Tom (Volum e) X X X V II — 1967 Z eszyt (Fascicule) 1 K raków 1967
K A R O L BO JK O W SK I
PODZIAŁ STRATYGRAFICZNY KARBONU
PRODUKTYWNEGO W ZAGŁĘBIU GÓRNOŚLĄSKIM NA PODSTAWIE FAUNY
(1 f ig .)
S tra tig ra p h y oj the U pper Carboniferous of the U pper Silesia Coal Basin based on fauna
(1 Fig.)
T r e ś ć . P r z ed sta w io n o w o g ó ln y m za ry sie ob ecn y stan w ie d z y o rozm ieszczen iu p o z io m ó w fa u n isty c z n y c h w u tw o ra ch karbonu górnego w Z ag łęb iu G órn ośląskim . F a u n a w y s tę p u je w dom in u jącej ilo śc i w n am u rze A, n a to m ia st je s t m n ie j lic z n a w n a m u rze C oraz w w e s t fa lu A, B, C i D. P oziom y z fa u n ą m orsk ą są zn an e ty lk o z u tw o r ó w nam uru A. W n am u rze B jest lu k a fa u n isty c z n a . N a p o d sta w ie r o z m iesz czen ia i zesp o łó w fa u n y p o szczeg ó ln y ch p o z io m ó w w p ro fila ch karbomu p r o d u k ty w nego w Z agłęb iu m ożn a w y d z ie lić sz eść r e jo n ó w fa u n isty c z n y c h . Są to: p o łu d n io w o - -za ch o d n i, p ółn o cn o -za ch od n i, p o łu d n io w y , p ó łn o cn y , p ó łn o c n o -w sc h o d n i i p o łu d n io w o -w sc h o d n i. Ilo śc io w o n a jliczn iej r ep rezen to w a n e są m a łże — 133 g atu n k i, drugą gru p ę co do liczeb n o ści s ta n o w ią b rach iop od y — 39 ga tu n k ó w , o tw o r n ice — 30 g a tu n k ó w , ślim a k i — 25 g a tu n k ó w i głowoniogi — 25 gatu n k ó w . T y lk o n ie w ie lk a ic h ilo ść m oże być p rzyd a tn a do c e ló w stratygraficzn ych . Do nich n a leżą g o n ia ty ty , n ie lic z n e m a łż e i trylo b ity. N a p o d sta w ie w ię k sz o śc i p oziom ów z fa u n ą miożna id e n ty f i
k o w a ć i k o relo w a ć p o k ła d y w ę g la i se rie lito lo g ic zn e z różnych części Z a g łęb ia G ór
n o śląsk iego .
W ST ĘP
Fauna w ystępująca w utworach karbonu górnego w Zagłębiu Górno
śląskim jest znana od około stu lat. Stanow iła ona przedmiot prac szeregu geologów. W rozwoju badań tnad jej opracowaniem o charakterze paleon- tologiczlnym, rozm ieszczeniem w profilu pioinowym, przydatnością do ce
lów stratygraficznych i korelacją (poszczególnych ogniw litostratygraficz- nych można w ydzielić trzy okresy. Są to: pierw szy od 1870 do 1918 r., drugi obejm ujący lata 1919— 1939 i trzeci od 1940 do 1964 r. W poszczegól
nych okresach prace inad w yżej w ym ienianym i kierunkam i prowadzone b y ły z różną intensyw nością.
Przedm iotem niniejszej pracy jest podanie (nowych danych o pozio
mach faunistycznych oraz ich przydatności do określenia stratygrafii i ko
relacji poszczególnych serii litostratygraficznych w Zagłębiu Górnoślą
skim. Rozmieszczenie poziomów faunistycznych oraz ich zespoły gatunków dla zachodniej części Zagłębia zostały przedstawione w pracach: A. M a- k o w s k i e g o (1937), M. S c h w a r z b a c h a (1939, 1940), S. K o z i e ł a (1954) i K. B o j k o w s k i e g o (1958, 1960). Fauna w e wschodniej
5 R o c z n i k t o m X X X V I I
części Zagłębia była znana dzięki pracom: S. W e i g n e r a (1937), A. N i e w i e s t i n a (1928), S. D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i e g o (1935), K. B o j k o w s k i e g o (1959) i S. C z a r n i e c k i e g o (1959).
Od tego czasu 'nasza w iedza o rozm ieszczeniu skam ieniałości zw ierzęcych w utworach karbonu produktywnego w Zagłębiu Górnośląskim została znacznie rozszerzona. Nastąpiło to w oparciu o bardzo duży m ateriał paleontologiczny uzyskany z dziesiątków otworów w iertniczych zlo
kalizowanych w różnych rejonach Zagłębia. W iercenia te zostały w yko
nane w dominującej ilości na zlecenie Przem ysłu W ęglowego oraz In sty- .tutu Geologicznego i Przem ysłu N aftowego. Uzyskano oprócz tego dużo obserwacji i m ateriału faunistycznego przy profilowainiu przekopów w ko
palniach w ęgla kam iennego.
Skam ieniałości zwierzęce zostały częściowo opracowane w Instytucie Geologicznym , w K atowickim Przedsiębiorstw ie Geologicznym i w Zakła
dzie W ęgli AGH, a dalsze prace są w toku.
PO ZIO M Y F A U N IS T Y C Z N E I R E JO N Y ICH W Y S T Ę P O W A N IA
Fauna w ystępująca w utworach karbonu górnego w Zagłębiu Górno
śląskim w ykazuje dla poszczególnych grup następującą ilość gatunków:.
Foraminifera 30
Crinoidea kilka?
Anthozoa 8
Chaetopoda 2
Bryozoa 1
Brachiopoda 39
Lamellibranchiata 133
Scaphopoda 2
Coniconchia 2
Gastropoda 25
Cephalopoda 25
Trilohita 3
Pisces 3 (z
Z pow yższego zestaw ienia w ynika, że w karbonie produktywnym do
m inują małże, w następnej zaś kolejności isą brachiopody, otwornice, ślimaki, głow onogi i korale. Pozostałe grupy posiadają bardzo m ałą ilość przedstawicieli, z tym że w ystępują one dość licznie w niektórych pozio
mach faunistycznych. N ajliczniejsze ilościowo m ałże reprezentują w w iększości zespół fauny morskiej, a w m niejszości słodkowodnej. Do ostatniego zespołu zaliczono obecnie 52 gatunki.
Z dużej ilości gatunków w ystępujących w Zagłębiu Górnośląskim tylko nieliczna ich ilość może być przydatna do celów stratygraficznych.
Odnosi się to szczególnie do określenia pozycji stratygraficznej (zgodnie z kryteriam i przyjętym i przez uchw ały kongresów w Heerlen 1935, 1952 i 1958 r.) w ydzielonych serii litostratygraficznych nazwanych w arstw am i.
Większość gatunków posiada duży zasięg stratygraficzny lub ich obecność n ie została stwierdzana na w iększym obszarze Zagłębia. W obecnym stanie opracowań gatunki należące do grup: Foraminifera, Crinoidea, Chaetopo~
da, Bryozoa, Scaphopoda, Coniconchia i Pisces n ie spełniają roli skam ie
niałości przewodnich, są natom iast pomocne przy określaniu warunków ekologicznych w poszczególnych poziomach faunistycznych. Przykładem tego zjawiska mogą być otwornice, które są znane głów nie z m ateriałów
w iertniczych należących pod w zględem stratygraficznym do namuru A.
Pochodzą one z otworów następujących: Kozłowa Góra, Czerwona Gwar
dia, Wełno w iec, Gołqnióg i Maczki oraz z przekopów w kopalni G liwice i odsłonięć w Kozłowej Górze (S. D u s z y ń s k a , 1958; Z. A 1 e x a n d r o- w i c z , 1959; M. T a b o r , 1964). Z dotychczasowych prac o otw om icach można przypuszczać, że w ystępują one zarówno w iłowcach szarych lub brunatnych, jak i w m ułowcach o różnym stopniu zapiaszczenia. N ajlicz
niej pojawiają się one w poziomach z fauną morską. W zespołach fauni
stycznych główną rolę odgrywają prym ityw ne otwornice aglutynujące.
Fauna w ystępująca w utworach karbonu produktywnego w Zagłębiu Górnośląskim tw orzy szereg poziomów, które w większości przypadków dzielą się na podpoziomy. Poziom y te zostały oznaczane .nazwami najbliż
szych pokładów w ęglow ych lub num eracją liczbową. O kreślenie poziomów w edług K. B o j k o w s k i e g o (1958) „Oparte jest nie na pojedynczych gatunkach, lecz na całym zespole. W ykorzystane jest zjawisko nagroma
dzenia się jednego lub kilku gatunków w różnych zespołach gatunkowych.
K ryterium pomocniczym przy rozpoznawaniu poziomów jest niekiedy stosunek do skał niżej lub w yżej ległych ”. W obecnym stanie ich rozpo
znania można je ułożyć w trzech grupach na podstawie częstości w y stę
powania, składu faunistycznego, roli, jaką spełniają w stratygrafii oraz przydatności do korelacji w iązek pokładów w ęgla. Są to poziomy:
1. Przewodnie — odgrywające zasadniczą rolę w stratygrafii, odzna
czają się dużym rozprzestrzenieniem horyzontalnym , stałością w ystępo
wania, charakterystycznym zespołem rodzajowym i gatunkowym .
2. Nieprzewodnie — mają duże znaczenie przy korelacji w arstw i w iązek pokładów w ęglow ych, posiadają bardziej ograniczony zasięg.
Ich zespół fauiny jest mało zróżnicowany.
3. Lokalne — w ystępują tylko w pew nych rejonach Zagłębia Górno
śląskiego.
W tabeli 1 przedstawiono rozm ieszczenie poziom ów faunistycznych w Zagłębiu Górnośląskim i w ydzielono poziom y z fauną morską, poziom y z fauną słodkowodną oraz poziomy, w których w ystępują gatunki należące do rodzaju Lingula lub Lingula i Orbiculoidea. Ten ostatni rodzaj pozio
m ów nazw any został poziomem lingulow ym . W pracach starszych autorów był on określany jako poziom z fauną brakiczną. N ależy nadm ienić, że w profilu niektórych poziom ów faunistycznych można zaobserwować na
stępstw a w ystępow ania gatunków odpowiadających fazie transgresji i re
gresji morza.
Na podstawie charakteru om awianych poziomów i ich rozm ieszczenia w profilach karbonu produktywnego Zagłębia Górnośląskiego można w y
dzielić umownie sześć rejonów ich w ystępow ania (fig. 1). Są to rejony:
1. P o ł u d n i o w o - z a c h o d n i czyli A, którego granica zachodnia jest jednocześnie granicą Zagłębia, wschodnia zaś granica przebiega po wschodniej stronie obszarów górniczych Paruszowiec, Jankowie i 1 Maja.
Od południa ogranicza go granica państwa, natom iast od północy biegnie onia prawie rów noleżnikow o od obszaru górniczego Knurów III w kierun
ku zachodnim. Rejon ten odznacza się brakiem w ystępow ania najw yższego poziomu faunistycznego (Gaebler, la) w warstw ach porębskich i w yżej leżącego pokładu w ęgla nazwanego 510. W arstwy jaklowieckie zawierają dużą ilość poziom ów z fauiną słodkowodną. Oprócz tego nie stwierdzono poziom ów faunistycznych w odcinku w arstw gruszowskich m iędzy pozio
mem Franciszka a łupkiem osełkowym , w warstwach zaś pietrzkowickich istn ieje (nie stw ierdzony w pozostałych rejonach) I poziom dodatkowy.
5*
2. P ó ł n o c n o - z a c h o d n i czyli B ograniczony od zachodu i pół
nocy grainicą Zagłębia. W schodnia granica przebiega m iędzy obszarami górniczymi: M ikulczyce a M iechowice, Sośnica i M akoszowy oraz K nu
rów II a Ornontowice. Rejon B wyróżnia się małą ilością poziomów z fauną słodkowodną w warstwach porębskich i jaklowieckich, poja
wieniem się poziom ów faunistycznych w odcinku w arstw gruszowskich m iędzy poziomem Franciszka a łupkiem osełkowym . I poziom dodatkowy jest zastąpiony serią piaskowców osiągających 50— 60 m miąższości.
3 4 5 6
Fig. 1. G órn okarbońskie rejo,ny fa u n isty c z n e w Z agłęb iu G órn ośląskim . 1 — g ran ice rejon ów ; 2 — gran ica r ejo n u C'; 3 — ob szar k opalni; 4 — o tw o r y w ie r tn ic ze ; 5 —
g ran ica Z agłęb ia G órn ośląsk iego; 6 — granica n a su n ię c ia k arp a ck iego Fig. 1. Faiuinistiic r eg io n s in th e U p per C arbon iferou s of th e U p p er S ile s ia Coal
B asin. 1 — border of reg io n s; 2 — border of region C'; 3 — m in e s; 4 — b o re-h o le;
5 — border o f th e U p per S ile sia Coal B asin; 6 — C arpathian o v erth ru st
3. P o ł u d n i o w y czyli C graniczący od zachodu z rejonem A i B, natom iast jego północna granica przebiega przez obszary górnicze Mako
szowy, Wanda-Lech, Wujek, Staszic, Wesoła i dalej w kierunku w schod
nim. Wschodnia granica biegnie południkowo w zdłuż wschodnich granic obszarów górniczych Ziem owit i Brzeszcze do nasunięcia karpackiego, które jest częściowo południową granicą tego rejonu. W rejonie tym w y dzielono podrejon C' rozciągający się od nadań górniczych K rzyżowice, Pniów ek i Zofiówka w kierunku południowym poza nasunięcie karpackie.
W tym podrę jonie wykonano szereg otworów w iertniczych. Re jo n ’C od
znacza się bardzo m ałym stopniem zbadania w ystępow ania poziom ów fau
nistycznych i ich zespołów gatunków w utworach należących stratygra
ficznie do namuru A. W północnej części om awianego rejonu pokład w ęgla 510 został naw iercany w szeregu otworów zlokalizowanych na po-
ROZMIESZCZENIE POZIOMÓW FAUNISTYCZNYCH W KARBONIE GÓRNYM ZAGŁĘBIA GÓRNOŚLĄSKIEGO
D istrib u tion of th e fo ssilife ro u s horizons in th e U pp er C arboniferous o f th e U pper S ile sia Coal B asin
1 „ o
Id--- 4 5 6
1 — poziom lin g u lo w y ; 2 — poziom słod k ow od n y; 3 — poziom m orski; 4 — p o zio m n ie s ta ły ; 5 — pokład w ę g la ; 6 —• łu p ek o s e łk o w y ; 7 — p ia s k o w c e z G ołonoga
1 — L in g u la horizon; 2 — horizon w it h fr e s h -w a t e r faunia; 3 — horizon w ith m a rin e fauna; 4 — d isco n tin u ou s horizons, 5 — coal seam ; 6 — w h e tsto n e ; 7 — G ołonóg sa n d ston es
łudinde od północnej granicy rejonu, brak /natomiast damych w odnie
sieniu do poziomów faunistycznych z najwyższego odcinka w arstw poręb- skich. W yniki w iercenia W isła W ielka 4 w południowej części tego rejonu wskazują, że poniżej pokładu w ęgla 510 w ystępuje kilka poziom ów lingu- low ych i słodkowodnych w w arstw ach porębskich (J. P o r z y c k i, M. T a b o r , 1964). .W podrę jonie C' brak pokładu w ęgla 510 i górnej części w arstw porębskich. Dwa poziom y z fauną morską zostały stw ier
dzone tylko w dolnej części w ym ienionych w arstw . Charakterystyczne jest również pojawienie się poziom ów z fauną słodkowodną w warstwach gruszowskich, które mogą być odpowiednikami czasowym i poziomów z fauną morską analogicznych warstw z rejonów A i B. Na tym obszarze stwierdzono występowainie (najniższych poziom ów faunistycznych w u tw o rach należących do namuru A.
4. P ó ł n o c n y czyli D jest ograniczony od północy granicą Zagłębia, od zachodu zaś graniczy z rejonem B, a od południa z rejonem C. Wschod
nia granica przebiega m iędzy obszarami górniczym i Jowisz a Grodziec i biegnie dalej w kierunku południowym przez obszar M ilowic oraz wschodnią część obszarów górniczych W ieczorek i Wesoła. Om awiany rejon odznacza się stosunkowo dużą ilością poziomów słodkowodnych i lingulow ych oraz niestałym w ystępow aniem poziomu la w w arstw ach porębskich. Zaznacza się rów nież duża zmienność w charakterze i ilości poziom ów faunistycznych w arstw florowskich z północnej oraz południo
w o-w schodniej części tego rejonu.
5. P ó ł n o c n o - w s c h o d n i czyli E, graniczący od zachodu z rejo
nem D, rozciągający się w kierunku północnym i wschodnim do granicy Zagłębia. Południowa granica biegnie przez obszary górnicze Kościuszko i Kom una Paryska ku wschodowi. Cechą charakterystyczną dla tego rejo
nu jest zanik poziomów z faunią morską, a w ystępow anie poziom ów słod
kowodnych i lingulow ych w górnej części w arstw grodzieckich. W dolnej części w ym ienionych w arstw zaznacza się redukcja poziom ów z fauną w porównaniu z analogicznym odcinkiem w arstw z rejonu D. Z tego re
jonu są znane poziom y m orskie w ystępujące w utworach należących do najniższej części namuru A.
6. P o ł u d n i o w o - w s c h o d n i czyli F, od zachodu graniczący z rejonem C, a od północy z rejonem D. W kierunku wschodnim rozciąga się om do granicy Zagłębia, natom iast od południa ogranicza go nasunięcie karpackie. W interesującym nas rejonie od zachodu ku wschodowi n astę
puje stopniow y zanik utworów należących stratygraficznie do górnej części namuru A. W ystępowanie poziom ów faunistycznych w utworach namuru A ;nie jest rozpoznane dla całego rejonu. Poziom y te w osadach najniższej części namuru A są znane głów nie z otworu w iertniczego Borek Szlachecki, na obszarze zaś kopalni Siersza i Bierut napotkano je w w y ż
szych ogniwach tego podpiętra karbonu. W rejonie tym stwierdzono w y stępow anie poziomów z fauną słodkowodną w warstwach łaziskich i w najniższej części w arstw libiąSkich.
W ym ieniane w dalszym ciągu niniejszej pracy gatunki w ystępujące w poszczególnych poziomach karboniu produktywnego dla łatw iejszego ich przeglądu padainlo w tabeli mir 4. Autor chcąc wprowadzić jednakowe ozna
czenia rodzajowe i gatunkowe dla 'Skamieniałości karbońskich z w szyst
kich rejonów faunistycznych konsultow ał się w miarę m ożliwości z auto
rami pracującym i nad tym zagadnieniem w Zagłębiu Górnośląskim. Było to konieczne z tego powodu, że w iększość autorów oznaczając faunę w y m ienia tylko listy skam ieniałości bez jej zilustrowania.
C H A R A K T E R Y ST Y K A POZIOM ÓW Z F A U N Ą SŁ O D K O W O D N Ą I L IN G U L O W Ą
Zespoły gatuinków tych samych poziom ów w różnych rejonach Zagłę
bia wykazują w w iększym lub m niejszym stopniu zróżnicowanie. Zjaw i
sko to tłumaczyć można różnym środowiskiem i warunkam i paleogeogra- ficznym i. Poziom y z fauną słodkowodną stwierdzone zostały w e w szyst
kich rejonach Zagłębia (tabela 1). W dominującej ilości są one rozm iesz
czone w utworach namuru A, nieliczne zaś ich w ystępow anie stwierdzono w osadach namuru C oraz w estfalu A, B, C i D.
N a m u r
W rejonie A istn ieje największe nagromadzenie om awianych pozio
mów. Fauina ich została opracowania przez K. K o r e j w o (1954).
Autorka opisała 22 gatunki, z 'których 10 pochodzi tylk o z w arstw jaklo
wieckich. Do ostatnich należą: Carbonicola eocporrecta, C. haberghamen- sis, C. limax, C. protea, C. pseudacuta, Anthraconaia cf. prisca, Naiadites cf. flexuosa, N. cf. tumida, N. cf. triangularis, N. cf. mediolaris. W war
stwach tych w ystępuje również Spirorbis sp. Pozostałe gatunki z pozio
m ów słodkowo;dnych w arstw jaklowieckich i porębskich są następujące:
Carbonicola discus, C. rectilinearis, Anthraconaia bellula i Naiadites sam sonowiczi. N ajw iększy zasięg w profilu namuru A ma siedem gatunków (które autorka w ym ienia z om awianych poziomów w arstw gruszowskich, jaklowieckich i porębskich). Do nich należą: Anthraconauta m akowskii, Curvirimula belgica, Anthraconaia lenisulcata, A. tchernyshevi, A. cf.
williamsoni, Naiadites elongata i N. truemani. Niektóre z w yżej w ym ienio
nych gatunków są skam ieniałościam i przewodnim i dla poziomów słodko
wodnych w estfalu Europy zachodniej.
W rejonie B poziom y z fauną słodkowodną n ie zostały poddane now szym opracowaniom w edług obecnie przyjętych kryteriów paleontolo
gicznych z całego obszaru. Dotychczas najw ięcej danych pochodzi z w arstw jaklowieckich i porębskich w północnej części tego rejoiniu.
W warstwach jaklowieckich stwierdzono dw a poziomy z fauną słodko
wodną (tabela 1), w których w ystępują: Anthraconauta minima, C urviri
mula belgica, C. sp., Naiadites samsonowiczi, N. alius i N. sp. Poziom y słodkowodne w arstw porębskich posiadają liczniejszy zespół gatunków, który obejmuje: Spirorobis sp., Anthraconauta minima, Curvirim ula bel
gica, C. sp., Carbonicola aff. discus, C. f. aff. communis, C. aff. protea, Carbonicola aff. exporrecta, C. antiana, C. aff. romboidalis, Naiadites samsonowiczi, N. cf. truem ani i N. moravicus.
W rejonach D i E zostały stwierdzone liczne poziom y słodkowodne i lingulow e (Ł. M u s i a ł , M. T a b o r , 1963, 1964).
W warstwach florowskich interesujące nas poziom y są zgrupowane w -górnym ®dcinku profilu. Na szczególną uwagę zasługuje duże nagro
madzenie się okazów z rodzaju Carbonicola pow yżej pokładu w ęgla Fo.
W ystępują tu gatunki: Carbonicola cf. martini, C. aff. lenicurvata, C. aff.
protea, C. aff. communis, C. aff. discus, C. aff. fallax, C. cf. obliqua i C. aff.
pervetusta. Pozostałe gatunki w ystępujące w poziomach słodkowodnych warstw florowskich w ym ienione autorki oznaczyły jako: Anthraconauta longa, Curvirimula belgica, Anthraconaia oblonga, A. cf. williamsoni, A. bellula, A cf. lenisulcata, Naiadites cf. modiolaris i N. cf. flexuosa.
W zespołach faunistycznych poziom ów słodkowodnych w arstw gro
dzi eckich n ie stwierdzono w ystępow ania przedstawicieli rodzaju Carboni-
cola, natom iast oznaczono gatunki następujące: Anthraconauta bugensis, Curvirimula belgica, Anthraconaia bellula, Naiadites samsonowiczi, N. truemani.
Poziom y lingulow e w w arstw ach florow skich i grodzieckich m ają ze
spół faunistyczny m ało zróżnicowany. W ystępują w nich Lingula m y tilo i- des i L. elongata, ograniczone zaś zasięgiem do w arstw florowskich są:
Lingula squamiformis, L. latior, L. credneri i Orbiculoidea sp.
W rejonie D poziom y z fauną słodkowodną są znane rów nież z dolnego odcinka w arstw rudzkich. Najniższy poziom w ystępujący nad pokładem w ęgla 417 w ym ienia S. D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i (1957) z ko
palni M iechowice. Brak now ych m ateriałów paleontologicznych z tego odcinka w arstw rudzkich dla północno-zachodniej części rejonu D n ie po
zwala na bardziej dokładne scharakteryzowanie tego poziomu. N astępne poziom y słodkowodne zostały opisane przez A. N i e w i e s t i n a (1928) z kopalni Czerwona Gwardia (dawniej Saturn). W edług obecnej nom en
klatury pokładów w ęglow ych w w ym ienionej kopalni poziom y te w y stę
pują nad i pod pokładem 412 oraz poniżej pokładu 411. Gatunki podane przez autora odpowiadają częściowo gatunkom z rejonu A, D i E.
W rejonie C rozm ieszczenie poziomów słodkowodnych i lingulow ych w profilu namuru A nie jest rozpoznane tak dokładnie jak w rejonach w yżej wym ienianych. W podrejonie C' zespoły faunistyczne poziomów słodkowodnych zawierają m ałą ilość gatunków, a szereg z powodu złego stanu zachowania n ie nadaje się do oznaczenia (G. K u c h c i ń s k a , 1963).
Oznaczane przez autorkę gatunki pochodzą z warstw: gruszowskich, jak- low ieckich i porębskich. W warstw ach gruszowskich w ystępują: Naiadites samsonowiczi, N. truem ani i N. obliquus, w jaklowieckich zaś Anthraco
nauta sp., Curvirimula belgica, Anthraconaia sp. i Naiadites truem ani oraz w porębskich Anthraconauta sp., Anthraconaia cf. bellula, Naiadites sam sonowiczi i N. truemani. Poziom limgulowy leżący poniżej poziomu VII zawiera tylko Lingula m ytiloides.
W pozostałej części rejonu C interesujące nas poziomy są znane głów nie na podstawie w yników w iercenia W isła W ielka 4. J. P o r z y c k i, M. T a b o r (1964) stw ierdzili w tym w ierceniu pięć poziom ów faunistycz
nych w warstw ach porębskich (tabela 1). Zespół faunistyczny poszczegól
nych poziom ów jest bardzo mało zróżnicowany, składający się z jednego do trzech gatunków. W poziomach słodkowodnych występują: Anthraco
nauta sp., Curvirimula cf. belgica i Naiadites cf. modiolaris, natom iast w poziomach lingulow ych są: Lingula m ytiloides, L. sp. i Orbiculoidea sp.
W rejonie F poziom y lingulow e i słodkowodne w ystępują w warstwach florow skich i przypuszczalnie grodzieckich. Z w arstw sarnowskich tnie jest dotychczas znany poziom z fauną słodkowodną lub limgulową. Najniższe poziom y faunistycznie w warstw ach florowskich zostały stwierdzone w otworze w iertniczym Borek Szlachecki (tabela 1). Fauna tych poziom ów jest bardzo mało zróżnicowana. Z niższego poziomu oznaczono: Lingula m ytiloides, L. squamiformis, L. straeli, w w yższych zaś w ystępuje tylko Lingula squamiformis. M ateriały dotyczące dalszego rozmieszczenia oma
w ianych poziom ów w środkowo-dolnej części w arstw florowskich pocho
dzą z obszaru Tenczynka (tabela 1). W ystępują one w odcinku w ym ienio
nych w arstw m iędzy pokładam i w ęgla Andrzej i Adam (S. S i e d l e c k i , 1954). Rodzaj Lingula w tych poziomach jest reprezentow any tylko dwoma gatunkami. Są to: Lingula m y tilo id es i L. squamiformis. W yniki w ierceń w ykonanych w tych warstwach na tym obszarze w latach 1957— 1958 potwierdzają w cześniejsze dane dotyczące rozmieszczenia i zespołów fau
nistycznych poziom ów m iędzy pokładami w ęgla Andrzej i Adam (G. K u c h c i ń s k a , 1958).
Poziom y faunistyczne w ystępujące w górtnej części w arstw florowskich są zinaine z w iercenia nr 2107 kopalni Siersza (tabela 1). W w ierceniu tym stwierdzono poziom y słodkowodne na głębokości od 340,8 do 335,65 m.
Zawierają olne zespół fauny (następujący: Curvirimula belgica, Carbonicola sp., Anthraconaia cf. lenisulcata, Naiadites samsonowiczi i JV. sp.
(K. M a t l , 1963). W górnym poziomie słodkowodnym autor stwierdził liczne w ystępow anie okazów z rodzaju Carbonicola, które w rejonach D i E są zgrupowane powyżej pokładu w ęgla Fo (str. 70). Na tej podstawie można przyjąć, że pokład w ęgla leżący poniżej trzech poziom ów słodko
wodnych w otworze nr 2107 jest odpowiednikiem pokładu Fo z rejonów D i E. N ajniższy poziom słodkowodny w tym otw orze zawiera tylko dwa gatulnlkL Są one następujące: Anthraconaia cf. lenisulcata i Naiadites sam sonowiczi. Z poziomu lingulow ego autor w ym ienia gatunek Lingula squa- mijormis.
W e s t f a l
Poziom y z fauną słodkowodną w utworach w estfalu są rozmieszczone w warstwach: rudzkich, orzeskich, łaziskich i libiąskich (tabela 1). W w ar
stw ach rudzkich w ystępują one w odcinku m iędzy pokładami w ęgla 407 i 405 w rejonach A, C, D i E. Zespoły faunistyczne tych poziomów zostały podane w artykule J. P o r z y c k i e g o , M. T a b o r (1964). Najliczniej w ystępują okazy z rodzaju Curvirimula. Są to: Curvirim ula belgica, C. scotica, C. tessellata i C. sp. Z pozostałych gatunków są: Anthraconaia lenisulcata, A. sp. i Naiadites productus oraz łuski ryb.
W warstw ach orzeskich poziom z fauną 'słodkowodną został stwierdzo
ny dotychczas w rejonie C (Z. D e m b o w s k i , 1964) i E (K. B o j k o w - s k i, 1965). W rejonie C w ystępuje on nad pokładem w ęgla 334. N ajw ięk
sza ilość gatunków jest znana z otworu M iędzyrzecze IG 2. Są to: A n th ra
conauta subovata, A. m akowskii, A. cf. makowskii, A. sp., Curvirim ula bel
gica i Naiadites sp. Z. D e m b o w s k i w ym ienia również interesujący nas poziom z w arstw orzeskich nad pokładem w ęgla X X V w kopalni Brzeszcze podając za T. B o c h e ń s k i m , że w ystępuje w nim obficie Anthracom ya minima. W rejonie E fauna słodkowodna jest najliczniej n a gromadzona poniżej pokładu w ęgla 329. Reprezentują ją: Curvirim ula belgica, Anthraconaia lenisulcata, Naiadites productus, N. sp.
Poziom y słodkowodne w w arstw ach łaziskich zostały stwierdzone w rejonach C i F. Największa ich ilość jest znana dotychczas na obszarze kopalni Bierut. N ajniższy poziom napotkano w otw orze Bierut 5901 po
niżej pokładu w ęgla 218. Fauna jest źle zachowana i nieliczna. M. T a b o r (1960) oznaczyła Anthraconauta sp., Carbonicola sp. i Naiadites sp. W yższe poziom y faunistyczne w warstwach łaziskich zostały opisane przeż J. B e d n a r z a (1965). Poziom nad pokładem w ęgla 209 stw ierdzony zo
stał tylko w otworze R ydułtow ice 7. Z fauny oznaczono Anthraconaia williamsoni. N astępny poziom jest znany z szeregu otworów zlokalizow a
nych na obszarze kopalni Bierut. Leży om nad dolną ław ą pokładu 205.
Zespół fau n y jest nieliczny i zawiera gatunki (następujące: Anthraconauta cf. minima, A. phillipsi, Curvirimula belgica, Carbonicola sp., Anthraco
naia lenisulcata, A. cf. bellula i A. sp.
W rejonie F zostało stwierdzone najw yższe w ystępow anie fauny w pro
filu karbonu produktywnego. J. B e d n a r z (1965) sygnalizuje w y stę
powanie fauny źle zachowanej w przeroście pokładu w ęgla 119 (najniższa część w arstw libiąskich) w otworze Janina 36. Z tego poziomu oznaczono jeden okaz Anthraconaia sp.
C H A R A K T E R Y ST Y K A PO ZIO M Ó W Z F A U N Ą M O R SK Ą
Poziom y z fauną morską stwierdzone zostały tylko w utworach nam u
ru A (tabela 1). Najniżej leżące poziom y są znane obecnie z rejonów C, E i F. W rejonie C napotkano je w otworze Puńców 1 (K. K o n i o r, A. T o- k a r s k i , 1959). Skam ieniałości zw ierzęce w ystępują w trzech poziomach na głębokości: 1454,7— 1452,0; 1404,3— 1400,8 i 1350,4 m. W zespole fauni
stycznym dom inują małże, brachiopody zaś i ślim aki są reprezentowane kilkom a gatunkami. Z najniższego poziomu autorzy w ym ieniają ponadto goniatyty, oznaczone jako Eumorphoceras sp. i Nuculocera sp. Małże w w ym ienianych poziomach należą do gatunków: Anthraconeilo oblon- gum, A. transversale, A. sp., Nucula luciniformis, Polidevcia attenuata, P. sp., Parallelodon tenuistriatus, Myalina cf. sublamellosa, M. sp., Posi- doniella cf. elongata, Posidonia sp., Streblopteria sp., A viculopecten cf.
stellaris, A. sp., Amussium concentricum, Solenomorpha m inor i S. sp.
Z brachiopodów autorzy w ym ieniają Lingula sp., Orbiculoidea sp., Chone- tes sp., Ch. (Rugosochonetes) cf. laguessianus, Plicochonetes sp., Paeckel- mannia polita, „Productus” sp. i A th yris igp. W m ałej ilości w ystępują śli
maki reprezentowane przez Euphemus sp., Bucaniopsis (R etrispira) cf.
densistriatus, K nightites (Cymatospira) moravicus, K. sp., Straparollus (Euomphalus) isp. Ponadto w tych poziomach stwierdzono liczine ostracody oraz człony liliow ców .
Przedstaw iony wyżej zespół fauny i jej rozm ieszczenie w dolnej części nam uru A n ie daje m ożliw ie dokładnego obrazu w ystępow ania skam ie
niałości zw ierzęcych w podrejanie C'. W ynika to z bardzo rzadkiego rdze
niow ania otworu Puńców 1.
P ełn iejszy obraz w ystępow ania fauny w najniższych osadach nam u
ru A dostarczyły w yniki w iercenia Borek Szlachecki (K. B o j k o w s k i , 1962). W iercenie to zlokalizowano w południowo-wschodniej części rejo
nu F (fig. 1). P ierw szy poziom faunistyczny stwierdzano na głębokości 628,0— 621,0 m. Zestaw gatunków jest nieliczny, reprezentowany przez Pseudam usium condrustinse orientale, Orihoceras sp., a ponadto człony liliow ców . W yżej leżący poziom na głębokości 573,5 m zawiera tylko dwa gatunki, tj. Polidevcia attenuata i Antalis sp. N astępny poziom z głębo
kości 569,0— 568,1 m zawiera tylk o małże. Są to: Anthraconeilo undulatum, A. transversale, Nuculavus luciniformis i Polidevcia attenuata.
N ajliczniejszy zespół fauny w otworze Borek Szlachecki stwierdzono na 539,9— 523,5 m głębokości. Poziom ten odznacza się dużą ilością m ał
żów, wśród których są liczne ilościowo gatunki: Anthraconeilo oblongum, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus luciniformis, Polidevcia vasiceki i Euchon- dria tenuidentata. Liczne brachiopody są reprezentowane m. in. przez:
Chonetes (Rugosochonetes) laguessianus, Eomarginifera, frechi, Spirifer bisulcatus i S. bisulcatus calcaratus. Oprócz tego w zespole tym w ystępują m szyw ioły, ślimaki, głowonogi i trylobity. Głowanogi i trylobity są za
chowane w bardzo złym stanie.
W yżej leżące poziom y na 495,4 i 454,5— 453,0 m głębokości mają w su
m ie kilka gatunków. Z niższego poziomu oznaczono Edmondia cf. lamina- ta, z w yższego zaś Plicochonetes waldschm idti, Antalis prisca, Euphemites urei i kilka m ałżów z rodzaju Anthraconeilo.
Poziom z głębokości 429,5— 422,9 m zawiera liczną faunę, w której dominują małże. W ystępują w nim następujące gatunki: Lingula squami- formis, Orbiculoidea missouriensis, Buxtonia cf. scabricula, Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo oblongum, A. undulatum, Nuculavus ostravien- sis, Polidevcia attenuata, P. vasiceki, Aviculopinna carbonaria i Edmondia rudis. Poziom tan jest najwyżej w ystępujący w górfnych warstw ach maliniowickich w rejonie F.
W rejonie E są zjnane poziom y faunistyczne z górnych w arstw m ali- nowickich z otworu Gołonóg (fig. 1). Fauna jest w 13 poziomach (zawiera
jących 33 w kładki faunistyczne) rozm ieszczonych w 500 m odcinku pro
filu. Miąższość ich waha się w granicach od 0,4 do 24,0 m. Średnia m iąż
szość skał zawierających skam ieniałości zw ierzęce wynosii około 13 m.
Poziom y rozmieszczane od 500,0 do 334,0 m głębokości odznaczają się w y stępowaniem licznych goniatytów i bardzo małą ilością m ałżów. Z goinia- tytów oznaczono: Cravenoceras vetum , Cr. aff. bobrownikense, Cr. leion, Cr. sp., Sudeticeras ostraviense, Eumorphoceras pseudobilingue, D im or- phoceras (M etadim orphoceras) w isw ellence i Dimorphoceras sp. Pozostałe gatunki reprezentują małże. Są to: Anthraconeilo oblongum, Posidoniella laevis, P. mimor, P. elongata, Posidonia corrugata i Pseudam usium purvesi.
Poziom y faunistyczne w ystępujące ad 334,0 do 0,0 m głębokości mają zespoły z następującym i gatulnkami: Anthraconeilo oblongum, A. laeviro- strum, A. transversate, Nuculavus luciniformis, Polidevcia sharmani, Phestia stilla, Myalina sublamellosa, Posidoniella laevis, P. variabilis, Posidonia corrugata, Janeia cf. costellata, Sanguinolites sp., Antalis op., H yolithus sturi, Euphem ites urei, Perigrammoceras sulcatum, Anthraco-
ceras paucilobum i Lingula cf. squamiformis.
W rejonach A i B poziom y z fauną morską znane są począw szy od warstw pietrzkowickich (tabela 1). Zespoły fauny analogicznych pozio
m ów z w ym ienianych rejonów w w iększości przypadków przy ich porów
naniu w ykazują różnice. Poziom y te zostały scharakteryzowane w pra
cach: S. K o z i o ł a (1954), K. B o j k o w s k i e g o (1958. 1962) i Ł. M u - s i a ł (1964).
P o z i o m L e o n a r d (XIV)
Najniżej leżący poziom w profilu warstw pietrzkowickich zawiera tylko gatunek Camarotoechia pleurodon w rejonie A, natom iast w rejo
nie B posiada on w ięcej gatunków. Oprócz już w ym ienionego gatunku są to: Anthraconeilo oblongum, A. laevirostrum , A. transversale, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus luciniformis, Polidevcia sharmani i Pterinopecten sp.
P o z i o m II g r u p a d o d a t k o w a
N astępny poziom osiąga miąższość 72 m w rejonie A i 60 m w rejo
nie B. W obydwóch rejonach nie ma: liliow ców , brachiopodów i głow ono- gów. W yjątek stanowią rodzaje: Orbiculoidea, Camarotoechia i P erigram moceras. Pierw szy i drugi rodzaj jest znamy z rejonu A, a trzeci w rejo
nie B: Stwierdzano w ystępow anie (oprócz gatunków w ym ienionych w po
ziomie Leonard): Polidevcia vasiceki, Solenomorpha aff. minor, P roth yris sp., Antalis sp., Euphemites urei i E. jacksoni.
P o z i o m W i l h e l m i n a (XIII)
Poziom ten osiąga najw iększą rozpiętość w profilu w arstw pietrzko
wickich w rejonie B. Miąższość jego dochodzi do 112 m, natom iast w r e -
jonie A w ynosi ona 66,0 m. W skład jego wchodzi pięć podpoziomów oznaczonych literam i e, d, c, b, a (tabela 1). Znana dotychczas najliczniej
sza fauna jest w łaśnie z rejonu B. Reprezentują ją: brachiopody — Lingu
la squamiformis, Orbiculoidea missouriensis, Chonetes brinkmanni, Ch.
(Rugosochonetes) hardrensis, Ch. (Rug.) laguessianus, Plicochonetes w ald- schmidti, Buxtonia scabricula, Dictyoclostus semireticulatus i Camaro- toechia pleurodon; małże (najliczniejsze są gatunki w ym ienione w dwóch poprzednich poziomach) — Polidevcia hrebnickii, Myalina sublamellosa, Janeia primaeva, J. prim aeva var. parva, Edmondia rudis, P roth yris sile- siacus; ślim aki — K n igh tites (Cymatospira) moravicus, K. (Retrispira) silesiacus, K. (Ret.) roscobiensis, Euphemites urei, Straparollus (Eumopha- lus) straparolliformis, Glabrocingulum ostraviense, Donaldina sp. Ponad
to w ystępują tu: Antalis sp. i Perigrammoceras sulcatum.
W rejonie A zespół faunistyczny omawianego poziomu w porównaniu z zespołem w rejonie B w yżej w ym ienionym odznacza się m niejszą ilością gatunków m ałżów i ślim aków, natom iast z brachiopodów w ystępuje tylko Camarotoechia pleurodon.
P o z i o m B r u n o (XII)
Poziom ma największą miąższość i maj liczniejszy zespół gatunków w rejonie B ma odcinku 90 m; w rejonie A na odcinku 60 m. W pierw szym z w ym ienionych rejonów składa się on z pięciu podpoziomów oznaczonych literam i e, d, c, b, a (tabela 1). W skam ieniałościach zw ierzęcych dominują m ałże, liczni są również przedstawiciele brachiopodów i ślim aków. Z m ał
żów oprócz gatunków w ym ienianych w poziom ie W ilhelm ina występują:
Euchondria tenuidentata, Edmondia arcuata, Solenomorpha m inor rotu n data, Solenomorpha lanceolata, Sanguinolites interruptus. Zespół brachio
podów i ślim aków jest. bardzo zbliżany do zespołu poprzedniego poziomu.
Ponadto w omawianym poziom ie w ystępują: H yolithus sturi, Dolorthoce- ras striolatum, Brachycycloceras ci. scalare, Orthoceras calamus, Coelo- nautilus subsulcatus, Coelonautilus sp., Rhizodopsis sauroides, Sphenoph-
talm us sp. i ostrakody.
W rejonie A w poziomie Bruno brak jest w ielu rodzajów: mp. Chonetes, Buxtonia, Dictyoclostus, Camarotoechia, Dolorthoceras, Brachycycloceras, Coelonautilus, ilość m ałżów zaś jest znacznie ograniczana. W ystępuje na
tom iast Anthracoceras discus?
P o z i o m I g r u p a d o d a t k o w a
Stw ierdzony został om tylko w rejonie A, gdzie osiąga miąższość 40 m.
W skład jego wchodzą cztery podpoziomy. Fauna niezbyt liczna, w domi
nującej ilości reprezentowana małżami: Anthraconeilo, Polidevcia, M ya li
na, Euchondria, Edmondia i Sanguinolites, natom iast z brachiopodów w y stępują tylko: Lingula m ytiloides, L. squamiformis i Camarotoechia p le u rodon.
P o z i o m N a n e t t a (XI)
Poziom ten największą miąższość osiąga w rejonie A, która w ynosi 74,0 m , w rejonie zaś B tylko około 20,0 m. Składa się oin m aksym alnie z czterech podpoziomów (tabela 1). W (składzie faunistycznym najlicz
niejsze są małże. W rejonie A zespół gatunków jest następujący: Lingula
m ytiloides, L. aff. squamiformis, Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo oblongum, A. undulatum, A. transversale, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus luciniformis, Polidevcia attenuata, P. sharmani, Phestia stilla, Myalina sp., Posidoniella laevis, P. cf. minor, Euchondria tenuidentata, Janeia prim ae
va, Edmondia arcuata, E. sp., Protoschizodus fragilis, Solenomorpha sp., Sanguinolites tricostatus, S. plicatus, P rothyris silesiacus, H yolithus sturi, Euphemites urei, Orthoceras calamus, Coelonautilus sp., Sphenophtalmus
sp. oraz człony liniowców.
W rejonie B poziom Nainetta ma mniej liczne gatunki w porównaniu z wyżej podanym. W ystępują: Orbiculoidea missouriensis, Camarotoechia pletLrodon, Anthraconeilo oblongum, A. undulatum, A. transversale, Nu- culavus luciniformis, Nuculopsis gibbosa, Polidevcia attenuata, Myalina sublamellosa, Solenomorpha aff. minor, K nightites (Retrispira) roscobiensis, Euphemites urei, Euphemites sp., Straparollus (Euomphalus) straparolli- formis i Perigrammoceras sulcojtum.
W rejonie D poziom z fauną morską stwierdzano w utworach, które mogą być odpowiednikiem w arstw pietrzkowickich z rejonów A i B.
Stw ierdzany an został w otworze W ełnowiec 'na głębokości od 1399,8 do 1360,0 m (tabela 1), Ł. M u s i a ł (1960) oznaczyła z niego: Anthraconeilo oblongy,m, A. undulatum, A. laevirostrum , Polidevcia sharmani i Phestia acuta. Ponadto w ystępują w tym zespole fragm enty m ałżów morskich i ślim aki nie nadające się do bliższego oznaczenia. Om awiany poziom z powodu braku przewodnich gatunków lub charakterystycznego zespołu fauny nie może być utożsam iony z którym kolw iek poziomem w arstw pietrzkowickich w rejonie A i B.
P o z i o m y f a u n i s t y c z n e m i ę d z y ł u p k i e m o s e ł k o w y m a p o z i o m e m F r a n c i s z k a
W arstwy gruszowśkie oraz odpowiadająca im część w arstw florow - skich (padział utworów namuru A w e w schodniej części Zagłębia) posia
dają liczne poziom y z fauną morską (tabela 1). Najniższe poziom y w p ro
filu om awianych w arstw są znane z rejonu B, gdzie w ystępują m iędzy łupkiem osełkowym i poziomem Franciszka (X). Są to: poziom X e — osiągający miąższość 2,5 m, zawierający nieliczne gatunki reprezentowane przez: Lingula aff. squamiformis, Anthraconeilo oblongum, Myalina sub
lamellosa, Euphemites urei i Antalis prisca;
p o z i o m X e' — osiąga miąższość 19,0 m i w porównaniu z ilością fauny poziomu X e zawiera w ięcej gatunków. Oznaczono następujące for
my: Orbiculoidea missouriensis, Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo oblongum, A. transversale, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus ostraviensis, Polidevcia attenuata, P. sharmani, Phestia acuta, Posidoniella laevis, Pte- rinopecten sp., P roth yris silesiacus, Straparollus (Euomphalus) straparolli- formis i Perigrammoceras sulcatum;
p o z i o m Xd — ma miąższość 20,0 m i zbliżolną ilość gatunków w po
równaniu z poziom em Xe'. Oprócz głowonoga oraz gatunków należacych do rodzajów Anthraconeilo, Polidevcia i Posidoniella w ym ienionych w po
ziom ie X e' stwierdzano gatunki następujące: Janem primaeva, J. prim aeva var. parva, Edmondia laminata, Solenomorpha aff. m inor i Sudeticeras
ostraviense;
p o z i o m Xc — osiąga miąższość do 10,0 m. Oznaczono w nim: Orbi
culoidea missouriensis, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus ostraviensis, Poli
devcia attenuata, P. sharmani, Posidoniella laevis i Euphemites urei;
p o z i o m Xb — osiągający miąższość 10,0 m przedstawia gatunki:
Lingula aff. squamijormis, Anthraconeilo laevirostrum, Nuculopsis gibbo
sa, Nuculavus ostraviensis, Edmondia cf. expansa, Solenomorpha m inor rotundata, P rothyris silesiacus, Carbonicola sp. i Euphemites urei;
p o z i o m Xa — m a miąższość około 10 m i nieliczny zespół fauni
styczny: Lingula aff. squamijormis, Nuculopsis gibbosa, Polidevcia shar- mani, Euphemites urei i człony liliowców .
P o z i o m F r a n c i s z k a (X)
Poziom ten jest najlepiej rozpoznany w rejonach A i B. Miąższość jego osiąga w pierwszym rejonie 35,0 m, natom iast w drugim 70,0 m. Odznacza się on bardzo licznym zespołem gatunków, zbliżonym ilością do zespołu fauny poziomu Bruno w rejonie B. Z rejonu tego są zanane: Chonetes (Ru- gosochonetes) hardrensis, Ch. (Rug.) laguessianus, Schizophoria resupinata, Anthraconeilo oblongum, A. transvessale, Nuculavus lucinijormis, N. ostraviensis, Polidevcia attenuata, Myalina cf. sublamellosa, Posido- niella laevis, P. minor, P. variabilis, Posidonia corrugata, Euchondria te- nuidentata, Pseudamussium concentricum, Solenomorpha minor rotunda
ta, Coleolus carbonarius, Bellerophon anthracophilus, K n igh tites (Cyma- tospira) moravicus, K. (Retrispira) sp., Glabrocingulum ostraviense, Stra- parollus (Euomphalus) straparolliformis, Soleniscus (Macrochilina) p rim o genius, Perigrammoceras sulcatum, Dolorthoceras striolatum, D. kionoi- deum, Sudeticeras ostraviense, Anthracoceras discus, A. paucilobum, Paladin mucronatus.
W rejonie A interesujący nas poziom zawiera w ięcej brachiopodów i ślimaków, natom iast mniej małżów. Z brachiopodów w ystępują oprócz wyżej wym ienianych: Lingula m ytiloides, L. cf. squamijormis, D ietyoclo- stus semireticulatus, Eomarginijera longispina i Camarotoechia pleurodon.
Ponadto oznaczono Antalis sp., Hyolithus sturi i Coelonautilus subsulcatus, n ie stwierdzono dotychczas w ystępow ania gatunków : Sudeticeras ostra
viense i Anthracoceras paucilobum.
P o z i o m R o l a n d (IX)
Om awiany poziom posiada najw iększy zasięg w profilu w arstw gru- szowskich w rejonie A, osiągając miąższość do 200,0 m. W skład jego wchodzi 4— 6 podpoziomów, które w rejonie B zostały oznaczone literam i d, c, b, a (tabela 1). W rejonie B w ystęp u je an na odcinku 130,0 m. Zespół faunistyczny omawianego poziomu w obydwóch rejonach posiada małą ilość gatunków, w których dotminiują małże. Są to: Anthraconeilo oblon
gum, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus lucinijormis, Polidevcia attenuata, P. sharmani, Phestia acuta, Posidonia corrugata, Solenomorpha minor rotundata i Sanguinolites plicatus. Z brachiopodów oznaczono tylko: L in gula squamijormis, L. elongata i Orbiculoidea missouriensis. Ponadto aą:
A ntalis prisca, Hyolithus sturi i Euphemites urei.
P o z i o m B e z i m i e n n y (VIII)
Poziom ten jest identyfikow any często jako najniższe podpiętro pozio
m u Enina (VII). W rejonie A w ystęp u je an na odcinku 30,0— 55,0 m, skła
dając się z dwóch podpoziomów. Odmienne w ykształcenie tego poziomu obserwuje się w rejonie B, gdzie osiąga an miąższość 5,0 m i nie dzieli się
na dwa padpoziomy. W północno-zachodniej części rejonu B jego odpo
w iednikiem jest poziom lingulow y z Lingula aff. squamiformis i Orbicu- loidea missouriensis, w pozostałej zaś części rejonu w ystępują ponadto:
człony liliow ców , Polidevcia attenuata, Parallelodom semicostatus, Posi- doniella laevis, Posidonia corrugata, Antalis sp., Glabrocingulum ostra- viense, Orthoceras calamus i Perigrammoceras sulcatum.
W rejonie A zespół fauny omawianego poziomu odznacza się większą ilością gatunków w porównaniu z zespołem w yżej w ym ienionym . Obejmu
je on gatuinki: Lingula squamiformis, L. elongata, L. sp., Anthraconeilo undulatum, Nuculopsis gibbosa, Polidevcia attenuata, P. sharmani, Soleno- morpha minor, Sanguinolites interruptus, Edmondia laminata, E. arcuata, Macrocheilus carinatus, Perigrammoceras sulcatum i człony liliow ców .
P o z i o m y f a u n i s t y c z n e z d o l n e j c z ę ś c i w a r s t w f l o r o w s k i c h
Poziom y z fauną morską rozmieszczane w dolnej części w arstw flo rowskich, która stanowi odpowiednik dolnej części w arstw gruszowskich i najw yższej części w arstw pietrzkowickich z rejonów A i B, zostały opisane przez S. D o k t o r o w i c z - H r e b n i e k i e g o (1935) oraz Ł. M u s i a ł, M. T a b o r (1964). W obecnym stanie badań nad pozioma
m i faunistycznym i karbomu produktywnego w Zagłębiu Górnośląskim poziom ów tych nie można utożsamiać z poszczególnym i poziomami w arstw gruszowskich z rejonów A i B (tablica 1). Miąższość interesujących nas poziomów waha się w granicach 1,0— 3,0 m. N ajw iększy ich rozwój stw ier
dzono w rejonie E i dlatego stanowią one podstawę dla charakterystyki zespołów fauny, którą podano w dalszym ciągu niniejszej pracy.
N ajniższy paziom w ystępuje pod pokładem w ęgla F IV. Odznacza się gatunkami: Lingula m ytiloides, Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo oblongum, A. undulatum, A. transversate, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus luciniformis oraz członam i liliow ców i łuskam i ryb.
N astępne dwa poziom y faunistyczne w ystępują m iędzy pokładami w ęgla F IV i F III. Pierw szy poziom leży poniżej pokładu F IHb i ma faunę: Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo oblongum, A. undulatum, Nuculavus ostraviensis, K nightites sp. i Murchinsonia sp.
Drugi poziom leży m iędzy pokładami w ęgla F III i F Ilia. Posiada on najw iększą ilość gatunków w porównaniu z ilością tychże w omawianej części w arstw florowskich. Oznaczano gatunki: Lingula squamiformis, L. credneri, L. elongata, L. sp., Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo laevirostrum, Polidevcia attenuata, A viculopecten cf. gentilis, Euchondria tenuidentata, Paleolima sp., Anthraconauta sp. oraz łuski ryb.
N astępny poziom stwierdzano nad pokładem w ęgla F III w odległości 10,0— 35,0 m. Skam ieniałości są reprezentowane przez: Orbiculoidea m is souriensis, Anthraconeilo undulatum, Nuculavus luciniformis, Schizodus antiquus, S. sp., Sanguinolites plicatus.
P o z i o m E n n a (VII)
Poziom Enina (VII) zastał stwierdzony z w yjątkiem rejonu F w e w szystkich pozostałych rejonach Zagłębia. W rejonie A składa się on z czterech podpoziomów, natom iast w kierunku wschodnim następuje redukcja ilości podpoziomów aż do całkowitego zaniku poziomu w rejonie F. Redukcja ilości podpoziomów jest spowodowana nie tylko warunkami
sedym entacji, lecz również działaniem późniejszych czynników erozji.
Przykładem tego zjawiska jest w ystępow anie tylko jednego podpoziomu Enny pod nadkładem osadów triasow ych w północno-zachodniej części rejonu B. Omawiamy poziom osiąga miąższość w poszczególnych rejonach:
A — 110,0 m, B — 29,0 m, C (podręjon C') — 40,0 m, D — 10,0 m i E — 16,0 m.
Charakterystyka faunistyczna interesującego mas poziomu stanowiła przedmiot prac: S. K o z i o ł a (1954), K. B o j k o w s k i e g o (1962), G. K u c h c i ń s k i e j (1963) i Ł. M u s i a ł (1964). W karbonde produk
tyw nym poziom ten stanowi górną granicę występowania: Anthraconeilo transversale, Polidevcia vasiceki oraz rodzajów Plicochonetes i P rothyris, dolną zaś korali z przewodnim gatunkiem P lerophyllum (Ujimia) schwarz- bachi. Zespół faunistyczny poziomu Einna w ykazuje różnice w ilości ga
tunków, jeżeli porówna się go z różnych rejonów. Skam ieniałości stwier
dzone w e w szystkich rejonach są następujące: człony liliow ców , Chonetes (Rugosochonetes) hardrensis, Camarotoechia pleurodon, Anthraconeilo oblongum, A. transversale, Nuculavus luciniformis, N. ostraviensis, Posi- doniella laevis, Glabrocingulum ostraviense, Straparollus (Euomphalus) straparollijorm is i Perigrammoceras sulcatum.
W rejonie A oprócz w yżej w ym ienionych gatunków występują: L ingu
la cf. squamiformis, Eomarginijera longispina, Anthraconeilo undulatum Nuculopsis gibbosa, Polidevcia attenuata, P. sharmani, Gramm atodon squamosus, Parallelodon semicostatus, Myalina sublamellosa, Posidonia radiata, P. corrugata, Janeia primaeva, Edmondia arcuata, E. rudis, San- guinOlites interruptus, S. striato-granulatus, S. cf. angustus, P rothyris sp., H yolithus sturi, Euphemites urei, Straparollus (Euomphalus) catilus i A n -
thracoceras discus.
W rejonie B oprócz w spólnych gatunków dla w szystkich rejonów są:
P leroph yllu m (Ujimia) schwarzbachi, Lingula m ytiloides, Anthraconeilo undulatum, A. laevirostrum, Nuculopsis gibbosa, Nuculavus ostraviensis, Polidevcia attenuata, P. sharmani, M yalina sublamellosa, Posidoniella minor, P. variabilis, P. elongata, Posidonia corrugata, Myalina sublam ello
sa, P terinopecten sp., Edmondia rudis, Solenomorpha minor, S. parallela, Sanguinolites angustatus, Antalis sp., K n igh tites (Retrispira) sp., Euphe
m ites urei, Straparollus (Euomphalus) straparoliformis, S. (Euom.) p a rv u lus, Perigrammoceras sulcatum, Coelonautilus subsalcatus, Anthracoceras dAscus i A. paucilobum.
Poziom Emna w rejonach D i E zawiera zespół fauny, w którym są gatuinki w spólne dla w szystkich rejonów oraz w ystępujące tylko w tych dwóch rejonach. Są to: Lingula m ytiloides, Polidevcia attenuata, P. v a siceki, Janeia primaeva, Pterinopecten sp., Euchondria tenuidentata, Coleolus carbonarius, Bellerophon eoanthracophilus, Euphem ites sp., Or- thoceras sp., Dolorthoceras striolatum i Paladin mucronatus.
W rejonie D interesującego nas poziomu w ystępują ponadto: P lero
p h yllu m (Ujimia) schwarzbachi, Orbiculoidea missouriensis, Chonetes (Rugosochonetes) laguessianus, Plicochonetes cf. waldschm idti, S pirijer sp. i A ntalis sp. Podobne zjawisko stwierdzono w rejonie E, gdzie oprócz wspólnych gatunków w ystępują: Lingula elongata, L. sp., Orbiculoidea sp., D ictyoclostus cf. semireticulatus, Buxtonia scabricula, Productus sp., M ya lina sp., Edmondia laminata, Sanguinolites interruptus, S. striato-granu
latus, S. spinulosus, K n igh tites (Retrispira) sp., Straparollus (Euomphalus) catilus, S. (Euom.) parvulus i Soleniscus (Macrochilina) primogenius.
W rejonie C (podrejon C') niezależnie od gatunków w spólnych dla tego
poziomu z w szystkich rejonów, w ystępują ponadto: Spirifer sp., Martinia cf. glabra, Nuculopsis gibbosa, Polidevcia vasiceki, P. sharmani, Posidonia corrugata, Eućhondria tenuidentata, Edmondia cf. arcuata, Solenomorpha minor, Coleolus sp., H yolithus sturi, K n igh tites (Retrispira) sp., B rach y-
cycloceras scalare, Sudeticeras ostraviense i Paladin sp.
P o z i o m B a r b a r a (V)
Poziom ten został zidentyfikow any w e w szystkich rejonach Zagłębia Górnośląskiego. Składa się on z trzech podpoziomów oznaczonych literam i c, b, a. W rejonach C (podrejon C'), E i F interesujący nas poziom nie dzieli się ina podpoziomy. Interesujące zjawisko zaobserwowano w rejonie D, gdzie m iędzy poszczególnym i podpoziomami w ystępują niestałe poziomy z fauną słodkowodną (tabela 1). Poziom Barbara osiąga miąższość w rejo
nach następujących: A — 94,0 m, B — 68,0 m, C (podrejon C') — 12,0 m, D — 50,0 m, E — 10,0 m i F — 2,0 m. W karbonie górnośląskim stanowi on górną granicę w ystępow ania gatunku Paladin mucronatus.
Zespół faunistyczny omawianego poziom u z poszczególnych rejonów w ykazuje różnice w ilości gatunków. Z tego pow odu podano go oddzielnie dla każdego rejonu, uwzględniając w ystępow anie w spólnych gatunków z rejonów (przyległych.
W rejonach A i B wspóljne gatunki dla omaiwiapego poziomu:
Chonetes (Rugosochonetes) hardrensis, Eomarginifera longispina, Anthra- coneilo undulatum, A. laevirostrum , Nuculopsis gibbosa, Nuculavus scoti- cus, Polidevcia attenuata, P. sharmani, Edmondia sp., Sanguinolites in te r
ruptus, Antalis sp., Bellerophon eoanthracophilus, K n ig h tites (R etrispira) sp., Glabrocingulum ostraviense, Orthoceras sp. i Paladin sp. Oprócz w y m ienionych skam ieniałości w ystępują ponadto tylko w rejonie A: Schizo- phoria resupinata, Camarotoechia pleurodon, Parallelodon semicostatus, Posidoniella laevis, Pterinopecten sp., Janeia primaeva, Edmondia rudis, Solenomorpha parallela, S. m inor i Sanguinolites tricostatus. W rejonie B w ystępują natom iast: Dictyoćlostus semireticulatus, Polidevcia sp., Posido
niella minor, K n igh tites (Retrispira) silesiacus, K . (Ret.) hibernicus i Coelo- nautilus sp.
W rejonie C (podrejon C') interesujący nas poziom zawiera m ałą ilość gatunków w porównaniu z ich ilością w w yżej w ym ienionych rejonach.
W ystępują tu skam ieniałości następujące: Lingula m ytiloides, Productus sp., Chonetes sp., Camarotoechia sp., Anthraconeilo oblongum, Nuculopsis sp., Polidevcia attenuata, Phestia sp., Posidoniella laevis, Edmondia sp., Solenomorpha minor, Sanguinolites interruptus, K n ig h tites (Retrispira) sp., Glabrocingulum sp.
W rejonach D i E dla poziom u Barbara są w spólne gatunki: Chonetes (Rugosochonetes) hardrensis, Anthraconeilo oblongum, Polidevcia atten u a
ta, Phestia acuta, Posidoniella laevis, Coleolus carbonarius, Straparollus (Euomphalus) straparolliformis, S. (Euom.) catilus, S. (Euom.) parvulus, Perigrammoceras sulcatum, Orthoceras sp., Anthracoceras sp. i Paladin mucronatus. Oprócz w yżej w ym ienionych gatunków w zespole fauny z re
jonu D występują: człony liliow ców Orbiculoidea missouriensis, Productus sp., Phestia stilla, P terinopecten (Dunbarella) rhytm icus, P. (D.) speciosus, Antalis sp., Bellerophon eoanthracophilus, Euphemites urei, Naticopsis cf.
globosa, Dolorthoceras striolatum.
Podobne zjawisko lokalnego w ystępow ania niektórych gatunków stwierdzono w rejonie E. Są to: D ictyoćlostus cf. semireticulatus, Spirifer
