i butów , 3,3% — na pozostałe dobra.

D rugim elem entem spożycia n atu raln eg o są św iadczenia społeczne w n atu rze. O kreślić je m ożna w oparciu o w y d atki bu d żetu p ań stw a na u trzy m an ie stołów ek i domów studenckich. W r. 1978 w yniosły one 1 m ld 379 m ilionów z ł . 5 W przeliczeniu na 1 stu d e n ta dotacja ta w yn o­ siła 375 zł m iesięcznie. Z tej form y pom ocy nie ko rzy stają w szyscy s tu ­ denci, bardzo rzadko w y stę p u je ona w przy p ad k u stu d en tó w m ieszkają­ cych z rodzicam i. N ajw yższa jest w grupie m ieszkańców DS, k o rzy sta ją ­ cych jednocześnie z pełnego w yżyw ienia stołówkow ego. D otacje do

S ytu acja m aterialna studentów ... 223

Tab. 3. P om oc rzeczow a rodziców w przeliczeniu na 1 osobę M aterial aid from parents calcu lated for one person

W y szczególn ien ie O dsetek osób otrzym ujących (w procentach) W artość pom ocy (w złotych) W skaźnik stru k tu ry (w procentach) P om oc żyw n ościow a, 84,0 252,57 42,4 w tym : m ięso 73,9 65,96 11,6 O buw ie 7,0 126,89 21,4 Odzież 13,1 196,96 32,9 P ozostałe dobra 5,6 20,47 3,3 O gółem (X ) 596,90 100,0

łówek i DS w przeliczeniu na jednego korzystającego w ynosiły odpow ied­ nio 300 zł i 660 zł, a w przeliczeniu na 1 badanego w ynosiły łącznie 626 zł, z czego 202 zł przypadało na dopłaty do stołów ek, a 424 zł do DS.

P rzeprow adzone szacunki um ożliw iają w yliczenie całkow itych p rz y ­ chodów studenckich (obejm ujących dochody pieniężne, bytow e św iadcze­ nia społeczne w n atu rze oraz pomoc rzeczową rodziców) i s tr u k tu ry ich rozdysponow ania. Dane zaw arte w tabeli 4 w skazują, że całkow ite p rz y ­ chody studenckie w ynosiły ca 3859 zł, z czego jedynie 63% docierało do studentów w postaci pieniężnej. Całkow ite przychody w ponad poło­ wie (52,6%) pochodziły z pom ocy p aństw a, w 42,5% z pom ocy rodziny a jedynie niecałe 5% m iało źródło w zarobkach w łasnych. W stru k tu rz e rozdysponow ania całkow itych przychodów najw iększym i pozycjam i były: żywność — 32%, m ieszkanie — 21% i odzież — 20,5%.

Interesu jące jest zestaw ienie w yników om aw ianych badań z podob­ nym i prow adzonym i w r. 1957 przez W. Feldm anow ą i A. LuszniewTi- c z a .6 O bjęły one 51 osób spośród studentów uczelni w arszaw skich, m iesz­ kających w dom ach studenckich. Dla porów nań z całej badanej w r. 1978 populacji w yodrębniliśm y grupę 130 m ieszkańców DS (dane o dochodach i w yd atk ach tej g ru p y różnią się nieco od uprzednio podanych dotyczą­ cych całości).

Porów nanie w yników obydw u tych badań może dać przybliżoną od­ powiedź na p y tania dotyczące skali zm ian w arunków bytow ych stu d e n ­ tów, zm ian s tru k tu ry ich dochodów i w ydatków itd. P rzy porów naniu trzeba pam iętać, że w yników obydw u badań nie m ożna uznać za w pełni rep rezen tacy jn e dla całego k raju . Nie pok ry w ają się one zapew ne rówT- nie dokładnie z przeciętnym i w ydatkam i rocznym i. S tąd też w ysuw ane

6 O w y n ik a ch ty ch badań szerzej traktują W. F e l d m a n o w a i A. L u s z - n i e w i c z : W y n i k i bad a ń b u d ż e t ó w stu d en ck ich w W a r s z a w i e f „P rzegląd Z agad­ n ień S o cja ln y ch ”, 1957, nr 12, s. 12— 19. D ane dotyczące b udżetów stu d en ck ich p rzy­ taczan e w n in iejszy m opracow aniu pochodzą z tego artykułu.

Tab. 4. C a łk o w ite przych od y stu d en ck ie i ich rozd ysp on ow an ie w p rzeliczen iu na

1 osobę (w złotych i procentach)

T o ta l in com es of stu d en ts and th eir sp en d in g calcu lated for one person (in zlotys and per cents)

P rzych od y W złotych W p ro ­_{cen tach} R ozchody W złotych W p ro ­ cen tach C a łk o w ite S p ożycie ogółem 4115,43 100,0

przychody: 5838,62 100,0 1. Ż yw n ość 1318,37 32,0 1. W edług form : w y d a tk i w ła sn e 863,82 21,1

P rzych od y pom oc rzeczo­

pien iężn e, 2433,59 63,1 w a rod ziców 252,77 6,2

w tym : dopłata

św iad czen ia do sto łó w k i 201,78 4,7 sp ołeczn e 2. M ieszk an ie 898,34 21,8

p ien iężn e 1201,55 31,1 w y d a tk i w ła sn e 250,87 6,2 W naturze 1425,03 36,9 dopłata do D S 626,35 15,1

św iad czen ia dopłata

sp ołeczn e do stan cji 21,12 0,5

w naturze 828,13 21,5 3. U ży w k i 198,71 4,8 pom oc rzeczo­ 4. O dzież i obuw ie 844,41 20,5 w a rodziców 596,90 15,4 w y d a tk i w ła sn e 520,56 12,7 2. W edług źródeł 3858,62 100,0 pom oc rzeczo ­

Pom oc p a ń stw a 2029,68 52,6 w a rodziny 323,85 7,8 P om oc rod ziców 1638,83 42,5 5. K ultura 260,62 6,4 P ozo sta łe 6. P o zo sta łe dobra

przychody, 190,11 4,9 i usłu gi

w tym : m a teria ln e 594,98 14,5

zarobki

w ła sn e 150,23 3,8

Tab. 5. P rzy ch o d y stu d en ck ie w latach 1957 i 1978 (w złotych i procentach) S tu d e n ts’ in com es in 1957 and 1978 (in zlotys and per cents)

W y szczególn ien ie

1957 1978

w złotych w procentach w złotych w procentach D ochody p ien iężn e 519 32 100 2347 80 100 P om oc p ań stw a 401 63 77 1397 48 59 P om oc rodziny 62 10 12 734 25 32 In n e dochody 56 9 11 216 7 9 P om oc rzeczow a rodziców 122 18 X 576 20 X R azem przych od y 641 100 X 2923 100 X

w nioski m ają c h a ra k te r ogólny, inform ując b ardziej o k ieru nkach p rze ­ obrażeń niż d okładnej skali.

Dochody pieniężne w przeliczeniu na jednego badanego w ynosiły w 1957 r. 519 zł i w zrosły w ciągu dw u d ziestu jed en lat do 2347 zł. Był to w zrost 4,5-krotny. Oznacza to, że rosły one w, tem p ie około 8% rocz­ nie. R elacja stu d en ckich dochodów pieniężnych do przeciętnej płacy (1362 zł — 1957 r. i 4686 zł — 1978 r.) w ynosiła w ty ch dw óch latach 0,38 i 0,50. N atom iast rela cja do m iesięcznej w artości, liczonego w ce­

S ytu acja m aterialna studentów .., 225

nach bieżących spożycia per capita (odpowiednio 725 zł i 3230 zł) była podobna i w ynosiła 0,72— 0,73. 7 W ynika z tego, że dochody studentów rosły w tem pie zbliżonym do nom inalnej w artości spożycia i szybciej niż nom inalne płace.

S tru k tu ra dochodów uległa w yraźnym zm ianom (por. tab ela 5). Udział pieniężnej pom ocy pań stw a w całości dochodów zm niejszył się z 77% (401 zł) do 59% (1397 zł), odpowiednio pow iększył się udział pom ocy p ie­ niężnej rodziny, z 12% (62 zł) do 32% (734 zł). Udział pozostałych do­ chodów (główmie zarobków w łasnych) spadł z 11% (56 zł) do 9% (216 zł). Odnosząc w artość pom ocy pieniężnej p ań stw a do p rzeciętnej płacy w oby­ dw u latach o trzy m u jem y identyczną relację 0,3. Można z tego sądzić, że spadek udziału styp end iu m i nagród w dochodach nie w y nik ał ze zm niejszenia św iadczeń z b u d żetu p aństw a, lecz ze w zrostu ogólnego poziom u zamożności, pozw alającego rodzinom na zwiększoną pom oc dla studiujących.

Ja k wiadom o, poza przychodam i pieniężnym i studenci k o rzy stają z po­ mocy rzeczowej rodziców i p a ń s tw a .8 Pomoc rzeczowa rodziców7 w y ­ nosiła w 1957 roku 122 zł, na co składała się pomoc żywnościowa (86 zł) i zakupy odzieży i obuw7ia (36 zł). W 1978 roku wysokość tej pom ocy w yniosła 576 (odpowiednio 239 zł i 337 zł). Pomoc rzeczowa w zrosła 4,7- -k ro tn ie czyli nieco szybciej niż dochody pieniężne, ale znacznie w ol­ niej niż pom oc pieniężna, k tó ra zw iększyła się dw unastok ro tnie. C h arak ­ tery sty czn y m zjaw iskiem jest przesunięcie ciężaru pom ocy rzeczowej

z żywności na odzież i obuwie.

U w zględnienie dochodów in natura zwiększało dochody studenckie do 614 zł w roku 1957 i 2923 zł w .r . 1978, powodowało też zm ianę udziału pom ocy rodziny odpowiednio do 29% (184 zł) i 45% (1370 zł). W sum ie dochody pieniężne i pomoc rzeczowa rodziców stanow iły w obydw u latach rów now artość 90% spożycia per capita.

W ydatki stud en tó w podczas prow adzonych w7 m aju 1957 r. bad ań a n ­ kietow ych ustalone zostały w analogicznej wysokości, jak dochody, tj. 519 zł. Z tego (por. tab. 6) 62% przypadało na żywność, 9% — na odzież i obuwie, 10% — na k u ltu rę , 5% — na przejazdy, 4% — na pomoce n a u ­ kowe, 10% — na pozostałe w ydatki. W ydatki ustalone podczas badań

7 D an e o p rzeciętn ych płacach pochodzą z R ocznik a s t a t y s t y c z n e g o G U S 1961, W arszaw a 1961, s. X L IV i R oczn ika s t a t y s t y c z n e g o G U S 1979, W arszaw a 1979, s. X X X IV . D ane dotyczące w artości spożycia przypadającego na jed n ego m ieszk a ń ­ ca m iesięczn ie, pochodzą z obliczeń w łasn ych , w oparciu o dane z w y m ien io n y ch roczników .

8 Z agad n ien ie p om ocy rzeczow ej p ań stw a w zakresie u słu g b y to w y ch (m iędzy in n y m i dop łaty do dom ów studenckich, sto łó w ek itd.) zostało w naszych ro zw a ża ­ n iach p om in ięte.

Tab. 6. W ydatki stu d en ck ie u sta lo n e w b adaniach a n k ieto w y ch (A) i b u d żetow ych (B) w latach 1957 i 1978 (w złotych i procentach)

Stu d en t ex p en d itu res from q u estio n n a ire su rv ey s (A) and budget ex a m in a tio n s (B) in 1957 and 1978 (in zlotys and per cents)

1957 1978 W yszcze- ^ g ó ln ie n ie w złotych B cen ta ch w zło^ ch w p ro ­ cen tach B w złotych w p ro ­ cen tach Ż yw n ość 321 O dzież i ob u w ie 46 K u ltu ra 54 P om oce n a u k o w e 21 P rzejazd y 24 P o zo sta łe 53 62 257 9 106 10 46 4 18 5 32 10 127 43 18 8 3 5 23 901 541 126 49 145 623 38 22 5 2 6 27 R azem 519 100 586 100 2425 100

* D ane dla r. 1957 różnią się od p od an ych w ta b eli 6 ze w zg lęd u na p rzesu n ię­ cie p iw a z ży w n o ści do n a p o jó w a lk oh olow ych .

** D ane n ie w p ełn i p o ró w n y w a ln e.

budżetow ych b y ły wyższe i w ynosiły 586 zł. O dm ienna była też s tru k ­ tu r a w y d atk ów (por. tab . 6 i 7). Niższy był udział w ydatków na żyw ­ ność — 43%. W ynikało to z tego, że w czerw cu część stu den tów , w cześ­

9 D ane dla r. 1957 z badań b u d żetow ych .

Tab. 7. W ydatki stu d en tó w w latach 1957 i 1978 (w złotych, procen tach i pun k tach p ro cen to w y ch) 9

S tu d en t ex p en d itu res in 1957 and 1978 (in zlotys, per cents, and per cent points)

1 2 3

W yszczególn ien ie 1957 1978 (2- 1) w złotych _{cen tach}w p ro­ w złotych _{cen ta ch}w pro­ w pkt. _proc.

Żywmość *, 250 42,6 843 34,8 - 7 , 9 w tym : sto łó w k a ** 152 27,0 446 18,3 - 8 , 7 N ap oje alk o h o lo w e 9 1,5 124 5,1 + 3 ,6 W yrob y ty to n io w e 11 1,9 58 2,5 + 0,6 M ieszk an ie 40 6,8 120 4,8 - 1 , 9 O dzież 74 12,7 440 18,2 + 5 ,5 O b u w ie 32 5,4 101 4,2 — 1,2

K u ltu ra (kino, teatr,

książki, prasa) 46 7,8 126 5,2 — 2,6 P o m o ce n au k ow e 18 3,1 49 2,0 —1,1 P rzejazd y 32 5,4 145 6,0 + 0,6 H igien a 14 2,4 110 4,5 + 2,1 P o zo sta łe w y d a tk i 60 10,4 309 12,7 + 2 ,4 R azem 586 100,0 2425 100,0 X

S ytu acja m aterialna studentów .., 227

niej kończąc sesję, nie w ykupow ało obiadów na d ru g ą połowę m iesiąca. W yższy był natom iast udział w ydatków na obuwie i odzież.

Z kolei w tab eli 7 zestaw ione zostały wysokości w ydatków w rozbi­ ciu na 11 pozycji. Pozw ala to n a nieco lepsze w niknięcie w zm iany s tr u k ­ tu ry w ydatków . W praw dzie szereg w ym ienionych czynników pow oduje, że przedstaw ione dane nie są w pełni porów nyw alne, m im o to m ożna sform ułow ać pew ne ogólne wnioski. Dotyczą one:

1) spadku udziału w ydatków na żywność i m ieszkanie, co oznacza w zrost funduszu swobodnej konsum pcji, tj. kw oty, któ rą s tu d e n t może w ydaw ać po zaspokojeniu potrzeb o ch arak terze podstaw ow ym ;

2) w zrostu udziału w ydatków na odzież i obuwie oraz używ ki;

3) stabilizacji bądź naw et spadku w zględnych w ydatków na k u ltu rę i naukę. 10

Możemy także podjąć próbę oszacowania zm ian dyspersji w ydatków . W 1957 r. zaw ierały się one w przedziale od 303 zł do 1028 zł. Oznacza to, że stosunek w ydatków m aksym alnych do m inim alnych w ynosił 3,4 : 1. W 1978 r. w y d atk i m aksym alne w ynosiły 6189 zł a m inim alne 1052 zł (relacja 5,9 : 1). Odnosząc ekstrem alne w y datk i do płacy przeciętnej stw ierdzam y, że zaw ierały się one w przedziale od 22,3% do 75,5% w r. 1957 i od 22,4% do 129,6% w r. 1978. W 1957 r. odchylenie stan d ard o ­ we w ydatków w ynosiło 118 zł, a w spółczynnik zm ienności 22,5%. A nalo­ giczne m iary w 21 lat później w ynosiły odpowiednio 884 zł i 36,5% .11 W skazuje to na zwiększenie stopnia zróżnicow ania w ydatków . P rz y j­ m ując w r. 1957 podział badanych na cztery g ru p y w ydatkow e o p rze­ działach rówmych 100 zł (85% w artości odchylenia standardow ego), o trzy ­ m u jem y następ u jący ich rozkład: do 400 zł — 15%, do 499 zł — 34%, do 599 zł — 29% i ponad 599 zł — 22%. Zakładając w r. 1978 g rupo ­ w anie badanych populacji p rzy wielkości przedziału rów nego identycz­ nem u odsetkow i w artości odchylenia standardow ego (750 zł), będziem y mieć n astęp ującą s tru k tu rę : do 1750 zł — 28%, do 2500 zł — 29%, do 3250 zł — 30% i ponad 3250 zł — 21%. Różnica w rozkładzie sprow adza się zatem do przesunięcia m iędzy dw om a grupam i o najniższych w y d a t-' kach. Równocześnie zm niejszył się z 15% do 11% odsetek studentów

10 W niosek ten sform u łow an y jest dw uznacznie ze w zględ u na praw dopodobne zan iżen ie w y d a tk ó w na żyw n ość w badaniach b u d żetow ych z r. 1957. Jeżeli za ło ­ żym y, że rzeczy w iste w y d a tk i na żyw ność b y ły w r. 1957 w yższe, w ów czas udział w y d a tk ó w na pom oce n au k ow e i kulturę b ył odpow iednio niższy. W tak im p rzy­ padku n ie m usiał w y stą p ić spadek w yd atk ów na te dobra, tak jakby w y n ik a ło to z danych, zaw artych w tab eli 7.

11 O d ch ylen ie stan d ard ow e i w sp ółczyn n ik obliczone zostały przez autora. W przypadku m iar d ysp ersji dla r. 1957 b y ły one obliczone na p o d sta w ie danych zaw artych w artyk u le cy to w a n y m w przypisie p ierw szym .

0 w y d atk ach niższych od wysokości m in im aln ej płacy (rów nej w oby­ d w u latach p rzeciętn ej wysokości sty p en d iu m — odpowiednio 400 zł 1 1400 zł).

Przeprow adzone p o rów nania nie pozw alają na p ełną i dogłębnie uza­ sadnioną odpowiedź na p y tan ie o c h a ra k te r zm ian budżetów studenckich. W ydaje się jednak, że z dużą dozą praw dopodobieństw a stw ierdzić m ożna, że:

1) przychody stu d en tó w ro sły w tem pie zbliżonym do tem pa w zrostu płac; w zrost ten był m n iej więcej ta k i sam w p rzy p ad k u dochodów pie­ niężnych jak i pom ocy rzeczow ej rodziny;

2) zm iany s tr u k tu ry w ydatków b y ły dość typow e dla okresów dy­ nam icznego w zrostu dochodów, dotyczy to zarów no zm ian, k tó re ocenić n ależy p o zytyw nie (spadek udziału w ydatków żywnościow ych i m ieszka­ niow ych i w zrost u działu w ydatków na dobra trw ałe), jak i zm ian n e­ g atyw n y ch (w zrost ud ziału w ydatków na używki);

3) zarysow uje się niepokojąca ten d en cja spadku udziału w ydatków na k u ltu rę i pom oce naukow e, w p rzy p ad k u po tw ierdzenia w y stęp o w a­ nia tej ten d en cji przez inne badania m usi ona być uznana za sygnał alarm ow y;

4) w ystąpiło pew ne zw iększenie d y sp e rsji dochodów, ale rów nocześ­ nie zw ężeniu uległa g ru p a stu d en tó w o dochodach i w y datk ach, k tó ry ch poziom m ożna określić jako niski.

Р Е З Ю М Е В 1978 г. в Л ю блине бы ли п ров еден ы исследован ия ст уден ч еск и х бю дж етов. Э ти исследован ия дал и в озм ож н ость установить уровен ь д оход ов студентов, вникнуть в стр ук тур у и х д оход ов и расходов. ‘ С опоставление р езул ьтатов н аш и х и сследован ий с результатам и подобны х исследован ий, п р ов еден н ы х в 1957 году, позволило т а к ж е сделать выводы отно­ сительно динам ики ст уден ч еск и х до х о д о в и п реобразования и х структуры по­ требления: 1) динамика п отребления у студен тов была близка тем пу роста заработной платы в обобщ ествленном хозяй стве; 2) дисперси я студ ен ч еск и х до х о д о в увелич илась; 3) и зм ен ен и е структуры потребления отвечало закон у Энгля: ум еньш ение р асходов на п родукты питания за счет увел и ч ен и я р асходов на предм еты д л и ­ тельного пользования; 4) нам етилась тенденция к н езначительном у росту р асходов на к ультурны е ц ели и к бы строму росту р асход ов на некоторы е продукты (например, спиртные напитки).

Stu d en ts M aterial Conditions... 22 9

S U M M A R Y

In 1978 th e authors exam in ed the budgets of stu d en ts in L ublin. The stu d ies m ade it p ossib le to fin d out th e le v e l of stu d en t incom es and offered an in sigh t in to th eir incom e and exp en d itu re structure.

A com parison of th ese resu lts w ith th ose of a sim ilar in v e stig a tio n carried out in 1957 a llo w s som e con clu sion s to be draw n about th e d yn am ics of stu d en ts’ in com es and changes in their consum ption structure. T he con clu sion s m ay be

sum m ed up as fo llo w s: ^

1) th e dynam ics of stu d en t consum ption w as sim ilar to th e rate of w a g e rises in socialized econom y;

2) th e d ispersion of stu d en ts’ incom es increased;

3) changes in th e con su m p tion structure w ere in a greem en t w ith E n g el’s law , i.e., a fa ll in th e ex p en d itu res for food and an in crease in th ose for durable goods;

4) th ere appeared a d isad van tageou s ten d en cy tow ards a sm all in crease in th e ex p en d itu res for stu d en t cu ltu ral a ctiv ities and a quick grow th of th e ex p en d itu res for stim u lan ts.