Sierocka, Maria
"Dwór murowany w Polsce XVI wieku
(wieża, kamienica, kasztel)", Teresa
Jakimowicz, Warszawa-Poznań 1979 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 71/2, 421-422 1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I
421
A lbert F rederick P o l l a r d , Henryk VIII, przeł. Irena S z y m a ń s k a , „Biografie sławnych ludzi”, Państw ow y In sty tu t Wydawniczy, W arszawa 197S. s. 290.
A. F. P o l l a r d „do dziś u v áz án y jest za jednego z najw ybitniejszych znaw ców epoki Tudorów <1485—1603), a jego książka o Heraryku VIII, w ydana po raz pierwszy w 1902 ro k u i w ielokrotnie w znaw iana, jest podstawową biografią tego niezwykłego m onarchy”. Taką inform ecję znajdzie czytelnik w k rótkiej notce (na obwolucie) stanow iącej w stęp do polskiego w ydania pozycji od lat będącej w obiegu naukow ym i dobrze znanej specjalistom. W ciągle żywej dyskusji na tem at roli biografistyki w piśm iennictw ie historycznym sylw etka H enryka V III, n a k re ślona przez angielskiego m istrza tego gatunku, może stanowić inspirację dla w ielu historyków. Pollard nie unika zdecydowanych i kontrow ersyjnych ocen, stwierdza, iż za panow ania H enryka „jednostkę złożono w ofierze ina ołtarzu państw a i pow szechna uległość dowiodła, że nie można obronić narodu przed nim sam ym ” (s. 276). W kracza w ielokrotnie na obszary teorii polityki przypom inając M achia- vella czy też pisząc nie bez ironii — „politycy, k tórzy próbują rządzić wyłącznie w oparciu o zasady m oralne, rzadko odnoszą sukcesy i rzadko są kochani” (s. 272).
W ydawnictwo zadbało o wyposażenie książki w liczne czarno-białe i barw ne ilustracje (te ostatnie nie przynoszą chw ały naszej poligrafii), bibliografię, indeks oraz bardzo potrzebną tablicę genealogiczną (Lancastrów, Yorków i Tudorów w XIV—XVI w.). B rak ijednak krótkiego wprow adzenia, stosowanego przy prezen tacji dorobku polskich klasyków historiografii.
Przy okazji w arto podnieść kw estię doboru pozycji tłum aczonych dla tej, tak poczytnej, serii Państwowego In sty tu tu Wydawniczego. Czy, nie zapom inając o przybliżaniu polskiem u czytelnikowi dzieł znanych i należących do kanonu lite ra tu ry naukow ej, nie należałoby szerzej sięgnąć po znakom itych autorów współ czesnych, stosujących w swojej pracy szerszy kw estionariusz pytań i u jm u ją cych inaczej tradycyjną problem atykę?
T. J.
Teresa J a k i m o w i c z , Dwór m urow any w Polsce X V I wieku
(wieża — kamienica — kasztel), Państw ow e W ydawnictwo Naukowe,
W arszaw a—Poznań 1979, s. 224.
Przedm iotem zainteresow ań au to rk i jest analiza funkcyjno-architektoniczna wieżowego domu pańskiego z terenów Korony, a zwłaszcza z obszarów Małopolski i Wielkopolski. Analizę tę przeprowadzono w oparciu o przykłady kilkudziesięciu obiektów, z których część zachowała się do naszych czasów, rekonstrukcję zaś pozostałych umożliwiły źródła opisowe i ikonograficzne. Omawianie problem atyki rozpoczyna autorka wychodząc od przedstaw ienia charakterystyki i genezy śred niowiecznego domu wieżowego na terenach zachodniej i południowej Europy. P re zentuje jego założenia funkcyjne i podporządkow aną im ściśle formę, w skazując jednocześnie na ideow ą zależność szesnastowiecanego domu pańskiego w Polsce od wzorców ogólnoeuropejskich. Dom wieżowy — model 'uniwersalnie funkcjonu jący w Europie od połowy XV istulecia — był farm ą powszechnie stosowaną. R eali zował on najdoskonalej, z p u n k tu w idzenia użytkow nika, wszystkie należne sie dzibie pańskiej funkcje, a więc obronną — na co kładziono szczególny nacisk, reprezentacyjną, prestiżow ą i w m niejszym stopniu m ieszkalną. Pojaw ienie się murowanego domu wieżowego na terenach Korony w pierwszej połowie XVI w ie Ku wiąże autorka z przem ianam i ekonomicznymi (rozwój gospodarki folwarcznej),
422 Z A P IS K I
społecznymi (społeczno-kulturalna dynam ika szlachty) i z ogólną w ew nętrzną s ta bilizacją k raju . Stw ierdza jednak przy tym, że to rozpowszechniające się w ów czas w Polsce założenie architektoniczne, przenosząc na g ru n t rodzimy w cześniej sze wzorce zachodnioeuropejskie, nie w pełni odpowiadało miejscowym w arunkom . Pełne sharm onizow anie w szystkich elem entów funkcyjnych i ich zgodność z w y m ogam i szlacheckiego sty lu życia przyniósł dopiero ze sobą późniejszy, ch arak te rystyczny dla Rzeczpospolitej, m odel siedziby w iejskiej realizujący najlepiej pod stawowy dla niej m ieszkalno-reprezentacyjny program . Stąd też w w arunkach szesnastowiecznych pow stała konieczność adaptacji m urow anego domu wieżowe go do istniejących realiów i potrzeb jego mieszkańców. Przedstaw iając rozmaitość form — założeń architektonicznych budowli wieżowych w Polsce (wieża — k a m ienica — kasztel) autorka ukazuje tak fundacje królew skie, np. pałac Zygm unta I w Piotrkow ie, duchowne — dw ór k ap itu ły krakow skiej w Pabianicach, jak i szla checkie, np. wieża w Wojciechowie.
Pracę w ydaną w przyjem nej form ie graficznej wzbogaca obszerny wykaz obiektów w ym ienianych w tekście, indeksy osobowy i geograficzny oraz zestaw ponad stu ilu stracji — zdjęć i planów budowli.
M. S.
Filozofia i m yśl społeczna X V I wieku, red. Lech S z c z u c k i , P a ń
stwowe W ydawnictwo Naukowe, W arszawa 1978, s. 668.
Koncepcja niniejszego tom u jest nieco odmienna od założeń jakim i kierow ali się Ju lian D o m a ń s k i i Zbigniew O g o n o w s k i . A utor antologii położył nacisk n a teksty m niej znane i trudniej dostępne — zarówno z powodów technicznych jak i językowych. Poświęcono więc mało m iejsca lum inarzom polskiej m yśli XVI wieku, takim jak M odrzewski czy K opernik (mimo zarezerw ow ania dla tego o sta t niego osobnego działu antologii); zabrakło zupełnie Reja i Kochanowskiego. Autor m otywuje ten w ybór ogólną dostępnością ich dzieł — trudno jednak zgodzić się w pełni z tą argum entacją. Bolesnym cięciem jest także opuszczenie dzieł w y wodzących się z kręgu żywej przecież przez cały w iek XVI filozofii scholastycznej. Wstęp zanadto chyba oszczędny i lakoniczny, pozbawiony jest jakiegoś klucza ułatw iającego m niej zorientow anem u czytelnikowi ocenę w agi i znaczenia publi kow anych tekstów , szczególnie tych m niej znanych. Nie spełniają tej roli również skąpe biogramy autorów . Miejsce na to znalazłoby się łatw o gdyby usunąć zaj m ujący bez m ała arkusz wydaw niczy „Słowniczek staropolski”, ty m bardziej, że nie m a w nim ani jednego term inu, którego nie można by znaleźć w „Podręcz nym słowniku daw nej polszczyzny” S. R e c z k a ,
Publikow ane teksty u ję to w 7 działów: I. Program y ideowe i w ychowaw cze. Dyskusja na tem at roli i znaczenia „artes”; II. Myśl polityczna i praw na (razem stanowią ponad połbwę m ateriału); III. Koncepcje antropologiczne; IV. Re fleksja metodologiczna; V. M ikołaj K opernik; VI. Popularyzatorzy i praktycy (tu zamieszczony jest niezwykle interesujący w stęp do „Gospodarstwa” A. Gostom- skiego pióra Ja k u b a Siebeneichera); VII. A strologia i alchem ia.
Całość opatrzono indeksem osobowym.
