Andrzej Piwowar
Funkcje i zadania arcykapłana
według Księgi Mądrości Syracha
Verbum Vitae 17, 107-132
V erbum Vitae 17 (2010), s. 107-132
FUNKCJE I ZADANIA ARCYKAPŁANA
WEDŁUG KSIĘGI
MĄDROŚCI SYRACHA1
Ks. Andrzej Piwowar
K s ię g a M ą d r o ś c i S y r a c h a w y r ó ż n ia się s p o ś r ó d in n y c h k s ią g m ą d r o ś c io w y c h S ta r e g o T e s ta m e n tu 1 2 z a in te r e s o w a n ie m k u lte m w w ie lu j e g o a s p e k ta c h p o c z ą w s z y o d ty c h n a jw a ż n ie js z y c h ( k a p ła ń s tw o , o fia ry , n o r m y litu rg ic z n e ) , a ż d o ty c h o m n ie js z y m z n a c z e n iu , j a k n p . c z a s y ś w ię te c z y p r a k ty k i n ie d o z w o lo n e 3. T o z a in te r e s o w a n ie k u lte m ze s tr o n y M ę d r c a n ie o z n a c z a je d n a k , ż e b y ł o n k a p ła n e m . W ie lu e g z e g e tó w u w a ż a , ż e S y ra c h n ie p r z y n a le ż a ł d o w a r s tw y k a p ła ń s k ie j, b y ł la ik ie m , k tó r e m u je d n a k s p r a w y k u ltu b y ły b a r d z o b lis k ie . M ę d r z e c n ie p a t r z y ł n a n ie j e d y n ie z p u n k tu w id z e n ia ś c iś le r y tu a lis ty c z n e g o , le c z ta k ż e e s te ty c z n e g o , m o r a ln e g o , a n a w e t p o lity c z n e g o . A s p e k t e s te ty c z n y w y r a ż a się w o p is a c h s z a t litu r g ic z n y c h A a r o n a (p o r. S y r 4 5 ,7 c - 1 3 ) i S z y m o n a (p o r. S y r 5 0 ,5 -1 1 ) o ra z1 Niniejszy artykuł opiera się na tekście greckim Księgi Mądrości Syracha, ze względu na fakt, że jest to tekst kanoniczny. Numeracja wersetów zostaje przejęta z Biblii Tysiąclecia, tak aby czytelnik mógł łatwo odnaleźć analizowane teksty oraz odniesienia do nich.
2 Mówiąc o księgach mądrościowych Starego Testamentu autor nie wlicza do tej grupy Księgi Psalmów.
3 Por. N. Calduch-Benages, Le vesti di Aronne, simbolo cultuale
w o p is ie litu rg ii s p r a w o w a n e j p r z e z a r c y k a p ła n a z u d z ia łe m k a p ła n ó w i c a łe g o lu d u (por. S y r 5 0 ,1 2 -2 1 ) . D ru g i a s p e k t, tj. m o r a ln y , p r z e ja w ia się w p o tę p ie n iu k u ltu , k tó r y o d e r w a n y j e s t o d s p r a w ie d liw o ś c i i m iło ś c i d r u g ie g o c z ło w ie k a (p o r. S y r 3 4 ,1 8 -2 6 ) o r a z w s tw ie rd z e n iu , ż e w ła ś c iw e s k ła d a n ie o f ia r j e s t je d n y m z e s p o s o b ó w w y p e łn i a n ia P r a w a (p o r. S y r 3 5 ,1 - 1 0 ) 4. W k o ń c u a s p e k t p o lity c z n y p r z e ja w i a się w p o r ó w n a n iu p r z y m i e r z a z a w a r te g o z A a o r o n e m i P in c h a s e m , k tó r e j e s t w ie c z n e i d o ty c z y w s z y s tk ic h ic h p o to m k ó w (p o r. S y r 4 5 ,7 .1 5 .2 4 ) z p r z y m ie r z e m z a w a r ty m z D a w id e m , k tó r e o d n o s iło się je d y n ie d o j e d n e g o z je g o s y n ó w (por. S y r 4 5 ,2 5 ), a k tó r e g o k r e s e m s ta ła się n ie w o la (p o r. S y r 4 9 ,4 ). W te n s p o s ó b M ę d r z e c n e g a ty w n ie o c e n ił m o n a r c h ię i o d r z u c ił in s ty tu c ję k r ó la , k tó r e g o z a s tą p ił a r c y k a p ła n (por. S y r 5 0 ,1 - 4 ) 5.
K s ię g a S y r a c h a p o ś w ię c a w ie le m ie js c a s a m y m k a p ł a n o m . U k a z u je p o c z ą te k s ta r o te s ta m e n ta ln e g o k a p ła ń s tw a , u jm u ją c g o j a k o w ie c z n e p r z y m ie r z e , k tó r e B ó g z a w a r ł z A a r o n e m i P in c h a s e m . W ła ś n ie o w o p r z y m ie r z e s ta ło się p o d s ta w ą c a łe j te o lo g ii k a p ła ń s tw a (z o b . n p . S y r 7 ,2 9 -3 1 ). M ó w ią c o k a p ła n a c h , M ę d r z e c u k a z u je ic h f u n k c je i z a d a n i a z p e r s p e k ty w y p r z e d e w s z y s tk im p o w y g n a n io w e j. N a jw a ż n ie js z y m z a d a n ie m k a p ła n ó w b y ło s p r a w o w a n ie k u ltu i c e le b r o w a n ie u r o c z y s to ś c i litu r g ic z n y c h (z o b . S y r 4 5 ,1 4 -1 6 ; 5 0 ,1 1 -2 1 ). N ie b y ły to je d n a k je d y n e ic h z a d a n ia w c z a s a c h w s p ó łc z e s n y c h S y ra c h o w i. O b o k z a d a ń i o b o w ią z k ó w k u lty c z n y c h k a p ła n i, a z w ła s z c z a a r c y k a p ła n , w y k o n y w a li c z y n n o ś c i z w ią z a n e z w y d a w a n ie m w y r o k ó w s ą d o w y c h , b y li o d p o w ie d z ia ln i z a n a u c z a n ie P ra w a , a ta k ż e p r z e ję li o b o w ią z k i w ła d c ó w z w ią z a n e z k ie r o w a n ie m p a ń s tw e m 6. N in ie js z y a r ty k u ł p o ś w ie c o n y j e s t p r z e d s ta w ie n iu p o w y ż s z y c h f u n k c ji i o b o w ią z k ó w , k tó re
4 Por. V Moria Asensio, Libri sapienziali e altri scritti (Introduzio ne allo studio della Bibbia 5), Brescia 1997, 200-201.
5 Por. A. Minissale, Siracide. Le radici nella tradizione (LoB 1.17), Brescia 1988, 36-37.
6 Por. T. Maertens, L ’éloge des pères (Ecclesiastique XLIV-L) [Lu miere et vie 5], Bruges 1956, 96-97.
a r c y k a p ła n w r a z z k a p ła n a m i s p e łn ia li w p o w y g n a n io - w e j w s p ó ln o c ie I z r a e la . N a jp i e r w z o s ta n ą p r z e d s ta w io n e f u n k c je z w ią z a n e z k u lte m , a n a s tę p n ie z s ą d o w n ic tw e m , n a u c z a n ie m i n a k o ń c u w y r a ż a ją c e tr o s k ę o d o b r o p o w ie r z o n e g o ic h p ie c z y lu d u .
F
u n k c j e l it u r g ic z n eZ a d a n ia i o b o w ią z k i z w ią z a n e z e s p r a w o w a n ie m k u ltu i c e le b r o w a n ie m u r o c z y s to ś c i litu r g ic z n y c h b y ły g łó w n y m i f u n k c ja m i k a p ła n ó w . Z te g o t e ż p o w o d u S y ra c h p o ś w ię c a im n a jw ię c e j m ie js c a i p r z e d s t a w i a j e n a jd o k ła d n ie j i n a jo b s z e rn ie j z e w s z y s tk ic h k o m p e te n c ji k a p ła ń s k ic h 7. K a p ła ń s tw o s ta r o te s ta m e n ta ln e , z d a n ie m M ę d rc a , o p ie r a się n a w y b o r z e A a r o n a p r z e z B o g a (w y b r a ł g o z e w s z y s tk ic h ż y ją c y c h - 4 5 ,1 6 a ) . W y b ó r te n s ta ł się p o d s ta w ą p r z y m ie r z a , k tó r e j e s t w ie c z n e i n ie z m ie n n e ( z a w a r ł z n im w ie c z n e p r z y m ie r z e - 4 5 ,7 a ) . S y r 4 5 ,1 5 c r o z s z e r z a o w o p r z y m ie r z e n a w s z y s tk ic h p o to m k ó w A a r o n a . P r z y m ie rz e to z o s ta ło z e w n ę tr z n ie w y r a ż o n e p o p r z e z k o n s e k r a c ję A a r o n a : M o j ż e s z w p r o w a d z ił g o w c z y n n o ś c i k a p ła ń s k ie i n a m a ś c i ł g o o le je m ś w ię ty m ( 4 5 ,1 5 a b ; p o r. K p ł 8 ,1 -1 3 ). W te n s p o s ó b u r z ą d k a p ła ń s k i z o s ta ł o f ic ja ln ie p o tw ie r d z o n y j a k o z g o d n y z w o lą B o ż ą i u p r a w o m o c n io n y - u ś w ię c o n y m o c ą s a m e g o P ra w a . T e k s t g r e c k i m ó w i o n a p e łn ie n iu r ą k A a r o n a . G e s t te n j e s t s y m b o le m n a d a n ia u r z ę d u (z o b . te k s t h e b r a js k i W j 2 8 ,4 1 ; 2 9 ,9 .2 9 .3 3 .3 5 ; K p ł 8 ,3 3 ; 1 6 ,3 2 )8. N a m a s z c z e n ie o le je m ś w ię ty m , p o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u n a m a s z c z e n ia n a k r ó la , j e s t p o tw ie r d z e n ie m p r a w i m is ji,
7 Zob. H. Stadelmann, Ben Sira als Schriftgelehrter (WUNT 6), Tübingen 1980, 277.
8 Por. G. Pérez Rodriguez, Eclesiastico, w: Biblia Comentada, IV:
Libros Sapienciales (Biblioteca de autores cristianos), red. M.G. Corde
ro, G. Pérez Rodriguez, Madrid 19672, 1279. G. Sauer uważa, że napeł nienie rąk odnosi się do przekazania kapłanom części ofiar, które miały stanowić ich utrzymanie (zob. G. Sauer, Jesus Sirach / Ben Sira [Das Alte Testament Deutsch. Apokryphen 1], Göttingen 2000, 310).
j a k ą n a m a s z c z o n y o tr z y m y w a ł o d s a m e g o B o g a o r a z z n a k ie m s z c z e g ó ln e j r e la c ji z N im . W te n s p o s ó b a r c y k a p ła n z o s ta je p o s ta w io n y w h ie r a r c h ii s p o łe c z n e j o b o k k r ó la i z n im z r ó w n a n y 9. B e z p o ś r e d n im i s k u tk a m i w y p ły w a ją c y m i z p o w ie r z e n ia c z y n n o ś c i k a p ła ń s k ic h A a r o n o w i j e s t o k r y c ie g o c h w a l e b n ą s z a tą , k t ó r ą S y ra c h o p is u je d o k ła d n ie w 4 5 ,8 -1 2 , s p r a w o w a n ie k u ltu , b y c ie k a p ła n a m i (p o r. W j 2 8 ,3 .4 1 .4 3 ) i b ło g o s ła w ie n ie lu d u im ie n ie m B o ż y m (z o b . 4 5 ,1 5 e f ) 10 11. P o w y ż s z e z a d a n i a n a ło ż o n e n a A a r o n a o d n o s z ą się n ie ty lk o d o n ie g o s a m e g o , le c z ta k ż e d o j e g o p o to m k ó w . W te n b a r d z o o g ó ln y s p o s ó b M ę d r z e c n a k r e ś lił o b o w ią z k i i z a d a n i a k a p ła n ó w . P o d s ta w o w y m z n ic h j e s t s p r a w o w a n ie k u l t u 11. P o ś r e d n io z ty m n a jw a ż n ie js z y m o b o w ią z k ie m w ią ż e się r ó w n ie ż b ło g o s ła w ie ń s tw o lu d u ś w ię ty m im i e n ie m B o g a , c z y li p r z e k a z y w a n ie m u d o b r o d z ie js tw i ła s k B o ż y c h (por. L b 6 ,2 2 - 2 7 ) 12. P w t 10,8 w y m ie n ia p o d o b n e z a d a n ia k a p ła n ó w : n o s z e n ie A r k i P r z y m ie r z a , sta n ie p r z y P a n u , s łu ż b a J e m u i b ło g o s ła w ie n ie j e g o im ie n ie m .
T ru d n o j e s t p o w ie d z ie ć , c o S y ra c y d e s m ia ł n a m y śli, p is z ą c o b y c iu k a p ła n a m i, j e s t to s tw ie rd z e n ie b a r d z o o g ó ln e , k tó r e n ie z o s ta ło p r z e z M ę d r c a w ż a d e n s p o s ó b s p r e c y z o w a n e . W y d a je się , ż e o g ó ln ik o w e s tw ie r d z e n ia d o ty c z ą c e z a d a ń k a p ła n ó w z o s ta j ą s p r e c y z o w a n e w d a l s z y c h w e r s e ta c h , n a s tę p u ją c y c h b e z p o ś r e d n io p o 4 5 ,1 5 . S ło w a m ó w ią c e o s p r a w o w a n iu k u ltu (4 5 ,1 5 e ) z o s ta j ą d o p r e c y z o w a n e w 4 5 ,1 6 b -d ; s p r a w o w a n ie k u ltu z o s ta je w y ja ś n io n e j a k o s k ła d a n ie o f ia r ( k a d z id ła 13) P a n u (w . 16b;
9 Por. T. Maertens, 98-99.112-114; G. Sauer, 310.
10 Por. L.G. Perdue, Wisdom and Cult. A Critical Analysis o f the
Views o f Cult in the Wisdom Literatures o f Israel and the Ancient Near East (Society o f Biblical Literature Dissertation Series 30), Missoula
1977, 191-192; G. Pérez Rodriguez, 1279; G. Sauer, 310; H. Stadel mann, 275-276.
11 Por. G. Pérez Rodriguez, 1279.
12 Por. C. Mopsik, La Sagesse de ben Sira (Les Dix Paroles), La grasse 2003, 285-286; G. Sauer, 310.
w w . 16c o f ia r a t a o k r e ś lo n a j e s t j a k o p a m ią t k a 14) o r a z d o k o n y w a n ie p r z e b ła g a n ia z a lu d (w . 16d; p o r. K p ł 1 6 ,3 2 -3 4 ) 15. B y ć m o ż e b y c ie k a p ła n e m , o k tó r y m j e s t m o w a w 4 5 ,1 5 e n a le ż y w y ja ś n ić w ś w ie tle 4 5 ,1 7 . J e ś li t a in te r p r e ta c ja j e s t p o p r a w n a , to b y c ie k a p ła n e m , z d a n ie m M ę d rc a , łą c z y ło b y się z e s p r a w o w a n ie m w ła d z y s ą d o w n ic z e j i n a u c z a n ie m P ra w a , c o z o s ta n ie o m ó w io n e w d a ls z e j c z ę ś c i a r ty k u łu .
S y ra c h , m ó w ią c o A a r o n ie , s k u p ił się p r z e d e w s z y s t k im n a u k a z a n iu p o d s ta w te o lo g ic z n y c h u r z ę d u k a p ł a ń s k ie g o i o k r e ś le n iu te g o , k to m o ż e p r a w o w ie r n ie w y p e łn ia ć c z y n n o ś c i k a p ła ń s k ie . W II p o ł. II w . p r z e d C h r., a w ię c w c z a s a c h , w k tó r y c h ż y ł M ę d rz e c , d o s z ło d o p o w a ż n y c h n a d u ż y ć d o ty c z ą c y c h u r z ę d u a r c y k a p ła n a ( k u p o w a n ie tej g o d n o ś c i o d S e le u c y d ó w p r z e z J a z o n a i M e n e la o s a , k tó rz y n ie p o c h o d z ili z r o d u A a r o n a , a w ię c n ie m ie li p r a w a s p r a w o w a ć te g o u r z ę d u ). S y r 4 5 ,6 -2 2 j e s t je d n o z n a c z n y m g ło s e m S y r a c h a w o b r o n ie p r a w o w ie r n e g o a r c y k a p ła n a O n ia s z a III, k tó r y z o s ta ł p o z b a w io n y s w e g o u r z ę d u i o p o w ie d z e n ie m się z a k a p ła ń s tw e m a a r o n o w y m 16. W ła ś n ie ta k ie z a ło ż e n ia s p o w o d o w a ły , ż e a u t o r n ie u k a z a ł d o k ła d n ie j i n ie o m ó w ił w s p o s ó b b a r d z ie j s z c z e g ó ło w y ż a d n e g o z z a d a ń n a ło ż o n y c h n a k a p ła n ó w .
M ę d r z e c w p o ś w ię c o n e j A a r o n o w i c z ę ś c i P o c h w a ły O j - c ó w ( 4 5 ,6 - 2 2 ) m ó w i je d y n ie , ż e s k ła d a ł o n n ie u s ta n n ie o fia
14 Por. Kpł 2,2.9.16; Syr 38,11; 45,16; 50,16. Pamiątką nazywano pewną część ofiary, która była spalana na ołtarzu. Miała ona pobudzać Boga do pamięci o osobie składającej ofiarę (por. J.E. Hartley, Levi
ticus [WBC 4], Dallas 1992, 30; R. Petraglio, Il libro che contamina le mani. Ben Sirac rilegge il libro e la storia d ’Israele, Palermo 1993,
125; A. Tronina, Księga Kapłańska [Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament III], Łódź 2006, 85). R. De Vaux podaje jeszcze inną moż liwość interpretacji owej pamiątki. Zdaniem tego uczonego pamiątka była m ałą częścią całej ofiary, która miała reprezentować całą ofiarę i przypominać o niej Bogu (zob. R. de Vaux, Instytucje Starego Testamen
tu, Poznań 2004, 434). Por. także J. Milgrom, Leviticus 1 - 16 (AB 3),
New York 1991, 181-182. 15 Zob. T. Maertens, 111-112.
16 Por. S.M. Olyan, Ben S ira ’s Relationship to the Priesthood, HTR 80:3 (1987), 261-286.
ry c a ło p a ln e d w a r a z y d z ie n n ie (4 5 ,1 4 ; p o r. W j 2 9 ,3 8 -4 6 ; L b 2 8 ,3 -8 ) . A u to r o d n o s i się tu d o m in eh a h . B y ł a to o f ia r a a r c y k a p ła n a , o k tó re j m ó w i K p ł 6 ,7 - 1 6 17. M i n eh â h s k ła d a ła się z o fia ry p o k a r m o w e j ( m ą k a z m ie s z a n a z o liw ą ), k tó r a b y ła p o łą c z o n a z o f ia r ą p ł y n n ą ( w in o ) i o f ia r ą k a d z ie ln ą 18. S y ra c h , m ó w ią c o te j o fie rz e , p o d k r e ś la r ó ż n ic ę p o m ię d z y o f ia r ą te g o ty p u z ł o ż o n ą p r z e z A a r o n a i p r z e z z w y k łe g o k a p ła n a . O fia ry s k ła d a n e p r z e z b r a t a M o jż e s z a b y ły s k ła d a n e d w a r a z y d z ie n n ie , p o d c z a s g d y te s k ła d a n e p r z e z in n y c h k a p ła n ó w b y ły o f ia r o w y w a n e je d y n ie j e d e n ra z n a d z ie ń . P o n a d to w p ie r w s z y m w y p a d k u c a ła o f ia r a b y ła s p a la n a d la P a n a i n ik t n ie m ó g ł z n ie j s p o ż y w a ć ż a d n e j c z ę ś c i19 20 21. M ę d r z e c tu ż p o p o s ta c i A a r o n a p r z y w o łu je j e g o w n u k a - P in c h a s a ( S y r 4 5 , 2 3 - 2 6 ). O d w o łu ją c się d o w y d a r z e ń o p is a n y c h w L b 2 5 ,1 -1 3 m ó w i o j e g o g o r liw o ś c i w b o ja ź n i B o ż e j, k tó r a s ta ła się p o d s ta w ą z a w a r c ia r ó w n ie ż z n im , p o d o b n ie j a k z A a r o n e m , p r z y m ie r z a , k tó r e S y ra c y d e s n a z y w a p r z y m ie r z e m p o k o ju (4 5 ,2 4 a ). D o ty c z y o n o d z i e d z ic z e n ia g o d n o ś c i k a p ła ń s k ie j p r z e z j e g o p o to m k ó w n a w ie k i ( 4 5 ,2 4 c d ). N a p o d s ta w ie te g o p r z y m i e r z a P in c h a s s ta ł się z w ie r z c h n ik ie m p r z y b y tk u ( d o s ło w n ie a b y r z ą d z ił
ś w ię ty m i10) i c a łe g o lu d u ( S y r 4 5 ,2 4 b ). G r e c k i c z a s o w n ik p r o s t a te ö (rzą d zić , o p ie k o w a ć s ię c z y m ś 1') w y s tę p u je j e s z
c z e ty lk o r a z w S e p tu a g in c ie , w k o n te k ś c ie b a r d z o z b liż o
-17 Por. T. Maertens, 108-109; G. Sauer, 310; P.W. Skehan, A.A. Di Lella, The Wisdom o f Ben Sira (AB 39), New York 1987, 512.
18 Por. R. de Vaux, 429.434-435.443-444.481. 19 Por. R. Petraglio, 125. A także A. Tronina, 128-130.
20 Tekst grecki (prostatein hagiön) jest dwuznaczny i zależy od interpretacji substantywizowanego przymiotnika hagiön. Jeśli uznamy, że jest to genetivus pluralis rodzaju męskiego, to należałoby przetłu maczyć go jako świętych (w znaczeniu świętych ludzi, por. Syr 45,2), a jeśli uznamy, że jest to genetivus pluralis rodzaju nijakiego, to będzie odnosił się on do świętych przedmiotów (por. Syr 7,31), czyli być może do samego przybytku i jego sprzętów.
21 Por. A Greek - English Lexicon, red. H.G. Liddell, R. Scott, Ox ford 19969, 1526; A Greek - English Lexicon o f the Septuagint, red. J. Lust, E. Eynikel, K. Hauspie, t. II, Stuttgart 1996, 405.
n y m d o S y r 4 5 ,2 4 b . W 1 M c h 1 4 ,4 7 c z y ta m y , ż e S z y m o n ( M a c h a b e u s z ) w y r a z ił z g o d ę , a b y p e łn ić c z y n n o ś c i a r c y - k a p ła ń s k ie o r a z a b y s ta ć n a c z e le w s z y s tk ic h ( p r o s ta te s a i p a n tö n ) , tz n . sta ć n a c z e le w o js k i b y ć e t n a r c h ą ( b y ło to s ta n o w is k o w y ż s z e o d w o d z a , je d n a k n iż s z e o d k r ó la ) . N a p o d s ta w ie te g o te k s tu m o ż e m y s tw ie rd z ić , ż e w ła d z a p r z e k a z a n a P in c h a s o w i w z a k r e s ie k u ltu o d n o s iła się d o z a r z ą d z a n ia w s z y s tk im i s p r a w a m i o d n o s z ą c y m i się z a r ó w n o d o ś w ią ty n i j a k i d o k a p ła n ó w , o b e jm o w a ła w ię c w s z y s tk ie a s p e k ty ż y c ia z w ią z a n e g o z e s p r a w o w a n ie m k u ltu . T o, c o M ę d r z e c p o w ie d z ia ł w s p o s ó b b a r d z o o g ó ln y 0 z a d a n ia c h i o b o w ią z k a c h k a p ła n ó w w p o c h w a le A a r o n a 1 P in c h a s a , z o s ta je r o z w in ię te w o s ta tn ie j c z ę ś c i P o c h w a ły O jc ó w , k tó r a d o ty c z y a r c y k a p ła n a S z y m o n a , s y n a O n ia s z a (5 0 ,1 - 2 1 ). J u ż s a m a s tr u k tu r a te k s tu w y r a ź n ie u k a z u je , że S y ra c h z a m ie r z a ł p r z e d s ta w ić S z y m o n a j a k o w y b itn e g o a r c y k a p ła n a , p o n ie w a ż c a łk o w ic ie s k o n c e n tr o w a ł się n a j e g o f u n k c ja c h i z a d a n ia c h k a p ła ń s k ic h . W S y r 5 0 ,1 -2 1 m o ż n a w y r ó ż n ić p ię ć n a s tę p u ją c y c h c z ę ś c i: 1. 5 0 ,1 -4 - S z y m o n j a k o b u d o w n ic z y , 2. 5 0 ,5 -1 0 - S z y m o n j a k o n a jw y ż s z y k a p ła n , 3. 5 0 ,1 1 -1 5 - S z y m o n s k ła d a o fia rę , 4. 5 0 ,1 6 - 1 9 - S z y m o n p o d c z a s św ię ta ,
5. 5 0 ,2 0 -2 1 - b ło g o s ła w ie ń s tw o a r c y k a p ła n a 22.
J a k w id a ć z p o w y ż s z e j s tr u k tu r y te k s tu , a u t o r u k a z a ł a r c y k a p ła n a S z y m o n a p r z e d e w s z y s tk im p r z e z p r y z m a t j e g o f u n k c ji litu rg ic z n y c h . J e d y n ie p ie r w s z a c z ę ś ć p o e m a
-22 Zob. O. Mulder, Two Approaches: Simon the High Priest and
YHWH God ofIsrael/God o f A ll in Sirach 50, w: Ben Sira's God. Pro ceedings o f the International Ben Sira Conference Durham - Ushaw College 2001 (BZAW 321), Berlin-New York 2002, 223; Tenże, Simon the High Priest in Sirach 50. An Exegetical Study o f the Significance o f Simon the Hihg Priest as Climax to the Praise o f the Fathers in Ben Sira 's Concept o f the History o f Israel (JSJS 78), Leiden-Boston 2003,
53-59. Por. także J. Marböck, D er Hohepriester Simon in Sir 50. Ein
Beitrag zur Bedeutung von Priestertum und Kult im Sirachbuch, w: Thesaures o f Wisdom. Studies in Ben Sira and The Book o f Wisdom
(BETL CXLIII) Fs M. Gilbert, red. N. Calduch-Benages, J. Vermeylen, Leuven 1999, 217.
tu (w w . 1-4) u k a z u je g o j a k o p e łn ią c e g o z a d a n i a p o z a li- tu r g ic z n e - o d n o s z ą c e się d o z a d a ń a r c y k a p ła n a j a k o te g o , k tó r y p e łn i ro lę p r z y w ó d c y n a r o d u . D a ls z e c z ę ś c i p o e m a tu p o ś w ię c o n e g o S z y m o n o w i u k a z u ją g o p o d c z a s s p e łn ia n ia c z y n n o ś c i litu rg ic z n y c h . Z n a m ie n n e j e s t to , ż e M ę d r z e c o p is a ł c e le b ra c ję litu r g i c z n ą d n ia p r z e b ła g a n ia 23. U k a z u je w ię c S z y m o n a p o d c z a s n a jw a ż n ie js z e g o ś w ię ta ż y d o w s k ie g o c e le b r o w a n e g o p r z e z c a ły lu d w ś w ią ty n i J e r o z o lim s k ie j24. D z ię k i te m u u m ie js c o w ie n iu w ż y d o w s k im r o k u litu r g ic z n y m o p is u a r c y k a p ła n a z je d n e j s tr o n y a u t o r p o d k r e ś la w y ją tk o w e z n a c z e n ie j e g o p o s łu g i ( u w o ln ie n ie lu d u o d p o p e łn io n y c h g r z e c h ó w ) i w y ją t k o w ą r e la c ję z B o g ie m (ty lk o n a jw y ż s z y k a p ła n m ó g ł w e jś ć p o z a z a s ło n ę , k tó r a o d d z ie la ła Ś w ię te
23 Zdecydowana większość egzegetów uważa, że Syr 50,5-21 przedstawia liturgię dnia pojednania (zob. F.Ó. Fearghail, Sir 50,5-21:
Yom Kippur or The Daily Whole-Offering?, Bib 59 (1978), 301-302;
T.R. Lee, Studies in the Form o f Sirach 44 - 50 [SBL Dissertation Se ries 75], Atlanta 1986, 14.236-237; L.G. Perdue, 195; G. Pérez Rodrigu ez, 1298; R. Petraglio, 392; PW. Skehan, A.A. Di Lella, 550.551-552; D.P. Wright, D ay o f Atonement, w: The Anchor Bible Dictionary, D.N. Freedman red., t. II, New York 1992, 76), inni zaś twierdzą, że tekst ten jest połączeniem opisu liturgii tego święta z opisem ofiary codziennej (zob. J.G. Snaith, Ben S ira ’s Supposed Love o f Liturgy, VT 2 (1975), 173-174; S. Szymik, Żydowskie święta późniejsze, w:
Życie religijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin 1999, 337). Cytowa
ny wcześniej artykuł F.Ó. Fearghaila jest najobszerniejszym studium uzasadniającym, że opisana w Syr 50, 5-21 celebracja liturgiczna nie przedstawia liturgii dnia pojednania, lecz codzienną ofiarę całopalną (zob. F.Ó. Fearghail, 302-316). Opinię Fearghaila popiera A.A. Di Lella (por. P.W. Skehan, A.A. Di Lella, 550-551).
24 Opis dnia przebłagania znajduje się w Kpł 16, tekst ten stanowi centrum owej księgi, która z kolei jest centralną księgą Pięcioksięgu. Już samo umiejscowienie tego dnia w centrum Pięcioksięgu jest ważną wskazówką potwierdzającą jego wielkie znaczenie (zob. J.E. Hartley,
Atonement, D ay of, w: Dictionary o f the Old Testament: Pentateuch,
T.D. Alexander, D.W. Baker, red., Downers Grove, Leicester 2003, 55; Tenże, Leviticus [WBC 4], Dallas 1992, 217.243; A. Tronina, 233.248). O dniu pojednania jako najważniejszym święcie żydowskim mówi T. Maertens, 111-112.
Ś w ię ty c h o d r e s z ty ś w ią ty n i25; p o r. K p ł 1 6 ,2 ), z d ru g ie j z a ś j e g o c h w a łę i w s p a n ia ło ś ć p o w y jś c iu z n a jw a ż n ie js z e g o m ie js c a ś w ią ty n i - Ś w ię te g o Ś w ię ty c h ( 5 0 ,5 ) 26. U k a z a n ie S z y m o n a tu ż p o w y jś c iu z n a jw a ż n ie js z e g o m ie js c a ś w ią ty n i je r o z o lim s k ie j p o d k r e ś la p o n a d to j e g o d o s k o n a ło ś ć m o r a ln ą , p o n ie w a ż , g d y b y B ó g u jr z a ł j a k ą ś n ie d o s k o n a ło ś ć w a r c y k a p ła n ie , z o s ta łb y o n , z g o d n ie z w ie r z e n ia m i iz ra e ls k im i, u ś m ie r c o n y .
C h w a ła i w s p a n ia ło ś ć a r c y k a p ła n a o p is a n a j e s t w d r u g ie j c z ę ś c i p o e m a tu w w w . 6 - 1 0 27. S y ra c h n ie s k u p ił się n a d o k ła d n y m p r z e d s ta w ie n iu e le m e n tó w s tr o ju n a jw y ż s z e g o k a p ła n a , p o n ie w a ż u c z y n ił to s z c z e g ó ło w o w te k ś c ie p o ś w ię c o n y m A a r o n o w i (p o r. 4 5 ,7 c - 1 3 a ) 28. P o r ó w n a n ie o p is u s tr o ju a r c y k a p ła n a i M ą d r o ś c i ( S y r 2 4 ,1 3 -1 7 ) o r a z c h w a ły B o ż e j w y ra ż o n e j w n a tu r z e ( S y r 4 2 ,1 5 - 4 3 ,3 3 , a z w ła s z c z a 4 3 ,1 -1 2 ) w s k a z u je w y r a ź n e p o d o b ie ń s tw a p o m ię d z y n im i. Z d a n ie m S y r a c h a n a jw y ż s z y k a p ła n , p e łn ią c p o s łu g ę li tu r g ic z n ą , u b r a n y w sw ó j stró j k u lty c z n y , o b ja w i a s a m e g o B o g a , ta k j a k to c z y n i o d w ie c z n a M ą d r o ś ć 29. M ę d r z e c ta k o p is a ł S z y m o n a , a b y z w r ó c ić u w a g ę c z y te ln ik a n a je g o c h w a łę i ś w ie tn o ś ć . O b ie p o w y ż s z e c e c h y n ie s ą je d n a k j e g o p r z y m io ta m i o s o b is ty m i, tz n . n ie w y p ły w a ją z n i e g o s a m e g o , le c z u k a z u ją c h w a łę i w ie lk o ś ć s a m e g o B o g a . W te n s p o s ó b a r c y k a p ła n s ta je się p o ś r e d n ik ie m B o g a , k tó
25 Por. B. Celada, E l velo del templo, Cultura Biblica 15 (1958), 109-112.
26 Właśnie wejście i wyjście arcykapłana z miejsca Świętego Świętych wskazuje na liturgię dnia przebłagania, ponieważ najwyższy kapłan mógł wejść tam jeden raz w roku właśnie podczas celebracji liturgicznej tegoż święta (zob. R. de Vaux, 518-519).
27 Por. R. Petraglio, 393-395. 28 Zob. N. Calduch-Benages, 76-80.
29 Zob. Hayward R., Sacrifice and World Order: Some Observa
tions on Ben Sira s Attitude to the Temple Service, w: Sacrifice and Redemption, red. S.W. Sykes, Cambridge 1991, 24; T. Maertens, 105;
Marböck J., D er Hohepriester Simon in Sir 50, 219.223-224; Tenże,
Weisheit im Wandel. Untersuchung zur Weisheitstheologie bei Ben Sira (BZAW 272), Berlin - New York 1999, 74; R. Petraglio, 394-395;
ry objawia światu i wierzącym przymioty Jego samego.
To właśnie dzięki temu, że najwyższy kapłan jest odzwier
ciedleniem chwały B ożej, m oże n ią napełnić świątynię.
J. Maier m ów i wprost o teofanii Boga30.
Trzecia część poematu pośw ięconego Szym onowi
(ww. 11-15) ukazuje go podczas składania ofiary. A. M i
nissale i w ielu innych egzegetów twierdzą, że Syr 50,11 -16
nie opisuje liturgii dnia pojednania, lecz odnosi się do
ofiary porannej i wieczornej, która była składana każde
go dnia (por. Syr 45,14 oraz Wj 29,38-46; Kpł 6,2-8; Lb
28,2-8)31. Zdaniem w łoskiego egzegety ryt opisany w tej
części poematu pośw ięconego Szym onowi odpowiada
M isznie (
T am id7,2-3)32. Szymon stoi przy ognisku ołta
rza i odbiera z rąk kapłanów części ofiarne. Jest otoczo
ny przez innych kapłanów (jeg ° braci - synów Aarona),
którzy pod jego przewodnictwem wspólnie składają ofia
rę B ogu w obecności całego ludu. Tekst grecki, opisując
otaczających Szymona kapłanów, używ a słow a
Stefano (ikorona, w ien ie c), co podkreśla znaczenie, autorytet i w ła
dzę arcykapłana33. W opisie ofiary, którą składa Szymon
Mędrzec, pomija to, co jest ofiarowywane B ogu (baranek
i najczystsza mąka zm ieszana z oliwą), a koncentruje się
na wspólnotowym wymiarze czynności liturgicznej. Sam
opis ceremonii podkreśla wyjątkowe w ięzi pom iędzy Szy
m onem jako najwyższym kapłanem a innymi kapłanami
niższej rangi. N ie są oni przedstawieni jako jego w spół
pracownicy czy podwładni, lecz jako osoby bardzo b li
skie arcykapłanowi - określeni zostają jako jego bracia
(synow ie Aarona; por 50,16a)34. Ostatni werset tej części
30 Zob. J. Maier, Self-Definition, Prestige, and Status o f Priests Towards the End o f the Second Temple Period, BTB 23 [1993], 141.
31 R. Petraglio stwierdza, że Syr 50,16-19 jest najstarszym opisem ofiary porannej, jakim dziś dysponujemy (zob. R. Petraglio, 395).
32 Zob. A. Minissale, Siracide (Nuovissima versione della Bibbia
23), Milano 20023, 238-239. Zob. także C. Mopsik, 315; L.G. Perdue, 191; R. Petraglio, 395; J.G. Snaith, 173.
33 Por. O. Mulder, Simon the High Priest in Sirach 50, 291.
34 Por. O. Mulder, Simon the High Priest in Sirach 50, 291;
(w. 15) m ó w i o b ło g o s ła w ie ń s tw ie k ie lic h a w in a (d o sł. k r w i w in n e g o g r o n a ) i w y la n iu g o n a o łta r z k u c z c i B o g a j a k o m i ł ą w o ń ( ró w n ie ż W j 2 9 ,4 0 ; K p ł 2 3 ,1 3 ; L b 1 5 ,1 -1 0 i 2 8 ,7 m ó w i ą o o f ia r a c h p ły n n y c h s k ła d a n y c h z w in a ) 35. C z ę ś ć tr z e c ia (w w . 1 6 -1 9 ) u k a z u je d a ls z y p r z e b ie g c e le b r a c ji litu rg ic z n e j: g r a n ie n a tr ą b a c h p r z e z k a p ła n ó w (por. L b 1 0 ,1 0 ) i ś p ie w o r a z r e a k c ję w ie r n y c h z e b r a n y c h w ś w ią ty n i, k tó r a w y r a ż a się p r z e z o d d a n ie c z c i B o g u ( p a d n ię c ie n a t w a r z w g e ś c ie p r o s tr a c ji; p o r. 2 K rn 2 9 ,2 8 ) i m o d litw ę o s o b is tą k a ż d e g o z z e b r a n y c h d o M iło s ie r n e g o . O . M u ld e r n a p o d s ta w ie o p is u c z y n n o ś c i litu r g ic z n y c h tw ie r d z i, ż e w S y r 5 0 ,1 6 -1 9 p r z e d s ta w io n a z o s ta ła litu r g ia z w ią z a n a z e ś w ię to w a n ie m N o w e g o R o k u ( R o s h H a s h a - n a h ) 36. W te j c z ę ś c i p o s ta ć a r c y k a p ła n a n ie s to i n a p ie r w s z y m p la n ie . S z y m o n u s u w a się w c ie ń , j e s t o b e c n y , a le g łó w n ą ro lę o d g r y w a ją k a p ła n i n iż s z e g o s to p n ia i lu d , k tó ry o d d a je c z e ś ć B o g u i m o d li się o p r z e b ła g a n ie g rz e c h ó w . B y ć m o ż e b y ł to m o m e n t, w k tó r y m a r c y k a p ła n w c h o d z ił d o Ś w ię te g o Ś w ię ty c h i z n ik a ł w s z y s tk im z o c z u , a b y ta m p r z e d B o g ie m b ła g a ć o m iło s ie r d z ie n a d s o b ą i w s z y s tk im i w ie r n y m i.
C e le b r a c ja k o ń c z y ła się u d z ie le n ie m p r z e z a r c y k a p ła n a b ło g o s ła w ie ń s tw a c a łe m u z g r o m a d z e n iu i w y p o w ie d z e n iu n a d n im ś w ię te g o im i e n ia B o ż e g o (w. 2 0 ) 37. W t e n s p o s ó b S z y m o n w y p e łn i a j e d n o z z a d a ń , ja k ie z o s ta ło p o w ie r z o n e A a r o n o w i (p o r. 4 5 ,1 5 f; a ta k ż e K p ł 9 ,2 2 -2 3 ; L b 6 ,2 2 - 2 7 38).
35 Por. O. Mulder, Two Approaches: Simon the High Priest and
YHWH, 224; Tenże, Simon the High Priest in Sirach 50, 292-293;
G. Sauer, 340; P.W. Skehan, A.A. Di Lella, 553.
36 Zob. O. Mulder, Two Approaches: Simon the High Priest and
YHWH, 225; Tenże, Simon the High Priest in Sirach 50, 168-175.294.
37 W Starym Testamencie błogosławieństwo nie było traktowane jedynie w wymiarze duchowym, jak je rozumiemy często w naszych czasach. Było ono uważane za coś bardzo konkretnego i odnosiło się również do życia zewnętrznego człowieka. Zapewniało mu ono płod ność, bogactwo szczęście, radość, dawało mu ono życie i sukces (por. R. Petraglio, 399-400).
L u d p o r a z k o le jn y p a d a ł n a tw a r z , a b y p r z y ją ć b ło g o s ła w ie ń s tw o , k tó r e p r z e k a z y w a ł im n a jw y ż s z y k a p ła n (w. 2 1 ). Z d a n ie m n ie k tó r y c h u c z o n y c h im ię B o ż e b y ło w z y w a n e n a d lu d e m n ie ty lk o w d n iu p r z e b ła g a n ia , le c z ta k ż e k a ż d e g o d n ia w c z a s ie s k ła d a n ia o fia ry c o d z ie n n e j39.
P o s łu g a litu r g ic z n a a r c y k a p ła n a S z y m o n a d o k o n u je się n ie ty lk o p r z e d lu d e m (p o r. 5 0 ,1 3 c .1 7 a .1 9 a .2 0 b ) , le c z ta k ż e n a r z e c z lu d u . N a jw y ż s z y k a p ł a n s to i p o m ię d z y B o g ie m i J e g o lu d e m , p e łn i r o lę p o ś r e d n ik a 40. O d p o w ie d z ią lu d u n a d z ia ła n ie p o ś r e d n ic z ą c e a r c y k a p ła n a j e s t p r o s tr a c ja ( u p a d n ię c ie t w a r z ą n a z ie m ię w c e lu o d d a n ia c z c i B o g u ). G e s t te n ś w ia d c z y z je d n e j s tr o n y o u o b e c n ie n iu J a h w e w e w s p ó ln o c ie lu d u (w ie r n i tw o r z ą c y z g r o m a d z e n ie litu rg ic z n e s ą ś w ia d o m i b lis k o ś c i B o g a , d la te g o p a d a ją n a tw a r z , a b y o d d a ć M u c z e ś ć ) , z d ru g ie j z a ś stro n y , p o s łu g a n a jw y ż s z e g o k a p ł a n a w z b u d z a w ia r ę lu d u w s w e g o P a n a i p r o w a d z i d o n ie j41 42. W te n s p o s ó b k a ż d y a r c y k a p ła n j e s t w s p o s ó b s z c z e g ó ln y o d p o w ie d z ia ln y z a w ia r ę n a r o d u - p r o w a d z i d o n ie j i u m a c n ia ją .
F
u n k c j a s ę d z ie g oP o d s ta w ą f u n k c ji litu r g ic z n y c h a r c y k a p ła n a b y ło p r z y m ie r z e , k tó r e B ó g z a w a r ł z A a r o n e m - p ie r w s z y m k a p ł a n e m . N a to m ia s t p o d s ta w ą w ła d z y s ą d o w n ic z e j, o k tó re j m ó w i S y r 4 5 ,1 7 b , j e s t p r z e k a z a n ie b r a tu M o jż e s z a w ł a d z y n a d p r z e p is a m i s ą d o w y m i (e n d ia th ë k a is* 2 k r im a tö n ;
39 Zob. J. Maier, Self-Definition, Prestige, and Status o f Priests
Towards the End o f the Second Temple Period, BTB 23 (1993), 144;
C. Mopsik, 318; R. Petraglio, 402-403.
40 Por. J. Marböck, D er Hohepriester Simon in Sir 50, 221-222. 41 Por. R. Petraglio, 396-397.399.
42 W Księdze Mądrości Syracha rzeczownik diathëkë aż 10 razy jest użyty w znaczeniu hebrajskiego höq (prawo,przepis; zob. J. Behm,
diatithëmi, diathëkë, w: Theological Dictionary o f the New Testament,
red. G. Kittel, t. II, Grand Rapids 1995, 106). Na takie znaczenie wska zuje również liczba mnoga rzeczownika, która w przypadku znaczenia „przymierze” byłaby raczej niezrozumiała.
w . 1 7 b ), k tó r e d o k o n a ło się p o p r z e z d a n ie m u B o ż y c h p r z y k a z a ń ( e n to la is a u t o u ; w . 17a). W y p o w ie d ź S y r a c h a j e s t z a s k a k u ją c a , p o n ie w a ż to M o jż e s z , a n ie A a r o n , o tr z y m a ł P ra w o (p o r. W j 19), o c z y m M ę d r z e c w y r a ź n ie m ó w i w S y r 4 5 ,3 c .5 c 43. P o b ie ż n a i n ie u w a ż n a le k tu r a S y r 4 5 ,1 7 a b i 4 5 ,3 c .5 c m o ż e s u g e ro w a ć , ż e P ra w o z o s ta ło d a n e p r z e z B o g a z a r ó w n o M o jż e s z o w i j a k i j e g o b r a tu , c o n ie b y ło b y z g o d n e z ty m , c o m ó w i n a te n te m a t P ię c io k s ią g . M o ż n a o d n ie ś ć w r a ż e n ie , ż e M ę d r z e c p r z y p is u je w p r o c e s ie p r z e k a z a n ia n a k a z ó w B o ż y c h tę s a m ą ro lę o b u p o s ta c io m , je d n a k ta k n ie j e s t 44. N ie c o b a r d z ie j d o g łę b n a a n a liz a p o w y ż s z y c h t e k s tó w w s k a z u je je d n o z n a c z n ie , ż e is tn ie je z a s a d n ic z a r ó ż n ic a p o m ię d z y ro lą , j a k ą o d e g r a ł M o jż e s z , a r o l ą A a r o n a . M o jż e s z o tr z y m a ł o d B o g a p r z y k a z a n i a - P ra w o ( e d ö k e n a u tö i e n to la s n o m o n d z ö e s ; 4 5 ,5 c ) , S y ra c h o d n o s i się tu d o w y d a r z e ń h is to r y c z n y c h , k tó r e d o k o n a ły się n a g ó rz e S y n a j. T o M o jż e s z b y ł o d b io r c ą P ra w a . A a r o n n a to m ia s t o tr z y m a ł o d B o g a n ie p r z y k a z a n ia , a le w ła d z ę n a d n im i ( e d ö k e n e k s o u s ia n ; 4 5 ,1 7 a b ) , k tó re j p r z e d m io te m b y ły w y r o k i s ą d o w e - s ą d z e n ie (p o r. P w t 3 1 ,9 ) 45. N ie o tr z y m a ł 43 Por. H. Stadelmann, 278.
44 H. Stadelmann twierdzi, że postawienie Aarona obok Mojżesza w procesie otrzymania Prawa i władzy sądowniczej może mieć znacze nie apologetyczne. Syrach poprzez tę wypowiedź broniłby przywilejów kapłańskich dotyczących nauczania i stosowania Prawa wobec uzur- pacji środowisk niekapłańskich (być może chodzi o lewitów), które pragnęły posiadać te same przywileje co kapłani (por. H. Stadelmann, 278-281; a także L.G. Perdue, 191-194).
45 Pojawiające się w tekście greckim wyrażenie en diathekais
krimatön jest bardzo trudne do przetłumaczenia. Dużą trudność sprawia
tu przyimek en, który w przypadku datiwu miejsca należy przetłuma czyć „w przepisach odnoszących się do sądów/wyroków sądowych”, jeśli zinterpretujemy go jako instrumentalis, to powinniśmy przetłuma czyć to wyrażenie jako „przez przepisy odnoszące się do sądów/wyro- ków sądowych”. Możliwa jest też interpretacja tego datiwu w sensie przyczynowym (dativus causae: „z powodu/ze względu na przepisy odnoszące się do sądów/wyroków sądowych”) lub towarzyszenia (da
tivus sociativus: „z przepisami odnoszącymi się do sądów/wyroków
w ię c o n P ra w a , p o n ie w a ż to j e g o b r a t - M o jż e s z b y ł d e p o z y ta r iu s z e m p r z y k a z a ń . A a r o n o tr z y m a ł w ła d z ę s ą d o w n i c z ą , k tó r a m ia ła o p ie ra ć się n a P ra w ie (e n e n to la is a u to u , w . 1 7 a )46. P o w y ż s z e s tw ie r d z e n ie M ę d r c a w y r a ź n ie m ó w i 0 w ła d z y s ą d o w n ic z e j a r c y k a p ła n a , u k a z a n a z o s ta ła o n a j a k o n a d a n a p r z e z s a m e g o B o g a , j e s t w ię c n ie p o d w a ż a ln a 1 n ie p o d le g a ją c a d y s k u s ji. P r z e k a z a n ie te j w ła d z y A a r o n o w i i j e g o p o to m s tw u o p ie r a się , ta k j a k p o w ie r z e n ie f u n k c ji k u lty c z n y c h , n a w y b o r z e , k tó r e g o d o k o n a ł B ó g ( S y r 4 5 ,1 6 ). O f u n k c ji s ę d z io w s k ie j k a p ła n ó w m ó w i r ó w n ie ż P w t 1 7 ,8 -1 2 i 2 1 ,5 , s ą o n i w y m ie n ie n i o b o k s ę d z ió w ja k o c i, k tó r z y r o z s tr z y g a ją s p r a w y s ą d o w e 47. C o w ię c e j, k a p ł a n i w p ie r w s z y m te k ś c ie z o s ta li w y m ie n ia n i n a p ie r w s z y m m ie js c u p r z e d s ę d z ia m i. K a p ła n i u c z e s tn ic z y li w e w ła d z y s ą d o w n ic z e j j u ż w c z a s a c h S a m u e la (p o r. 1 S m 7 ,1 5 -1 6 ). W z m ia n k a t a n ie j e s t j e d n a k r o z s tr z y g a ją c a j e d n o z n a c z n ie n a r z e c z k a p ł a n ó w , p o n ie w a ż S a m u e l b y ł z a r ó w n o k a p ła n e m j a k i sę d z ią . 2 K r n 1 9 ,4 -1 1 m ó w i j u ż w y r a ź n ie o w ła d z y i z a d a n ia c h s ą d o w n ic z y c h k a p ła n ó w i le w itó w . P r a w d o p o d o b n ie u c z e s t n ic z e n ie k a p ł a n ó w w w y k o n y w a n iu w ła d z y s ą d o w n ic z e j z o s ta ło p r z e o r g a n iz o w a n e z a c z a s ó w J o z ja s z a ( 6 4 0 -6 0 9 ) . G . S a u e r u w a ż a , ż e w ła d z ę s ą d o w n ic z ą , k tó r a z o s ta ła p r z e k a z a n a n a jw y ż s z e m u k a p ła n o w i, n a le ż y łą c z y ć z u d z ie la n ie m o d p o w ie d z i z a p o m o c ą U rim i T u m m im ,
niewątpliwie chodzi tu o władzę sądową, którą otrzymał Aaron (por. H. Stadelmann, 277). Na temat znaczenia rzeczownika krima zob. F. Büchsel, krima, w: Theological Dictionary o f the New Testament, red. G. Kittel, t. III, Grand Rapids 1995, 942.
46 Por. R. Petraglio, 125. T. Maertens określa Aarona jako straż nika Prawa i mistrza - znawcę Prawa (zob. T. Maertens, 107). J. Vella nieco inaczej widzi rolę Aarona w procesie przekazania Prawa Izraeli tom. Jego zdaniem Mojżesz otrzymał Prawo, aby przekazać je ludo wi, zaś Aaronowi zostało ono przekazane przez Mojżesza, aby nauczał lud Prawa (zob. J. Vella, Eclesiastico, w: La Sagrada Escritura. Texto
y comentario. Antiguo Testamento, V: Eclesiàstico, Isaia, Jeremias, Ezequiel, red. A.T. Fernandez, Madrid 1970, 192).
47 Por. J. Maier, 143-144; G. Pérez Rodriguez, 1279; R. Petraglio, 125-126.
c z y li r z u c a n ie m lo s ó w i w te n s p o s ó b r o z s tr z y g a n ie m s p o r n y c h k w e s t ii48.
R . P e tr a g lio , o d w o łu ją c się d o I. L é v ie g o , s tw ie rd z a , ż e S y ra c h , m ó w ią c o w ła d z y s ą d o w n ic z e j a r c y k a p ła n a , c h c ia ł w y e k s p o n o w a ć i p o d k r e ś lić a u t o r y t e t i p o tę g ę n a j w y ż s z y c h k a p ła n ó w s w o ic h c z a s ó w 49.
F
u n k c j a n a u c z y c ie l a S tru k tu ra te k s tu g r e c k ie g o w s k a z u je ś c is łą łą c z n o ś ć , a w ła ś c iw ie z a le ż n o ś ć f u n k c ji n a u c z y c ie la o d f u n k c ji s ę d z ie g o . B e z o k o lic z n ik i d id a k s a i ( u c z y ć , n a u c z a ć ; w . 17c) i f ö t i s a i ( n a p e łn ia ć ś w ia tłe m , o ś w ie c a ć ; w . 17d) p e ł n ią f u n k c ję in fin itiv u s f i n a l i s , c z y li n a le ż y j e tłu m a c z y ć ja k o z d a n ia p o d r z ę d n e c e lo w e . P o u c z a n ie J a k u b a i o ś w ie c a n ie I z r a e la z je d n e j s tr o n y j e s t m o ż liw e w y łą c z n ie d la te g o , że A a r o n o tr z y m a ł, z a p o ś r e d n ic tw e m p r z y k a z a ń , w ła d z ę n a d p r z e p is a m i s ą d o w y m i, z d ru g ie j z a ś s tr o n y k o n s e k w e n c j ą o tr z y m a n ia ic h j e s t f u n k c ja n a u c z y c ie la - m a j e p r z e k a z y w a ć , n a u c z a ć ic h in n y c h . P o w y ż s z a z a le ż n o ś ć n a d a n ia w ła d z y n a d p r z e p is a m i p r a w n y m i i n a u c z a n ia u k a z u je r ó w n ie ż p r z e d m io t n a u c z a n ia , j a k i z o s ta ł z le c o n y k a p ł a n o m . M a j ą o n i n a u c z a ć P r a w a i j e g o p r z e s tr z e g a n ia . W y r a ź n ie o ty m z a k r e s ie m ó w i w . 17 d ( a b y o ś w ie c a ł I z r a e l a w B o ż y m P r a w i e 50). To s a m o z a d a n ie o tr z y m a ł r ó w n ie ż M o jż e s z . W S y r 4 5 ,5 c z y ta m y , ż e o tr z y m a ł o n P ra w o ( p rz y k a z a n ia , p r a w o ż y c ia i w ie d z y ) , a b y n a u c z a ł J a k u b a p r z y m ie r z a . Z a d a n ie m A a r o n a j e s t r ó w n ie ż n a u c z a n ie J a k u b a , le c z n ie p r z y m ie r z a ( z a d a n ie M o jż e s z a ) , a ś w ia d e c tw (ta m a r ty-48 Zob. G. Sauer, 310-311. Por. także G. Pérez Rodriguez, 1278. Na temat użycia Urim i Tummim zob. R. de Vaux, 367-368.
49 Por. R. Petraglio, 126.
50 Tekst grecki mówi en nomöi autou co należałoby przetłumaczyć „w Jego Prawie” (dativus loci) lub „za pośrednictwem Jego Prawa”
(dativus instrumentalis). Zaimek dzierżawczy autou odnosi się bowiem
ria ; w . 17c). J a k r o z u m ie ć o w e ś w ia d e c tw a ? D o c z e g o o n e o d n o s z ą s ię ? S y ra c h ty lk o j e d e n r a z p o z a 4 5 ,1 7 u ż y ł w s w o im d z ie le r z e c z o w n ik a m a r ty r io n . P o ja w ia się o n o w m o d litw ie o w y b a w ie n ie I z r a e la w S y r 3 6 ,1 4 : D a j ś w ia d e c tw o tym , k t ó r z y o d p o c z ą tk u s ą T w o im i s tw o r z e n ia m i, i w y p e łn ij p r o r o c tw a d a n e w T w y m im ie n iu . A n a li z o w a n y p r z e z n a s r z e c z o w n ik w y s tę p u je t u w z n a c z e n iu r z e c z y w is te g o p o tw ie r d z e n ia p r a w d z iw o ś c i w ia r y w B o g a . W S e p tu a g in c ie m a r ty r io n w lic z b ie p o je d y n c z e j w y s tę p u je w z n a c z e n iu o b ie k ty w n e g o ś w ia d e c tw a lu b o z n a c z a u k a z a n ie b ą d ź p o tw ie r d z e n ie f a k ty c z n o ś c i - p r a w d z i w o śc i j a k ie g o ś w y d a r z e n ia lu b b e z b łę d n o ś c i ja k ie j ś w y p o - w ie d z i51. J e d n a k w S y r 4 5 ,1 7 c r z e c z o w n ik te n w y s tę p u je w lic z b ie m n o g ie j, c o z m ie n i a j e g o z n a c z e n ie a lb o w ie m w p l u r a l i s o d n o s i się o n d o P r a w a (z o b . te k s t g r e c k i W j 2 5 ,1 5 n n ; 3 0 ,6 ), a d o k ła d n ie j d o k o n k r e tn y c h n a k a z ó w i p r z e p is ó w p r a w n y c h 52. P o w y ż s z ą in te r p r e ta c ję p o tw ie r d z a p a r a le liz m s y n o n im ic z n y , k tó r y w . 17c tw o r z y z w . 17d. N a j e g o p o d s ta w ie m a r ty r ia o d p o w ia d a e n n o m ö i a u to u ( p r z e z p r a w o J e g o ) . R . P e tr a g lio in te r p r e tu je n a u c z a n ie a r c y k a p ła n a w te n s p o s ó b , ż e j e g o c e le m b y ł a p o m o c I z r a e lito m w u ś w ia d o m ie n iu s o b ie te g o w s z y s tk ie g o , c o B ó g z r o b ił d la n ic h 53, c h o d z iło b y w ię c o w z b u d z e n ie w n a r o d z ie w y b r a n y m p a m ię c i h is to r io z b a w c z e j. N a u c z y c ie ls k ie z a d a n ie A a r o n a o b e jm u je , o b o k n a u c z e n ia J a k u b a n a k a z ó w i p r z e p is ó w P ra w a , r ó w n ie ż o ś w ie c e n ie I z r a e la w /p o p r z e z P ra w o ( S y r 4 5 ,1 7 d ). O z a d a n iu n a u c z a n ia J a k u b a n a k a z ó w P a n a i I z r a e la P r a w a B o ż e g o m ó w i M o jż e s z w b ło g o s ła w ie ń s tw ie w y p o w ie
51 Zob. H. Strathmann, martys, martyreö, martyria, martyrion, w: Theological Dictionary o f the New Testament, red. G. Kittel, t. IV, Grand Rapids 1995, 485; A.A. Trites, martyria, w: The New Interna
tional Dictionary o f the New Testament Theology, C. Brown red., t. III,
Grand Rapids 1992, 1040.
52 „But elsewhere the plur. ta martyria is used for the concrete stat utes o f the divine attestation from which the Mosaic Law proceeded” (H. Strathmann, 486).
d z ia n y m n a d L e w im (z o b . P w t 3 3 ,1 0 54). S y ra c h z a d a n ie p o w ie r z o n e le w ito m o d n o s i je d n a k w sw o je j in te r p r e ta c ji je d y n ie d o A a r o n a 55. Z m ia n a p o d m io tu , o k tó re j w y ra ź n ie m ó w i M ę d r z e c , u w a r u n k o w a n a j e s t j e g o p o g lą d a m i d o ty c z ą c y m i k a p ł a ń s t w a - j e g o z d a n ie m le w ic i n ie n a l e ż ą d o g r o n a k a p ła n ó w , a w ię c n ie p o s ia d a j ą ic h p r a w i o b o w ią z k ó w . R ó w n ie ż K p ł 10,11 u k a z u je n a u c z a n ie u s ta w , k tó r e B ó g d a ł M o jż e s z o w i j a k o j e d n o z z a d a ń k a p ła n ó w (por. J r 1 8 ,1 8 ; E z 7 ,2 6 ; O z 4 ,4 -6 ; M i 3 ,1 1 ; M l 2 ,6 - 7 ) 56. O ś w ie c e n ie I z r a e la , o k tó r y m m ó w i M ę d r z e c w 4 5 ,1 7 d , m u s im y o d c z y ta ć w ś w ie tle in n y c h te k s tó w , w k tó r y c h p o j a w i a się c z a s o w n ik p h o tid z ö . W S y r 2 4 ,3 2 S y ra c h m ó w i 0 n a u c e , k tó r a b ę d z ie ś w ie c ić j a k ju tr z e n k a . W S y r 3 4 ,1 7 p o d n ie s ie n ie d u s z y i o ś w ie c e n ie o c z u , k tó r e g o d o k o n u je w ż y c iu c z ło w ie k a B ó g , t w o r z y p a r a le liz m s y n o n im ic z n y z d a n ie m z d r o w ia , ż y c ia i b ło g o s ła w ie ń s tw a . O ś w ie c e n ie p r z e z s ło ń c e p o r ó w n a n e j e s t d o n a p e łn ie n ia c h w a łą B o ż ą (z o b . S y r 4 2 ,1 6 ). N a p o d s ta w ie p o w y ż s z y c h te k s tó w m o ż e m y s tw ie rd z ić , ż e d la S y r a c y d e s a o ś w ie c e n ie n ie b y ło je d y n ie z w y k ły m r z u c e n ie m ś w ia tła - o ś w ie tle n ie m ś w ia tłe m c z e g o ś lu b z w y k ły m ś w ie c e n ie m c ia ł n ie b ie s k ic h (z o b . S y r 4 3 ,9 i 5 0 ,7 ). C z y n n o ś ć t a p o s ia d a z n a c z e n ie 1 w y m ia r te o lo g ic z n y . P o d m io te m je j j e s t s a m B ó g , a s k u t k a m i n ie z w y k le w a ż n e i w y ją tk o w o w ie lk ie d a ry , ja k im i z o s ta je o b d a r o w a n y c z ło w ie k . W te j p e r s p e k ty w ie o ś w ie c e n ie I z r a e la w /p o p r z e z P ra w o B o ż e j e s t o b d a r o w a n ie m g o w y ją t k o w ą ła s k ą , d z ię k i k tó re j o tr z y m u je o n w y ją t k o w e b ło g o s ła w ie ń s tw o , k tó r e p o z w a la m u ż y ć p e ł n i ą s z c z ę ś liw e g o ż y c ia . D z ię k i p o z n a w a n iu P r a w a i o ś w ie c a n iu n im ż y c ia w ie r n y c h , m o g ą o n i o d k r y ć s e n s ic h ż y c ia , tru d ó w , m o m e n tó w w a ż n y c h d la ic h ż y c ia . P ra w o j a w i się tu j a k o im p u ls d o s z u k a n ia s e n s u ż y c ia c z ło w ie k a 57.
54 R de Vaux pisze: „Tora należy do kapłana jak sąd do króla, rada do mędrca, wizja i słowo do proroka” (R. de Vaux, 369).
55 Zob. H. Stadelmann, 277-278.
56 Zob. C. Mopsik, 286; P.W. Skehan - A.A. Di Lella, 513. 57 Por. R. Petraglio, 126.
Z d a n ie m J. M a ie r a n a u c z a n ie P r a w a p r z e z k a p ła n ó w o d n o s iło się p r z e d e w s z y s tk im d o k u ltu - o k r e ś la ło g r a n ic ę p o m ię d z y ty m , c o j e s t św ię te i ty m , c o j e s t p r o f a n u m - ty m , c o j e s t c z y s te i n ie c z y s te 58. J. V e lla s tw ie rd z a , że w y d a je się , ż e f u n k c ja n a u c z y c ie ls k a k a p ła n ó w b y ła ic h g łó w n y m z a d a n ie m i, b y ć m o ż e , n a w e t je d y n y m w p o c z ą t k a c h in s ty tu c ji k a p ła ń s tw a . P o w y ż s z y p o g lą d u z a s a d n ia a n a liz ą P w t 3 3 ,8 -1 0 o r a z f a k te m , ż e p ie r w o tn ie p r z y w ile j s k ła d a n ia o f ia r n ie b y ł w y łą c z n y m p r a w e m k a p ła n ó w , le c z p o s ia d a ły g o g ło w y r o d z in i k r ó lo w ie 59. S y ra c h w 4 5 ,1 7 z e s ta w ia o b o k sie b ie f u n k c ję s ą d o w n i c z ą i n a u c z y c ie ls k ą a r c y k a p ła n a , n ie o d d z ie la ic h i n ie tr a k tu je j a k o n ie z a le ż n e i a u to n o m ic z n e z a d a n ia n a j w y ż s z e g o k a p ła n a , a le łą c z y j e - u z a le ż n ia j e d n o o d d r u g ie g o , p o n ie w a ż , z d a n ie m M ę d rc a , d o p e ł n ia j ą się o n e w z a je m n ie i ł ą c z ą w j e d n o z a d a n ie , k tó r e m o g lib y ś m y o k r e ś lić ja k o f o rm a c ję I z ra e la . W ł a d z a s ą d o w n ic z a n ie m o ż e z o s ta ć z r e d u k o w a n a je d y n ie d o w y g ła s z a n ia w y r o k ó w s ą d o w y c h i r o z s tr z y g a n ia sp o ró w . S p ra w o w a n ie w ła d z y s ą d o w n ic z e j m u s i w ią z a ć się z n a u c z a n ie m i w y c h o w y w a n ie m - f o r m o w a n ie m n a r o d u w d u c h u P ra w a . W te n s p o s ó b P ra w o n ie ty lk o o b lig u je d o p r z e s tr z e g a n ia p e w n y c h n o r m , k tó r e z o s ta ły p r z e k a z a n e p r z e z B o g a , le c z ta k ż e e d u k u je , j e ś l i p o m a g a I z r a e lito m u ś w ia d o m ić s o b ie k im s ą i j a k p o w in n i ż y ć 60.
T
r o s k a o d o b r o n a r o d u O s ta tn im , c h o ć n ie m n ie j w a ż n y m , z a d a n ie m a r c y k a p ła n a j e s t s p r a w o w a n ie w ła d z y n a d lu d e m . K o n s e k w e n c j ą p r z y m ie r z a , j a k i e B ó g z a w a r ł z A a r o n e m , b y ło p r z e d e w s z y s tk im , j a k j u ż w s p o m n ie liś m y w c z e ś n ie j, n a d a n ie m u g o d n o ś c i k a p ła ń s k ie j, k tó r e j o z n a k ą b y ł w s p a n ia ły stró j 58 Zob. J. Maier, 144. 59 Zob. J. Vella, 192. 60 Por. R. Petraglio, 126.(por. S y r 4 5 ,7 c - 8 a ) . S z a ta a r c y k a p ła ń s k a n ie b y ł a je d n a k , z d a n ie m S y ra c h a , ty lk o z n a k ie m j e g o u r z ę d u k a p ł a ń s k i e g o , le c z ta k ż e s y m b o le m j e g o w ła d z y ( d o s ł. u m o c n ił g o a tr y b u ta m i/z n a m io n a m i m o c y /p o tę g i; 4 5 ,8 b ) 61. W y s tę p u j ą c y w ty m s ty c h u r z e c z o w n ik is c h y s b e z p o ś r e d n io o d n o s i się d o p o tę g i, m o c y 62, je d y n ie p o ś r e d n io , c h o ć n ie j e s t to d o k o ń c a o c z y w is te , m o ż e b y ć tłu m a c z o n y j a k o w ła d z a . 0 w ła d z y a r c y k a p ła n a e x p lic ite j e s t m o w a w S y r 4 5 ,2 4 b. W te k ś c ie ty m w ła d z a , j a k ą o tr z y m a ł P in c h a s , j e s t r ó w n ie ż k o n s e k w e n c j ą p r z y m ie r z a , k tó r e J a h w e z a w a r ł z n im ( 4 5 ,2 4 a ) 63. Z w ią z e k p o m ię d z y p r z y m ie r z e m a n a d a n ą n a j w y ż s z e m u k a p ła n o w i p r z e z B o g a w ła d z ą n a d p r z y b y tk ie m 1 lu d e m j e s t b a r d z o w y ra ź n y . W y s tę p u ją c y w te k ś c ie g r e c k im b e z o k o lic z n ik c z a s u te r a ź n ie js z e g o p r o s t a te in j e s t in - fin itiw e m c e lu , w y n ik a z te g o , ż e w ła d z a , j a k ą B ó g d a ł P in c h a s o w i, j e s t p ie r w s z o r z ę d n y m z a d a n ie m a r c y k a p ła n a . J a k j u ż w s p o m n ie liś m y , o d n o s i się o n a n a jp ie r w d o s f e r y sa k ra ln e j o r a z d o w ła d z y ś w ie c k ie j n a d I z r a e le m . W a rto z w r ó c ić u w a g ę , ż e M ę d rz e c , m ó w ią c o w ła d z y , u ż y ł g r e c k ie g o c z a s o w n ik a p r o s t a te ö . O z n a c z a o n n ie ty lk o r z ą
d z ić , p a n o w a ć , le c z ta k ż e o p ie k o w a ć s ię 64. Z a d a n ie m w ię c
P in c h a s a i k a ż d e g o n a s tę p c y n a j e g o u r z ę d z ie n ie b ę d z ie ty lk o z w y k łe w ła d a n ie lu d e m , le c z o p ie k o w a n ie się n im , s z u k a n ie j e g o d o b r a i tr o s k a o lu d . S y ra c h o d w o łu je się tu d o z a w a r te j j u ż w S ta r y m T e s ta m e n c ie id e i w ła d c y - k r ó la j a k o o jc a n a r o d u .
O g ó ln e s tw ie rd z e n ia d o ty c z ą c e w ła d z y A a r o n a i P in - c h a s a z o s ta ją u k a z a n e d o k ła d n ie j w c z ę ś c i P o c h w a ły O j
61 R. Petraglio mówi o roli politycznej kapłanów, a przede wszyst kim arcykapłana (zob. R. Petraglio, 122-123).
62 Zob. G. Braumann, ischys, w: The New International Dictionary
o f the New Testament Theology, C. Brown red., t. III, Grand Rapids
1992, 713; W. Grundmann, ischyö, ischyros, ischys, katischyö, w: Theo
logical Dictionary o f the New Testament, red. G. Kittel, t. III, Grand
Rapids 1995, 397.
63 Por. R. Petraglio, 146.
64 Zob. H.G. Liddell, R. Scott, A Greek-English Lexicon, Oxford 199610, 1526; J. Lust, E. Eynikel, K. Hauspie, A Greek - English Lexi
c ó w p o ś w ię c o n e j S z y m o n o w i ( S y r 50, 1-21). C a ła p ie rw s z a c z ę ś ć p o e m a tu p o ś w ię c o n e g o te m u a r c y k a p ła n o w i ( S y r 5 0 ,1 -4 ) s k u p io n a j e s t w ła ś n ie n a ty m a s p e k c ie j e g o p o s łu g i j a k o n a jw y ż s z e g o k a p ł a n a 65 66.
S y r 5 0 ,1 b c m ó w i o p r a c a c h b u d o w la n y c h , k tó r e z o s ta ły w y k o n a n e n a r z e c z ś w ią ty n i. S ty c h y te s ta n o w ią id e a ln y p a r a le liz m s y n o n im ic z n y , w k tó r y m M ę d r z e c s tw ie rd z a , ż e S z y m o n , p o d c z a s p e łn ie n ia sw o je j p o s łu g i a r c y k a p ła ń - s k ie j, o d n o w ił ś w ią ty n ię . Z a g a d k o w y w . 1b (d o s ło w n ie
p o ł a t a ł d o m 66) z o s ta je w y ja ś n io n y p r z e z w . 1c w z m o c n ił ś w ią ty n ię . O p is p r a c b u d o w la n y c h p r z e p r o w a d z o n y c h
p r z e z n a jw y ż s z e g o k a p ł a n a r o z p o c z y n a się o d r e m o n tu ś w ią ty n i ( r z e c z o w n ik i o ik o s i n a o s o d n o s z ą s ię d o ś w ią ty n i w sw ej c a ło ś c i - o b e j m u ją w s z y s tk ie je j c z ę ś c i67). J e s t to s k u tk ie m h ie r a r c h ii z a d a ń , k tó r e s p o c z y w a ły n a a r c y k a p ła n ie . J e g o p ie r w s z y m z a d a n ie m b y ło s p r a w o w a n ie k u ltu 1 tr o s k a o s p r a w y z n im z w ią z a n e . N ie w ą tp liw ie ś w ią ty n ia z a jm o w a ła c e n tr a ln e m ie js c e w ż y c iu litu r g ic z n y m , a c o z a t y m id z ie , s ta n o w iła j e d n o c z e ś n ie g łó w n y o b ie k t tr o s k i n a jw y ż s z e g o k a p ła n a .
S z y m o n n ie ty lk o w z m o c n ił ś w ią ty n ię , le c z t a k ż e z b u
d o w a ł m u r o b r o n n y p o d w ó j n e j w y s o k o ś c i - w y s o k ie o to c z e n ie ś w ią ty n i. R z e c z o w n ik h ie r o n , k tó r y w y s tę p u je w w.
2 n ie o z n a c z a z a z w y c z a j c a łe j ś w ią ty n i, le c z o d n o s i się d o n a jw a ż n ie js z e j je j c z ę ś c i, k tó r a b y ł a n a z y w a n a Ś w ię te Ś w ię ty c h 68. J e d n a k w c z a s a c h h e lle n is ty c z n y c h , w k tó r y c h p o w s ta ła k s ię g a M ą d r o ś c i S y r a c h a i je j tłu m a c z e n ie n a j ę
65 Por. L.G. Perdue, 194-195.
66 Rzeczownik oikos w odniesieniu do świątyni pojawia się w Syr 47,13, gdzie Syrach mówi, że Salomon postawił dom Jego imieniu, co stanowi paralelizm do przybytek na wieki. Syr 49,11-12 mówi, że Zoro- babel i Jozue, syn Josadaka, zbudowali dom - wznieśli święty przybytek
Pana. Również w 50,5 jest mowa o domu w odniesieniu do świątyni,
która jest określona jako dom zasłony.
67 Zob. G. Schrenk, hieros, to hieron, w: Theological Dictionary
o f the New Testament, red. G. Kittel, t. III, Grand Rapids 1995, 233.
68 Zob. H. Seebass, hieros, w: The New International Dictionary
o f the New Testament Theology, C. Brown red., t. II, Grand Rapids
z y k g r e c k i, r z e c z o w n ik h ie r o n b y ł o d n o s z o n y r ó w n ie ż d o c a łe j ś w ią ty n i69, s tą d p o ja w i a się n ie ś c is ło ś ć c z y o z n a c z a o n n a j w a ż n i e js z ą c z ę ś ć ś w ią ty n i ( Ś w ię te Ś w ię ty c h ), c z y te ż c a ł ą ś w ią ty n ię , a c o z a ty m id z ie , ^ c z y c h o d z i o m u r o ta c z a ją c y ś w ią ty n ię , c z y te ż je d y n ie Ś w ię te Ś w ię ty c h . P r a c e o p is a n e w w . 2 p o s ia d a j ą w y m ia r m ilita r n y - o b ro n n y , p o d k r e ś la to r z e c z o w n ik a n a lë m m a ( u fo r ty fik o w a n y m u r lu b f o r t e c a * 10 11). N a te j p o d s ta w ie m o ż e m y w n io s k o w a ć , że c h o d z iło ra c z e j o m u r o ta c z a ją c y d z ie d z in ie c ś w ią ty n n y 11. P o w y ż s z ą in te r p r e ta c ję p o tw ie r d z a J ó z e f F la w iu s z , k tó r y w D a w n y c h d z ie ja c h I z r a e l a m ó w i, ż e p o z w y c ię s tw ie A n tio c h a n a d P to le m e u s z a m i i z a ję c iu J e ro z o lim y , w y d a ł o n d e k r e t, k tó r y z a w ie r a ł m ię d z y in n y m i n a k a z u d z i e le n ia w s z e lk ie j p o m o c y Ż y d o m w o d b u d o w ie ic h św ią ty n i. L is t m ó w i o o d b u d o w ie w s z y s tk ic h c z ę ś c i ś w ią ty n i, k tó r e w y m a g a ły r e m o n tu lu b o d b u d o w y ( p is m o A n tio c h a m ó w i o k r u ż g a n k a c h ) 12. O p o d o b n y c h p r a c a c h b u d o w la n y c h - w z n ie s ie n iu m u r u o b r o n n e g o - m ó w i 2 K rn 3 2 ,5 . K ró l E z e c h ia s z , w o b e c z a g r o ż e n ia z e s tr o n y w o js k k r ó la a s y r y js k ie g o S e n n a - c h e r y b a , n a p r a w ił m u r y i w z n ió s ł n a n ic h w ie ż e (p o r. S y r 4 8 ,1 1 ) 13. R ó w n ie ż N e h e m ia s z w s ła w ił się a n a lo g ic z n y m i
69 Zob. G. Schrenk, 233; H. Seebass, 234.
10 G.J. Wightman uważa, że grecki rzeczownik analëmma oznacza element architektoniczny, który podtrzymuje mur lub nasyp podtrzy mywany przez taki mur (zob. G.J. Wightman, Ben Sira 50:2 and the
Hellenistic Temple Enclosure in Jerusalem, w: Trade, Contact, and the Movement o f Peoples in the Eastern Mediterranean, red. S. Bourke,
J.-P. Descœudres, FS J. Basil Hennessy, Sydeny 1995, 279).
11 Por. O. Mulder, Simon the High Priest in Sirach 50, 284; R. Petraglio, 389-390; R. de Vaux, 341.
12 Zob. A nt XII.3, 3 § 138-144. A także T.R. Lee, 234-235; R. Pe traglio, 381-389; G.J. Wightman, 218-280.
13 Por. A. Goshen-Gottstein, „Ben Sira’s Praise o f the Fathers: A Canon-Conscious Reading”, w: Ben Sira s God. Proceedings o f the
International Ben Sira Conference Durham - Ushaw College 2001
(BZAW 321), Berlin - New York 2002, 262; J. Marböck, D er Hohe
priester Simon in Sir 50, 219; O. Mulder, Simon the High Priest in Sirach 50, 329.
p r a c a m i a r c h ite k to n ic z n y m i ( S y r 4 9 ,1 3 ; p o r. N e 2 , 1 1 - - 4 , 1 7 ) 74. O d b u d o w a m u r ó w d o k o n a n a p r z e z E z e c h ia s z a i N e h e m ia s z a d o ty c z y ła m u r ó w c a łe g o m ia s ta , w z m o c n ie n ie m u ró w , k tó r e z o s ta ło p r z e p r o w a d z o n e p r z e z S z y m o n a , o d n o s iło się je d y n ie d o m u r ó w ś w ią ty n n y c h 75.
P ra c e p o d ję te p r z e z S z y m o n a n ie o g r a n ic z y ły się j e d y n ie d o u m o c n ie n ia i z a p e w n ie n ia b e z p ie c z e ń s tw a ś w ią ty n i. Z o s ta ł w y k u ty ta k ż e b a r d z o d u ż y z b io r n ik n a w o d ę ( 5 0 ,3 ), k tó r y m ia ł s łu ż y ć m ie s z k a ń c o m J e r o z o lim y w c z a sie o b lę ż e n ia 76. R ó w n ie ż w te j s f e r z e d z ia ła ln o ś c i b u d o w la n e j S y ra c h o d w o łu je się je s z c z e ra z d o p r a c w y k o n a n y c h p r z e z E z e c h ia s z a , k tó r y w y b u d o w a ł c y s te r n y n a w o d ę ( S y r 4 8 ,1 7 d ), d z ię k i k tó r y m J e r o z o lim a m o g ła p r z e tr w a ć o b lę ż e n ie S e n n a c h e r y b a 77. P ra c o m d o k o n a n y m p r z e z S z y m o n a M ę d r z e c p r z y p is u je o g r o m n e z n a c z e n ie . W ie lk i r o z m a c h i d o n io s ło ś ć ty c h p r a c z o s ta je p o d k r e ś lo n a p r z e z w ie lk o ś ć z b io rn ik a , k tó r y p o w s ta ł; j e g o o b w ó d b y ł ta k w ie lk i, że a u t o r p o r ó w n a ł g o z m o r z e m (p o r. S y r 5 0 ,3 b ). A b y z r o z u m ie ć tę h ip e r b o lę n a le ż y p a m ię ta ć , ż e z b io r n ik w o d y w Ś w ię ty m M ie ś c ie b y ł p o w o d e m c h lu b y j e g o m ie s z k a ń c ó w i w z b u d z a ł z a c h w y t o d w ie d z a ją c y c h j e 78. S z y m o n p o d ją ł w s z y s tk ie te p r a c e , p o n ie w a ż t r o s z c z y ł się o lu d p o w ie r z o n y j e g o p ie c z y ( fr o n tid z ö ; por. S y r 8 ,1 3 ; 3 2 ,1 ; 4 1 ,1 2 ) i s ta ra ł się u s tr z e c g o p r z e d u p a d k ie m ( 5 0 ,4 a ). C e le m j e g o d z ia ła ln o ś c i b u d o w la n e j b y ło p r z y g o to w a n ie m ia s ta n a e w e n tu a ln y a ta k w r o g ó w i z a p e w n ie n ie m ie s z k a ń c o m J e r o z o lim y b e z p ie c z e ń s tw a
74 R. Petraglio twierdzi, że w opisie prac budowlanych, których dokonał Szymon, Syrach nawiązał do działalności Jozjasza, o której mowa w 2 Krn 34,10. Na tej podstawie włoski egzegeta pyta, czy Sy rach chciał przedstawić Szymona jako nowego Jozjasza? (por. R. Pe traglio, 389).
75 Por. O. Mulder, Two Approaches: Simon the High Priest and
YHWH, 224; R. Petraglio, 389-390.
76 Zdaniem O. Muldera zbiornik wody, o którym jest mowa w Syr 50,3 należy identyfikować z sadzawką Betesda (zob. O. Mulder, Simon
the High Priest in Sirach 50, 110-115).
77 Por. R. Petraglio, 390. 78 Zob. R. Petraglio, 390-391.
w c z a s ie n a p a d u z b r o jn e g o (w. 4 b ) 79. R . P e tr a g lio tw ie r d z i, ż e w . 4 a m o ż n a z in te r p r e to w a ć je s z c z e w i n n y s p o s ó b . Z d a n ie m w ło s k ie g o e g z e g e ty u p a d e k , o k tó r y m j e s t t u m o w a , m o ż n a o d n ie ś ć n ie d o k lę s k i m ilita r n e j, le c z d o u p a d k u m o r a ln e g o . J e ś li z a p r o p o n o w a n a in te r p r e ta c ja j e s t p r a w id ło w a i w ła ś c iw a , to z a a n g a ż o w a n ie S z y m o n a d o ty c z y ło b y s ta ra ń o w ie r n o ś ć m ie s z k a ń c ó w J e r o z o lim y B o g u 80. K o m e n ta r z R . P e tr a g lio d o S y r 5 0 ,4 j e s t in te r e s u ją c y , le c z z e w z g lę d u n a p a r a le liz m u p a d e k //o b lę ż e n ie r a c z e j tr u d n y d o p r z y ję c ia , p o n ie w a ż w s k a z u je je d n o z n a c z n ie , ż e n ie c h o d z i o u p a d e k m o r a ln y , a le o z w y c ię s tw o w r o g ó w 81. P ra c e b u d o w la n e , k tó r y c h d o k o n a ł S z y m o n p o d c z a s p e łn ie n ia u r z ę d u a r c y k a p ła n a , s ta w ia j ą g o w g r o n ie w y b it n y c h w ła d c ó w i p r z y w ó d c ó w n a r o d u iz r a e ls k ie g o , ta k ic h j a k w s p o m n ia n y j u ż E z e c h ia s z , N e h e m ia s z o r a z S a lo m o n (por. 4 7 ,1 3 i 5 0 ,1 b ) 82.
P
o d s u m o w a n ie S y ra c h , o d w o łu ją c się w P o c h w a le O jc ó w d o p o s ta c i tr z e c h a r c y k a p ła n ó w , n ie j e s t z a in te r e s o w a n y p e łn y m u k a z a n ie m ic h p o s łu g i ( fu n k c ji, z a d a ń i d o k o n a ń ) , le c z s k u p ia się p r z e d e w s z y s tk im n a o b r o n ie u r z ę d u n a jw y ż s z e g o k a p ł a n a p r z e d b e z p r a w n y m i r o s z c z e n ia m i o s ó b , k tó r e ze w z g lę d u n a s w o je p o c h o d z e n ie (n ie s ą c z ło n k a m i r o d z in y A a r o n a ) u z u r p u ją s o b ie p r a w o d o p e łn ie n ia te g o u r z ę d u . W ła ś n ie te n a s p e k t a p o lo g e ty c z n y j e s t d o m in u ją c y w p r e 79 Por. R. Petraglio, 391-392. 80 Zob. R. Petraglio, 392.81 O. Mulder wskazuje na konkretne wydarzenia historyczne, do których Syr 50,4 może czynić aluzję. Po pierwsze, odwołując się do N. Petersa, odnosi się do zdobycia Jerozolimy przez Antiocha ΓΠ lub oblężenia miasta przez Ptolemeusza IV. Zaznacza jednak, że możliwe jest również odniesienie do buntu Jazona za panowania Antiocha IV (zob. O. Mulder, Simon the High Priest in Sirach 50, 285).
82 Por. T.R. Lee, 18-19.235; J. Marböck, D er Hohepriester Simon
