• Nie Znaleziono Wyników

Zależność masy ciała i wybranych parametrów metabolizmu lipidów i glukozy od funkcji tarczycy

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Zależność masy ciała i wybranych parametrów metabolizmu lipidów i glukozy od funkcji tarczycy"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

PRACE ORYGINALNE

GabrielaMIELECKA2 Irena DYMEK2

Alicja HUBALEWSKA-DYDEJCZYK1 Elwira PRZYBYLIK-MAZUREK1

Zależność masy ciała i wybranych parametrów metabolizmu lipidów i glukozy od funkcji

tarczycy

1Katedra i Klinika EndokrynologiiUJCM Kierownik:

Prof, drhab. n. med.

AlicjaHubalewska-Dydejczyk

2Studenckie Kolo Naukoweprzy Katedrze i Klinice EndokrynologiiUJCM

Dodatkowesłowa kluczowe:

choroba tarczycy BMI

niedoczynność parametrylipidowe usg tarczycy

Additional key words:

thyroid dysfunction BMI

hypothyroidism lipid parameters thyroid ultrasound

Autorzy nie deklarują konfliktu interesów

Otrzymano: 09.11.2017 Zaakceptowano: 11.12.2017

Adresdo korespondencji:

Katedra iKlinika Endokrynologii UJCM ul. Kopernika17, 31-501 Kraków tel. +4812 42475 20

fax +48 12 42473 99

e-mail: eprzybyl@cm-uj.krakow.pl

Wstęp: Hormony tarczycy odgry­

wają kluczową rolę w kontroli termo- genezy i utrzymywaniu homeostazy metabolicznej. Wobec narastającej epi­

demii otyłości badacze próbują ustalić rolę patologii tarczycy w powstawaniu tego zaburzenia, oceniając zależności miedzy masą ciała a stężeniem tyre- otropiny i hormonów tarczycy. Sku­

teczne leczenie niedoczynności tarczy­

cy nie zawsze prowadzi do normalizacji BMI. Istnieje więc duże prawdopodo­

bieństwo, że za nadmierną masę ciała u osób z hipotyreozą nie jest odpowie­

dzialna wyłącznie dysfunkcja gruczo­

łu tarczowego. Potrzeba weryfikacji tych spostrzeżeń i zaobserwowanych korelacji wydaje się być uzasadniona ze względu na niejednoznaczne wyni­

ki badań, rosnącą świadomość spo­

łeczną w zakresie chorób tarczycy i niepokojące zjawisko tłumaczenia nadwagi lub otyłości niedoczynno­

ścią gruczołu tarczowego.

Cel pracy: Głównym celem pra­

cy była analiza zależności pomiędzy osoczowym stężeniem TSH, fT3 i fT4 a BMI u pacjentów z prawidłową i nie­

prawidłową funkcją tarczycy. Ocenia­

no także zależność pomiędzy TSH i hormonami tarczycy a parametrami opisującymi gospodarkę lipidową i węglowodanową.

Materiał i Metodyka: Badaniem objęto 309 pacjentów diagnozowa­

nych i leczonych na Oddziale Klinicz­

nym Endokrynologii Szpitala Uniwer­

syteckiego w Krakowie w 2015 i 2016 roku. Analizowano laboratoryjne wskaźniki funkcji tarczycy, w połą­

czeniu z parametrami metabolicznymi i antropometrycznymi. Analizę staty­

styczną przeprowadzono przy użyciu oprogramowania Statistica 12.5.

Wyniki: Stwierdzono istotny sta­

tystycznie wpływ TSH i hormonów tarczycy na BMI jedynie u pacjentów w stanie hipertyreozy. Wykazano istotną statystycznie zależność mię­

dzy TSH a gospodarką lipidową u pa­

cjentów z eutyreozą, hipertyreozą i hipotyreozą. Zaobserwowano istotne

Introduction: Thyroid hormones play a key role in controlling thermo­

genesis and maintaining metabolic homeostasis. Because of increasing obesity epidemics scientists try to explain whether thyroid pathology plays a part in development of this dysfunction searching for correla­

tion between body mass index and TSH, fT4, fT3 levels. A proper treat­

ment of hypothyreosis not always led to improvement of BMI. It means that there is a high probability that excessive body mass in patients with hypothyreosis is caused not only by thyroid dysfunction. The need for verification appears to be justified be­

cause of unclear results, increasing social awareness in terms of thyroid diseases as well as worrying phe­

nomenon of excusing obesity with hypothyroidism.

Aim: The aim of this study was to investigate the correlation between serum TSH, fT4, fT3 and BMI among patients with proper and improper thyroid function. The correlation be­

tween serum TSH, thyroid hormones and parameters describing carbohy­

drate and lipid metabolism also was accessed.

Materials and Methods: 309 pa­

tients diagnosed and treated in the Department of Endocrinology JU MC in 2015 and 2016 were shortlisted into this study. Medical records including laboratory indicators of thyroid func­

tion, metabolic and anthropometric parameters were considered. The data were analysed by using Statis­

tica 12.5 software.

Results: The statistically significant correlation between TSH, fT3, fT4 and BMI was found only in patients with hyperthyroidism. TSH level had statis­

tically significant impact on lipid me­

tabolism in euthyroid, hypothyroid and hyperthyroid group. Statistically signifi­

cant differences in anti-thyroid antibod­

ies levels (ATPO, ATG) were noticed in patients whose thyroid ultrasound sug­

gested autoimmune disease.

688 G. Mielecka i wsp.

(2)

statystycznie różnice w stężeniach przeciwciał przeciwtar- czycowych (ATPO i ATG) u pacjentów, u których ultraso­

nografia gruczołu tarczowego sugerowała obecność auto- immunologicznej choroby tarczycy.

Wnioski: Zależności pomiędzy stężeniem TSH, fT3 i fT4 a BMI dotyczyła jedynie pacjentów z nadczynnością tar­

czycy. Uwzględniając słabą moc korelacji oraz biorąc pod uwagę wielość czynników zakłócających, do uzyskanych wyników należy podchodzić z ostrożnością.

Funkcja tarczycy silnie wpływa na gospodarkę lipido­

wą, niezależne od ewentualnego leczenia hipolipemizują- cego.

Ultrasonografia tarczycy wydaje się być dobrym uzu­

pełnieniem badań laboratoryjnych, pomimo różnych ogra­

niczeń metody.

Conclusions: The correlation between TSH, fT3, fT4 levels and BMI was relevant only in patients with hyper- thyreosis. Taking into account weak correlation power and a multitude of disturbing factors the results should be considered with caution.

The function of thyroid gland strongly affects lipid me­

tabolism independently of a possible treatment lowering lipid level.

A thyroid ultrasound seems to be a good supplementa­

tion to laboratory tests despite from some restrictions of this method.

Wstęp

Zależność między stężeniem tyre-

□tropiny (TSH) i hormonów tarczycy (fT3, FT4) a masą ciała już od dłuższego cza­ su stanowiprzedmiot badań naukowców.

Nie jest to zaskakujące, biorąc pod uwa­

gę fakt, że na liście objawów występu- ących przy zaburzonej funkcji gruczołu tarczowego zmiana masy ciała zajmuje stotne miejsce [1-4]. Ma to oczywiście jzasadnienie patofizjologiczne: hormony tarczycy, poza wieloma innymi działania­

mi, odgrywają kluczową rolę w kontroli termogenezy i utrzymywaniu homeostazy metabolicznej [1,3,5]. Duże zainteresowa­

nie omawianą tematyką można wytłuma­

czyć równieżnarastającą epidemią otyłości [1,6].Skłania ona badaczy dopodejmowa­

nia kolejnych prób odnalezienia przyczyn tej globalnej tendencji, aby móc wdrażać wielokierunkową profilaktykę i poszukiwać skutecznych metod leczenia. Dotychcza­

sowe publikacje dotyczące wpływu TSH, FT3 oraz fT4 na wskaźnik masy ciała(BMI) przynoszą sprzeczne wyniki [7-13]. Wska­

zują na wiele czynników mogących modyfi­

kowaćzależność miedzy masąciała a stę­ żeniem tyreotropiny i hormonów tarczycy [12]. Postuluje się, że skuteczne leczenie niedoczynności tarczycy nie zawsze pro­ wadzi do normalizacji BMI [4,14-16]. Ist­ nieje więc duże prawdopodobieństwo, że za nadmierną masę ciała u osób z hipo- tyreoząnie jest odpowiedzialna wyłącznie dysfunkcja gruczołutarczowego. Potrzeba weryfikacji wymienionychspostrzeżeń iza­ obserwowanych korelacji wydaje się uza­

sadniona ze względu nanieścisłości wwy­ nikach, rosnącą świadomość społeczną w zakresie chorób tarczycy i niepokojące zjawisko tłumaczenia nadwagi lub otyłości niedoczynnością gruczołu tarczowego.

Cel pracy

Głównym celem pracy była analiza za­

leżności pomiędzyosoczowym stężeniem TSH, fT3 i fT4 a BMI u pacjentów zpra­ widłową i nieprawidłową funkcjątarczycy.

Ponadto próbowano ocenić korelację po­

między TSH, hormonami tarczycy a para­ metrami opisującymi gospodarkę lipidową I węglowodanową. Badano wpływ leczenia nadczynności i niedoczynności tarczycy na normalizację masy ciała i innych parame­

trówlaboratoryjnych.Zestawiono wybrane

elementy rutynowo oceniane podczas ba­ dania ultrasonograficznego (USG)gruczo­ łu tarczowego zwynikami badań laborato­

ryjnych.

Materiały i Metodyka

Przeprowadzono badanie obejmują­ ce 309 pacjentów (242 kobiety i 67 męż­ czyzn) diagnozowanych i leczonych na OddzialeKlinicznym EndokrynologiiSzpi­

tala Uniwersyteckiegow Krakowie w 2015 i 2016 roku. Mediana wieku badanych wyniosła 50 lat (IQR = 63-33). W grupie wyodrębnionej na podstawie kryteriów włączenia i wykluczenia uwzględniono następujące parametry: przyczynę i tryb hospitalizacji (pilny - 36%, planowy- 64%), rodzaj dysfunkcji tarczycy, choroby współistniejące, stosowane leki, pomiary antropometryczne (wzrost, masa ciała), badanie USG tarczycy oraz wynik badań laboratoryjnych. Ze względu na korzysta­

nie z dostępnychmateriałów archiwalnych nie uwzględniano innych parametrów antropometrycznych służących do oce­

ny stan odżywienia. Wzięto również pod uwagę dane personalne pacjentów, takie jak: płeć, wiek, miejsce zamieszkania.

Wszystkie dane zostały wprowadzone do arkuszy programu MicrosoftExcel i prze­

analizowane przyużyciu oprogramowania Statistica 12.5.

Ustalono następujące kryteriawłącze­

nia:

- wiek >18lat

hospitalizacja na Oddziale Klinicznym EndokrynologiiSU w Krakowie przynajmniejjednokrotny pomiar stęże­

nia TSH i hormonówtarczycy (fT4 i/lub fT3)

Wśród kryteriów wyłączenia znajdowa­ ły się:

nasilone zaburzenia hormonalne i inne stany mogące istotnie wpływać na masę ciała (np. nowotwór, choroby przewodu pokarmowego upośledzają­ ce wchłanianie, cukrzycaleczonainsu­

liną, PCOS)

zaburzeniafunkcji nadnerczy, przysad­

ki lub podwzgórza

- stosowanie lewotyroksyny (L-T4) w dawce supresyjnej w leczeniu raka tarczycy

ciąża i laktacja

Na przeprowadzenie badania uzyska­ no zgodę Komisji Bioetycznej UJw Krako­ wie Nr 122.6120.9.2017.

Wyniki

W oparciu o funkcję tarczycy istoso­ wane leczeniewyróżniono 4kategorie cho­

rych: w eutyreozie (39%)- grupa 1, weu- tyreoziez substytucją L-T4 lub leczonych tyreostatykiem (27%) - grupa 2, z hipoty- reozą(12%) - grupa 3 oraz z hipertyreozą (23%)- grupa 4. Następnie w każdej grupie zgodniez kryteriami WHO [1,6] wyodręb­

niono pacjentów z niedowagą (BMI <18,5 kg/m2), prawidłową masą ciała (BMI: 18,5- 24,9 kg/m2), nadwagą (BMI: 25,0-29,9 kg/

m2)oraz otyłością (BMI > 30,0) stwierdza­ jąc nieco odmienne proporcje dla poszcze­

gólnych grupchorychwróżnym stanieme­

tabolicznym (Ryc. 1).

Stwierdzono istotny statystycznie wpływTSH i hormonów tarczycy na BMI jedynieu pacjentóww stanie hipertyreozy (Ryc. 2). W pozostałych analizowanych grupach parametryfunkcjitarczycy nie ko­ relowały istotnie z masą ciała pacjentów.

Zaobserwowano istotną statystycz­

nie zależność między TSH a gospodarką lipidową w grupie z eutyreozą, hipofyre- ozą i hipertyreozą, natomiast nie była ona obecna w grupie pacjentów leczonych substytucyjnie lub tyreostatykiem. Korela­

cje występowały dla różnych parametrów gospodarki lipidowej, ale nie dlatrójglice- rydów (Ryc. 3).

Jedynie w grupie pacjentów z nadczyn­

nością zaobserwowano istotne statystycz­

nie zależności pomiędzy stężeniem hor­ monów tarczycy, astężeniem cholesterolu całkowitego i frakcji LDL (Tab. I).

W grupie pacjentów z eutyreozą wy­ stępowała istotnastatystycznie pozytywna korelacja pomiędzy fT3 ifT4a białkiemcał­

kowitym. Przeciwną zależność (korelacja ujemna) odnotowano u pacjentóww stanie hipertyreozy (Tab. II).

Wykazano istotną statystycznie kore­ lację (r=0,38; p=0,02) pomiędzy fT4 a stę­

żeniem glukozy jedynie w grupie chorych zniedoczynnością (Ryc. 4).

W grupie pacjentów z nadczynnością odnotowano istotną statystycznie, dodat­

nią korelację pomiędzy stężeniem TRAb aobjętością gruczołu tarczowego (r=0,71;

p=0,0033) (Ryc.4).

(3)

Tabela I

Clstotne statystyczniezależności dla parametrów lipidowychwgrupie pacjentów z nadczynnością tarczycy.

Statistically significant correlations betweenfor lipid parametersin hyperthyroid group.

(hormon tyreotropowy) Nadczynność tarczycy

Cholesterol całkowity (r;p)

Cholesterol LDL (r;p)

fT3

(Trijodotyronina wolna)

-0,63; 0,0004 -0,61; 0,0005

fT4

(Tyroksyna wolna)

-0,57; 0,0002 -0,57; 0,0011

TSH 0,56; 0,0003 0,58; 0,0007

TabelaII

Hormony tarczycya białkocałkowite w dwóch różnych podgrupach.

Thyroid hormones andtotalprotein in two differentsubgroups.

Nadczynność Eutyreoza

Hormony tarczycy Białko całkowite (r;p)

Hormony tarczycy Białko całkowite (cp)

fT3 (Trijodotyronina wolna)

-0,46; 0,0043 fT3 (Trijodotyronina wolna)

0,50; 0,00002

fT4 (Tyroksyna wolna)

-0,47; 0,0025 fT4 (Tyroksyna wolna)

0,28; 0,0068

Tabela III

Obraz AITD-autoimmunologicznejchoroby tarczycy(tak/nie)wultrasonografii tarczycya stężenieprzeciwciał przeciwtarczycowych.

Picture of AITD -AutoimmuneThyroid Disease (yes/no) in thyroid ultrasound and anti-thyroid antibodiesconcentration.

Obraz AITD TAK:NIE

Mediana ATPO w AITD

Mediana ATPO bez AITD

Średnia ATPO w AITD

Średnia ATPO bez AITD

Wartość p z testu U M- W 43:46 181 [lU/ml] 14,56 [lU/ml] 226,7 [lU/ml] 113,5 [lU/ml] 0,0009

Obraz AITD TAK:NIE

Mediana ATG w AITD

Mediana ATG bez AITD

Średnia ATG w AITD

Średnia ATG bez AITD

Wartość p z testu U M- W 36:33 198,95 [lU/ml] 25,7 [lU/ml] 750,54(1 U/ml] 169,6 [lU/ml] 0,009 ATPO - przeciwciała przeciwtyreoperoksydazie; anti-thyroid peroxidase antibodies ATG - przeciwciała przeciwtyreoglobulinie; anti - thyroglobulin antibodies.

Rycina2

Korelacje pomiędzy fT3/fT4/TSH i BMI w nadczynności tarczycy.

Correlations betweenfT3/fT4/TSH and BMI in hyperthyroid patients.

690 G. Mielecka i wsp.

(4)

Korekcjipomiędzy TSH ■ TC* nMoczynncścI krczycy

Correktłon between TBHand TCInhypothyroidpedenk Korekcji ponlędzyTBH a LDL wnhdoayntwśdtvaycy Korekcjapomiędzy T6H a HOLwautyreozk Correlation between TBH and ®L In euthyroid patknk

Rycina 3

Korelacje pomiędzyTSH a parametrami lipidowymi.

Correlations betweenTSH andlipid parameters.

Korelacja pomiędzy fT4 a stężeniem glukozy w niedoczynności tarczycy Correlation between fT4 and blood glucose level In hypothyroid patients

Gic

Korelacja pomiędzy TRAb a objętością tarczycy w nadczynności Correlation between TRAb and thyroid volume In hyperthyroid patients

Rycina 4 korelacja pomiędzy fT4 astężeniem glukozyw niedoczynności tarczycy, torrelationbetween fT4 and bloodglucoselevel in hypothyroidpatients.

Korelacja pomiędzy TRAb a objętością tarczycy w nadczynności.

CorrelationbetweenTRAbandthyroidvolumein hyperthyroid patients.

-100 500

400 E

300

200 100 0 Oa.

<

Różnica w stężeniu AT PO w zależności od obecności obrazuATTDwUSG Variation In ATPO concentration depending on the presence of AITDinUSG 700

600

tak/yee nle/no

Obraz AITD/PIctureof AITD

Różnica w stężeniu ATG w zależności od obecnościobrazuAITO w USG Variation In ATG concentration depending on thepresenceof ATTO In USG

Różnica w stężeniu ATPOwzależnościod echogramutarczycy Variation In ATPOconcentration depending on thyroid echogram

Różnica w stężeniu ATGwzależnościod echogramu tarczycy Variation in ATG concentrationdependingon thyroid echogram

I

Rycina 5

Zależność pomiędzy obrazem ultrasonograficznym tarczycya stężeniem przeciwciałprzeciwtarczycowych.

Relationship between thyroidultrasoundand in anti-thyroid antibodies levels.

(5)

Zaobserwowano istotne statystycz­

nie różnice (potwierdzone testem U Man- na-Whitneya) w stężeniach przeciwciał przeciwtarczycowych (ATPO - przeciwko tyreoperoksydazie i ATG - przeciwko tyre- oglobulinie) u pacjentów, u których USG tarczycy odznaczało się nieprawidłowym echogramem (obniżony i/lub niejednorod­ ny) oraz z obrazem autoimmunologicznej choroby tarczycy (Tab. III,Ryc. 5).

Nie stwierdzono istotnych różnic w analizowanych parametrach w zależno­

ści od płci, wieku ani miejsca zamieszkania ani trybu hospitalizacji.

Dyskusja

Jedynie u osób z hipertyreozą stwier­

dzono istotne statystycznie zależności po­

między stężeniem TSH, fT3 i fT4 a BMI.

Ponadto były to korelacje słabej mocy.

W pozostały grupach nie występowały podobnezależności ani różnice pomiędzy odsetkiempacjentów z nadwaga lub otyło­ ścią. Dostrzeżone korelacje korespondują z wynikami innych badaczy, choć trzeba podkreślić, że dotychczasowe publikacje w tym zakresie cechuje duża rozbieżność rezultatów.

W 2005 roku Knudsenwykazałdodat­

nią zależność pomiędzy osoczowym stęże­

niemTSH i BMI, negatywnąkorelacjępo­

między osoczowym stężeniem fT4 a BMI oraz brak związku pomiędzy stężeniem fT3 aBMI[7].

W2006 rokuzależność pomiędzy TSH a BMI była badana u osób palących i nie­

palących. Zauważono pozytywną korela­

cję pomiędzy osoczowym stężeniemTSH (w granicachnormy) aBMI w grupie niepa­ lących. Zależność utrzymywała sięrównież w siedmioletnim okresie obserwacyjnym, w którymwzrostowi osoczowego stężenia TSH towarzyszył wzrost BMI. Nie stwier­

dzono wówczas takich zależności wśród palaczy[8]. Podobne badanie z 2009 roku przyniosło odmienny rezultat wykazując korelację między obniżoną funkcją tarczy­ cy a wyższą masą równieżw grupie palą­ cych [9].

W 2006 roku Manji stwierdził, że nie istnieją zależności pomiędzyparametrami funkcji tarczycy (TSH i fT4) a BMI wśród pacjentów z eutyreozą [10]. Dwa lata później Shon prowadząc badanie wśród kobiet z prawidłową funkcją tarczycy rów­

nieżnie dostrzegłkorelacji pomiędzy TSH aBMI, jednak wykazał negatywną korela­ cję pomiędzy fT4 a BMI [11]. Odmienne rezultaty uzyskano w populacji pediatrycz­

nej wskazując, że podniesiony poziom ty- reotropiny u dzieci koreluje ze stopniem otyłości, ale brak jest zależności między fT4a BMI [13].

Badanie Singla nad wzajemnym po­

wiązaniem między TSH a BMI u osób z chorobami tarczycy wykazało, że na­

wet niewielkie zmiany stężenia TSH w przebiegu hipo-i hipertyreozy skutkują zmianami BMI. Jednak podsumowując dostrzeżone zależności zaznaczono, że nieprawidłowa funkcja tarczycy może przyczynić się do otyłości jedynie przy silnym wpływie licznych czynników śro­ dowiskowych[12].

Wgrupie pacjentóww stanieeutyreozy leczonych z powodu choroby tarczycy nie zaobserwowano istotnych statystycznie korelacji. Pacjenci w tej grupie nie różnili sięistotnie masą ciała od pacjentów z po­

zostałych grup. Ta obserwacja stanowi kontinuum względem dotychczas poczy­

nionych [12].

Bieler wskazał na brak korelacji po­

międzyTSH a BMI nie tylkowśród leczo­ nych pacjentów z hipotyreozą, alerównież w grupie kontrolnej z eutyreozą. Komen­

tując wyniki zwrócił również uwagę na konieczność informowania pacjentów, że utrata nadmiernej masy ciała nie powinna być miarą skuteczności leczenia niedo­ czynnościtarczycy[14].

Wyjaśnienie dostrzeżonego przez ba­

dacza zjawiskaproponuje American Thyro- idAssotiation sugerując,że jeżeli leczenie hormonalne niedoczynności tarczycy nie przyczynia siędo stopniowego powrotu do prawidłowej masy ciała przy jednoczesnej eliminacji innych objawów hipotyreozy, istnieje duże prawdopodobieństwo, że za nadmierną masę ciała nie była odpowie­ dzialna wyłącznie choroba gruczołu tar­

czowego [17].

W starszych publikacjach dotyczą­

cych wpływu leczenianadczynności i nie­

doczynności na normalizację masy ciała zauważono przyrost masy ciałau pacjen­ tów leczonych z powodu nadczynności (niezależnie od metody leczenia) przy jednoczesnym braku wpływu skutecznej terapii niedoczynności na normalizację BMI [15,16].

Wtym miejscu warto zwrócićna dwie prace greckich badaczy, którzy postano­

wili ocenić wpływ funkcji tarczycy na róż­ ne parametry opisujące stan odżywienia.

W tym celu, obok rutynowo stosowanych wskaźników (BMI, obwód talii, obwódbio­ der,WHR- waist-to-hip ratio),wykorzystali ultrasonograficzne pomiary tkanki tłusz­

czowejpodskórnej (SF- subcutaneous fat) i przedotrzewnowej (PF- peritoneal fat).

W pierwszejpracyz2009r.autorstwaAle- vizakiwykazanosłabekorelacje: dodatnią pomiędzy SF a stężeniem TSH i ujemną między SF ifT4dla całejanalizowanej po­

pulacji obejmującej 303 pacjentów w sta­ nie eutyreozy. W przypadku analizyw pod­

grupach zależności te pozostały istotne jedynie w grupie z BMI>25kg/m2 i nadal odznaczały się niewielką mocą. Stężenie fT3 korelowałopozytywnie zSF, PF, obwo­ dem talii oraz WHR. Nie wykazano takich zależności dla fT4. Podsumowującuzyska­ ne wyniki badacze podkreślili, że poczy­

nione obserwacjew żadnym wypadku nie uzasadniają podaży hormonów tarczycy u osób otyłych z prawidłowym stężeniem TSH i hormonówtarczycy [18]. Drugi ze­

spół, pod kierownictwem Lambrinoudaki, przeprowadził podobnąocenę, ogranicza­

jąc jednak populację do kobiet w stanie eutyreozy w okresie pomenopauzalnym.

Zaobserwowano wówczas: słabą dodat­

nią korelację między TSH a BMI, ujemną między (T4 aSF oraz dodatnią między fT3 a SF i PF (ograniczoną jedynie do grupy kobietz wyższym BMI i WHR). Stężenie fT3 okazało sięniezależnym predyktorem

większej wartości PF. Nie zaobserwowano istotnych statystycznie zależności pomię­ dzy WHR a wskaźnikami funkcji tarczy­ cy [19]. Odnosząc opisane rezultaty prac greckich autorów do wyników niniejsze­ go badania warto wziąć pod uwagę kilka istotnych kwestii. Po pierwsze ograni­

czenie, którym w naszym przypadku było korzystanie z materiałów archiwalnych i dostęp jedynie do rutynowo ocenianych parametrów stanu odżywienia w warun­ kach szpitalnych (masa ciała, BMI). Sta­ nowiło to znaczną niedogodność, gdyż indeks masy ciała niepozwala na ocenę proporcji pomiędzy tkanką mięśniową, kostną itłuszczową. Obserwuje się w tym zakresie fizjologiczną i międzyosobniczą zmienność. Ponadto procentowa zawar­ tość ostatniej z wymienionych odgrywa w tym przypadku istotne znaczenie ze względu na jej własnąaktywność hormo­ nalną. Innym czynnikiem różnicującym były odmienne od naszej grupypacjentów - do pierwszego badania kwalifikowano tylkoosoby w stanieeutyreozy,w drugim koncentrowano się na jeszcze bardziej selektywnej populacji obejmującej jedy­

nie kobiety z prawidłowa funkcją tarczycy w okresie pomenopauzalnym. Wskazane odmienności są kluczowe dla interpreta­

cji wyników. Autorzydrugiej z prac już we wstępie zaznaczyli, że w wybranej przez nich grupie kobiet to zmiany w stężeniu hormonów płciowych i samproces starze­ nia mają decydujący wpływ na obserwo­

wane zaburzenia metaboliczne i zmiany degeneracyjne. Na skutek zmniejszenia wydatkuenergetycznego dochodzi do za­ uważalnego przyrostu masy ciała, utraty masy mięśniowej na rzecz tkanki tłusz­

czowej i pojawiania się brzusznego typu otyłości. W związku z tym w tej grupie pacjentek tradycyjnie stosowane parame­

try antropometryczne są niedoskonałym narzędziem diagnostycznym do wykaza­

nia redystrybucji tkanki tłuszczowej, która wykazujetendencję do lokalizacjitrzewnej i podskórnej [19]. Funkcja tarczycy może stanowić jedynie dodatkowa komponentę obserwowanych zaburzeń.

Podobne badanie w populacji pedia­ trycznej obejmujące dzieci w stanie hipo­

tyreozywykazało brak krótko- i długotermi­ nowych zmian w masie ciała u większości leczonych. Pacjenci, u których zaobser­ wowano spadek masy ciała (niewielki) mieli ciężką niedoczynnośćtarczycy przed rozpoczęciem leczenia. W konsekwen­

cji badacze podkreślili, że nie powinno się oczekiwać znaczących zmian w BMI wprzebiegu prawidłowej terapii [14].

W niniejszejpracywykazano najsilniej­

szą zależność pomiędzy funkcją tarczycy a parametrami metabolicznymi w grupie pacjentówz nadczynnością (związek z TC - całkowitym cholesterolem, LDL - lipo- proteinami o niskiej gęstości oraz białkiem całkowitym); (Tab. I-II). Możliwym wyja­ śnieniem jest zwykle szybszy i bardziej burzliwy rozwój objawów nadczynności, podczas gdy przebieg niedoczynności jest słabiej wyrażony i pozwala na adaptację oraz pewnegostopnia kompensację zabu­ rzeń metabolicznych [1-3].

692 G. Mielecka i wsp.

(6)

Istotne statystycznie korelacje pomię­ dzy parametrami gospodarki lipidowej a funkcjątarczycy uzyskano pomimo obec­

ności czynnika zakłócającego w postaci leczenia hipolipemizującego stosowane­ go u niektórych pacjentów we wszystkich podgrupach. Jest to wynik zgodny z donie­ sieniami innych badaczy, którzy sugerują niezależny i relatywnie silny wpływ funkcji tarczycy na metabolizm lipidów, a nawet postulują screening tarczycowy postwier­

dzeniunieprawidłowościw zakresie stężeń cholesterolu i lipoprotein[20].

Typowe zmiany w zakresie gospodar­

ki lipidowej w przebieguchoroby gruczołu tarczowego prezentowane w podręczni­ kach to: wzrostTC, LDL (niekiedyrównież TG - trójglicerydy) w przypadku niedoczyn­

ności i przeciwnezmiany w nadczynności [1-3]. Powyższe obserwacje potwierdzają liczne badania.

Silny wpływ funkcji tarczycy na profil lipidowy zauważany jest już w populacji pediatrycznej. Badacze zwracają uwagę, że osoczowe stężenie tyreotropiny, nawet pozostając w granicach normy, może nie­

zależnie od nadmiaru masy ciaławpływać na stężenieposzczególnych frakcji chole­ sterolui TG [13].

W badaniu przekrojowym obejmują­

cym pacjentów z niedoczynnością tarczycy wykazano negatywne korelacje fT4 i pozy­ tywne korelacje TSH ze stężeniem chole­ sterolu całkowitego ifrakcji LDL. Stężenie fT4 korelowało również negatywnie z TG.

Badacze wskazali, że zmiana profilu lipi­ dowego jest częstym znaleziskiem wśród pacjentów z hiportyreozą [20]. W związku z tymrekomendująocenęfunkcji tarczycy u pacjentów z dyslipidemią o nieznanej przyczynie.Podobnąujemnąkorelację po­

między fT4 aTG, jednakwśród pacjentów w stanie eutyreozy, dostrzegł także Shon [11]. Zależności dotyczące trójglicerydów nie występowały w ocenianej przez nas populacji.

W innej pracy, łączącejwpływ choro­ by tarczycyna lipidy,a w związku ztym także na ryzyko sercowo-naczyniowe, naukowcy dokładnie opisująmechanizmy prowadzące do obserwowanych zmian w zakresie gospodarkilipidowej. Zgadza­

ją sięoni z postulatemscreeningu w kie­

runku choroby tarczycy u wszystkich ze stwierdzoną dyslipidemią, a dodatkowo sugerują ją w grupie osób, u których do­

szło do nieoczekiwanej poprawy lub po­

gorszenia w zakresie parametrów lipido­ wych[5].

Wpływ innych czynników takich jak chorobyprzewlekłe, leki, wiek, nadmierna masa ciaławydają sięsilniej modyfikować stężenie glukozy we krwi niż same hor­ mony tarczycy. W związku ztym korelację pomiędzy glikemią a fT4 zaobserwowano tylkow jednej grupie chorych -u pacjen­

tów w stanie hipotyreozy. Jest tozgodne z większością źródełtyreologicznych. Nie przedstwawiają one niedoczynności tar­

czycy jako czynnika zwiększającego po­

datność na hipoglikemię [23], jednocześnie wymieniając hiperglikemię jako jeden z la­ boratoryjnych wskaźników niewyrównanej nadczynności [1-3].

USG jest metodą o rosnącej popu­

larności w różnychobszarach medycyny, choć nadal podkreśla się subiektywizm oceny narządów wynikający z doświad­ czenia, umiejętności badającego i użyte­

go sprzętu [22]. W ocenie gruczołu tar­

czowego ultrasonografia wydaje się być dobrym uzupełnieniembadań laboratoryj­

nych [2-3,22-24], gdyż pomimo różnych osób oceniających obrazowo tarczycę, wyniki badań wnaszej pracy były zgodne z całością obrazu klinicznego i pozwoliły na uzyskanie istotnych statystycznie za­ leżności(Ryc. 5), (Tab. III).

Nasze obserwacje są zgodne z donie­ sieniami innych badaczy, którzysugerują potrójne podejście do pacjentów z nad­

czynnością tarczycyobejmujące badanie kliniczne, pomiar stężenia przeciwciał i ultrasonografię [23]. Inni uważają, że USG możebyć użyte jako predyktor pra­ widłowego wynikulaboratoryjnychmarke­

rów funkcji tarczycy orazjako narzędzie wspierającediagnozę autoimmunologicz- nej choroby gruczołu. Ultrasonografię można uznać za badaniestosunkowoła­

twe, użyteczne i nieinwazyjne, stanowią­

ce źródło cennych informacji nie tylko na temat morfologii, ale również funkcji gru­ czołu[24].

Uzyskane wyniki, czynią zrozumiałym ostrożne podejścieklinicystów do nadinter­

pretacji zbyt wysokiej lub zbyt niskiejmasy ciała jako skutku jedynie nieprawidłowej funkcji tarczycy.Znacznie ważniejszą prze­ słanką sugerującą zasadność oznaczeń hormonalnych (TSH, fT3, fT4) powinnybyć wahania masy ciała niezwiązane z dietą lub zmianą stylużycia. Jednak nawetone, nie zwalniają z właściwej diagnostyki róż­ nicowej umożliwiającej wykluczenie innych patologii.

Masa ciała, profil lipidowyoraz stężenie glukozyzależąodbardzo wielu czynników.

W związku z tymocena ich fluktuacji jedy­

nie przez pryzmat choroby tarczycy jest nieuzasadniona. Dostrzeżenie zaburzeń w zakresie wymieniony parametrów może stanowić przesłankę dla oznaczeniaTSH i hormonów tarczycy, alenie zwalnia zholi­

stycznej ocenystanu zdrowia pacjenta.

Wnioski

Stwierdzono istnienie zależności po­

między stężeniem TSH, fT3 i fT4 a BMI jedynie u pacjentów z nadczynnością tar­

czycy, jednakże do wyników należy pod­

chodzić z ostrożnościąz uwagi na istnienie wielu czynnikówzakłócających te relacje.

Taką postawę uzasadniają: rozbieżności wdotychczasowych publikacjach, dużych sceptycyzmpraktykówwobecprzypisywa­

nia dysfunkcji tarczycy nieproporcjonalnie dużego wpływu na masę ciała,a także nie­ doskonałość BMI w antropologicznej i me­

tabolicznejocenie pacjentów przy brakuin­ nych,dokładniejszychmetod oceny składu masy ciała.

Funkcja tarczycywpływa silnie i nie­ zależnie od ewentualnego leczeniahipo­

lipemizującego na gospodarkę lipidową.

Wynika to z mechanizmów działania samych hormonów tarczycy i znajdu­ je potwierdzenie w wielu publikacjach.

W związku z tym screening w kierunku choroby tarczycy u pacjentów dyslipide­ mią wydaje się rozsądną rekomendacją.

Jednocześnie nagłe zmiany parametrów lipidowych bez znanej przyczyny również powinny skłaniać do oceny funkcji gru­ czołutarczowego.

Ultrasonografia tarczycy wydaje się stanowić dobre uzupełnienie badań labo­

ratoryjnych, pomimo różnych ograniczeń metody. Powinna być rutynowy element oceny gruczołu tarczowego potwierdzają­

cym zarównojego prawidłową jaki i niepra­

widłowąfunkcję.

Piśmiennictwo

1. GajewskiP (red.): Interna Szczeklika. Medycy­

na Praktyczna, Kraków2015, Choroby tarczycy, s. 1246-1286; Otyłość, s. 2586-2591.

2. Fauci A, Braunwald E, Kasper D, HauserS, Longo D. et al: Interna Harrisona T. 3. Cze- lej, Lublin 2008, Choroby gruczołu tarczowego, s. 2462-2482.

3. ZgliczyńskiW(red.):Wielka Interna Endokryno­

logia część 1. Medical Tribune Polska, Warszawa 2012, Tarczyca, s. 243-248, 256-258.

4. Lomenick JP, El-Sayyid M, Smith WJ: Effectof levo-thyroxinetreatment onweight and body mass index in children with acguired hypothyroidism J Pediatr. 2008; 152:96-100.

5. Rizos CV, Ellsaf MS, Liberopoulos EN:Effects of Thyroid Dysfunction on Lipid Profile. OpenCardio- vasc Med J. 2011; 5:76-84.

6. TomiakE,Koziarska-RościszewskaM,Mizgała E, Mastalerz-MigasA,BroncelM. i wsp: Zasady postępowaniaw nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. WytyczneKolegium Lekarzy Rodzinnychw Polsce, Polskiego Towarzystwa Me­ dycyny Rodzinnej PolskiegoTowarzystwaBadań Nad Otyłością, Lódż 2014, s. 7-13,17-24.

7. KnudsenN, LaurbergP, Rasmussen LB,Bulow I, Perrild H.et al: Small differences in thyroid func­ tion may be important for body mass index and the occurrence of obesity in the population. J Clin En­ docrinolMetab. 2005; 90:4019-4024.

8. Nyrnes A,Jorde R, SundsfjordJ: Serum TSHis positively associated with BMI. Int JObesity. 2006;

30:100-105.

9. AsvoldBO,BjoroT, VattenLJ:Association of serumTSHwithhigh body massdiffers between smokers and never-smokers. J Clin Endocrinol Metab. 2009; 94:5023-5027.

10. ManjiN,BoelaertK, Sheppard MC, Holder RL, GoughSC.et al: Lackof associationbetweense­ rum TSH or free T4 and bodymass index ineuthy­ roidsubjects.Clin Endocrinol. 2006; 64:125-128.

11. Shon HS, Jung ED, Kim SH, Lee JH: Free T4 is negatively correlated with bodymassindex in euthyroidwomen. Korean JIntern Med. 2008; 23:

53-57.

12. Singla G,Bedi GK,Sandhu HS, Vij C: Interre­ lationshipofserum TSHwith BMI inpatients with thyroid disorders. IntJ Med ResRev. 2016; 4:939- 943.

13. Rumińska M, Witkowska-Sędek E,Majcher A, Pyrżak В: Thyroid function in obese children and adolescents and its association withanthropomet­ ric and metabolic parameters. AdvExp MedBiol.

2016; 912:33-41.

14. Bieler BM, GaughanJ, Khan M, Rao G, Hunter K. et al: Lackof anassociation between BMI and TSH in treated hypothyroid patients and euthyroid controls. Endocr Pract. 2016;22:555- 560.

15. Hoogwerf BJ,Nuttall FQ: Long-term weight re­ gulation in treated hyperthyroid and hypothyroid subjects. Am J Med. 1984; 76:963-970.

(7)

16. Pears J, Jung RT, Gunn A: Long-term weight changesin treated hyperthyroid and hypothyroid patients.Scott Med J. 1990; 35:180-182.

17. The American Thyroid Association: https://

www.thyroid.org/thyroid-and-weight/ (dostęp:

01.10.2017)

18. Alevizaki M, Saltiki K,Voidonikola P, Mantzou E, Papamichael C. et al: Free thyroxine is an independent predictor of subcutaneous fat in eu­ thyroid individuals. Eur J Endocrinol. 2009; 161:

459-465.

19. Lambrinoudaki I, Armeni E, Rizos D, Georgiopo- ulosG, Athanasouli F. et al: Indices of adiposity and thyroidhormones in euthyroid postmenopausal women.Eur J Endocrinol. 2015; 173:237-245.

20. Khan M, Majumder I, Hoque M, Fariduddin, M, Mollah FH.et al: Lipid profilein hypothyroid pa­

tients:across sectional study. MedToday2013;

25:21-24.

21. Kalra S, Unnikrishnan AG, Sahay R:The hypo­

glycemic side of hypothyroidism. Indian J Endocri­

nolMetab. 2014;18:1-3.

22. ChaudharyV,Bano S: Thyroid ultrasound. Indian J Endocr Metab. 2013;17:219-227.

23. Varadhan L, Varughese Gt,Sankaranarayanan S: Hyperthyroidism and Graves' disease: Is an ultrasound examinationneeded?. Indian J Endocr Metab. 2016; 20:866-869.

24. Tam AA, KayaC,ÜçlerR, Dirikoç A,ErsoyR. et al: Correlation ofnormal thyroid ultrasonography with thyroid tests. Quant Imaging Med Surg. 2015;

5:569-574.

694 G. Mielecka i wsp

Cytaty

Powiązane dokumenty

Niemniej, gdy stężenie tyreotropiny wraca do normy lub jest zwiększone na skutek terapii tyreostatykami przed podaniem jodu promienio- twórczego, gromadzi się on zarówno

Należy pamiętać, że u większości pacjentów z migotaniem przedsionków wymagają- cych leczenia doustnymi antagonistami witaminy K ryzyko krwawienia prze- wyższa korzyści

łącznie do zmniejszenia się przekrwienia z powodu leżenia w łóżku, bowiem zmniejszenie to utrzymywało się i po ukończeniu leczenia, przynajmniej u tych chorych, których

W celu udowodnienia tezy, że istnieje korelacja pomiędzy zmianami wartości głównych cech diagno- stycznych kół, posłużono  się oryginalnymi kartami pomiarowymi (w

U około 50% pacjentów z nadczynnością tarczycy stwierdza się zaburzenia tolerancji glukozy, a cukrzycę u 2–3%, natomiast u osób bez cukrzycy obserwuje się prawidłowe

In our study, a positive correlation between thyroid gland volume and level of TRAb has also been found. The high level of autoantibodies may be linked to the presence of goitre.

 korelacja dodatnia (wartość współczynnika korelacji od 0 do 1) – informuje, że wzrostowi wartości jednej cechy towarzyszy wzrost.. średnich wartości

Im bardziej wartość współczynnika korelacji jest bliska wartości 1, tym większa (dodatnia) zależność liniowa między zmiennymi x i y.. Gdy współczynnik korelacji jest