Karpiński, Rafał
"Epistolarum commercium p. Lauretii
Nicolai Norvegi S. J. aliaque quaedam
scripta de manu eius", typis mandatum
c
ura J. J. Duin, O. Garstein, Osloae 1980 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 7 2 /1 , 179-180
1981
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
ZAPISKI
179
uwagę praw ie wyłącznie na mecenacie kulturalnym kanclerza, jego działalności na polu nauki i oświaty. Ta grupa studiów Łempickiego, która oczywiście nie wyczerpuje jego niezwykle szerokich zainteresow ań badawczych, jest dziś uzna w ana za najbardziej wartościową i, mimo nieuniknionych powtórzeń w poszcze gólnych szkicach, w ydaje się twórczością najbardziej klarow ną i niezdezaktuali- zowaną
W ro k u 1952 „Czytelnik” wydał tom prac Łempickiego zatytułow any „Rene sans i hum anizm w Polsce”, w którym to wydawnictwie znalazły się jego cztery ważkie prace poświęcone w ielkiem u kanclerzowi („Padwa uczyniła mnie mężem”, „P rotektor medycyny i medyków”, „Polski Medyceusz XVI w ieku”, „Heidenstein czy Zam oyski”). W szystkie one znalazły się zresztą w nowym wyborze.
Ponow nie wydać situdia Łempickiego o Zamoyskim postanowił Stanisław G r z y b o w s k i . Podobnie jak zbiór studiów Wacława S o b i e s k i e g o wydany w serii klasyków przed dwoma laty, poprzedził on pisma Łempickiego niebanal nym wstępem. N akreślił sylw etkę uczonego — historyka i wychowawcy — po przez przedstaw ienie środowiska, w jakim się wychował, kształcił i rozw ijał swój w arsztat badawczy.
W pierw szej części w ydaw nictw a znalazła się obszerna praca Łempickiego „Działalność Ja n a Zamoyskiego na palu szkolni-ctwa 1573—1605” — wydana po ra z pierw szy w Krakow ie w 1921 roku; w drugiej — zatytułow anej „Studia o J a nie Zam oyskim ”, obok czsterech studiów wydanych w 1952 roku, trzy niewielkie szkice drukow ane przed w ojną: „Wielki to leran t — jezuici i Skarga” — w „Tece Zam ojskiej”, ,R zekom y list Jan a Zamoyskiego z r. 1585 do rektora Akademii hetm ańskiej” — w „M inerwie Polskiej”, „Hetm an Zamoyski — miłośnik staro żytności” — w „Filomacie”.
Form a uczczenia czterechsetlecia założenia Zamościa — bardzo udana. W.T.
Epistolarum com m ercium p. L a m en tu Nicolai Norvegi S . J. aliaąue quaedam scripta de m anu eins, tyipis m andatum oura J. J . D u i n ,
O. G a r s t e i n, „Norvegia S acra” t. X X III, K ilder og S tu d ier til Nor- ges K irkehietorie u tg itt a v K irkehistorisk Samíura, St. Olavs F or la g, Osloae 1980, s. Х Ш , 430.
W założonej w 1921 r. przez O lufa K o l s r u d a serii „Norvegia Sacra” ogła szano już spuściznę W awrzyńca Nicolai zwanego w naszej literaturze Norwegczy- kiem: jego upsalską d ek laracją w iary z 1593 r. opublikowano w t. X X II <1965 r.) Obecne wydaw nictw o zaw iera korespondencję Norwegczyka (listy przezeń pisa ne s. 1—144 i doń napływ ające s. 149—193) oraz inne jego drobne pisma: in stru k cje, opinie itd.
Norwegczyk (1539—1622) prowadził bardzo ruohliwe życie. Urodził się w Tons- berdze w Norwegii, uczęszczał do szkoły katedralnej w Oslo i m etropolitalnej w Kopenhadze. Studiow ał na Uniwersytecie w Lowanium gdzie w stąpił do zakonu jezuitów. W latach 1576—1І580 przebyw ał w Sztokholmie służąc K atarzynie J a giellonce i pracując nad przywróceniem katolicyzmowi utraconych pozycji. N au czał tu — jako uk ry ty jezuita — w Sztokholmskim Kolegium Królewskim i K ró lew skiej Szkole Sztokholmskiej. Początkowo zyskał poparcie Jan a III ale w 1580 m usiał opuścić Szwecję. Kolejno działał w Rzymie, Wiedniu, Ołomuńcu, Pradze (1585—1589) — gdzie uzyskał doktorat teologii, Grazu i Wiedniu. Przez dw adzieś cia dw a lata bezpośrednio związany był z Polską pracując w kolegium braniew skim (1600—1610), ryskim (1610—1620) i w Akademii Wileńskiej (1621—1622) gdzie
180
ZAPISKIw ykładał retorykę, m atem atykę, filozofię i teologię. P racę dydaktyczną wiązał ściśle z działalnością konfesyjną i polemiczną.
K orespondencję Norwegczyka publikow ał już A. T h e i n e r („Schweden und seine S tellung zum heiligen S tu h l” t. I—II, 1938—1939) i H . B i a u d e t i(m. inn. „Documents concernant les (relations entre le Saint-Siège et la Suède” 1912). Obec na edycja krytyczna i naukow a zamieszcza w układzie chronologicznym zachowa ną korespondencję Norwegczyka z lat 1573—1609, notuje także listy które się nie zachowały a których istnienie potw ierdzają źródła. W śród adresatów i re s pondentów N orwegczyka najczęściej przew ijają się nazw iska A quavivy, B ellarm i- na, M ercuriana, Possewina. Spotyka się także nazw iska polskie: Hozjusza, K ro m era, S tanisław a W arszewickiego.
Językiem publikow anych m ateriałów jest przede w szystkim łacina, dalej p la sują się duński i włoski. A rchiw alia pochodzą z instytucji rzym skich (zbiory w a tykańskie i jezuickie), skandynaw skich, także m .in. polskich: Biblioteka C zarto ryskich, Jagiellońska, A rchiw um Diecezji W arm ińskiej — wymienione jako A rchi wum Biskupie we F rau en b u rg u — co pew nie da się objaśnić podjętą jeszcze w okresie m iędzyw ojennym w spółpracą ze S tanisław em B e d n a r s k i m , którem u zresztą w ydaw nictw o w iele zawdzięcza.
Oprócz indeksu osób zamieszczono indeks biograficzny w k tórym objaśnia . się osoby powszechnie znane czasam i zresztą z błędam i (rap. biogram S tefana Batorego). K orekta nielicznie co praw da w ystępujących słów polskich szwankuje.
R.K.
M ichel A b i t b o 1, Tom bouctou e t les Arm a. De la Conquête m a
rocaine du Soudan nigérien en 1591 à l’hégémonie de l’Em pire Peulh
_ _ du M acina en 1S33, G. P. M aisonneuve e t Larose, P aris 1979, s. 295.
Chociaż Tim buktu przez długie stulecia było głównym ośrodkiem m iejskim w Sudanie Zachodnim i chociaż historia jego budziła od daw na zainteresow anie, aż do ostatnich lat brakow ało obszernych, naukow ych opracow ań dziejów tego m iasta. Zastępow ała je obfita, ale bardzo nierów nej w artości i tru d n a do zsynte- tyzowania lite ra tu ra szczegółowa. B adania m onograficzne pozostawiały niektóre za gadnienia i okresy dziejów m iasta n a uboczu. H istorycy w yprzedzeni zostali w b a daniach T im buktu przez etnologów; w latach czterdziestych pracow ał w T im buktu autor św ietnej, etnologicznej m onografii m iasta H. M i n e r . Dopiero w cią gu ostatnich la t pow stały trzy książki, poświęcone bądź całości, bądź ważnym okresom historii m iasta. .
Praca A b i t b o l a jest jedną z nich, tym ważniejszą, że dotyczy najm niej badanego okresu XVII—X V III w. Po upad k u Songhaju tereny w dorzeczu śred niego biegu N igru, niegdyś najbardziej rozw inięte w całej Afryce Zachodniej, przeżywały głęboki kryzys. Znalazło to swój w yraz w skostnieniu k u ltu ry m u zułm ańskiej, k tó re j centrum było tam w T im buktu, w ograniczeniu kontaktów z A fryką Północną i w dotkliwym, w rezultacie, b ra k u zarówno źródeł miejsco wych jak zewnętrznych. Głów na zaleta pracy A bitbola polega na rozszerzeniu bazy źródłowej.» Stało się to dzięki dokładnej i z dużym znaw stw em przeprow a dzonej kw erendzie archiw alnej, przede w szystkim w działach rękopisów arabskich. A bitbol dotarł do bardzo trudno dostępnych archiw ów we w łasnym k ra ju (Ma roko), w Senegalu, odnalazł też nowe źródła w Bibliotece N arodow ej w Paryżu i w archiw ach francuskich. Są to zarówno źródła pochodzenia miejscowego (głów nie narracyjne), jak północnoafrykańskie w ynikające z politycznych i
!["Kodeks postępowania cywilnego oraz przepisy wprowadzające i związkowe", Warszawa 1962 : [recenzja]]()