Szafarz sakramentu bierzmowania

Marian Pastuszko

Szafarz sakramentu bierzmowania

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 33/1-2, 101-132

1990

Prawo Kanoniczne i 33 (1990) nr 1—2 ;

KS. MARIAN PASTUSZKO

SZAFARZ SAKRAM ENTU BIERZMOWANIA

S p i s t r e ś c i : — Wstąp. — I. Biskup jako zwyczajny szafarz sakra­ mentu bierzmowania. — II. Prezbiter jako nadzwyczajny szafarz sakra­ mentu bierzmowania. — 1. Prezbiter udzielający sakramentu bierzmo­ wania na mocy prawa powszechnego. — a) Prezbiter zrównany w pra­ wie z biskupem diecezjalnym. — b) Prezbiter, który chrzci dorosłego na mocy urzędu lub zlecenia biskupa diecezjalnego albo też przyjmuje go do jedności z Kościo’em katolickim. — c) Proboszcz i każdy prezbi­ ter w stosunku do wiernego zagrożonego śmiercią. — 2. Prezbiter udzie­ lający sakramentu bierzmowania na mocy przyznanego mu szczególne­ go uprawnienia. — III. Uprawnienie dotyczące udzielania sakramentu bierzmowania. — 1. Prawo dawne. — 2. Prawo współczesne. IV. Obo­ wiązek udzielania sakramentu bierzmowania. — 1. Prawo dawne. — 2. Prawo współczesne. — Zakończenie.

W stęp

W P raw ie K anonicznym ukazało się ostatnio kilk a arty k u łó w na tem at szafarza sak ram en tu bierzm ow ania. Są to: 1. Biskup jako szafarz sakram entu bierzm ow ania, 2. P rezbiter jako szafarz sakra­ m entu bierzm ow ania, 3. P rezbiter jako szafarz sakra m en tu bierz­ mowania w iernych odrębnego obrządku i 4. Szafarz sakram entu bierzmowania w edług now ego O brzędu (dziś pow iedziałbym : we*· dług nowego P o n tyfika tu R zym skieg o i. W ym ienione tu opracow a­ nia ukazały się jeszcze przed ogłoszeniem Kodeksu P ra w a K ano­ nicznego J a n a P aw ła- II i stąd zachodzi pilna potrzeba zajęcia się postanow ieniam i zaw artym i w kan. 882—888 nowego Kodeksiu, zwłaszcza że pojaw iły się już w Polsce pierw sze kom entarze do nowego p faw a o sakram entach św iętych. W tym m iejscu chciał­ bym podjąć próbę uczynienia dalszego k ro ku w w yjaśnianiu no­ wych kanonów.

I. B iskup jako zw yczajny szafarz sak ram en tu bierzm ow ania P rzed sam ym Soborem W atykańskim II (1963—65), w czasie lego trw ania, a także w ciągu k ilk u n astu następnych la t w iele m ó­ wiono i pisano o tym, że biskup jako szafarz sak ram en tu bierz­ m owania jest m inister originarius (naturalis?). Jed n a k Schem aty K odeksu Prawa K anonicznego z 1980 r. (w kan. 836) i z 1983 r. (w

102 Ks. M. Pastuszko _И

kan. 882), a także K odeks Prawa K anonicznego z 1983 r. (w kan. 882) pow racają do używ anego już od czasów papieża Eugeniusza IV (1439—1445) określenia biskupa jako szafarza sak ram en tu bierz­ m ow ania m ówiąc, iż jest on m inister ordinarius 2.

K an. 882 obecnego K odeksu — inaczej niż to robił kan. 782 § 1 K P K z 1917 r. — nie podkreśla, że tylko biskupi są zw yczajnym i szafarzam i sak ram en tu bierzm ow ania. I słusznie, gdyż niew ym ie- n ianie poza nim i nikogo innego jako sp raw u jących tę funkcję jest rów noznaczne z uznaw aniem ich za zw yczajnych szafarzy tego sakram entu .

Co to znaczy, że biskupi są zw yczajnym i szafarzam i sakram entu bierzm ow ania? Z trad y cji, a szczególnie z ksiąg liturgicznych Ko­ ścioła wschodniego i zachodniego wiadomo, że przez włożenie rąk i słowa święceń udzielana jest biskupom łaska Ducha Świętego i w yciskane na nich św ięte znamię ta k , że w szczególny sposób przejm u ją oni rolę sam ego C hrystusa M istrza, P asterza i k apłana i działają w Jego zastępstw ie (in persona C hristi; LG 21).

W kładanie przez biskupów rą k na ochrzczonych, by im udzie­ lić d aru Ducha Św iętego — praktykow ane już od czasów apostol­ skich 3 — z czasem zostało nazw ane b ierzm o w aniem 4. S ak ram en t ten — udzielany przez biskupów — jest zawsze w a ż n y s.

Biskupów nie można pozbawić u p raw n ien ia do bierzm ow ania n aw et w przypadku, gdyby prow adzili życie na sposób w iernych św ieckich czy też popadli w jakieś k a ry kościelne. U praw nienie do udzielania bierzm ow ania przysługujące biskupom nie jest rów ­ nież ograniczone do terenów , na k tó ry ch są oni pasterzam i. T aka sy tu acja w przypadku bierzm ow ania ma w Kościele m iejsce jedy ­ nie w odniesieniu do biskupów . Dlatego też tylko ich nazyw am y zw yczajnym i szafarzam i sak ram en tu bierzm ow ania.,

Jeśli zaś sami biskupi są zw yczajnym i i jak by n atu raln y m i sza­ farzam i sak ram entu bierzm ow ania, oznacza to, że przede wszy­ stkim oni m ają tego sakram entu udzielać. P rzem aw iają za tym ró ­ w nież racje teologiczne, gdyż wówczas w yraźniej ukazuje się zw ią­ zek tego sakram entu z pierw szym Zesłaniem Ducha Świętego w d n iu Pięćdziesiątnicy. W ow ym dniu Duch Ś w ięty zstąpił na Apo­ stołów, którzy przez włożenie rą k przekazyw ali Go ochrzczonym, by zespalać ich z pierw szą w spólnotą chrześcijan w Jerozolim ie. Obecnie zaś biskup — głow a Kościoła lokalnego — jednoczy w

y-2 Zob. Biskup jako szafarz sakramentu bierzmowania, Prawo Kano­ niczne 23 (1980) nr 1—2, s. 172.

8 Art. cyt., s. 163.

4 Zob. Obrzędy sakramentu bierzmowania, Prawo Kanoniczne 25 (1981) nr 3—4, s. 77 i n.

5 Dlatego do biskupa bierzmującego nigdy nie ma zastosowania kan. 144, który uzupełnia uprawnienie w przypadku błędu powszechnego lub wątpliwości pozytywnej.

[3] Szafarz sakramentu bierzmowania 103 bierzm ow anych ze sobą i diecezją, zaś przez diecezję — z Kościo­ łem powszechnym. O trzym anie Ducha Świętego przez posługę bi­ skupa w yraźniej w skazuje bierzm ow anym , że ich zadaniem będzie teraz daw anie św iadectw a C hrystusow i P an u w śród ludzi ·.

Z tego, co dotychczas powiedzieliśm y, w ynika, że biskup, ja k ­ kolw iek w kan. 882 nowego K odeksu nazyw a się go ordinarius m inister, jest też równocześnie originarius m in ister w odniesieniu do sak ram en tu bierzm ow ania. O kreślenia te zresztą nie w yklucza­ ją się naw zajem w ten sposób, by nazyw ając biskupa m in ister ordi~ narius, nie można go było nazw ać m in ister originarius. Istn ieje je­ szcze jedna racja, k tó ra pozwala nazyw ać biskupa originarius m i­ nister sak ram en tu bierzm ow ania — Sobór W atykański II w k o n ­ stytucji dogm atycznej o Kościele L u m en G entium n r 26 nazyw a biskupów jako szafarzy bierzm ow ania w łaśnie originarii m inistri. Jeśli zaś Sobór użył tego określenia, wolno nim posługiwać się rów nież w szystkim innym .

Π. P rez b ite r jako nadzw yczajny szafarz sak ram en tu bierzm ow ania W tym m iejscu w ypada zacząć od uw ag w stępnych w prow adza­ jących do om aw ianego tem atu.

1. W kan. 782 § 2 K P K z 1917 r. zostało użyte sform ułow anie extraordinarius m inister na określenie p rezbitera jako szafarza sa­ k ra m e n tu bierzm ow ania. W now ym Kodeksie natom iast jest w praw dzie mowa o prezbiterze jako szafarzu bierzm ow ania, lecz nie nazyw a go się nadzw yczajnym szafarzem owego sak ram en tu . Z tego jednak, że biskup jako szafarz bierzm ow ania w kan. 882 nowego K odeksu został nazw any zw yczajnym szafarzem , wolno nam wnioskować, iż prezbiter nie jest takim szafarzem bierzm o­ w ania jak biskup, lecz nadzw yczajnym . Poza tym nauka praw a k a ­ nonicznego pozwala niejako uzupełnić to, co wiem y z K odeksu, i nazw ać prezbitera nadzw yczajnym szafarzem sak ram en tu bierzm

o-• Pontificale Romanum ex Decreto Sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum, Ordo Confirmationis, editio typica, typis Polyglottis Vaticanis 1973, Praenotan­ da n. 7, p. 17. W pierwotnym tekście Pontyfikału Rzymskiego, Praeno­ tanda, η. 7 czytamy: Confirmationis minister originarius est Epiccopus. Jednak po opublikowaniu Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. Kon­ gregacja Sakramentów i Kultu Bożego przygotowała i opublikowała 12 IX 1983 r .specjalne Variationes in novas editiones librorum litur- gicorum ad normam iuris canonici nuper promulgati introducendae. W tych Variationes mamy wszystkie zmiany, które Kongregacja Sakra­ mentów i Kultu Bożego wprowadziła w różnych księgach liturgicznych, a między innymi w tej części Pontyfikału Rzymskiego, którą zawiera obrzędy bierzmowania. W Ordo Confirmationis VII, n. 7 czytamy: Con­ firmationis minister ordinarius est Episcopus (Notitiae 206 /1983/ p. 547). Tak więc biskupa nazywa się zwyczajnym szafarzem sakramentu bierz­ mowania nie tylko w kanonach, ale także w przepisach liturgicznych.

104 Ks. M. Pastuszko

_m

w ania, zwłaszcza że takiego określenia używ am y od daw na. W y­ d aje się to bardziej stosow ne niż po prostu nazyw ać go „nie- zw yozajnym ” szafarzem bierzm ow ania, odróżniając w ten sposób od biskupa jako szafarza zw yczajnego tego sak ram en tu.

2. W tym m iejscu a rty k u łu m am y n a m yśli tylk o prezbitera, to jest mężczyznę, k tó ry otrzym ał święcenia p rezb iteratu , lecz nie posiada sak ry biskupiej. Spraw ow anie natom iast przez prezbite­ ra wysokiego urzędu, np. bycie ordynariuszem , nie pow oduje jego przejścia z p re zb iteratu do biskupstw a, gdyż prezb iter, k tó ry jest ordynariuszem , nadal pozostaje prezbiterem . O trzym anie natom iast przez p re zb itera sak ry biskupiej powoduje, że sta je się on zw y­ czajnym szafarzem sak ram en tu bierzm ow ania.

3. Zgodnie z kan. 882 ak tu aln ie obow iązującego K odeksu P raw a K anonicznego prezbiter może udzielać sak ram en tu bierzm ow ania albo na mocy praw a powszechnego, albo n a mocy udzielonego m u specjalnego u praw nienia. K^żdą z tych możliwości w ypadnie nam tu omówić.

1. P rezbiter udzielający sakram entu bierzm ow ania na m ocy prawa powszechnego

Na podstaw ie praw a powszechnego prezb iterzy mogą udzielić bierzm ow ania w trzech przypadkach:

a) jeśli pełnią unząd, k tó ry jest zrów nany w praw ie z urzędem biskupa diecezjalnego;

b) jeśli udzielają chrztu dorosłem u na mocy swojego urzędu lub z polecenia biskupa diecezjalnego, albo p rzy jm ują wiernego do pełnej jedności z Kościołem katolickim ;

c) jeśli zachodzi potrzeba udzielenia bierzm ow ania zagrożonemu śm iercią (wówczas udziela go proboszcz, a n aw et każdy prezbiter).

W w ym ienionych tu przypadkach samo praw o, czyli kan. 883 K odeksu P raw a Kanonicznego, upow ażnia p rezbiterów do udzie­ lania bierzm ow ania i nie potrzebują oni wówczas żadnego dodat­ kowego upow ażnienia, np. od miejscowego biskupa.

a) P r e z b i t e r z r ó w n a n y w p r a w i e z b i s k u p e m d i e c e z j a l n y m

W kan. 883 czytamy, że „mocą samego p raw a upraw nien ie do udzielania sak ram en tu bierzm ow ania m ają (...) w granicach swego tery to riu m prezbiterzy, któ rzy są zrów nani w praw ie z biskupem diecezjalnym .

Zapytajm y zatem : którzy prezbiterzy są zrów nani w p raw ie z biskupem diecezjalnym ? W spomina o nich kan. 134 § 4, lecz od­ syła on do kan. 381 § 2, ten zaś — do kan. 368. W tym ostatnim natom iast czytamy, że Kościoły p arty k u larn e, w k tórych istnieje

15] Szafarz sakramentu bierzmowania 105 i z których Składa się K ościół katolicki, to przede w szystkim d ie­ cezje. Jeśli zaś nie stw ierdza się czego innego, z diecezjam i są zrównane:

1. p ra ła tu ra tery to rialn a, 2. opactw o terytorialne, 3. w ik a ria t apostolski, 4. p re fek tu ra apostolska,

5. ad m in istratu ra apostolska ustanow iona n a stałe.

Stojący na czele w ym ienionych jednostek adm inistracyjnych Ko­ ścioła — to jest p ra ła t tery to ria ln y , w ikariusz apostolski, p re fek t apostolski i adm inistrato r apostolski ustanow iony n a stałe 7 — mo­ gą bierzm ow ać na mocy kan. 883 n r 1. Czy praw o do tego m a je ­ szcze ktoś poza osobami tu ta j wym ienionym i?

Jeśli Stolica Apostolska nie zarządziła inaczej, w przypadku za- w akow ania w ik ariatu lub p re fe k tu ry apostolskiej rządy p rzejm uje prow ikariusz lub p ro p refak t m ianow any uprzednio przez w ik a riu ­ sza lub p refekta apostolskiego, któ rzy objęli swoje urzędy (kan. 420). P row ikariusz i p ro p refek t apostolski — będący czasowo p rze­ łożonymi Kościoła p artykularnego , to jest w ik aria tu lub prefek ­ tu ry apostolskiej (kan. 134) — są więc tym i, których zrów nuje się w praw ie z biskupam i diecezjalnym i (kan. 381 § 2) i zgodnie z kan. 883 n r 1 mogą oni bierzm ować.

Do zrów nanych z biskupem diecezjalnym za naszych dni zalicza się też ordynariuszy w ojskow ych (polowych). Kodeks P raw a K ano­ nicznego z 1983 r. w ym ienia w praw dzie tylko kapelanów w ojsko­ wych, zaznaczając w kan. 569, że rządzą się oni specjalnym i p ra ­ wami, lecz dn. 21 kw ietnia 1986 r. papież J a n P aw eł II ogłosił K onstytucję Apostolską S pirituali M ilitum C u ra e 8, w edług k tó rej ordynariusze wojskowi cieszą się w szystkim i praw am i i obow iązka­ mi biskupów d iecezjaln y ch 9. D latego też ordynariusze wojskowi również m ogą bierzm ow ać na mocy kan. 883 n r 1.

W okół ad m in istrato ra diecezji jako szafarza sak ram en tu b ierz­ m ow ania ostatnio narosło trochę nieporozum ień. P o n tyfika t R z y m ­ ski zaw ierający O brzędy B ierzm ow ania w śród upraw nionych z sa­ mego praw a do udzielania sak ram en tu b ierz m o w an ia10 w ym ienia 7 Wikariusz apostolski i administrator apostolski ustanowieni na stałe zwykle mają sakrę biskupią. Jeśli tak jest, są oni zwyczajsymi szafarzami sakramentu bierzmowania. O tych była mowa wyżej. Tu interesujemy się tymi, którzy sakry biskupiej nie mają.

8 AAS 78 (1986) 481—486.

9 J. L. G u t i e r r e z , De ordinatus militaris nova constitutione, Pe­ riodica de re morali canonica liturgica 76 (1987), fasc. 2, s. 215. Natomiast prałaci wojskowi nie mogą uchodzić za przyrównanych do biskupa diecezjalnego. Zob. G. G h i r 1 a n d a, De differentia praelatu­ ram personalem inter et ordinariatum m ilitarem seu castrensem, Pe­ riodica 76 (1987), fasc. 2, s. 219—251.

106 Ks. M. Pastuszko _16] w ikariusza kapitulnego и . P o opublikow aniu K odeksu P ra w a K ano­ nicznego z 1983 r. n iektórzy autorzy tw ierdzili, że poniew aż ad­ m in istra to r diecezjalny nie został w ym ieniony w kan. 368, nie jest on już zrów nany z biskupem diecezjalnym . K onsekw entnie więc nie powinno m u przysługiw ać up raw nienie do udzielania bierzm o­ w ania. A zatem m ielibyśm y w tym w ypadku do czynienia z cof­ nięciem upraw nienia przyznanego P o n tyfika tem R z y m sk im z 1973 r. 12.

W ydaje się, że pogląd ten w ynika z nie dość dokładnego odczy­ tan ia kan. 368. P rzede w szystkim zw róćm y uw agę na to, że adm i­ n istrato r diecezjalny nie mógł być w spom niany w kan. 368, ponie­ waż wyszczególnia się tam jedynie jednostki adm inistracy jne przy­ rów nane w praw ie do diecezji, ad m in istrato r diecezjalny jest zaś w łaśnie w diecezji, a nie w jednostce adm inistracyjnej przyrów ­ nanej do diecezji. Je d n a k z pom inięcia go w w ym ienionym k a­ nonie wcale nie w ynika, że ad m in istrato r diecezjalny nie jest zrów nany w praw ie z biskupem diecezjalnym . Za wnioskiem prze­ m aw iają natom iast pow ażne racje.

I tak w kan. 413 i 414 jest mowa o pow ołaniu adm inistratora diecezji, gdy stolica biskupia zaw akuje. W kan. 421 stw ierdza się z kolei, że adm in istrato r diecezjalny rządzi diecezją, w kan. zaś 427 § 1 — iż przysługują m u w szystkie p raw a i spoczywają na nim w szystkie obowiązki, jakie m a biskup diecezjalny, z w yklu­ czeniem tych, k tó re z n a tu ry rzeczy lub z sam ego praw a są w y­ jęte 12. Jeśli zatem adm in istrato r diecezji m a w szystkie praw a i obowiązki biskupa, to dlaczego nie należałoby go przyrów nać do biskupa diecezjalnego? B yłoby to przecież niezrozum iałe.

R acje przedstaw ione wyżej zyskują pewne potw ierdzenie w prze­ pisach liturgicznych. Otóż K ongregacja S akram entów i K u ltu Bo­ żego opublikow ała dekretem z 12 IX 1983 r. specjalne Variationes, w którym znalazły się w szystkie zm iany w prow adzone przez K on­ gregację w tej części P onty fik ału Rzymskiego, k tó ra zaw iera Obrzę­ d y Bierzm ow ania. W Ordo C ofirm ationis, VII, n. 7 czytam y: Praeter Episcopum facultate confirm andi ipso iure gaudent: a Praelatus territorialis et abbas terr itor talis, vicarius apostolicus et praefectus

Szafarz sakramentu bierzmowania według nowego Obrzędu, Prawo Ka­ noniczne 19 11976) nr 1—2, s. 84.

II ΚΡΚΊ917 nazywał wikariuszem kapitulnym tego kapłana, którego obecny Kodeks nazywa administratorem diecezji.

12 A. E. H i e r o 1 d, Taufe und Firmung, in: J. Listi, H. M ü l l e r , H. S c h m i t z , Handbuch des katholischen Kirchenrechts, Regensburg (1983), s. 673, przypis 54; Bp P. H e m p e r e k , Sakramenty, w: Komen­ tarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. 3, Lublin 1986, s. 105; T. P a ­ w i u k, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. II, Lud Boży. jego nauczanie i uświęcanie, Olsztyn 1986, s. 374, przypis 22.

15 Nikt chyba nie powie, że udzielanie bierzmowania przez administra­ tora aiv.Cazji będzie aziizlanizm na szaoaę pizyszłego biskupa.

m Szafarz sakram entu bierzm owania 107

apostolicus, a d m in istra to r apostolicu s e t a d m in istra to r dioecesanus, intra lim ites sui te rrito rii e t d u ra n te m unere 14.

A zatem dokonano zm iany, ale dotyczy ona jedynie zastąpienia zw rotu vicariu s capitu laris term inem a d m in istra to r dioecesanus. W takiej sytuacji n ik t nie może w ątpić, że ad m in istrato r diecezjalny ma praw o udzielać bierzm ow ania, a to w łaśnie na mocy kan. 883 n r 1 i nowego (po dokonanej jego zm ianie w 1983 r.) przepisu li­ turgicznego zaw artego w P o n tyfikale Rzymskim.

Po uzasadnieniu opinii u trzym ującej, że ad m in istrato r diecezji może udzielać bierzm ow ania jako prezbiter zrów nany w p raw ie z biskupem diecezjalnym , a więc na mocy kan. 883 § 1, pozostaje nam tylko dodać, że tacy prezbiterzy mogą bierzm ow ać jedynie na terenie, na którym pełnią ten urząd, i przez czas jego spraw o­ w ania. Poza swoim terenem lub jeśli nie są adm inistratoram i die­ cezji bierzm ow aliby niew ażnie. Nie mogą natom iast bierzm ow ać na mocy kan. 883 n r 1 p ra ła t personalny (o czym już wspom ­ nieliśmy) oraz w ikariusz generalny.

b) P r e z b i t e r , k t ó r y c h r z c i d o r o s ł e g o n a m o c y u r z ę d u l u b z l e c e n i a b i s k u p a

d i e c e z j a l n e g o a l b o t e ż p r z y j m u j e g o d o j e d n o ś c i z K o ś c i o ł e m k a t o l i c k i m

W kan. 883, 2° czytam y: „Mocą samego praw a up raw n ien ie do udzielania sak ram en tu bierzm ow ania m a (...) prezbiter, k tó ry z racji swojego urzędu czy na zlecenie biskupa diecezjalnego chrzci w ier­ nego wyrosłego z lat dziecięcych albo p rzy jm u je go do jedności z Kościołem katolickim ”.

K an. 883 n r 2 reguluje dw ie różne sytuacje: 1) osoby nieochrzczo- nej, k tó ra przygotow uje się do przyjęcia chrztu oraz 2) osoby ochrzczonej, ale pozostającej poza Kościołem katolickim i p ra g n ą­ cej wrócić do wspólnoty z Nim.

Ad 1) N iem ow lęta i dzieci, k tó re nie osiągnęły jeszcze w ieku rozeznania, p rzyjm ują s a k ra m e rt chrztu, gdy życzą sobie tegp ich rodzice. Dzieci zaś, k tó re osiągnęły ten wiek, w spraw ie przyjęcia chrztu są uw ażane za osoby dorosłe i przyjm ują ów sak ram en t, kiedy sam e tego chcą, przy czym pow inny się do niego przygoto­ wać. Ich przygotow anie polega na poszukiw aniu praw dy o Bogu żyw ym i przyjęciu w iary, co następuje zw ykle w okresie przy­ należności do katechum enatu. B iorący w nim udział przy sw ajają sobie podstaw y życia duchowego i n auk i chrześcijańskiej (to jest zaczątek w iary przyjętej w okresie prekatechum enatu), przeżyw a­ ją pierw sze naw rócenie, decyzję zm iany życia i w ejścia we wspól­ notę 2 Bogiem. Potrzebny jest im też zalążek ducha pokuty, p ra k ­

'108 Ks. M. Pastuszko _,[8]

ty k a w zyw ania Boga i p ra k ty k a m odlitw y oraz pierw sze dośw iad­ czenie wspólnoty i ducha chrześcijańskieg o15.

U dzielanie ch rztu należy do posług trad y cy jn ie już pow ierza­ nych proboszczowi (kan. 530 n r 1), nie znaczy to jednak, że każdy chrzest m a być osobiście dokonyw any przez proboszcza, gdyż w spełnianiu tego obowiązku mogą go w yręczać inni szafarze sa­ k ra m e n tu chrztu.

O chrzcie dorosłych, a także dzieci po osiągnięciu przez nie sta ­ n u używ ania rozum u, zwłaszcza gdy ukończyły one czternasty rok życia, należy pow iadam iać miejscowego biskupa diecezjalnego, aby m ógł sam udzielić chrzitu (kan. 863). B iskup udzielający chrztu dorosłem u udziela m u także zaraz sak ram en tu bierzm ow ania, co nakazuje odpow iedni przepis liturgiczny. W pierw szych w iekach Kościoła — a działo się ta k praw dopodobnie aż do w. X — bierz­ m owania udzielano zaraz po chrzcie, poniew aż udoskonalano dzie­ ło chrztu. Później zaprzestano tej prak ty k i, ale now e O brzędy C hrześcijańskiego W tajem niczenia Dorosłych opublikow ane w 1972 r. odnow iły ją, gdyż obecnie uczy się, że połączenie bierzm ow ania z chrztem podkreśla jedność m isteriu m paschalnego i ścisły zw ią­ zek m iędzy posłannictw em Syna a udzielaniem D ucha Świętego, a także podkreśla łączność sakram entów , w który ch na ochrzczo­ nych zstępują w szystkie trzy Osoby Boskie: działa w nich Ojciec przez C hrystusa m ocą D ucha Świętego 1β.

Nie zawsze jedn ak jest możliwe, żeby biskup chrzcił daną osobę i zaraz ją bierzm ow ał. W łaśnie w takim przypadku n ajp ierw Pon­ ty fik a t R zym sk i z 1973, n r 7, b, a obecnie kan. 883, 2° upow ażnia prezbitera, k tó ry z ra cji swego urzędu lub na zlecenie biskupa diecezjalnego udziela chrztu dorosłem u, żeby zaraz udzielił mu sak ram en tu bierzm ow ania w ram ach jednego obrzędu w tajem ni­ czenia chrześcijańskiego. Je st bowiem bardziej zgodne z duchem liturgii, by w tak im przypadku p rezbiter udzielił ch rztu i zaraz też bierzm ow ał dorosłego, niż żeby n ajp ierw udzielił chrztu prez­ b iter, a dopiero po jakim ś czasie — może n aw et długim — udzie­ lił bierzm ow ania biskup.

Kościół opow iada się za opisaną tu p rak ty k ą, ponieważ sak ra­ m enty chrztu, bierzm ow ania i E ucharystii ta k się ze sobą łączą, że dopiero w szystkie trzy w prow adzają ucznia C hrystusa n a drogę w iodącą do pełnej dojrzałości (kan. 842 § 1). S akram ent chrztu Sprawia, że katechum en zostaje wszczepiony w C hrystusa i zali­ czony do w spólnoty L u d u Bożego, otrzym uje on też odpuszczenie

15 Rituale Romanum ex Decreto Sacrosancti Oecumenici Concili Va­ ticanum II instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum , Ordo Initiationis Christianae Adultorum, e d itio typ ica, T y p is P o ly g lo ttis V a ­ tica n is 1972, n. 15, p. 18.

[9] Szafarz sakram ehtu bierzm owania 109 g ro c h ó w i sta je się dzieckiem Bożym. Dzięki sakram entow i b ierz­ m ow ania ochrzczony dokładniej upodabnia się do C hrystusa i zo­ staje napełniony Duchem Św iętym , co uzdalnia go do św iadczenia 0 C hrystusie. W szczepionemu w C hrystusa i upodobnionem u do Niego C hrystus oddaje z kolei w E ucharystii swoje Ciało, czyli samego Siebie. W łaśnie w celu zachow ania ciągłości w tajem nicze­ nia te j sam ej osoby prezbiter, k tó ry chrzci dorosłego, może m u też udzielić bierzm ow ania. On zw ykle też podaje m u K om unię świętą.

A d 2) O przyjęciu do pełnej w spólnoty z Kościołem katolickim mówim y wówczas, gdy

a) w ierny ochrzczony w Kościele katolickim nigdy nie p ra k ty k o ­ wał sw ojej w iary i jako dorosły chce tę p rak ty k ę rozpocząć;

b) w ierny ochrzczony w Kościele katolickim bez w łasnej w iny został w ychow any w religii niekatolickiej czy naw et w łączył się do takiej wspólnoty, ale teraz chce być przy jęty do w spólnoty z Kościołem katolickim ;

c) w ierny został ochrzczony we wspólnocie Kościelnej odłączonej 1 teraz chce być p rzyjęty do w spólnoty z Kościołem katolickim obrzędu łacińskiego. ,

W pierw szym z przedstaw ionych przypadków' m ożem y mówić tylko o rozpoczęciu pełnego p raktykow an ia w iary, a nie o przy ję­ ciu do w spólnoty Kościoła 17. D latego też obecnie zajm iem y się je­ dynie dwiem a pozostałym i sytuacjam i.

Ochrzczonych poza Kościołem katolickim nie chrzci się ponow­ nie, chyba że zachodzi pow ażna w ątpliw ość co do zaistnienia sa­ mego fa k tu lub ważności w cześniej udzielonego chrztu (kan. 869 § 1). W ierny przyjm ow any do pełnej w spólnoty Kościoła katolic­ kiego w inien być przygotow any do tego pod względem d o k try ­ nalnym i duchowym przez jakiegokolw iek duszpasterza.

Przyjęcie do w spólnoty Kościoła katolickiego (obrządku łaciń­ skiego) w iernego urodzonego i ochrzczonego we wspólnocie kościel­ nej odłączonej dokonuje się podczas obrzędu liturgicznego, k tó re­ go szczytowy m om ent stanow i K om unia eucharystyczna. Dlatego ież przyjęcie odbyw a się zasadniczo podczas Mszy św iętej albo Przed nią. W cześniej k an d y d at p rzystępuje do sak ram entu pojed­ nania. P rzed spowiedzią w inien on uprzedzić spow iednika, że w krótce będzie przy jęty do w spólnoty Kościoła katolickiego.

Przyjęcie k and yd ata należy w zasadzie do biskupa, jeśli więc

17 D la teg o te ż w tak im przyp ad k u p rezb iter n ie m oże u d zielić b ie r z ­ m ow ania, ch yb a że z le c i m u to b isk u p d iecez ja ln y . T ak w y ja śn iła P a ­ p ieska K om isja do In terp reta cji D ek retó w Soboru W a ty k a ń sk ieg o II, 2 gru d n ia 1979: A A S 72 (1980) 105.

110

Ks. M. Pastuszko

{

₁₀

]

kto inny czynił przygotow ania do niego, w inien poprosić biskuspa o zgodę na sam a k t 18.

P rezbiter, k tó ry otrzym ał od biskupa zlecenie przyjęcia ochrzczo­ nego do pełnej jedności z Kościołem katolickim może udzielić s a ­ k ra m e n tu bierzm ow ania na mocy kan. 883 n r 2, a także na pod­ staw ie przepisu liturgicznego zaw artego w P o n tyfika le R zym skim n r 7. Oczywiście ochrzczony nie mógł być w cześniej bierzm ow any gdyż sak ram en t ten p rzyjm uje się tylko raz w życiu. W edług K on­ stytucji dogm atycznej o Kościele (nr 11) Soboru W atykańskiego II oraz kan. 879 na skutek bierzm ow ania w ierni jeszcze ściślej w ią­ żą się z Kościołem, a jest to przecież szczególnie potrzebne ochrzczonem u przyjm ow anem u do pełnej jedności z Kościołem katolickim . Na tym w łaśnie polega ra cja bierzm ow ania osoby przyjm ow anej do jedności z Kościołem katolickim oraz ra cja sa ­ mego praw a (kan. 883 n r 2).

Podczas obrzędu przyjęcia kandydatow i może tow arzyszyć po­ ręczający sponsor, k tó ry odegrał rolę w jego przygotow aniu. Pod­ czas Mszy św iętej połączonej z obrzędem przyjęcia można udzielić K om unii św iętej pod obiem a p o stacia m i19.

c) P r o b o s z c z i k a ż d y p r e z b i t e r w s t o s u n k u d o w i e r n e g o z a g r o ż o n e g o ś m i e r c i ą

W kan. 883 n r 3 czytam y, że „mocą samego p ra w a upraw nienie do udzielania bierzm ow ania ma: (...) proboszcz, a naw et prezbi­ te r w stosunku do zagrożonych niebezpieczeństw em śm ierci”. P ro ­ blem zaw arty w powyższym kanonie daje się u jąć w pytaniu: kto i w jakich okolicznościach może udzielać na jego mocy bierz­ m ow ania? N ajpierw jed n ak zajm iem y się okolicznościami bierzm o­ w ania w nim określonym i. P raw odaw ca mówi, że chodzi o nie­ bezpieczeństw o śmierci, a dokładniej, że przyjm u jący sakram ent bierzm ow ania m ają się znajdow ać w tak im niebezpieczeństw ie. Niebezpieczeństwo śm ierci zachodzi wówczas, gdy przew iduje się. że w ierny może um rzeć w niedługim czasie, jakkolw iek b rak uje pewności, iż śm ierć rzeczywiście nastąpi. Nie uw aża się natom iast za zagrożonego śm iercią np. nieuleczalnie chorego, jeśli wiadomo, że z tą chorobą można żyć jeszcze naw et ro k czy dw a lata.

N iebezpieczeństwo śm ierci może pochodzić: 1) z przyczyny w e­ w n ętrznej, np .choroby, rany, trudnego porodu, starości; 2) z przy­ czyny zew nętrznej w stosunku do zagrożonego śm iercią, zachodzi 18 Directorium ad ea quae in Concilio Vaticano II De re oecumenica sunt exsequenda, 14 m a ii 1967, n. 19: A A S 59 (1967) 581 p o leca p rzyjm o­ w a ć w y zn a n ie w ia r y od b raci od łączon ych przy z a ch o w a n iu norm u sta ­ lo n y ch przez m iejsco w eg o ordynariusza.

19 Rituale Romanum, Ordo Initiationis Ch. A., η. 183— 192. Zob. też:

[

11

]

Szafarz sakram entu bierzm owania _{U l}

na przykład w przypadku w ojny, otrzym ania w yro ku sk azu ją­ cego na śmierć, poddania się niebezpiecznej operacji chirurgicznej. Od niebezpieczeństw a śm ierci (periculum, m ortis) odróżniam y chw i­ lę, godzinę śm ierci, agonię (articulus mortis).

Już w pierw szych w iekach Kościoła zwrócono uw agę na to, że wobec w iernego zagrożonego niebezpieczeństw em śm ierci praw o n a­ leży stosować łagodniej. W p raktyce n ajpierw zastosow ano tę za­ sadę wobec katechum enów zagrożonych śm iercią, skracając im katechum enat 20. Większy problem stanow iło podjęcie decyzji do­ tyczącej rozgrzeszania w iernego zagrożonego śm iercią, jeśli w zw yczajnych w aru nkach odm ówiono by m u rozgrzeszenia z waż­ nych powodów. I w tej spraw ie zwyciężyło jednak stanow isko opo­ w iadające się za udzielaniem rozgrzeszenia żyjącym w niebezpie­ czeństwie śm ierci. Bodaj najdłużej przyszło czekać na przyznanie om awianego u praw nienia w p rzypadku sak ram en tu bierzm ow ania.

Oczywiście biskupi od początku Kościoła, zaś w nowszych cza­ sach m iejscowi ordynariusze nie będący biskupam i, udzielali bierz­ mowania zagrożonym śm iercią. J e d r a k zagrożeni śm iercią którzy oczekiwali n a przyjęcie tego sak ram en tu , nie m ieli w iększych upraw nień od żyjących poza takim niebezpieczeństwem . S ytuacja zmieniła się dopiero po drugiej w ojnie św iatow ej, podczas k tó rej zginęło śm iercią tragiczną w iele tysięcy m łodych ochrzczonych wcale nie bierzm ow anych, ponieważ biskupi nie byli w stanie — zwłaszcza w w aru nk ach w ojennych — bierzm ować wszystkich, nie było także obow iązku przyjęcia tego sakram entu.

W zaistniałej sytuacji K ongregacja S akram entów 14 w rześnia 1946 r. opublikow ała d ek ret S piritus Sancti M unera, w k tó ry m z dniem 1 stycznia 1947 r. upow ażniła w szystkich proboszczów i duszpasterzy zrów nanych z nim i w praw ie do udzielania sak ram en ­ tu bierzm ow ania osobom zagrożonym niebezpieczeństw em śm ierci 21. D ekret ten przyznaw ał w praw dzie upraw nienie bierzm ow ania w szystkim proboszczom i zrów nanym z nim i w praw ie, lecz s a k ra ­ m entu tego nie mogli przyjm ow ać wszyscy zagrożeni śm iercią, a jedynie ciężko chorzy, co do k tó ry ch przew iduje się, ?e mogą ■umrzeć 22 Podobnie określały niebezpieczeństwo śm ierci (ciężka choroba) tak że następne a k ty praw ne, to jest D ekret P ost L a tu m K ongregacji Rozkrzew ienia W iary z 18 g ru d n ia 1947 r. 23 i Motu

20 Zob. Prawo o sakramentach świętych, t. I, W arszaw a 1983, s. 167. 21 A A S 38 (1946) 349— 354.

22 A A S 38(1946) 352, S. C. Sacramentorum, Resp. circa gravitatem morbi, 6 m ar. 1947: Leges Ecclesiae post Codicem Iuris Canonici editae collegit X a v . О с h о a, v ol. I. R om a 1969, η. 1914, col. 2408— 2409; Zob.

Chrześcijanin przyjm ujący bierzmowanie, P ra w o K an on iczn e 27 (1984) m· 1—2, s. 104 i n.

112

Ks. M. Pastuszko

[

₁₂

]

prqprio Pastorale M unus papieża P aw ła V I z 30 listopada 1963 г. *4, a naw et aktualnie obow iązujący P o n tyfika ł R z y m s k i2S.

P ytanie, k tóre pow inno zostać w tym m iejscu postawione, brzm i następująco: Czy w yrażenie in periculo m ortis, użyte w kan. 883 n r 3, należy rozumieć zgodnie z aktu aln ie obow iązującym Pomtyfi- k ałem Rzymskim, czy też nie, tzn. w ogóle nie należy b ra ć pod uw agę przyczyny niebezpieczeństw a śm ierci?

Szafarzy sak ram en tu bierzm ow ania obow iązują zarów no kanony, jak i przepisy liturgiczne (kan. 846 § 1). Jeśli zatem przepis li­ turgiczny stanow i uzupełnienie do tek stu kanonu, należy p rzestrze­ gać obu. W ynika z tego, że jedynie wówczas można bierzm ow ać n a mocy kan. 883 n r 3, jeśli niebezpieczeństw o śm ierci pochodzi z choroby, jak to stanow i P ontyfikał Rzymski.

P o ustaleniu, w jakich okolicznościach m ożna bierzm ow ać na podstaw ie kan. 883 n r 3, obecnie zajm iem y się odpowiedzią na pytanie: Kto takiego zagrożonego śm iercią może bierzm ować?

O proboszczu jako szafarzu sak ram en tu bierzm ow ania ro zp ra­ w iam y dopiero od 1 stycznia 1947 r., to jest od w ejścia w życie D ekretu K ongregacji S akram entów S piritus Sancti M unera, którym przyznano upraw nienie do udzielania tego sak ram en tu probosz­ czom lokalnym (kan. 216 § 1 KPK/1917) i personalnym , czyli po­ siadającym władzę proboszczowską na określonym tery to riu m (kan. 216 § 4 KPK/1917), w ikariuszom ak tualny m (kan. 471 KPK/1917) i w ikariuszom ekonomom (kan. 473 § 1 KPK/1917), a wreszcie prezbiterom , którym zostało powierzone duszpasterstw o n a stałe na ściśle określonym terytorium , z w łasnym kościołem oraz wszy­ stk im i praw am i i obowiązkam i proboszczowskimi. P rezb iterzy ci m usieli osobiście udzielać bierzm ow ania, m ogli tego dokonywać ty lk o na swom tery to riu m i jedynie zagrożonym śm iercią z powo­ du ch o ro b y 2®. ,

Do w ym ienionych wyżej proboszczów K ongregacja Rozkrzewie- nia W iary w dekrecie Post latum z 18 grud nia 1947 r. dołączyła w szystkich duszpasterzy pracujących na m isjach, n ie przyznając jed nak upraw n ienia do udzielania bierzm ow ania bezpośrednio sa­ m ym duszpasterzom m isyjnym , lecz ich ordynariuszom m iejsco­ wym, którzy z kolei mogli upow ażniać swoich m isjonarzy do bierz­ m ow ania w iernych jedynie zagrożonych śm iercią 27.

P o n tyfika ł R zy m sk i z 1973 r. podtrzym ał upraw n ien ie do b ierz­ m ow ania udzielone proboszczom i w ikariuszom p arafialny m zrów ­ n an y m w praw ie z proboszczami, ale równocześnie dodał ,że pod

28 AAS 56 (1964) 8.

25 Pontificale Romanum. Ordo Confirmationis, η. 52, p. 40: de confir­ mation e in periculo mortis constituto ministranda... fideli aegrotanti in mortis periculo constituto.

28 AAS 38 (1946) 349—354. 22 AAS 40 (1948) 41.

[13] Szafarz sakram entu bierzm owania 113

nieobecność w yżej w ym ienionych m ogą tego sak ram en tu udzielić ich w ikariusze w spółpracow nicy, w ikariusze zarządcy, w ikariusze zastępcy i w ikariusze pomocniczy, a w razie nieobecności w szyst­ kich, o k tó ry ch tu m owa, każd y p re z b ite r w olny od cenzur i k a r kanonicznych 28.

P rzedstaw ione przepisy św iadczą w yraźnie o k ieru n k u ew olucji p ra w a dotyczącego p rezbitera jako szafarza sak ram en tu bierzm o­ w ania. W yrażenie przez Stolicę Apostolską zgody na to, aby bierz­ m ow ał proboszcz, chociaż w ograniczonym zakresie, a następnie rozszerzenie u p raw n ień n a całą listę w ikariuszy, a n aw et zw ykłe­ go p rezbitera, św iadczy o tym , że praw o odstępuje od sw ej wcze­ śniejszej surowości, kiedy to nie tylko zw ykły p rezbiter czy w i­ kariusze, ale naw et proboszczowie nie m ogli udzielać sak ram entu bierzm ow ania i to także w iernym pozostającym w niebezpieczeń­ stw ie śmierci.

Czy kan. 883 n r 3 K odeksu P raw a Kanonicznego z 1983 r. sta ­ now i dalszy etap na drodze łagodzenia praw a w tej dziedzinie? P rzy jrz y jm y się jego treści.

K an. 883 n r 3 obecnego K odeksu postanaw ia, że ' zagrożonego śm iercią może bierzm ow ać proboszcz, a w kan. 530 n r 2 udziela­ nie bierzm ow ania żyjącym w niebezpieczeństw ie śm ierci jest ró ­ w nież w ym ienione w śród fu n k c ji specjalnie pow ierzonych p ro ­ boszczowi.

F u nk cję proboszcza pełni p rezbiter, k tó ry otrzym ał w zarząd parafię, bez względu na to, czy jest m ianow any na stałe czy na określony czas (kan. 519). Proboszczowie są n a ogół lokalni, ale byw ają też personalni, np. proboszczowie wojskowi (kan. 518). Na tere n ach m isyjnych natom iast spotykam y proboszczów m isyjnych (kan. 374 § 1). Ich ordynariusze, to jest w ikariusze i prefekci apo­ stolscy, po D ekrecie Post la tu m z 1947 r. mogli ich upow ażniać do bierzm ow ania m iejscowych w iernych. Obecnie upow ażnienie tak ie nie jest już potrzebne, gdyż proboszczowie m isyjni mogą bierzm o­ w ać na mocy sam ego praw a, sforihułow anego w kan. 883 n r 3.

Mogą też bierzm ować p rezbiterzy zrów nani w praw ie z probosz­ czem, gdyż m ają takie sam e praw a jak on. N ależą do nich:

1. w ikariusz p arafialn y przed ustanow ieniem ad m in istrato ra p a­ rafialnego (kan. 541 § 1);

2. ad m in istrato r parafialn y ustanow iony przez biskupa, gdy pro ­ boszcz m a przeszkodę w w ykonyw aniu sw ych fun kcji (kan. 540); 3. m ianow any proboszczem in solidum (кап. 542), przy czym nie m a w ątpliwości, że każdy m ianow any proboszczem in solidum mo­ że udzielać bierzm ow ania zagrożonym śm iercią parafianom , ponie­ waż w kan. 543, m ówiącym o u praw n ien iach m ianow anego probo­

“ Pontificale Romanum, Ordo Confirmationis, п. 7, p. 18 с.

114 Ks. M. Pastuszko [14} szcza in solidum, odsyła się do kan. 530, a tu w n r 2 jest w zm ian­ k a o udzielaniu bierzm ow ania przez proboszcza;

4. quasi-proboszcz, k tó ry zarządza ąuasi-p arafią, czyli jednostką ad m in istracyjną nie erygow aną jeszcze jako parafia; m a on u p ra ­ w nienia proboszcza w sw ojej quasi-p arafii (kan. 516). Bierzmować zagrożonych śm iercią może rów nież każdy prezbiter, o czym mó­ w ił już P ontyfikat Rzym ski z 1973 r., i co kan. 883 n r 3 podtrzy­ m ał. Jed n a k m iędzy obu dokum entam i zachodzą w szczegółach

dwie różnice w om aw ianej kwestii.

P o n tyfika t R zy m sk i zezw alał bierzm ować jakiem ukolw iek prez­ biterow i, jeśli nie było proboszcza, jego zastępców albo zrów na­ nych z nim i w praw ie, kan. 883 n r 3 nie czyni natom iast żadnej w zm ianki na tem at nieobecności proboszcza jako w aru nk u, aby prezb iter m ógł bierzm ować. Nie znaczy to jednak wcale, że obec­ nie proboszcz i p rezb iter jako szafarze bierzm ow ania zagrożonych śm iercią zostali zrów nani w praw ie, ponieważ kan. 530 n r 2 zali­

cza bierzm ow anie do funkcji, k tóre specjalnie pow ierza się probosz­ czowi. Jeśli więc proboszcz jest przy zagrożonym śm iercią, niech on sam osobiście udzieli bierzm ow ania albo — jeśli nie może lub nie chce — niech poprosi o to innego prezbitera, w łaśnie tego zwykłego. Jeżeli zaś proboszcza nie ma, m oże bierzm ow ać każdy p rezbiter. Jed n a k zw ykły prezbiter będzie teraz w ażnie bierzm ow ał zagrożonego śm iercią n aw et w obecności proboszcza.

D ruga różnica polega n a tym , że pierw otny tek st Pontyfika.lv R zym skiego żądał, by p re zb iter bierzm ujący w iernego był wolny od cencur i k a r kanonicznych, gdy tym czasem kan. 883 n r 3 tego wym ogu nie staw ia. M ógłby ktoś sądzić, że w ym ieniony kanon po prostu nie chce pow tarzać tego, co znajduje się w przepisie litu r­ gicznym. Jed n ak gdy w ślad za w prow adzeniem nowego Kodeksu w ydany został przez K ongregację S akram entów i K u ltu Bożego w spom niany już wyżej D ek ret Variationes V II, n. 7, ,c., w k tórym wycofano z pierw otnego tekstu P o ntyfikatu Rzym skiego n r 7 с w zm iankę o wolności od cenzur i k a r kanonicznych, stało się ja ­ sne, że zm iana w przepisie liturgicznym by ła uzgodniona z te k ­ stem kan. 883 n r 3.

Ja k się zdaje, praw odaw ca kościelny po zobow iązaniu w szystkich ochrzczonych do przyjęcia bierzm ow ania chce usunąć przeszkody mogące zaistnieć po stronie szafarza tego sakram en tu . Podobnie jak kan. 776 pozwala każdem u kapłanow i rozgrzeszyć zagrożonego śm iercią, tak kan. 883 n r 3 pozw ala m u udzielić ow em u zagrożo­ nem u bierzm ow ania.

Nie oznacza to jedn ak wcale, że Kościołowi jest obojętne, czy szafarz jakiegokolw iek sak ram en tu pozostaje w cenzurach lub k a ­ rach kanonicznych czy też nie. K an. 840 w yraźnie dom aga się od szafarzy sak ram entów — podobnie zresztą jak od przyjm ujących

je — najw yższej czci i pilności przy przyjm ow aniu i udzielaniu sakram entów . Znane też jest powiedzenie: sancta sancte trac tan d a sunt. Ta zasada nie straciła sw ojej aktualności. Kościół jedn ak nie chce, by cenzura czy k ara kanoniczna stanow iły przeszkodę w udzielaniu sak ram entu bierzm ow ania zagrożonem u śmiercią.

Jeszcze nie tak daw no w iele m ówiło się na tem at różnorakich przyczyn m ogących powodować nieważność bierzm ow ania — bo albo nie był on proboszczem, albo nie bierzm ow ał na swoim terytorium , albo nie bierzm ow ał zagrożonego śm iercią, albo też to niebezpieczeństwo śm ierci nie było spowodowane ciężką chorobą. Ustalenie kan. 883 n r 3, że nie tylko proboszcz^ ale w ogóle każdy prezbiter może w ażnie bierzm ow ać, w yjaśnia tę sytuację o tyle, że obecnie przyczyn nieważności bierzm ow ania udzielanego przez prezbitera nie będzie p rzynajm niej po stro n ie sam ego szafarza.

2. P r e z b i t e r u d z i e l a j ą c y s a k r a m e n t u b i e r z m o w a n i a n a m o c y p r z y z n a n e g o m u

s z c z e g ó l n e g o u p r a w n i e ń i a

Kodeks P raw a K anonicznego z 1983 r. w kan. 882 jasno i w y­ raźnie stw ierdza, że specjalne upraw nienie do udzielania sak ra­ m entu bierzm ow ania może być przyznane jedynie prezbiterom , biskupi bowiem, jak wiemy, w ażnie bierzm ują z racji p rzyjętej sakry biskupiej i żadne inne u praw nienie w tej m aterii nie jest im potrzebne. P rez b ite r natom iast udziela bierzm ow ania nie z r a ­ cji p rzyjętych święceń p rezbiteratu , lecz na mocy przyznanego m u upraw nienia. U praw nienie to może być zaw arte w p raw ie po­ wszechnym — o czym m ów iliśm y do tej pory — albo w specjal­ nym indulcie przyznanym prezbiterow i, czym zajm iem y się obec­ nie.

Do opublikow ania K P K z 1917 r. nie było p raw a powszechnego upoważniającego prezbiterów do udzielania sak ram en tu bierzm o­ wania. Jeśli więc niektórzy z nich udzielali czasem tego sakram en ­ tu, czynili to na mocy przyznanych im indultów . K P K z 1917 r. w kan. 782 § 2 i 3 przyznaw ał to upraw nienie kard yn ałom (wó­ wczas nie wszyscy oni byli biskupam i) i m iejscowym o rd y n a riu ­ szom, którzy nie m ieli sak ry biskupiej. Równocześnie ten sam k a­ non w yraźnie stw ierdzał, że prezbiterzy mogą otrzym ać indulty, na mocy, k tó ry ch będą w ażnie udzielać sak ram en tu bierzm ow a­ nia.

Po w ejściu w życie K P K z 1917 r. Stolica Apostolska rzeczy­ wiście przyznaw ała tak ie in d u lty zarów no indyw idualnym prezbi­ terom, jak i całym ich grupom ; sam ym prezbiterom lu b za po­ średnictw em biskupów, k tórzy upow ażnieni przez papieża zezwalali iJn na udzielanie bierzm ow ania. Na przy kład papież P ius XI (1921—1939) przyznał m iejscow ym ordynariuszom A m eryki Ł aciń­

116 Ks. M. Pastuszko [16]

skiej na dziesięć la t upraw nienie, na mocy którego delegow ali oni prezbiterów do udzielania sak ram en tu b ierz m o w an ia2®. In d u it ten dotyczył całej A m eryki Południow ej, a także Filipin.

W ięcej podobnych ind u ltó w zostało przyznanych przez Stolicę Apostolską po opublikow aniu .przez K ongregację S akram entów De­ k re tu Spiritus Sancti M unera z 14 w rześnia 1946 r . 30 , przez K ongregację R ozkrzew ienia W iary d ek retu Post la tu m z 18 g ru d ­ nia 1948 r . 31 oraz przez K ongregację dla Kościołów W schodnich d ek retu Cum ex can. 782 z 1 m aja 1948 r . 32. Na mocy w ym ie­ nionych dokum entów w ierny ch zagrożonych niebezpieczeństwem śm ierci z powodu choroby, w tym rów nież należących do wschod­ nich obrządków katolickich, mogli bierzm ow ać tylko proboszczowie i zrów nani z nim i w praw ie w ikariusze, ale nie kap elan i zakła­ dów opiekuńczych. W prak ty ce duszpasterskiej to ostatnie zastrze­ żenie spraw iało w iele kłopotów. Dlatego też biskupi rezydencjalni różnych krajów zw racali się do Stolicy Apostolskiej o in d u lty dla kapelanów zakładów opiekuńczych. U zupełniając u praw nienia przy­ znane wyżej wspom nianym i dekretam i, Stolica Apostolska rzeczy­ wiście udzieliła indultów : 18 listopada 1948 r. kapelanom domów dla m atek, domów dziecka, szpitali w S tanach Zjednoczonych A m eryki Północnej 33, 17 stycznia 1950 r. takim sam ym kapelanom z teren u Niemiec 34, 31 sierpn ia 1953 r. kapelanom pracującym w służbie apostolskiej w śród ludzi n a m o rz u 3S, a 7 października

1953 r. kapelanom pracującym w śród em ig ra n tó w 36.

P roblem zw iązany z uzyskiw aniem przez kapelanów u p raw nień pozw alających im na bierzm ow anie w iernych w niebezipeczeństw ie śm ierci znalazł szczęśliwe rozw iązanie w M otu proprio Pastora­ le m unus n r 13 z 30 listopada 1963 r., w ydanym przez papieża P aw ła VI (1963—1978). W dokum encie tym ordynariusze m iejscowi O trzym ali up raw n ienie pozw alające im na delegow anie do udzie­

lan ia bierzm ow ania kapelanów instytu cji leczniczych, żłobków i

29 L eges Ecclesiae p o st C odicem Iu ris C anonici collegit, dig essit no- tisq u e o rn a v it Xav. О c h о a, vol. I L eges annis 1917—1941 editae, Roma 1966, n. 560, coi. 641.

20 AAS 38 (1946) 349—354. « AAS 40 (1948) 41. 32 AAS 40 (1948) 422.

23 X. О c h о a, L eges Ecclesiae, vol. II, L eges a n n is 1942—1958 editae, n. 2016, coi. '2523.

34 X. О c h о a, L eges Ecclesiae, vol. II, n. 2101, coi. 2728. W dwóch ostatnich indultach zezwolono na bierzmowanie tylko dzieci i mło­ dzieży (puerulos). Stanowiło to znaczne ograniczenie uprawnienia.

35 X. О с h o a, L eges Ecclesiae, vol. II, η. 2369, col. 3184.

33 AAS 45 (1953) 758. Było to wyjaśnienie i uzupełnienie w stosunku do konsttyucji apostolskiej Exsul Familia, z 1, VIII 1952 r. papieża

[17] Szafarz sakram entu bierzm owania 117

więzień, ale ty lko tych zakładów opiekuńczych i jedynie pod nie­ obecność proboszczów 37.

Kodeks P raw a Kanonicznego z 1983 r. nie używ a w yrazu induU tum ani w kan. 882, ani w ogóle w kanonach dotyczących szafa­ rza sak ram en tu bierzm ow ania (882—888). Również pierw otny tek st P onty fikału Rzym skiego z 1973 r. został zm ieniony w tym m iejscu, gdzie znajdow ał się poprzednio w yraz in d u ltu m by był rów no- brzm iący z tekstem kan. 884 38.

Jed n a k pow strzym ując się od użycia tego term in u w om aw ia­ nym kontekście, aktualnie obow iązujący Kodeks bynajm niej nie wyklucza możliwości uzyskiw ania przez p rezbitera od Stolicy Apo­ stolskiej szczególnego upraw nienia pozw alającego na udzielanie sa­ k ram en tu bierzm ow ania. Taką możliwość now y Kodeks uznaje, a n aw et w stosunku do wcześniejszego p raw a znacznie ją po­ szerza, zezw alając na przyznaw anie om aw ianego upraw n ien ia nie tylko Stolicy Apostolskiej ,ale także biskupow i diecezjalnem u.

Stąd też upraw nienie do udzielenia om awianego sak ram en tu przyznane prezbiterow i przez biskupa diecezjalnego należy tr a k ­ tować jako rów now ażne upraw nien iu udzielonem u przez Stolicę Apostolską.

Stolica Apostolska może przyznać prezbiterow i up raw nienie do bierzm ow ania na piśm ie lub ustnie.

III. Uprawnienie dotyczące udzielania sakramentu bierzmowania

Do czasu opublikow ania K odeksu z 1917 r. nau ka p raw a kano­ nicznego zajm ow ała się jedynie u praw nieniem biskupów — szcze­ gólnie zaś biskupów diecezjalnych — do udzielania bierzm ow a­ nia, gdyż prezbiterzy, jeśli w ogóle wówczas bierzm owali, czynili to na podstaw ie indultu. Poniew aż jed n ak obecnie — jak w iado­ mo — prezbiterzy mogą udzielać sak ram en tu bierzm ow ania, cho­ ciaż w ograniczonym zakresie, m ówiąc o upraw nien iu do udziela­ nia bierzm ow ania, m am y na uw adze zarów no p rero gaty w y b isku ­ pów, jak i prezbiterów .

Wszyscy biskupi na mocy w łasnych święceń mogli i m ogą w aż­ nie bierzm ow ać wszędzie i w historii Kościoła n ik t nie kw estio­ nował tego ich upraw nienia, a oni rzeczywiście bierzm ow ali tam , gdzie zachodziła ta k a potrzeba. O drębnym zagadnieniem jest jed ­ nak spraw a godziwego bierzm ow ania pew nych w iernych na o kre­ ślonym terytoriu m . I w łaśnie ta kw estia będzie obecnie przedm io­ tem naszej analizy.

37 A AS 56 <1964) 8.

118 Ks. M. Pastuszko [18]

1. Praw o dawne

W pierw szych w iekach Kościoła całego w tajem niczenia chrześci­ jańskiego, czyli spraw ow ania sakram entu chrztu , w k ład ania rąk n a ochrzczonego jako znaku udzielenia m u D aru Ducha Świętego oraz podania nowo ochrzczonem u E ucharystii dokonyw ał przeło­ żony m iejscowej gm iny chrześcijańskiej, którym przez długi czas był biskup. S akram entów w tajem niczenia chrześcijańskiego biskup udzielał zw ykle w wigilię Ś w iąt W ielkanocnych i Zesłania Ducha Św iętego tym w iernym , któ rzy przebyli w szystkie stopnie k ate­ chum enatu i m ieli swojego poręczyciela.

Proces oddzielania litu rg ii włożenia rą k na ochrzczonego — łącz­ nie z nam aszczeniem go O lejem K rzyżm a, czyli bierzm ow ania — od obrzędów chrztu, a także od litu rg ii Mszy św iętej rozpoczął się w połowie pierwszego tysiąclecia Kościoła i trw a ł do początku na­ stępnego. W edług Pontificale R om anum saeculi XII , używ anego wó­ wczas w k u rii rzym skiej, Ordo ad consignandos infantes stanow i jeszcze część Ordo baptism i, a właściw ie Ordo in Sabbato Sancto 39. Ale już w edług Pontificale secundum consuetudinem et usum Ro­ manae Curiae, używ anego w Rzym ie w X III w ieku, bierzm ow ania można udzielać bez zw iązku z chrztem czy Mszą św iętą 40.

W yłączenie obrzędów sak ram en tu bierzm ow ania z litu rg ii W ielkie­ go Tygodnia i chrzcielnej m iało swoje konsekw encje. P rzede wszy­ stkim zaszła konieczność ustalenia, w jakim stro ju liturgicznym biskup m a bierzm ować. N ad zagadnieniem tym zastanaw iał się G uillelm us D urandus (ок. 1230—1296), biskup M ende (M imaten- sis) w Galii. W jego P onty fikale sporządzonym po roku 1286 znaj­ dujem y zalecenie, by przed przystąpieniem do udzielania sak ra­ m en tu bierzm ow ania biskup włożył hum erał, stułę, kapę białego koloru oraz m itrę « .

Od tego czasu biskup posiadający odpow iedni stró j liturgiczny (np. w czasie podróży) nie m iał przeszkód, jeśli chodzi o sam e r u ­ bryki, w udzielaniu sak ram en tu bierzm ow ania proszącym go o to w iernym . P rzyp adki bierzm ow ania wcale nie w łasnym podw ład­ nym i na obcym terenie zdarzały się wcale nie tak rzadko.

P rzypadki te m iał na uw adze Sobór T rydencki (1545—1563), gdy polecił biskupom, aby pod jakim kolw iek pozorem nie używ ali

pon-89 Pontificale Romanum saeculi XII, in: M. A n d r i e u, Le Pontifical Romain au Moyen-Age tome I, Le Pontical Romain du XII siècle,

C ittà del V atican o 1938, η. 31, p. 247, η. Х Х Х П , p. 238 et sequ.

40 Pontificale secundum consuetudinem et usum Romanae Curiae,

in: M. A n d r i e u, Le Pontifical Romain, X X X IV , Ordo ad consignandos pueros sive infantes, p. 452— 453.

41 Pontificale Guillielmi Durandi, lib . I, 1, in: M. A n d r i e u, Le Pon­ tifical Romain au M ojen-Age, tom e III, Le Pontifical de Guillaume Du­ rand, C ittà d el V a tica n o 1940, p. 333.

(19] Szafarz sakram entu bierzm owania 119 tyfikalnego stro ju liturgicznego n a teren ie diecezji innego bisku­ pa, chyba że za jego w yraźnym zezwoleniem i w stosunku do swoich w łasnych podw ładnych. Równocześnie Sobór postanow ił, że łam iący to p raw o m ają być k aran i suspensą: biskupi popadli w k arę suspensy co do używ ania pontyfikaliów , zaś wyśw ięceni przez nich — w suspensę co do w ykonyw ania przyjętych św ięceń 4*.

Co praw da Sobór T rydencki zajął się raczej św ięceniam i i nie mówił w yraźnie o bierzm ow aniu przez biskupów poza ich diecezją, ale spraw y te — udzielanie święceń i bierzm ow ania — łączyły się ze sobą, gdyż biskupi nie tylko święcili, ale rów nież bierzm o­ wali w stro ju liturgicznym . O dkąd bowiem obrzędy bierzm ow ania odłączono od litu rg ii Mszy św iętej, biskup m iał zakładać stró j pon- fikalny (w tym m itrę) przy bierzm ow aniu. Ponieważ zaś poza jego w łasnym terenem i wobec cudzych podw ładnych Sobór T rydencki zabronił używać p on tyfikalnych szat, w tym m itry, biskup nie mógł bierzm ow ać poza w łasną diecezją nie swoich w iernych.

K ongregacja Soboru w yjaśniła, że jeśli opactw o udzielne istnieje jako odrębna jednostka ad m in istracyjn a odpow iadająca diecezji, to na teren ie tego opactw a bez w yraźnej zgody opata sąsiedni bi­ skup nie może udzielać bierzm ow ania i w ogóle celebrow ać obrzę­ dów, k tóre w ykonuje się w stro ju pontyfikalnym . O spełnienie tych czynności liturgicznych op at udzielny może poprosić każdego biskupa, ale sąsiedni biskup m a szczególne praw o, by to w łaśnie do niego zwrócono się o pomoc w udzieleniu bierzm ow ania 43. P o­ dobnie jak na teren ie opactw a udzielnego, ta k również na te ry to ­ rium p ra ła tu ry udzielnej biskup nie mógł bierzm ować, chyba że zaproszony został do tego przez miejscowego p ra ła ta ud zieln eg o 44.

Zakaz używ ania stro ju pontyfikalnego dotyczył rów nież kościo­ łów zakonnych i klasztorów w tym znaczeniu, że biskup nie mógł używ ać pontyfikaliów , a w konsekw encji także bierzm ow ać w kościele zakonnym ani klasztorze, jeśli nie były one usytuow ane w jego diecezji. Poniew aż zakaz ten w ynikał ze wspom nianego w yżej rozdz. 5 Sesji VI Soboru Trydenckiego (przypis 43), lecz nie był tam jasno i w yraźnie sform ułow any, niektóre domy zakon­ ne w olały do udzielania bierzm ow ania prosić obcego biskupa, a nie tego, na tery to riu m którego znajdow ał się dom zakonny. W sp ra

-42 Sessio VI, cap. 5: Nulli episcopo liceat cuiusvis privilegii praetex­ tu pontificalia in alterius dioecesi exercere, nisi de ordinarii loci ex­ pressa licentia et in personas eidem ordinario subiectas tantum: si se­ cus fuerit, episcopus ab exercitio pontificalium, et sic ordinati ab exe- sutione ordinum sint ipso iure suspensi: C onciliorum O ecu m en ico ru m D ecreta, p. 659

42 S. С. C., N u lliu s, 2 aug. 1596: P. G a s p a r r i , CIC F ontes, vol. V, n. 2300, p. 287.

44 S. R. C., N u lliu s Sanctae L uciae, 14 apr. 1877: J. S e r e d i , CIC

120

Ks. M. Pastuszko _[20]

wie tej zdarzyły się naw et spory m iędzy biskupam i a zakonnika­ m i, któ re m usiała rozw iązyw ać Stolica Apostolska. P y tan o na przykład, czy b iskup może udzielać bierzm ow ania w kościele za­ rządzanym przez zakonników , którzy cieszą się przyw ilejem egzem - pcji. Jeśli zaś tak, to czy może on obłożyć k aram i popraw czym i tych zakonników w yjętych, którzy u tru d n ia ją m u bierzm ow ać nie w jego w łasnej diecezji, ale w kościele p arafialn y m adm inistro w a­ ny m przez zakon? Na obydw a te p y ta n ia tw ierdząco odpowiedziała 9 Црса 1657 r. K ongregacja Soboru 45.

Do wszczynanych przez zakony w yjęte sporów z biskupam i, któ ­ rzy chcieli udzielać bierzm ow ania na w łasnym terenie, ale w kościele zakonnym zarów no p arafialnym jak i nieparafiainym , naw iązał papież B enedykt X IV (1740—1758) w k onstytucji F irm an­ dis z 6 listopada 1744 r. P rzypom niał on, że K ongregacja Soboru już w iele lat wcześniej opow iedziała się za praw em biskupa do udzielania bierzm ow ania w kościołach zakonnych ,i zaaprobow ał tę decyzję 46.

Mimo w yjaśnień papieża B enedykta X IV w połowie X V III w. zaistniał spór m iędzy biskupem diecezji C aputaquen (Capua zn aj­ duje się niedaleko Neapolu) a Zakonem Jerozolim skim , będącym w łaścicielem dwóch miejscowości na terenie diecezji, zresztą od­ dalonych od siebie. B iskup w ykonyw ał jurysd yk cję w spraw ach duchow ych m. in. w ty ch w łaśnie miejscowościach, ale jeśli cho­ dzi o udzielanie bierzm ow ania, przedstaw iciel zakonu kw estiono­ w ał praw o biskuipa. Sporem zajęła się K ongregacja Soboru, k tó ­ r a 12 m arca 1757 r. odłożyła jej ro z p a try w a n ie 47, potem uczyniła to jeszcze dw ukrotnie, bo 19 kw ietnia i 12 liipca 1760 r . 4S, aż w końcu 2 sienpnia 1760 r. w ydała w e rd y k t na korzyść miejscowego biskupa 49.

W ten sposób K ongregacja Soboru potw ierdziła praw o biskupa do udzielania sak ram en tu bierzm ow ania w m iejscowościach n ale­ żących do zakonu i w yjętych spod w ładzy m iejscowego o rd y n a­ riusza, ale położonych n a tere n ie podległym danem u biskupow i. I słusznie, gdyż zezwolenie jednem u biskupowi, by bierzm ow ał na tery to riu m drugiego, w rzeczy sam ej byłoby ograniczeniem u p ra w ­ nienia tego drugiego biskupa do bierzm ow ania na w łasnym te re ­ nie swoich podw ładnych.

P rezbiterzy udzielający sak ram en tu bierzm ow ania na mocy szczególnego upraw nienia przyznanego im przez Stolicę Apostolską byli obow iązani przestrzegać dyscypliny analogicznej do tej, jaką

45 P. G a s p a r r i , CIC Fontes, vol. V, η. 2750, p. 329. 44 P. G a s p a r r i , CIC Fontes, vol. I, n. 349, p. 868, § 6. 47 P. G a s p a r r i , CIC Fontes, vol. V, n. 3669, n. 1082—1083. 48 Tamże, n. 3697, p. 1108, n. 3702, p. U13.

121

]

Szafarz sakram entu bierzm owania

₁₂₁

kierow ali się biskupi. Oznacza to, m ogli bierzm ować na określo­ nym tery to riu m oraz m iejscow ych w iernych, innych zaś zgłasza­ jących się tylk o o ile ich b iskup nie zabronił im p rzy jęcia b ierz­ mowania od kogo innego. S ta ran ia oipata udzielnego m iejscowości Monte V ergine we Włoszech, żeby na prośbę diecezjalnego b isku ­ pa bierzm ow ał jego podw ładnych, w jego diecezji nie dały rezu l­ tatu, jakkolw iek pow oływ ał się on na sprzyjający m u zwyczaj oraz obaw ę zgorszenia, a naweit sk arg i ze stro n y podw ładnych opata, jeśli przestanie on bierzm ow ać w brew poprzedniej p ra k ty ­ ce 50. O patow i pozwolono bierzm ow ać, ale tylk o na terenie opac­ tw a i jego w łasnych podw ładnych.

P onad pół w ieku później in n y opat udzielny, z miejscowości Cava we Włoszech, poprosił Stolicę Apostolską o rozszerzenie jego upraw nień dotyczących bierzm ow ania tak by m ógł udzielać tego sakram entu także obcym podw ładnym . K ongregacja św. Oficjum w odpowiedzi na tę prośbę przesłała m u w cześniej w ydaną decy­ zję K ongregacji B iskupów i Z akonników w podobnej spraw ie, ale od siebie dodała ad, m e n te m . Znaczyło to, że opat udzielny mógł bierzmować u siebie także obcych w iernych, jednak m usiałby się powstrzymać od tego, gdyby był pew ny, że biskup m iejscow y owych w iernych był przeciw ny ich b ierz m o w an iu 51.

Zapoznanie się z przedstaw ionym i tu przypadkam i prow adzi do przekonania, że przed ogłoszeniem K odeksu P raw a Kanonicznego z 1917 r. biskupi godziwie bierzm ow ali na swoim tery to riu m — łącznie z kościołem zakonu w yjętego spod w ładzy biskupa — pod­ w ładnych w łasnych, a także Obcych, jeśli tym ostatnim ich biskup nie zabronił przyjęcia bierzm ow ania poza w łasną diecezją. Jeśli bi­ skup bierzm ow ał poza w łasną diecezją, nie mógł on używ ać stroju pontyfikalnego.

P rezbiterzy m ieli przyznaw ane upraw nienie do udzielania sa k ra ­ m entu bierzm ow ania z zasady tylko wówczas, gdy byli opatam i, prałatam i udzielnym i, w ikariuszam i lub p refektam i apostolskim i. Takim prezbiterom Stolica A postolska zezwalała bierzm ować tak podw ładnych jak i obcych, lecz jedynie w granicach tery to riu m , na któ rym dany p re zb iter spełniał sw oją funkcję. Poza tym te re ­ nem p re zb iter w ogóle nie m ógł bierzm ować.

Biskup udzielający bierzm ow ania n a tery to riu m innego biskupa 1 nie w łasnym podw ładnym , a także bierzm ujący na swoim te ­ rytorium obcych podw ładnych, k tó ry m ich biskup zabronił p rzy ­ jęcia bierzm ow ania poza w łasną diecezją, działał niegodziwie, ale 50 S. C. Ep. et Reg., N u lliu s M ontis V irginis, 30 mart. 1855: P. G a s- P a r r i , CIC F ontes, vol. IV, n. 1972 , p. 957.

51 S. C. S. Off., 21 apr. 1899: P. G a s p a r r i , C IC Fontes, vol. IV, «· 1221, p. 515; Zob. S. C. C. N u lliu s C aven., 11 dec. 1897: P. G a s p a r r i , CIC F ontes, vol. IV, n. 4305, p. 776.

122

Ks. M. Pastuszko

[

₂₂

]

ważnie. N atom iast p rezbiter przekraczający u praw nienia przyzna­ ne m u przez Stolicę Apostolską, bierzm ując na p rzykład poza swo­ im tery to riu m lub poza czasem pełnienia przez siebie odpow ied­ niej funkcji w Kościele, czynił to nie tylko niegodziwie, ale ró ­ wnież nieważnie.

2. Prawo współczesne

W aktualnie obow iązującym Kodeksie P raw a K anonicznego o upraw nieniach do udzielania sakram entu bierzm ow ania m ówią czte­ ry kanony: 884, 886 887 i 888.

Zgodnie z kan. 884 § 1 biskup diecezjalny bierzm uje osobiście lu b przez innego biskupa.

Biskupem w sw ojej diecezji, biskupem ordynariuszem , rezyden- cjalnym lub diecezjalnym jest kap łan który: 1. p rzy jął sak rę bi­ skupią; 2. zgodnie z kan. 382 objął w posiadanie diecezję w yzna­ czoną m u przez Stolicę Apostolską. Obydwa te w a ru n k i m uszą być spełnione równocześnie, gdyż jeśli kapłan nie p rzy jął świę­ ceń biskupich nie jest biskupem , jeżeli zaś m a św ięcenia biskupie, ale nie objął w posiadanie diecezji, nie jest biskupem diecezjal­ nym . Wszyscy biskupi diecezjalni są m iejscowym i o rd yn ariusza­ m i, lecz nie wszyscy m iejscow i ordynariusze są biskupam i die­

cezjalnym i.

Poniew aż biskupi ty tu la rn i m imo sak ry biskupiej nie przeby­ w ają w swojej diecezji, nie mogą godziwie bierzm ow ać w diecezji innego biskupa, chyba że za jego zezwoleniem. Takie zezwolenie o trzym u ją zawsze, ilekroć o nie proszą, szczególnie zaś wówczas, gdy w im ieniu miejscowego ordyinariusza w izytują jego diecezję.

Biskup diecezjalny udziela sak ram en tu osobiście lu b przez in ­ nego biskupa; w pierw szym w ypadku jednak sam jest gospodarzem, w drugim zaś — najem nikiem . B iskup oscbiście bierzm uje, gdyż wówczas w yraźniej uw idacznia się związek m iędzy udzielanym w łaśnie sakram entem , a pierw szym zstąpieniem Ducha Świętego w dniu P ięćdziesiątnicy52. Ponadto w większych diecezjach przy­ jęcie sakram entu bierzm ow ania byw a jedyną okazją do zobacze­ nia własnego biskupa przez bierzm owanego. W reszcie trzeci powód: nie jest dobrze, jeśli biskup przebyw ający w domu tra c i k o n tak t z w iernym i, k tórzy są pow ierzeni jego trosce d u szp a ste rsk iej53.

B iskup diecezjalny bierzm uje osobiście lub przez innego b isk u ­ pa, może jed nak rów nież upoważnić jednego lub w ięcej prezbi­ terów do udzielania tego sakram entu, gdyż zezwala m u na to kan. 884 § 1, przy czym prezbiterów ow ych wyznacza on sam. Zezwolenia są im ienne i nie w ystarczy w ydanie przez biskupa

die-52 Pontificale Romanum. , Ordo Confirmationis, η. 7, p. 17. 53 Communicationes 15 (1983) nr 2 p. 186—187.