Sprawozdanie z konferencji "Fakty i mity" : otwarcie społecznej dyskusji o sytuacji młodych niepełnosprawnych ruchowo osób

Mirosław Piskozub

Sprawozdanie z konferencji "Fakty i

mity" : otwarcie społecznej dyskusji o

sytuacji młodych niepełnosprawnych

ruchowo osób

Studia Psychologica nr 7, 403-405

S

P

R

A

W

О

Z

D

A

N

I

A

SP R A W O Z D A N IE Z K O N F E R E N C JI

F A K T Y I M I T Y -

O T W A R C IE S P O ŁE C Z N E J D Y S K U S JI O S Y T U A C JI M ŁO D YC H

N IE P E ŁN O S P R A W N Y C H RUCH O W O OSÓB

' W dn iu 11 g ru d n ia w Wyższej Szkole Psychologii Społecznej w W arszawie odbyła się konferencja zatytułow ana Fakty i mity. Z agadnienia poruszane na konferencji m iały na celu przedstaw ienie ak­ tualnych faktów dotyczących sytuacji osób niepełnospraw nych ruchow o, a także zakw estionow anie m itów i stereotypów funkcjonujących w społeczeństw ie na tem at tej grupy osób.

K onferencja odbyła się w ram ach realizacji program u MISARN. Skrót ten oznacza: M łodzi In te ­ lektualnie Spraw ni Ale Ruchowo N iepełnospraw ni. P rogram obejm uje m łodych ludzi w w ieku 18-24 lata, z niepełnospraw nością ruchow ą, którzy mieszkają na terenie W arszaw y i okolic. P rogram skie­ row any jest także do ro d zin i opiekunów tych osób. Realizowany jest przez g rupę organizacji tw o­ rzących P artnerstw o „Rozwój U m iejętności Życiowych M ISARN ”, przy udziale środków E uropej­ skiego Funduszu Społecznego (EFS) w ram ach Inicjatyw y W spólnotow ej EQUAL. Jest to program na rzecz w yrów nyw ania szans, niw elow ania nierów ności, elim inow ania w szelkich przejawów dys­ krym inacji na ry n k u pracy, realizow any w krajach U nii Europejskiej.

N a p o czątk u konferencji przedstaw iciele organizacji w chodzących w skład P artn erstw a zap re­ zentow ali zadania, k tó ry m i się zajm ują. Przez d ziałan ia na płaszczyźnie psychologicznej, e d u k a­ cyjnej, szkoleniow ej i in sty tu cjo n aln ej starają się w spierać ak ty w n e w łączanie się osób n ie p e łn o ­ spraw nych w n u rt codziennego życia, edukacji i p racy zawodowej. W skład P artn erstw a MISARN wchodzą:

- Przedstaw icielstw o P rogram u N arodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) - Stowarzyszenie C en tru m Inform acji Społecznej

- In sty tu t Rozwoju Służb Społecznych - Z akład E lektroniki Profesjonalnej ASM

- Polskie Towarzystwo C horób N erw ow o-M ięśniow ych

- Biuro ds. O sób N iepełnospraw nych U niw ersytetu W arszawskiego.

A ntonina K asprzak, d o k to ran tk a Polskiej A kadem ii Nauk, zaprezentow ała k ró tk ą historię tego, jak na przestrzeni wieków zm ieniało się spojrzenie na osoby niepełnospraw ne. N iektóre z tych sp o ­ sobów spostrzegania spotykane są jeszcze dzisiaj w postaci różnych m itów i stereotypów . W myśl modelu religijnego, k tó ry w yw odzi się ze średniow iecza, niepełnospraw ność może być k arą Bożą lub skutkiem działania sił dem onicznych. W religiach W schodu niepełnospraw ność w yjaśnia się przez pojęcie złej karmy. W m odelu religijnym osoba chora czy niepełnospraw na uw ażana m oże być także za cierpiącego C hrystusa. W m odelu m edycznym , w yw odzącym się z myśli oświeceniowej, niep eł­ nospraw ność rozpatryw ana jest w kategoriach norm alności i n ienorm alności. N atom iast w spółcześ­ nie tw orzy się m odel praw, w któ ry m problem atyka społeczno-praw na dom inuje w rozum ieniu zja­ wiska niepełnospraw ności: Z porów nań m iędzykulturow ych w ypływ a wniosek, że pojęcie niep eł­ nospraw ności wiąże się z pojęciem osoby. N a przykład w śród plem ion In d ian Lakota oraz u M aory­

sów nie m a pojęcia niepełnospraw ności, poniew aż rozum ieją oni osobę ludzką w kategoriach spiry­ tualistycznych, To prow adzi do konkluzji, że o godności i w artości człowieka stanow i jego d ucho­ wość, rozum iana jako przestrzeń rozw oju osobowego.

Prof. Jerzy Bralczyk nie m ógł przybyć na konferencję, więc jego w ystąpienie zarejestrow ano wcześniej na filmie i odtw orzono. W tym wywiadzie, zatytułow anym Jak m ówić i nie m ówić o nie­

pełnosprawności, poruszono zagadnienie języka, k tó ry m opisujem y to zjawisko. W iele term inów

psychologicznych lub medycznych w użyciu pow szechnym nabrało negatyw nego zabarw ienia em o­ cjonalnego i dlatego dzisiaj odchodzim y od nich. Na przykład niegdyś pełnopraw ne pojęcia: „im be­ cyl”, „kaleka”, „inw alida”, zostają dzisiaj zastąpione tak im i określeniam i jak „niepełnospraw ność intelektualna” i „niepełnospraw ność ruchow a”. Nie m ów im y także „spraw ni inaczej”, bo to prow a­ dzi do ironicznych skojarzeń z tak im i pojęciam i ja k „kochający inaczej” czy „uczciwi inaczej”. Z da­ niem profesora, nie chodzi o popraw ność polityczną w tw orzeniu pojęć, ale o popraw ność społecz­ ną. Terminy, k tó ry m i określam y różne zjawiska, pow inny być adekw atne do rzeczyw istości, a jed­ nocześnie nie pow inny w yw oływ ać jakichś negatyw nych konotacji. Język jest czynnikiem , k tó ry ma w pływ na kształtow anie spostrzegania społecznego osób niepełnospraw nych, a ty m sam ym na p ro ­ ces m odelow ania postaw wobec tego zjawiska.

D om inika Słomińska, psycholog z W ydziału Psychologii U niw ersytetu Warszawskiego, a także psychoterapeutka, zaprezentowała temat: Dom, rodzina i dorosłość - sytuacja rodziny w okresie wcho­

dzenia osoby niepełnosprawnej w dorosłość. W swojej pracy stosuje podejście systemowe, ukierunkow u­

jące oddziaływ ania psychologiczne nie tylko na osobę niepełnospraw ną, ale także na rodziców i śro­ dowisko. Rodzice dziecka, które przychodzi na świat z jakąś niepełnospraw nością, m uszą przejść pro ­ ces żałoby, podobnie jak dzieje się to w sposób naturalny po utracie osoby znaczącej. Jest to konieczne, jeśli chodzi o akceptację dziecka niepełnosprawnego. Zadaniem psychologa jest pom oc w przejściu wszystkich etapów tej żałoby: „pogrzeb w ym arzonego dziecka” (pożegnanie oczekiwań, które miało spełnić narodzone dziecko), przeżycie żalu, gniew u, poczucia winy, depresja i dojście do wypracowa­ nia strategii pogodzenia się z nową sytuacją. Bardzo ważne jest właściwe przepracow anie poczucia winy, poniew aż na tym etapie wiele m ałżeństw rozpada się, nie um iejąc poradzić sobie z tym kryzy­ sem. Z adaniem pom ocy psychologicznej jest także tzw. odcinanie pępowiny, czyli dążenie do jak naj­ większego usam odzielnienia osoby niepełnosprawnej, aby m ogła stanowić o sobie samej. M iędzy in ­ nym i kwestie funkcjonow ania psychoseksualnego są w ażnym czynnikiem w procesie budow ania do­ brej jakości życia osób niepełnosprawnych. W ypow iedź prelegentki obala także m it roszczeniowości rodzin z dzieckiem niepełnospraw nym . To jest ich pełne prawo, a obowiązek stru k tu r społecznych, aby osoba niepełnospraw na m ogła funkcjonować tak, jak osoby w pełni sprawne.

W śród prelegentów nie m ogło zabraknąć osób niepełnospraw nych, które z perspektyw y swojej pracy naśw ietliły zagadnienia p o ruszane na konferencji. Paweł W dówik, kierow nik Biura ds. Osób N iepełnospraw nych U niw ersytetu W arszawskiego, przedstaw ił kw estię przechodzenia osób niepeł­ nospraw nych ze szkoły średniej na studia akadem ickie. A gata Sapała, doradca zaw odowy z C entrum U sług Doradczych, m ów iła o doradztw ie zaw odow ym dla osób niepełnospraw nych. Projekt MI- SARN prom uje rozw iązania dotyczące um iejętności: obyw atelskich, ułatw iających dostęp do edu­ kacji, dbania o własne zdrow ie oraz um iejętności rozw iązyw ania konkretnych problem ów życio­ wych. A nita Bodzan, k o n su ltan t Projektu MISARN, poruszyła kw estię tego, jak w ygląda aktualnie ry n ek pracy. Jednym z zadań tego projektu jest w ypracow anie system u przeciw działania dyskrym i­ nacji osób niepełnospraw nych ruchow o w życiu społecznym i na ry n k u pracy.

N astępnie d r Irena Z inserling z W ydziału Psychologii U niw ersytetu W arszawskiego zaprezento­ w ała funkcjonujące od października tego roku na tym że w ydziale Podyplom owe Studia dla D orad­ ców Planow ania K ariery Osób N iepełnospraw nych.

Rafał Skrzypczyk, wiceprezes Fundacji A ktyw nej Rehabilitacji, p odjął tem at aktyw ności ru c h o ­ wej osób niepełnospraw nych. Sport pozw ala osobom niepełnospraw nym w zm acniać zarów no ciało jak i sferę psychiczną. Przez różnego rodzaju aktyw ność dokonuje się rehabilitacją fizyczna osoby niepełnospraw nej, a jednocześnie zaspokajana jest p otrzeba sam orealizacji i rozwoju. U praw ianie sportów ekstrem alnych przez osoby niepełnospraw ne jest w pew nym sensie k o m unikatem skiero­ w anym do społeczeństw a, że osoba niepełnospraw na jest w olna i sam a decyduje o tym , co jest dla niej dobre i czy chce narażać swoje życie.

Agata Szczepłek ze Stow arzyszenia Przyjaciół Integracji zaprezentow ała tem at: Po co łam ać ste­

reotypy? - o tym ja k skutecznie zm ieniać rzeczywistość. O to przykłady stereotypów nadal obecnych

w św iadom ości społecznej: niepełnospraw ni są nieszczęśliwi; należy ich wyręczać (z tego w ynika nadopiekuńczość niektórych rodziców); są skazani na pom oc innych; są ciężarem dla swoich bli­ skich; nie są zdolni do podejm ow ania sam odzielnych decyzji; nie są w p ełn i w ydajnym i pracow ni­ kam i; psują w izerunek firm y i odpychają klientów ; pow in n i siedzieć w dom u; nie są zdolni do p e ł­ nienia jakichkolw iek ról społecznych; po w in n i funkcjonow ać tylko w środow isku „podobnych” do siebie; nie pow in n i w stępow ać w zw iązku m ałżeńskie i m ieć dzieci (niektórzy uw ażają osoby spraw ­ ne w chodzące w zw iązek z osobą niepełnospraw ną za dew iantów ); nie pow in n i lub nie podejm ują współżycia seksualnego; m ają inne potrzeby niż ludzie w p ełn i spraw ni; są sam otni; nie potrafią się bawić; cechuje ich postaw a roszczeniow a, zgorzknienie i złośliwość; są niebezpieczni; n iep ełn o ­ spraw ności ruchowej zawsze tow arzyszy niepełnospraw ność intelektualna. To wiele mitów, przez pryzm at których wielu ludzi spostrzega osoby niepełnospraw ne. Stowarzyszenie prow adzi k am p a­ nię społeczną, k tó ra zm usza do odpow iedzi na p y tan ia staw iane przez osoby niepełnospraw ne: D la­ czego traktujesz nas inaczej? Czy jesteśm y inni?

Z adaniem Projektu MISARN jest także organizow anie w arsztatów , które m ają na celu pom oc w przełam an iu poczucia bezradności, zm ianę stereotypów oraz przezw yciężenie poczucia o g ran i­ czenia w śród m łodych niepełnospraw nych i ich opiekunów.