EWA
POLSKA - JAPONIA - SPRAWA UZNANIA PRZEZ
Sprawa uznania za dla polskiego jed~~
z spraw polityczno-dyplomatycznych na Dalekim Wschodz1_e
v:_drugi~~
lat 30. XX w. to przede wszystkim z istnienia w ~andz_um kolonu
polskiej, a ze tego rejonu z z polski podt'.zy-
dotychczasowe dobre stosunki. Tematowi temu nieco mieJS~~
w kilku swoich pracach
1,tym razem jednak zamierzam go
i
in extensofragmenty dokumentów z archiwów zarówno
jak i polskich.
KOLONIA POLSKA W
Pierwsi Polacy pojawili w
tuprzez w drugiej XVIl w., ale ich miejsce w wieku XIX, szczególnie po powsta- niach listopadowym i styczniowym. Pod koniec XIX
w.dotarli tu wraz z ro- dzinami, dobrowolni osadnicy, technicy, robotnicy. bu-
dowana przez w latach 1897-1903 Kolej jako
przez Kolei Transsyberyjskiej . miasta na granicy Rosji
i Chin (Manzhouli z Suifenhe), a z o 500 km krótsza
i bardziej strategiczna z Czyty, Amuru do Chabarowska i wostoku, Kolej Transsyberyjska. Rosja od Chin na tej linii w 1896 r. po tzw. potrójnej interwencji, kiedy to wraz z i Niemcami Ja-
do zwrotu Liaodong Chinom. budowy kolei
• ten jest m.in. wynikiem wspólnych, z Tókyó Kokusai Dai-
gaku (Tokijski Uniwersytet prowadzonych w latach 2002 i 2003. tej m.in. Saka moto Kiyoshi, 193111e11 shotó-no Be- neshu gaikó-to sona kokusai jósei 11inshiki (Dyplomacja Benesza w 193 1 r. a sytuacja
dowa) , ,,Tókyó Kokusai Daigaku Kokusai Kankeigaku Kenkyilkai" nr 17 /2004; S hi r a i s hi Masa- aki, Senkanki Niho11 Barnto sangoku kankei-110 kósatsu na temat stosunków pa11stw
i Japonii w okresie ,,Gaiko Shiryókan Hó" nr 18/2004; Ewa Pa I as z-Rutko w ska, Manchuria in Polish-Japan ese Relations in the 1930s, ,,Rocznik Orienta- listyczny", t. LVI, z. 2/2003. Serdecznie za wsparcie Tokijskiemu Uniwersytetowi
a prof. Sakamoto Kiyoshiemu , bez którego nie ono 1 Zob.: E. Polityka Japonii wobec Polski 1918- 1941, Nozomi, War- szawa 1998, s. 124-128; E. Palasz-R u tkow s k a, Andrzej T. Romer, Historia stosunków pol- 1904-1945, Bellona, Warszawa 1996, s. 135-138; E. Pa I as z- Rutk owska Ma11churia in Polish-Japanese Relations ... ,op. cit. s. 137- 140. '
2 na temat Polaków w zob.: Archiwum Akt Nowych w Warszaw ie (dalej AAN), Ko/oma Polska w i Konsulat Generalny RP w Harbin ie; Marek Cabano~sk1, Ta1enmice Polacy w Harbinie, Muzeum Warszawa 1993; Manan Kalu s ki, Polacy w Chinach, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 200 1. s.
37-208; K1m_Yong De o n, Kolonia polska w 1897- 1949, PR OMO, Kraków 200 1; Pola- cy na Da/ek,,n Wschodzie, Harbin 1928.
ORIENTALISTYCZNY NR I - 2, 2006
4 ___ EWA _ NR I -2 w 1898 r. Harbin3, wybrany przez Adama szefa ekspedycji
z tu wielu Polaków i wkrótce Harbin stal centrum kolo-
nii polskiej w wiceprezesem Towarzystwa
Kolei Kier be di (1810-1899), autor projektu
m.in . stalowego mostu o 1500 m przez Sungari w Harbinie, naczelni- kiem budowy odcinka kolei Harbin-Manzhouli - Stefan O ff en ber g, a wielu innych Polaków stanowiska zarówno przy budowie kolei, jak i w ban- zdrowia, wojsku . polskie fabryki, gorzelnie, browar, cu- krownia, a stowarzyszenie Gospoda Polska, polska organizacje
Na XX w. kolonia 7000 Polaków. Brali
oni w do 1903 roku budowie Kolei
Changchun z Portem Artura, na co Rosja od Chin w 1898 r.
wraz z odebranego wówczas Japonii Liaodong.
fala Polaków, tym razem z wojska rosyjskiego, do pod- czas i po wojnie (1904-1905). W latach 1914-1915 pojawili tu polscy z armii austriackiej i niemieckiej, dezerterzy z armii rosyjskiej, a po 19 17 r. na skutek rewolucji i wojny domowej liczni uciekinierzy z Rosji, w tym uwolnieni po upadku caratu polityczni z Syberii. Na 1920 r. do
1500 z rozbitej przez 5. Dy-
wizji Syberyjskiej, w interwencji syberyjskiej prze-
ciw rewolucji radzieckiej5. Ich dowódca, pik Kazimierz Rum sza (1886-1970),
w Harbinie nowe których do kraju
Józef Targowski ( 1883-1952), komisarz do spraw pols ki ch na Syberii6 oraz jego misji gen. Antoni Bar a n owski (1854- 1922), naczelny dowódca wojsk polskich na Syberii. wkrótce potem Targowski pierwszym oficjalnym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej w Japonii ( 1920-192 l ), repatriacji Polaków - cywilów i wojskowych - z Komi sja Powrotowa i utworzony wówczas konsulat polski
w Harbinie , na któ rego czel e z Targowskiego
M o r g u Ie c. Jego w marc u 1922 roku Karol Pi n d or 7. Ze
na w Rosji powrót do kraju tylko na co nie
' Pol,,cy na ... , op. cit. , s. 6-15. por. : Kim Yong Deo n, op.cit., s. 46-47.
4 Polacy na .. . , op. cit. , s. 15- 78 .
5 Wiosnq 19 18 r. US A. Anglia, Francja i Japonia o wsparciu wojsko-
wych kontrrewolucyjnych na Syberii , a Korpusu który
przeciw bolszewikom. one na wschód do Kolei Transsy-
beryjskiej. W tej fonnacji 5. Dywizja Syberyjska, dowodzona przez Wale- riana ok. 15 tys. Ostatecznie pokonana w bitwie pod
przez ann i~ a znaczna jej wraz z do niewoli ; zob. m.in.: M.
Caban o w s ki , op. cit. , s. 52- 53.
6 J. Targowski do stosunków z adm. Ale-
ksandra ale na Daleki Wschód do Szanghaju dopiero na 1920 r., kiedy ten rz,4d - obalony przez bolszewików - nie
7 K . Pindor szefem do 193 1 r. Delegatury RP w Harbinie, wówc1.as ponowme w konsulat, od 1939 do prawdopodobnie 1942 r. ja- ko kl,11 M1l a 1 gene.raln y; Affhiwum Akt Nowych w Wan·za wie - p rzewod11 ik po zasohie archiH"alnym, Naczelna Dyrekcja Archiwów Warszawa 1973 , s. 73.
NR 1-2 SPRAWA UZNANIA PRZEZ --··· 5
wszystkich Polaków. Z Harbina i w latach I 922 dzieci w ramach szerszej akcji ratowania sierot i z Syberii prowa- dzonej w latach 19 I 9-1922 przez m.in. przez Bi e I kie w i cz (1877- I 936) Polski Komitet Ratunkowy we Kolejna repatriacja do Polski, 2000 Polaków, po 1924 r., kiedy to ZSRR i Chiny w Pekinie
stosunki dyplomatyczne i wszelkie umowy zawarte przez Postanowiono pracownikami Kolei
jedynie obywatele lub radzieccy.
Sytuacja Polaków w nieco pod koniec lat 20., po
niu stosunków a Chinami. 18 1929 r. podpisano traktat o przy- handlu i nawigacji, ratyfikowany I lipca 1931 r.10. dodatkowy regulo-
status prawny kolonii polskiej, m.in. polskich
obywateli. Na lat 30. w jak przypuszcza, od 3000
do 5000 Polakówtr, których liczba w kolejnych latach, co spowodowane
m.in. armii w 193 I r. tzw. incydentem
i utworzeniem rok Sytuacja ekonomiczna Polaków
i innych cudzoziemców w tym rejonie tracili na Ja-
tu teraz Natomiast ze
na obawy wobec Radzieckiego Japonia na swobodne funkcjonowanie polskich organizacji i W Harbinie polska
placówka wywiadowcza, prawdopodobnie z wywiadem
wojskowym13. Trudno konsulów RP w ale wiadomo,
do powstania konsulem Polak szkockiego pochodzenia James Doug I a s 1-',
a Aleksander Kw i a tko wski, Franciszek Za Ie ski i Jerzy Li te wski. Od momentu powstania placówka poselstwu (od 1937 r. ambasa- dzie) RP w Tokio.
Kolejna repatriacja z do Polski w 1935 r., kiedy to ZSRR, ko-
z Japonii, sprzeda! swe w Kolei W schod-
8 pomocy Czerwonego i do Polski
765 dzieci w wieku od roku do 16 lat. zob.: The is s, Dzieci syberyjskie, Uniwer- sytet Warszawski, Pedagogiczny, Warszawa 1992; M a tsumoto Teruo, Taisho 9 11e11 Shi- beria koji kyiisai hiwa (Tajemnice ratowania sierot syberyjskich w 1920), ,.Voice", nr 11/ 1983.
s. 210-220.
9 Szcz. zob.: Dobrzycki, Historia stosunków mirdzynarodowych w c:asach no- 1815- 1945, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1996, s. 485-486.
IO Maria N o w ak-K ielbikow a, Japonia i Chiny w dyplomacji Il Rzeczypospolitej , .. Dzieje Najnowsze", t. XIII, nr 1-2/1981 , s. 244.
11 M. Kalu s ki, op. cit., s. 83.
12 Poza tum.in. : Rzymsko-Katolickie Towar,ystwo
Bratnia Pomoc, Polska Rada Polityczna Dalekiego Wschodu, Polskiej . Szcz.
zob.: Polacy na ... , op. cit ., s. 54--07, 70-77. Jak podaje M. Ka Iu s ki (s. 112) w Harbinie w I 917 r.
16 organizacji, w 1919- 30, w 1922 - 19, 1927 - 14, a w latach ok. 10. Pow- tu Klub Prometeusza, m.in spotkania historii i perspektywom narodów ujarzmionych przez ZSRR.
13 Zob. Andrzej Wywiad polski na ZSRR 1921 - /939 , Wydawnictwo Bellona, Warszawska Oficyna Wydawnicza Gryf, Warszawa 1996, s. 165- 170.
14 M. op. cit, s. 93.
EWA NR 1-2 czym de facto je za oficjalne Ostatecznie po 1935 r.
w w Harbinie, 1250-1500 Polaków i ta liczba nie-
mal niezmieniona do 1949 roku 15. Po Japonii w grudniu 1941 r. do dru-
giej wojny konsul Jerzy Litewski w
i Polski Komitet o losy tam Polaków16•
on do sierpnia 1945 r., do wkroczenia armii radzieckiej. Po w Chinach przez komunistów Polacy stopniowo opuszczali - ostatni z nich wy- podobno w I 993 r. 17_
JAPONII Z
Po raz pierwszy Japonia oficjalnego do
w 1895 r. , nad Chinami , które w traktacie pokojowym na Liaodong18. Ale Rosja, szczególnie zainteresowana tym rejonem Azji, nie mogla z faktem, Japonia po trzydziestu latach od roz-
procesu modernizacji po ponad 200-letniej izolacji do zdobycia na Dalekim Wschodzie i z mocarstwami . Jak wspo-
wraz z i Niemcami do zwrotu Liaodongu Chi-
nom , a rok z nimi porozumienie budowy Kolei Wschod-
W 1899 r. Liaodongu i na Kolei
Po raz drugi Japonia do tej
w 1905 r. wojnie z która swe prawa do
Liaodong, w tym do kolei . Chiny na to i do-
da tko wo Japonii prawa do eksploatacji przez 15 lat strategicznej linii kolejowej Muk-
de n- Andong . tego terenu Towarzystwo Kolei
(Minami Manshu Tetsudo Kabushiki Kaisha), a jego
- ze tam od czasów wojny - Armia
(Kantogun), która stopniowo w 19.
Pono wnie bardziej na
lat 20. i 30. XX w. , kiedy sposobów wyprowadzenia kraju z kry-
zysu gospodarczego i niezadowolenia Podbita
mogla dogodnym rynkiem z bytu dla towarów, surowców dla
a ze na rajem dla imi-
grantów i lekarstwem na przeludnienie. planu podboju roz-
J 8 193 1 r. , kiedy Armii spowo-
do wany r/..ekomo przez wybuch na torach Ko lei
niedale ko Mukdenu, zaatakowali pobliskie koszary obarczano
15 M . K a l u s ki. op. cit. , s. 84.
16 Kim Yong D eo g, op. ci t. , s. 63-65 .
17 M . K a lu s k i. op. cit. , s. 85.
18 Szcz. zo b. E. P a t a sz - Ru 1k o w s k a, Katar,yna S 1a r ec k a, Japonia, Wydawniclwo TR IO, Warszawa 2004, s. 62-64.
19 ok. IO 1ys., a w 1933 r. 100 lys. Szcz. zob.: Shim a da Toshih iko. Ka11 1og1111, Chii6 Koronsha, Tokyo 197 1.
10 Szcz. zob. rn.in.: Ba ba Akira, Ma11s/111j ihe11 (/11cyde111 ma11d:111ski) w: Nihon gaikos/zi (Hi- s101ia japo,iskiej dyplomacji) , I. 18, Kaj ima Kenkyiijo Shuppankai, T6ky6 1973 : U s u i Kalsumi, Mans/111 ) i/zen (l11rydn11 111a11di111:,ki). Chiio Koronsha, Tokyo 1974; O ga t a Sadako, Dejiance in Ma11 c/11oia The Making of Japanese Foreign Policy 193/ - / 932 , Uni versi1y of California, Berke- ley and Los Angeles 1964: E. P a t a s z - Ru I k o w s k a, 1998, op. cit.. s. 89- 93.
NR 1-2 SPRAWA UZNANIA PRZEZ 7
która, bez-
zarówno rezydentów w tym rejonie, jak i ich mienia. ja-
nie zajmowali kolejne miasta. Kil-
ka dni sprawa konfliktu na forum Ligi Narodów.
Ale I marca 1932 r. w utworzenie które
Japonia jak najszybciej, by w ten sposób opinii
wej, jest to i tym samym Oficjalnie zrobiono to 15
Zalegalizowano wówczas w i przyznano Japo-
nii nieograniczone prawa w tym rejonie. do udzielenia sobie pomo-
cy dla utrzymania narodowego, a poza tym koniecz-
stacjonowania na terytorium takiej wojsk jaka Faktycznie jednak to rejon od Japonii i wykorzysty- wany przez jako surowców i rynek zbytu, ale jako rejon dla polityki kolonizacyjnej i baza wypadowa na Chiny lub ZSRR. We wszystkich dziedzinach
doradcy koncerny tu swoje filie,
osadnictwo w celu opanowania rolnictwa.
24 lutego 1933 r. na posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego Ligi Narodów 42 w tym Polska, za rezolucji23 , w której stwierdzo-
no, stanowi Chin, wobec czego nie
za Nie bowiem wskutek spontanicznego ruchu
i jest od Japonii, co pozostaje w z za-
Japonia swe do strefy Kolei Poludnio-
i ze zwierzchnictwem Chin nad rejonem Delegacja na której czele stal Matsuoka Yosuke (1880- 1946),
obrad i z Genewy, a 27 marca oficjalnie Japonia
z Ligi Narodów24, co formalnie w I 935 r. Japonia jednak
z handlu z w swoim czasie na
stosunku wielu Polski, do sprawy
SPRAWA UZNANIA PRZEZ
Wbrew temu, co niektórzy autorzy25 , Polska nigdy nie de
iure, ale ze na tam Polaków i by przyjazne stosunki
z do rozmów na temat oficjalnej wymiany konsularnej w drugiej lat 30. przekonani o przychylnym do nich nastawieniu Polski, czego dowody przedstawiciele RP dawali po Japonii z Ligi
21 to republika, a od marca 1934 r. cesarstwo; na czele ostatni cesar, dyna- stii Qing, Pu yi (I 906-1968). ono prowincje Heilongjiang, Jilin, Shenjing i Rehe.
Zob. m.in.: Yama mu ro Shin 'ichi, Ki mera Manshiikoku tto shiJziJ, Chii6 Koronsha, T6ky6 1993.
22 Nihon gaikiJ nenpyii narabi-ni shuyiJ bunsho (Tablice chronologiczne Japonii i g/6wn e dok11 - menty; dalej jako NGN) , red. Gaimush6 (Ministerstwo Spraw Zagranicznych), I. 2, Hara Shobo, T6ky6 1976, s. 215-223. Poza w 1934 r. - Salwador. Dominikana, Watykan, w 1937 - Wiochy, Hiszpania, Niemcy, w 1939 - i Zob.: W.
Dobrzycki, op. cit., s. 493.
23 NGN, 1. 2, s. 236-264. Przeciwna tylko Japonia, Syjam od glosowania, 12 przedstawicieli nieobecnych.
24 Ibidem, s. 268-270.
25 M. K a lu s ki, op. cit. , s. 93 .
8 EWA ___ __ _ _ __ _ NR 1 - 2 Narodów1•, próbowali do tego Polaków jak najszybciej, by tym samym
inne do z czyli z
Dlatego na 1934 roku w prasie na temat
przez stosunków z POOt.OSKI W PRASCE
z pierwszych okazji do tego tematu na lamach prasy stal wyjazd do Harbinu RP w Tokio w latach 1933-1936
( 1894- 1961 ). 27 lutego 1934 r., na kilka dni przed wyjazdem w gazecie „Osa- ka Mainichi " ,,( ... ) polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych
dzisiaj naszych przedstawicieli, Polska zdecyduje ostatecznie, czy czy nie po otrzymaniu informacji na temat obecnych
wa runków w od polskiego w Japonii. Dlatego ta polskie-
go przeds tawiciela obserwowana jest z zainteresowaniem przez dyplomatyczne"27 •
oficjalnie prasie, do Harbinu dla zaznajo- mie nia z warunkami bytu tamtejszej polskiej kolonii oraz zwiedzenia polskich szkól i organizacji spolecznych"28 , w mediach inne informa- cje. Np .. Japan Adve rtiser" 5 marca z Hsinkingu Uzna-
ni,! Mand::11kuo przez Polaków. P,vgnozy. Minister poleca/
ren k,vk Polsce. Agencja Telegraficzna Rengo w wieczornym komunikacie radiowym w wywiadzie, rzekomo przeprowadzonym przez jej przedstawiciela w Hsin-
kingu19, do do tego przez
mój który wkrótce ma Niemcy swe intencje
uznania tam w celu p. K. Knolla,
handlowego. Pols ki ma uznania tego nowego
na to to przed Niemcami . kilka dni w Harbinie, by z konsulami problemy z tym Po powrocie
memu by jak od relacji z Narodów. Bar-
dzo se rdecznie cesarstwem i nie
czasu, by na do cesarza"30. . .
Tekst te n, jak w raportach do MSZ, calkow1c1e
nie w Hs inkingu do rozmowy z dzienmka_rze_m. Na sku-
te k natychmiastowej inte rwencji poselstwa RP w Tok10 zarowno_Japonsk1 MSZ
3
laki agencja o fi cjalnie a w prasie sprostowania •
Jednak nie to mediów od podobnych w latac~
a dobrym do tego pretekstem zawarcie w I 935 roku konwencJ_1
pocztowej a tak do MSZ: ,,Wszystkie pisma
tokijskie z Warszawy, zawarta konwenCja pocztowa
26 Zob. m.in.: E . 1998, op. cit „ s. 104--126.
17 Osaka Mainichi ", 27 Il 1934, s. I. . Ak Now eh 2x 'i,o,,el M. do MSZ depesza nr 323/J/4 (30.03. 1934), Archiwum t Y w Wars,awie (da lej jako AAN). MSZ, 7038. '· 2. . . . , . . . .• h
24 Hsinking - stolica (1 932-1945). 'pozmeJ J:O C~angc ;~~ertiser"
.,n inforrnacj_i r_adi_owej agen~j i Rengo _(04
Hl
I ), w~ ,"7dJ~~
s. 6--8. ',,Japan Times", ,.Tókyo Nichm1ch1 Sh1mbun 1 „Hoch1 Sh1mbun , AA , ,
·" lhidcm. s. 3-4. 9- 14.
NR 1-2 SPRAWA UZNANIA PRZEZ POLSJS!j_
__ 2
a na skutek inicjatywy »Nichinichi« z 24
bm. podaje enuncjacje Ministerstwa Spraw Zagranicznych( .. . ). Gaimusbo, które Jeszcze me oficjalnego raportu w tej sprawie z Warszawy od 11 0 [Nobu":1t (1885-1960), w RP (1933- 1937); E.P.-R.], za rzecz
wobec komunikacji pocztowej Sowietami i Polska
zgodzila na zainaugurowania komunikacji
obu krajami. jest jednak, czy zawarcie pocztowego ist- a nowoutworzonym stanowi uznanie de fa cto nowopowstalego
przez Stosownie do zwyczajów zdaje prze-
opinia, tego rodzaju nie za uznanie danego PRZYGOTOWANIA DO ROZMÓW
jednak polskie MSZ los Polaków w od
1936 r. nad tym, jak formalnie ten problem33• Zda-
wano sobie z konsultacji z z Polska konty-
przyjazne stosunki, a która Wicedyrek-
tor Departamentu Polityczno-Ekonomicznego, Tadeusz (1895-?), tak do konsula A. Kwiatkowskiego w w Harbinie: na szereg swych poprzednich instrukcji MSZ prosi Pana Konsula o dalsze systematyczne rozwijanie
swych stosunków z lokalnymi MSZ poleca P.
Konsulowi, aby do rozwoju jak najbardziej przyjaznych
stosunków z czynnikami na tym terenie. tu i bez-
które by rzucanie cienia jakiejkol- wiek z naszej strony. Minister prosi o kontynuowanie swej dotych- czasowej sprawozdawczej i o w niej szczególnego nacisku na dalszy rozwój sytuacji Japonii w oraz ewentualne utrudnienia jakie jej stwarza na tym terenie sowiecka"34•
po wizycie w kwiemiu w Warszawie wówczas po Europie Ohashiego Chuichiego (1893-1975) , przedsta-
wiciela MSZ, do sierpnia szefa Spraw Zagranicznych
a wiceministra spraw zagranicznych Japonii . Podczas spotkania
z dyrektorem w którym w Warszawie lto Nobu-
mi, wobec zamiaru wycofania Japonii z eksterytorialnych
w sierpniu 1937 r., wysunie w stosunkach ze
wszystkimi i zgodzi na dalsze istnienie konsulatów tylko tych które mu prawo otwarcia konsulatów u siebie35 . ze
jedynie konsulat honorowy . Potwierdzeniem tego dokumenty w archiwach 28 1937 roku szef sztabu Ar-
32 M. do MSZ, depesza nr 329b/J/16 (26 IV 1935), AAN . MSZ, 7054, s. 3: Zob.
konsul F. Zaleski w Harbinie do MSZ, depesza nr 329-b/55 (20 IX 1935), ibidem, s. 5- 7 (ortografia oryginalna).
33 zob. dokumenty AAN. MSZ, 6238, s. 4-290, por. dokumenty w: AAN . MSZ , 1778, s. 30-38.
34 Wicedyrektor T. do konsula RP w Harbinie, A. Kwiatkowskiego. depesza nr P.lll.49/Mn/2/36 (11 Xll 1936), AAN, MSZ, 6237. s. 15- 16.
35 Wicedyrektor T. Notatka z rozmo"y z ltO i wiceminis1rem spruw zagrcJ- 11icznych p. Óhashim, (IV 1937), AAN, MSZ . 6238. s. 54.
IO EWA ____ NR I - 2
mii Tojo Hideki (1884---1948) swych zwierzch-
ników w Tokio: .,W trakcie rozmów polskiego MSZ z wicemini- strem Ohashim, który w tym celu uda/ do Europy, polski nie obiekcji co do otwarcia konsulatu w Polsce i ustalono, ro na podstawie wymia-
ny not. nie w czasie konsulatu w Polsce.
mianuje konsula honorowego ( ... )"36.
Podobna informacja znajduje w Archiwum Dyplomatycznym MSZ (Gaimushó Gaikó Shiryókan) w aktach dotyczfcych Polski w zespole dokumentów Placówki zagraniczne w i Chinach (Zaimanshi kakkoku kokon kankei zak- ken: M. I .5.0. 1.-17) . 26 ambasador Japonii w w Jatach 1936-- 1939. Ued a Kenkichi (1875-1962) o tym do ministra spraw za- granicznych Hi roty Kókiego (1878- 1948)37. problem konsulatu polskiego w Harbinie podobnie jak sprawa otwarcia konsulatu generalnego Wioch w Mukdenie, na podstawie wymiany not.
Po wizycie Óhashiego na polecenie ministra spraw zagranicznych Józefa Bee ka ( 1894---1944) Tadeusz Romer (1894---1978), - od 1937 do nika 1941 r. ambasador - RP w Tokio, ustalil38, przedstawiciele nie wy- suwali kwestii normalizacji prawnego konsulatów wobec innych
prawdopodobnie na stworzenie precedensu z
sprawa delikatna, ze na oficjalny slosunek Polski do
w 1933 r. przez w Ligi Na-
rodów, Romer z dyrektorem Departamentu Europy i Azji (Óakyoku), Togo Shigenorim ( 1882- 1950). Poprosi! go „o bon offices w celu wyszuka-
nia ( ... ) takiej formy tych które mego
"39• Dalej Romer lak streszcza! ,, I. Sprawa zniesienia eksterytorial-
w nie tak w razie nie w sierpniu.
mego [Togo; E.P.-R.J o 10, by nas nie zaskoczono niczym. 2. Skomunikuje z ( ... ) celem skonkrelyzowania dal- szych rozmó w ze klóre ze swej strony rozumie jako przygolowanie
czys10 dziedzin form alnego uznania
N EGOCJACJE
Na listopada 1937 r. Romer w MSZ na razie dyskrel-
ne roz mowy na 1ema1 unormowania statusu konsularnego Polaków w
o czym zwierzchnikó w w Warszawie: ,,( ... ) posiadam zapewnie-
nie, wo bec nie nam inowacje nawet po I grudnia
w z Japonii z Na1omias1
a i Niemcy formalnie w czasie i wiem poufnie,
36 Depesza tajna nr I 984 (28 X 1937), Senshibu Historii Wojen) w Boei Kenkyiijo (lnR1y1u1 Sil Samoobrony) w Tokio (BK). Miw , Dainikki (Tajne. Dzienniki), 1937. I. 6: Gaika (Po- lityJ..a :a,:ranic:na).
17 Ambasador Ueda do ministra Hiroty. depesza nr 986 (26 X 1937), Gaimushó Gaikó Shi- ryokan (dalej jako GGS). M. 1.5.0.1.-17. akta nr 2.
38 Mini;rcr Beck do po~elstwa w Tokio. depesza P III/49/4 (3 1 V I 937), AAN, MSZ. 6238, s. 58- 59 ora, Romer do MSZ. lisi szyfrowy nr 8/P Ili (6 VII 1937), s. 62.
:w T. Romer do MSZ. ibidem. s. 62.
NR i - 2 SPR~ WA UZNANIA PRZEZ ____ 11
ambasador belgijski IO bm. do swego z wnioskiem o kroków w kienmku, ma dane by po I grudnia tylko te
które dopuszczone przez do go-
spodarczej w Chinach gdzie Belgia ma interesy"4-0.
23 listopada Romer o kolejnej poufnej rozmowie w MSZ, podczas której ponownie, Niemcy, Wiochy i Hiszpania wkrótce
oczekuje zatem, te mocarstwa, które gest przy- Japonii, nie pozbawiony dla nich samych, nie z nim do czasu, gdy stanie automatycznie i politycznie
Wiem poufnie, ambasador belgijski apelowa! ponownie do swego o inicjatywy zrewidowania zbiorowej decyzji kroku o nieuznaniu
W tym stanie moje dotychczasowe rokowania na platformie
uznania zatem przez nas, z
ewentualnie do z belgijskim, dyskretnej konsultacji w Londynie i w w sprawie rewizji zbiorowego stanowiska
nasz krok w braku dalszych konsularnego status quo w po I grudnia. ( ... ) "41.
27 listopada minister Beck do Tokio instrukcje dalszego w kwestii tam: ,,1. Wobec fiaska konferencji bruksel- skiej i procedury genewskiej w sprawie wydaje nieprawdopo- dobne, aby w tym momencie zmiana stanowiska Ligi w sprawie nieuznania
2. W tym stanie rzeczy, na nasze interesy konsulamo-gos-
podarcze w jedynie wydaje sprawy przez
exequatur dla nowego konsula i przyznanie zasady
Przez krok tego rodzaju powinien rozumiany jako uznanie de iure, a wobec Ligi Narodów nasz krok jako w z par. VI raportu Komitetu Doradczego z 14 VI I 933 r. ,
który stwierdza, do Ligi Narodów kon-
sulów w
Pana Ambasadora o negocjacji mi na tym,
nasz akt nie z uznaniem przez Wiochy i Niemcy, a zatem,
40 T. Romer do MSZ, list nr 14 GMS 3469, 4 XI 1937, ibidem, s. 63 . 41 T. Romer do MSZ, list nr 34, GMS 3439 (23 XI 1937), ibidem. s. 66.
42 Uznanie (instn,kcja do Tokio). depesza P lll 82/tjn (27 XI 1937), ibidem, s. 65.
43 Mowa tu o interwencji Ligi Narodów w kolejny konflikt
Japonii na Chiny w lipcu 1937 r. Do 1938 r. Japonia miasta i linie kole- jowe w Chinach. Liga nie jednak konkretnych decyzji i stosunków z która od 1933 r. nie jej W XI 1937 r. w Brukseli spotkali przed- stawiciele 19 którzy jedynie i postanowili, Chiny i Japonia sa- me konflikt. Nie sankcji ekonomicznych, na co Chiny . Potem proponowano sankcje indywidualne, czemu przeciwna m.in. Polska (oficjalnie Romer 10 4 X 1938); zob.: Dia,;11sz i teki Jmw Szembeka (1 935- 1945).
red. The Polish Institute and Sikorski Museum. London 1972. I. 4. s. 29 1. 296.
g ___ _
EWA NR I - 2 o ile przed nimi ( ... ). jest zapewnienie sobie zawarcia umowy handlowej zNa grudnia Romer po rozmowach w MSZ Japonii
wyrazi na uznanie konsulatu RP w Harbinie przez pod warun- kiem przyznania prawa do konsulatu honorowego w Polsce44• to wymiany poufnych not ambasadorami obu krajów w Tokio. No- ry te zredagowane na wzór not wymienionych 30 XI i I XII 1936 r. po- ambasadorami Wioch i w Tokio w sprawie ustalenia konsulatu w Mukdenie. Romer wówczas tekst tych not do ewentualnego wy- korzystania w Ustalono, rokowania w celu ustalenia konkretnego ich
projektu w MSZ, a przed podpisaniem przekazane
do aprobaty RP i W swym raporcie ambasador o roz-
mo wie z 22 listopada z ministrem który o rewizji stanowiska
mocarstw Romer jest to i tylko
Liga zrozumie rozmów Polski z w sprawie konsu-
lató w ze na Polaków w jednak, w tym sa-
mym czasie rozmowy na temat uznania z Wiochami, Niemcami
i Polska zaliczona do ,,kompanii
skiej ". swemu zwierzchnikowi w Warszawie, by w not
Japonii jako ,,Dbam o to dlatego, w w razie zlej woli ze strony w stosowaniu lub interpretowaniu warunków porozumienia
z nami pozwoli to nam zawsze do który
z w stosunkac h z nami z natury ogólnopo-
litycznej"46.
Pierwszy proje kt trzech not ambasador Romer w MSZ 6 stycznia 1938 r.47. Po latach tak to wspomina!: ,,( ... ) do rozmów natury konsularnej
a To z jednej strony naszymi sto-
sunkami z z drug iej strony faktem , w konsulat
w Harbinie. gd zie ( ... ) kolonia polska, (. .. ) cala grupa ( ... ) Polaków, przeby-
w których sytuacja pod prawnym i pod
stosunkó w oparta tylko na dobrej wolr, ale me na zadn~ch pakt ac h i zawsze , w pe wnym stopniu od komunktury.
o to, aby m óc zgodnie z to znaczy bez uzna-
wani a forma lnego rodzaju poroz umienie konsularne, które po- o bu ty m krajom, to znaczy i Polsce pewnego ro- d zaju stosunki de Jacro i stosunki konsularne. ( .. .) W z tym I ~a
pods tawie któ re z Warszaw y ( .. . ) rokowanrn
ko nsu larne ( .. . )"48 .
44 T. Romer do ministra spraw zagranicznych 79/M/I (2 Xll I 937). ibidem, s. 78-86 oraz s. 87-88.
45 formalnie Mandi ukuo 29 XI 1937 (i wkrótce porem z Ligi), Hi- szpania 2 Xll I 937. Niemcy 30 IV I 936. co byto uznanien de facro.
~6 T. Romer do ministra spraw zagranicznych 79/M/ I. AAN, MSZ 6238„ s. 85-86.
47 T. Romer do MSZ, depesza nr I GMS 136 (7 I 1938), ibidem, s. 89.
48 E. A.T. R o m er, op. cit. , s. 136.
NR 1-2 SPRAWA UZNANIA PRZEZ POLSK~ - - _ 13
W proponowanej przez pierwszej nocie przewidywano praw- nego konsulatu RP w Harbinie poprzez exequarur ze strony z jedno- RP na w razie ustanowienia konsulatu w Warsza- wie. W drugiej zapowiedziano konsula i planowano exequatur dla Jerzego Litewskiego. Trzecia nota dominie konsularnym RP oraz oby- watelom polskim w „na zasadzie teoretycznej naj- uprzywilejowania w wyszczególnionych dziedzinach praw i kompetencji
z oraz ( ... ) wzajemne traktowanie stosunków gos-
podarczych do czasu, gdy zawarcie umowy handlowej"49 _
18 lutego minister Beck na trzech not i ich
Romerowi w ramach instruk-
cji50. Uzna! konsultacje z i Londynem
niepotrzebne komplikacje, i obie strony poufnie poinformowane dopiero po negocjacji.
Negocjacje nad not w Tokio przez ponad pól roku, o czym
Romer systematycznie i bardzo swych zwierzchników
w Warszawie, od nich dalsze wskazówki". 29 ,,Rokowania
z do uzgodnienia not A, B, C.
Wobec uzgodnienia noty D w sprawie koncesjonariuszy taj-
ny rozmowy do podpisania z not, który:
I. trzy noty jako jawne, ale ich od
polski niniejsze porozumienie za pierwszy krok na drodze ogólnej norma- lizacji stosunków z
II. zamierza je formalnie, skoro tylko na to stosunki;
III. ambasadora jego rozpatrzy najstaranniej we
czasie i w granicach ustaw wszystkie skargi pol- skie ( ... ) i w najprzychylniej prawa i interesy obywateli polskich;
IV. moje Polski podobnie ustosunkuje do obywateli którzy mogliby w w Polsce"52.
Definitywne porozumienie 14 1938 r.53 •
O przebiegu negocjacji Ambasada w Tokio
Departament Azji Wschodniej (Toakyoku) MSZ54 . Rozmowy na ten temat podejmo- wali w Warszawie, czego dowodem dokumenty w Archiwum Dyplomatycznym MSZ. Japonia otwarcia konsulatów z oficjalnym uznaniem przez RP, bowiem dobrze, Polsce
na przyznaniu tam klauzuli uprzywilejowania. Ambasador 49 T. Romer do MSZ, depesza nr I, op.cit., s. 89.
50 J. Beck do misji polskiej w Tokio, Rokowania konsularne w Ma11diuk1w, P. Ul. 3/tjn (1 8 Xll 1938), ibidem, s. 90-9 I.
5! Zob. dokumenty AAN, MSZ 6238 , s. 94-228.
52 T. Romer do MSZ, nr 42 GMS 3257 (29 IX 1938). ibidem, s. 218.
53 T. Romer do MSZ, nr 47 GMS 3573 (14 X 1938), ibidem, s. 227.
54 Zob. np.: Manshlikoku Porandokokukan ry6jika11 setchi sogo sho11in-11i kansuru kosho keika (Przebieg negocjacji mifdzy Mandfokuo a na temat wspóln ej zgody dot. unvo17enia kons11•
larów), nr I (8 IV 1938), 32 strony, GGS , M .1.5.0./ - 17.
14 E_WA PALA_SZ-RJ,!TKO~KA - ~ -R l_- 2 w Warszawie w latach 1937- 1941. S a ko Shilicbi ( 1887-1949), na
rozmowy z jes1 ponowne rozpatrzenie sprawy
przez ale po problemu Etiopii56, a sprawa oficjalnego
uznania przez nie jest tak i zapew-
Sako" . Polska oficjalne stos unki z gdy tylko trafi ku te- mu dogodna okazja. Wspomniany ambasador Japonii w Ueda Kenkichi w de peszy do ministra spraw zagranicznych U g akie go Kazushige ( I 868- 1956) pisat58• strona polska z tekstem dokumentu oficjalnego
uznania przez ale w obawie przed opinii
wej n ie chwilowo w Japonii i nie tego oficjalnie.
Informacje na temat negocjacji w
pras ie dopiero I 938 roku . W maju w „The Japan Times and Mail" pisa- no: .. Polski poprzez Japonii w Warszawie informacje,
do tego, by Polsce uprzywilejowania
i do us tano wienia pol skich ko ns ularnych w punktach Wiadomo od pewnego czasu, polskie okazji by w fom,afne relacje z fakt, nawet Wielka Brytania i Fran- cja niemal gotowe do uznania aneksji Etiopii i to, uznanie przez mo- carstwa jest teraz tylko c zasu, w Warszawie do zwrócenia do w kwestii negocjacji z Hsinkingiem. Mówi
w To ki o i Warszawi e wymienili na ten temat ( ... ) . I uznanie prze z stanie faktem "59.
tego samego dnia Agencja Domei (Domei Tsiishin), pod- zadowolenie z faktu, polski zamierza formalnie
co przekazano Japonii za ambasadora Sako w Warszawie"".
3 s ie rpnia na pie rwszej stronie „The Japan Times and Mail" kilka infor- macj i na te n te mat. Korespondent Agencji Domei w Wa rszawie 31 lipca. po
oficjalny ch negocjacji ambasad o rami Polsk _,
i w Tokio, w których bierLe mimster Ugakr, uwaza tz
w krótce o ficjalne uzn anie to o czym
I s ie rpnia przedstawi ciel tej samej agencj i w S zanghaju. Chiny ze to Po lska powinna uka rana lub z Lig i Narodó w61.
55 Ambasador Sako do ministra Hiroty. depesza tajna nr I 18 (4 V 1938) i nr 124 (6 V 1938), ibidem.
56 Wiochy do E1iopii (Abisynii). kt óra do nich
od lar 80. XIX w . i Somalii . W pai dziern iku 1935 r. Wiochy Etio- a wkrótce 1x>tem Liga Narodów je za agresora i wobec nich sankcje ekono- miczne (m.in. embargo na eksport broni). które rok zniesione.
aneksj i. w 1936 r. (poza US A i ZS RR). ro jedna z porai;ck Ligi. za zniesieniem sankcji minister Beck, który w tej sprawie 26 VI
1936 do Rady Ligi, Japonia mogla na poparcie
:,Irony pob,kiej dla :,prawy w Lidze.
~7 Ambasador Saka do ministra Konoc. depesza nr 336 (4 X 1938), GGS. M .J.5.0.J- 17.
'' Amba, ador Ucda do ministra Ugakiego, depesza nr 669 (2 1 IX 1938). ibidem.
,;,i War.wu to Sl'ek Fomwl Relations •i·ith Hsi11ki111:. w: ,,The Japan Times and Mail ... 7 V 1938.
~- J. ,a ,.Hsinking Mail Repor1s".
60 ,.The Japan Ti me, and Mai r·. ibidem.
61 Poli,\lz A1o,·,, 10 Ren.>gnize Hsinking Upsets Ha11kou. w: .. The Japan Times and Mail .. (3 VIII 1938). '· I.
NR 1 - 2
_ _s__l'RA_w~ !,!ZNANIA ~~~1'2_LS~§__ _ __ _ _ _
O obawach Chin w swym dzienniku 9 czerwca wiceminister spraw zagra- nicznych Jan Szembek (1881-1945) po wizycie Su n Tzhouweia:
mi, zaniepokojony o rzekomym zamiarze polskiego uznania
( ... ) Uznanie przez ciosem dla sto-
sunków ( ... ). Minister Beck mu przed Rady
Ligi. a nie ma analogii. Mimo ro jednak
minister Komarnicki [Tytus (1896--1967), delegat polski przy Lidze Narodów w Ja- tach 1934-1939; E.P.-R.J. tak w rozmowach swoich z delegatem p. Wellington Koo, jak i w swoich wypowiedziach w Radzie
postowi, tak na temat konfliktu daleko-wschodniego, jak i na te- mat innych aktualnych problemów politycznych najrozmaitsze co jest
( ... ) chodzi o to polski nie
decyzji w tej sprawie (n' a pas p,;s de decision
a
ce sujet). w kraju tym po- siadamy konsulat, i marny tam zainteresowania gospodarcze••62_Ostatecznie 19 paidziernika 1938 r. w Ambasadzie w Tokio do wymiany not ambasadorem Polski, Tadeuszem Romerem, a ambasadorem Y u a nem Zhenduo63• ze stron po trzy noty, podpisano
poufny rozmów.
Pierwsza z not zgody obu stron na otwarcie konsulatów. W noty A przekazanej przez RP w Tokio czytamy m.in.: ,,W z naszy- mi niedawnymi rozmowami na ten temat mam zaszczyt Waszej Ekscelencji,
polski do unormowania prawnego konsulatu polskiego w Harbi- nie, zanim nie ostateczne uregulowanie tej sprawy w drodze umowy
obu i z uwagi na na stanowisku kierownika te-
konsulatu, sobie cesarski exequatur dla nowego konsu-
la, jak w dla nowego
Dalej zapewnienie, polski udzieli exequatur dla konsula gdy taki konsulat zostanie otwarty.
W swojej nocie A ambasador Yuan noty polskiej i
tych samych na zawarte w niej
W nocie B Romer prosit o poinformowanie o mianowaniu nowe- go konsula Jerzego Litewskiego, który I kwietnia i zamierza Ieraz
do Hsinkingu w celu okazania listów uzyskania oraz exequaruf>'>. Ambasador na to w swojej nocie B67 •
62 Dian"usz i teki, op.cit, t. 4, s. 178- 179.
63 Tekst not i poufnego AAN, MSZ 6238, s. 270-280, ich s. 281-290.
W prasie komunikat, Polska i w Tokio
o fonnalnych stosunków dyplomatycznych", zob.: Poland. Man•
chukuo to Estab/ish Relations, w: ,,The Japan Times and Mail", (20 X 1938), s. I.
64 Ambasada RP w Tokio. nota A, AAN, MSZ 6238 , s. 28 1.
65 Ambasada w Tokio, nota A, ibidem. s. 282.
66 Ambasada RP w Tokio. nota B, ibidem, s. 283.
67 Ambasada w Tokio, nota B, ibidem. s. 284.
J?~
!6
____ EWAPALASZ-RUTKOWSKA NR 1-2Noty C bardziej i klauzuli uprzywile-
jowania dla konsularnych i obywateli oraz gospodarczej68 . W poufnym protokole ustalono, noty nie poufne ich
w stosownym, ustalonym przez obie strony, czasie. to dopiero 7 grudnia 1938 r. , w Warszawie i Hsinkingu69 • Poza tym ambasador
jego kraju rozpatrzy dotychczasowe skargi tam oby- wate li po lskich. Natomiast ambasador Romer wymiana not stanowi p ierwszy krok na drodze do normalizacji stosunków, formalne
i ostateczne uznanie Doda! polski jest pomóc
w uregulowaniu stosunków z innymi
nadal Polska ostatecznie uzna nato-
mi as t p o lskie
a nie formalne uznanie
jednak wymiany konsularnej ze na bezpie-
Polaków w Na podczas spotkania 3 listopada ze wspo- mnianym Chin w Warszawie wiceminister S zembek ,,( ... ) uznanie
de iure nie natomiast nie oczu na rze-
na terenie, która zmusza nas do
wprowadzanych przez samo W posiadamy obywateli
po lskich oraz interesy gos podarcze, m.in . w postaci koncesji. Dla zabezpie-
czenia tego polskiego sta nu posiadania w z
tego ten stabiliz uje konsulatu polskiego
w Harbinie . który istnieje tam od roku I 920. Nie exequatur
konsul R.P. nie powierzonych mu
Po tem kwes tia i praktycz nie z polityki zagranicznej RP. d la której stal proble m stosunków z Nie mcami. Po wybuchu w ojny w Europie Po lska i Japonia nadal oficjalne stosunki , ambasa-
dor Sako wraz z polskim i innymi placówkami dyplomatycz-
nymi. a praw dopodobnie na 1940 roku, do Tokio i nie zos-
a kredy to w any przy p olskim na Do 1941 r.
na to mi ast po lska ambasada w Tokio, m imo naciskó w Niemiec na Japonii
jej chy ba ostatnim aktem
z a udie ncj a 27 czerwca 1940 r. a mbasadora Romera u cesarza Pu yi (1906- 1968), wów czas w Tokio.Warto
k il ka frag me ntó w z dokumentu (bez adresata), w którym Romer zaró wno jak i proces podejmowania d ecyzj i zaproszem_a, wska- jak trudn ym proble me m dyplo m atycznym wó wczas dla Po lski spra wa
68 Ibidem. s. 285-290.
69 Por. : ,.Monitor Polski'" nr 280 (7 Xfl 1938), s. 2; Poland, Manchou Place Relations on Lega/
Footin,:. E.\chanfie of Three Notes Provides fo r Recognition of Consuls. Texrs Made Public.
w: .. The Japan Times and Mail" (8 XII 1938), s. I i „Kurier Polski " (10 XII 1938), s. 2.
70 Dimius: , reki, op.cit.. t. 4, s. 338.
71 E. 1998, op.cit., s. 155- 158 .
NR I - 2 SPRAWA UZNANIA PRZEZ _Q
„Dyrektor p. T. Suzuki ( ... ) mi poufnie,
z okazji kilkudniowego pobytu w Tokio, pod koniec czerwca r.b. cesarza
który prLybywa tu z dla winszowania 2600 rocznicy dynastii zaproszony na do niego, podobnie jak przedstawiciele innych które ( .. . ) 14 czerwca w do konsula Litew- skiego w Harbinie zaproszenie to jestem zdecydowany w zro- zumieniu, fakt ten na tamtejszym odcinku, aczkolwiek
my§l pod tym naszych sojuszników jest mi zasadni-
czo
Dnia 8 czerwca mego angielskiego [Robert L. Craigie, amba- sador w Tokio w latach 1937-1941 ; E.P.-R.J i( ... ) go o zaproszeniu
( ... ). nie mam zwrócenia do mego o instrukcje
w tej sprawie i zamierLam na z zaproszenia w interesie obywa- teli polskich w którym na skutek zabiegów niemieckich grozi opieka konsularna na miejscu naszej( ... ). przedtem jeszcze do ja- Ministerstwa Spraw Zagranicznych o czy audiencja u cesarza
indywidualna, czy zbiorowa, w tym ostatnim wypadku nie z niej w towarzystwie Niemców.
19 czerwca dyrektora Suzukiego, który ( ... )
przewidziano w przyjmowaniu przez cesarza dyplomatów ob- cych i zaniechano planowanego uprzednio wspólnego po audiencji. Au-
diencje w na dyplomatycznej , a na
pierwszym miejscu ambasador RP, potem niemiecki, i charge d'affaires wioski, delegat apostolski i konsul generalny San Salwa- doru. ( ... )
20 czerwca odwiedzilem ponownie ambasadora angielskiego ( ... ). na tym, Cra.igie [do E.P.-R.] nie ograniczy do dania konkretnych wskazówek na ten temat korespondentom angielskim, ja o to samo ambasa- dora [Joseph Clark Grew, w Tokio w latach 1932-1941 ; E.P.-R.].
zatem tego ostatniego 26 czerwca rano. ( .. . ) do przekona-
nia, w obecnych warunkach jest by prasa
zagraniczna przesadne znaczenie polityczne mojej audiencji u cesarza a komentowanie z góry tego faktu wobec dziennikarzy obcych w Tokio
niepotrzebnie tylko ich zainteresowania. Ambasador Grew ograniczy zatem wobec swych rodaków do sprostownia wersji ( ... ). To samo polece- nie szefowi mego biura prasowego p. Aleksandrowi Piskorowi. ( ... )
We czwartek 27 czerwca o godz. 3 popoi., ubrany w surdut na zapro-
szenie w Akasaka Detached tokijskiej rezydencji Po
galowymi schodami na I powitany prze z szambelanów którzy wprowadzili mnie do salonu poczekalni, gdzie delegata Apostolskiego ( ... ) i konsula generalnego San Salwadoru ( ... ). Inni dyplomaci oczeki- wali wraz z Niemcami i Wiochami w oddzielnym salonie. ( ... )
Zaproszono mnie pierwszego( ... ). Przy do salonu stal dyrektor pro-
na lewo od ambasador w Tokio
72 tradycyjnej historiografii nieprzerwanej dynastii cesarskiej Japonii 660 r. pne., kiedy to pierwszym cesarzem Jimmu, praprawnuk bogini Amaterasu.
18 •
NR_f-2
wraz ze swymi (.- }. ~arz,( ... ) ~f()dku salonu., maj~ za
800ll
ustawio114 w szeregu ,wi~ dygnitarzy wojskowychi
fi !ilundw'ach.Sam ubrany w inundur wojskowy z dwoma gwiazdami odm~ bez w~gi.
Wzrostu trzymaj~y dobtte, r o ~ wy1poctow111C1go ( ... ).
Gdy
sit
do niego, po anonsowany gromkimpnez jednego z szambelanów, z
wokla
mii po Thunacz ( .. . ) to ~wiadczenie
na ~zyk angielski w sposób zaledwie
dla
mnie, jako przez cesa- rza( ... ). powoli i dobitnie po angielsku, licZI\C z tym, cesarz ro-zumie ten ~zyk. ( ... ) Cesarz moim / .. ./,
mi i kilka uprzejmych pod adresem mego kraju i mojej
osoby. Cesarz mi oa po czym
trzykrotny przepisowy. ( ... )
go w za ambasadora niemieckiego pn. E.[ugena] Otta [w latach 1938-1943;
E.P.-R.J w mundurze partyjnym( ... ). Audieocje innych dyplomatów nie od mojej . ( ... )"73.
Sprawa oficjalnego uznania przez oatatecznie nurto-
Japonia do wojny prze9iwko Stanom
Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii, która jej problemy i sojusznik.iem Niemiec, które w podpisanym 27 1940 r.
pakcie trzech jej prawo do tworzenia nowego w Wielkiej Azji Wschodniej, na ich w Europie i ostatecznie 4 patdziernika 194 l r. zer- oficjalne stosunki dyplomatyczne z 8 grudnia 1941 r.
zbrojne w Azji i na Pacyfiku, Japonia oficjalnie do drugiej wojny w przeciwnym do Polski obozie. 11 grudnia Polska, tak jak Wiel- ka Brytania i Stany Zjednoczone, Japonii
73 zob.: Audiencja u Cesarza w Tokio w czwartek 27 czerwca 1940 r.
(tajne), bez adresata, w: Tadeusz Romer, Diplomatic Activities 1913-1975, t. 2, pt.: Japan 1937- 1940, Public Archives of Canada, Ottava (mikrofilm); por.: E. A.T.
R o mer, op. cit. , s. 137-138.
74 Zob.: ,,Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej" nr 8 (20 XII 1941), Londyn w: Rzeczpos- polita Polska czasu wojny. "Dziennik Ustaw" i "Monitor Polski", 1939-1945, Warszawa 1995, s. 62, por.: ,,(>saka Mainichi Shimbun" 14 XII 1941 , s. l.