, LEŚNE PARKI MIEJSKIE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM, ICH WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ KRAJOBRAZU MIEJSKIEGO I EKOLOGIĘ MIAST

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2001 z. 478: 541-548

, LEŚNE PARKI MIEJSKIE

W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM, ICH WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ KRAJOBRAZU MIEJSKIEGO I EKOLOGIĘ MIAST

Piotr Tadeusz Stypiński

Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Wstęp

Dendroflora parków powiązanych fizjograficznie z miastami ciągle jest obiektem badań. Wynika to z jej wiełorakiej funkcji dla ekologii miast. Przede wszystkim powoduje ograniczenie szkodliwych czynników abiotycznych (pyłów, gazów, hałasu, radioaktywności). Poza tym jest miejscem do rekreacji i regenera- cji sił dla mieszkańców miast. Badania tych obiektów zwielokrotniono po powo- łaniu w 1972 roku Komisji Ekologii Miast przy Komitecie Ekołogii Polskiej Aka- demii Nauk [SZCZEPANOWSKA (red.) 1984]. Autor niniejszego opracowanie również uczestniczył w tych badaniach [STYPIŃSKi 1978, 1995]. Jednak leśne parki miejskie w województwie warmińsko-mazurskim dotychczas nie doczekały się komplekso- wego opracowania.

Celem badań było poznanie składu dendroflory poszczególnych parków, jej siedlisk oraz zbadanie ich wykorzystania dła celów rekreacyjnych w poszczegól- nych miastach.

Materiał i metody

Do niniejszej pracy wykorzystano wyniki badań własnych przeprowadzonych w latach 1998-2000. Ponadto materiały źródłowe z urzędu miasta w Bartoszy- cach, Elblągu, Lidzbarku Warmińskim, Mrągowie i Olsztynku oraz Dyrekcji Lasu Miejskiego w Olsztynie jak również z Leśnictwa Lasu Komunalnego „Bażantaria”

w Elblągu.

Podczas analizy dendrofłory wyłoniono taksony krajowe i obce (introduko- wane). Zbadano również udział gatunków lasotwórczych charakterystycznych dla lasów Warmii i Mazur [POLAKOWSKI 1971].

Nomenkłaturę taksonów podano wg KRUSSMANA [1977] oraz SENETY i DOLA- TOWSKIEGO [2000]. Nomenklaturę siedlisk podano wg PROŃCZUKA i PRAŁATA [1971].

Przydatność taksonów do poszczególnych stref klimatycznych w Polsce wg BOJAR-

CZUKA i in. [1980].

542 P.T. Stypiński

Wyniki i dyskusja

Leśne parki miejskie w woj. warmińsko-mazurskim pod względem liczbo- wym stanowią zaledwie 7,23% wszystkich parków miejskich (83) województwa, natomiast ich powierzchnia wynosi ponad 83% powierzchni ogólnej parków (181,18 ha — zestawienie własne autora) w 28 miastach.

Leśne parki w 6 miastach województwa warmińsko-mazurskiego znajdują się na obszarze polodowcowym, na ukształtowanie ich terenu miała wpływ dzia- łalność lodowca skandynawskiego [KONDRACKI 1972]. Fizjografia i hipsometria parków jest specyficzna, widać to na terenie leśnego parku w Olsztynie. Przy przepływających przez park rzekach Łynie i Wadąg występują jary o spadku dochodzącym 30, a różnice poziomów wahają się od 90 do 170 metrów. Podob- ne zróżnicowanie poziomów można obserwować w parku „Bażantarnia” w Elblą- gu. Istnieją tu wzniesienia (dochodzące do 150 m n.p.m.), zaś park stanowi pięk- ną oprawę miasta. Przez cztery parki przepływają rzeki, zaś dwa graniczą z jezio- rami (jez. Długim w Olsztynie, park J. Słowackiego w Mrągowie z jez. Czos, Juno i Czarnym), łączna linia brzegowa tych akwenów wynosi 52 km. Rosną tu fito- melioracyjne gatunki drzewiaste (m.in. Alnus glutinosa (L.) Gaerth. olsza czarna).

Tutejsze parki różnią się wielkością powierzchni, która wynosi od 25 ha — park w Olsztynku do 1054,71 ha w Olsztynie (tab. 1). Park w Bartoszycach o powierzchni 57,76 ha ma piękne położenie po obu stronach koryta rzeki Łyny (fot. 1). Poza fizjografią i wielkością powierzchni, parki te różnią się także składem dendroflo- ry. Stwierdzono w nich występowanie 107 taksonów drzew i krzewów. Taksony te mają różne pochodzenie, aż 52 taksony są pochodzenia obcego Aesculus hippo- castanum L. (kasztanowiec pospolity — kasztanowiec biały) — 1695 i Fraxinus pen- sylvanica MARSH. (jesion pensylwański — 348 os.). Z, krajowych (55 taksonów) naj- większą liczbę osobników wykazują: Carpinus betulus L. (grab pospolity — 60300 os.), Quercus robur L. (dąb szypułkowy — 56132), Picea abies Karst (Świerk pos- polity — 40300) oraz Tilia cordata MitL. (lipa drobnolistna — 2311). Są to jedno- cześnie gatunki lasotwórcze na Warmii i Mazurach [POLAKOWSKI 1971]. Do rzadko spotykanych należy Taxus baccata L. (cis pospolity — 10 osobników, gat. chronio- ny). Osobniki wymienionych taksonów rosną na 13 siedliskach. Siedliska lasowe zajmują 1169 ha, zaś borowe 260 ha.

Cechy charakterystyczne analizowanych parków

Leśny park w Bartoszycach, zw. Uroczysko „Bartoszyce”.

Powierzchnia parku jest równomiernie pokryta dendroflorą, która rośnie bez ingerencji człowieka. Dominującymi gatunkami są: Ulmus glabra Huds. (wiąz górski — 633 osobniki), Acer platanoides L. (klon zwyczajny — 269 os.), Fagus syl- vatica L. (buk zwyczajny — 126 os.) i Tilia cordata MiuL. (lipa drobnolistna — 111 os.). Poza tym rosną tu osobniki 44 taksonów introdukowanych. Z. drzew najli- czniej reprezentowany jest Aesculus hyppocastanus L. (kasztanowiec zwyczajny — 1605 os.), z krzewów Symphoricarpos albus (L.) BLAKE (Śnieguliczka biała — 3379 os.) — gatunek ekspansywny.

543 W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃNSKO-MAZŻURSKIM ...

LEŚNE PARKI MIEJSKIE д

-J3U$O| EIUUDZISIMOJ

T 21991. *T EISQEL

P-T. Stypiński

544

a

A

R

>

5 mA) BARTOSZYCE

\

\,

SA

)

3

J Г

м

(

, felis

|

t | A

potowe

i

|

pd

f j

gael” „ad

<

>

te ert

и

A

M Ę

т

3 дм

‚ Е i 1

Z

—Śzło OLĘZTYNĘK

iP an

| se

att gegen

т |

Margate

ns

, |

en!

SA

|

em

Ta

k

|

zy

jp Me

, 4

bn.

7

}

ых }

;*

a vr

| |

park bey г.

+

uate

KEIUNĘ - Waźiiejszó

woj

| |

—— granica

miasża

KGK

. :

ESA mą

8

Rys. 1. Rozmieszczenie leśnych parków miejskich w miastach woj.

warmińsko-mazurskiego Distribution of urban forest parks in the towns of Warmia and Mazury province Fig.

1.

545 SKO-MAZURSKIM ...

OJEWODZTWIE WARMIN: =

LEŚNE PARKI MIEJSKIE W W

yseokzsojreg

m ogorysferu nyjed o8au$o] дор А98О

"TI oloyd т 304

546 P.T. Stypiński

Park „„Bażantarnia” w Elblągu

Stwierdzono tu 36 taksonów. Z, krajowych dominują Ulmus glabra (wiąz górski — 633 os.), Acer platanoides (klon zwyczajny — 269 os.) Alnus incana MOENCH. (olsza szara — 127 os.), Fagus sylvatica (buk zwyczajny — 126 os.) oraz Tilia cordata (lipa drobnolistna — 111 os.). Z obcych Thuja accidentalis L. 'Fasti- giata' tuja zachodnia wąskostożkowata — odmiana uprawna (55 os.), Abies conco- lor LiNDL. ex-HILDEBR. (jodła jednobarwna — 25 os.)

Park leśny w Lidzbarku Warmińskim

Najliczniej reprezentowane są następujące taksony: z krajowych Betula pen- dula (brzoza brodawkowata — 768 os.), Quercus robur (dąb szypułkowy — 678 os.) i Tilia cordata (lipa drobnolistna — 597 os.). Z obcych: Aesculus hyppocastanus (kasztanowiec biały — 90 os.) i Thuja accidentalis (tuja zachodnia — 97 os.).

Leśny park im. J. Słowackiego w Mrągowie

Przedzielony jest szosą Mrągowo-Kętrzyn na dwie części. Stwierdzono w nim 38 taksonów drzew i krzewów. Taksony krajowe (30) najliczniej reprezento- wane są przez Carpinus betulus L. (grab posopolity — 30000 os.), Quercus robur (dąb bezszypułkowy — 28000 os.), Pinus sylverstris L. (sosna pospolita — 2000 os.).

Z obcych (8 taksonów) Thuja accidentalis (tuja zachodnia — 50 os.), Acer negundo

L. (klon jesionolistny — 30). i

Leśny park w Olsztynie, inaczej Las Miejski Olsztyna

Zlokalizowany jest w obrębie lobu Łyny. Dominuje tu las mieszany świeży [STYPIŃSKI 1995]. Prowadzona jest w nim przebudowa drzewostanu. Usuwa się nieprzydatny dla rekreacji świerk pospolity Picea abies, a wprowadza się modrzew europejski Larix decidua Mitu. i daglezję zieloną Pseudotsuga mensiensii (MIRB.) FRANCO. Dominującymi gatunkami są: Pinus sylvestris (sosna zwyczajna — 86,60%

udziału), Fagus sylvatica (buk zwyczajny — 6,0%), Quercus robur (dąb szypułkowy

— 4,89%) oraz Picea abies (świerk pospolity — 3,89%)!.

Miejski Park w Olsztynku zlokalizowany jest w zachodniej części miasta, zajmuje siedliska lasowe, gdzie dominuje Carpinus betulus (grab pospolity — 30000 os.), Quercus robur (dąb szypułkowy — 28000 os.), Betula pendula (brzoza brodawkowata — 10000 os.). Park wymaga pielęgnacji. Zabezpieczone są tu groby z okresu I i II wojny światowej.

Około 96% taksonów występujących w tutejszych parkach jest dobrze przy- stosowana do warunków III strefy klimatycznej w której znajduje się obszar woj.

warmińsko-mazurskiego [BOJARCZUK i in. 1980].

Wszystkie wymienione parki stanowią zaplecze rekreacyjne dla mieszkań- ców miast. Na 1 mieszkańca przypada od 24,81 m? powierzchni leśnego parku w Bartoszycach do 61,84 m? w Olsztynie (tab. 1). Norma wynosi 25-50 m?. Poza tym

1 Udział dominujących gatunków podano w procentach ze względu na dużą powierzchnię parku.

LEŚNE PARKI MIEJSKIE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM .. 547

na ich terenie istnieje duża i mała architektura, pola biwakowe, szlaki turystyczne i ścieżki dydaktyczne.

Podziękowanie

Wykonanie niniejszej pracy było możliwe dzięki wsparciu finansowemu przez prof. zw. dr hab. E. Biesiadkę — kierownika Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska UWM w Olsztynie i Dyrekcję Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Olsztynie. Składam serdeczne podziękowanie Wszystkim Osobom z w/w instytucji oraz moim Magistrantom.

Literatura

BOJARCZUK T., BUGAŁA W., CHYLARECKI H. 1980. Zrejonizowany dobór drzew i krze- wów do uprawy w Polsce. Arboretum Kornickie. Rocz. XXV: 229-375.

KONDRACKI J. 1972. Polska północno-wschodnia. PWN Warszawa: 202 ss.

KRUSSMANN G. 1977. Handbuch der Laubgehólze. Verlag P. Parey, Berlin-Hamburg 1: 486 ss, 2: 466 ss, 3: 496 ss.

POLAKOWSKI B. 1971. Świat roślinny Warmii i Mazur. Olsztyn „Pojezierze”: 248 ss.

PROŃCZUK J., PRAŁAT H. 1971. Przewodnik do ćwiczeń z ekologii roślin. PWN War- szawa: 172 ss.

SENETA W., DOLATOWSKI J. 2000. Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN: 559 ss.

STYPIŃSKI P. 1978. Zagrożenie zieleni wysokiej miasta Olsztyna. Zesz. Nauk. AR Olsztyn, Roln. 24: 115-122.

STYPIŃSKI P. 1995. Dendroflora Olsztyna i jej środowisko ekologiczne. Rocznik Den- drologiczny Vol. 43: 79-92.

SZCZEPANOWSKA H.B. (red.) 1984. Wpływ zieleni na kształtowanie środowiska miej- skiego. PWN Warszawa: 272 ss.

Słowa kluczowe: _ parki miejskie, miasta, krajobraz, dendroflora, ekologia Streszczenie

Leśne parki miejskie w woj. warmińsko-mazurskim zlokalizowane są na terenie polodowcowym, znacznie zróżnicowanym hipsometrycznie. Występują na skraju 6 miast (rys. 1). Ich powierzchnia (1539,53 ha) stanowi 83% powierzchni 83 parków w 28 miastach województwa warmińsko-mazurskiego. Fizjograficznie są powiązane z 4 rzekami (fot. 1) i 4 jeziorami, linia brzegowa tych akwenów na terenie parków wynosi ponad 52 km.

Dendroflora parków reprezentuje 13 typów siedlisk. Dominują wśród nich siedliska lasowe (1169 ha) i borowe (260 ha). Najliczniejsze w osobniki są gatun- ki lasotwórcze charakterystyczne dla lasów Warmii i Mazur: Pinus sylvestris L., Picea abies (L.) KARST, Carpinus betulus L., Betula pendula ROTH., Quercus

548 P.T. Stypiński

robur L. oraz Tilia cordata MuL. Gatunki introdukowane liczą 52 taksony.

Analizowane parki wyposażone są w małą i dużą architekturę, pola biwako- we, Ścieżki. Wszystkie te elementy są przystosowane do rekreacji mieszkańców miast.

URBAN FOREST PARKS IN THE PROVINCE OF WARMIA AND MAZURY, THEIR INFLUENCE

ON THE FORMATION OF TOWN LANDSCAPE AND TOWN ECOLOGY

Piotr Tadeusz Stypiński

Department of Ecology and Environmental Protection, University of Warmia and Mazury, Olsztyn Key words: urban parks, towns, landscape, dendroflora, ecology

Summary

Urban forest parks in the province of Warmia and Mazury are located in a postglacial area characterized by a considerable hypsometric variation. They are located on the outskirts of 6 towns (Fig. 1). Their area (1539.53 ha) constitutes 83% of the parks in 28 towns of the province. Physiographically they are con- nected with 4 rivers (Photo 1) and 4 lakes; the shoreline of these water areas within the parks amounts to over 52 km. The dendroflora of the parks represents 13 habitat types. Among them, leafy forests (1169 ha) and coniferous forests (260 ha) predominate. The forest-formative species characteristic for the Warmia and Mazury forests have the highest numbers of specimens: Pinus sylvestris L., Picea abies (L.) Karst, Carpinus betulus L., Betula pendula RotTH., Quercus robur L. and Tilia cordata Mil. Introduced species amount to 52 taxa. The parks under study are equipped with small and big architecture, camp sites, paths. All these facili- ties are adapted to recreation of the town-dwellers.

Dr hab. Piotr T. Stypiński, prof. UWM Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Żołnierska 14

10-561 OLSZTYN

e-mail: spt@matman.uwm.edu.pl