Biblijne podstawy duchowości rodziny w adhortacji apostolskiej "Familliaris consortio"

Leonard Pawlak

Biblijne podstawy duchowości

rodziny w adhortacji apostolskiej

"Familliaris consortio"

Studia nad Rodziną 6/1 (10), 43-55

2002

S tu d ia n a d R o d z in ą U K S W 2002 R . 6 n r 1(10)

ks. L eo n ard PAWLAK

B IB LIJN E PODSTAWY DUCH O W O ŚCI RODZINY W ADHORTACJI A PO STO LSK IEJ FAM ILIA R IS CONSORTIO W spółczesna rodzina chrześcijańska podlega głębokim przem ianom (por. FC, 1) zachodzącym tak w niej samej, jak i na polu społecznym, a tak­ że w ram ach życia kościelnego. Zwłaszcza przem iany dokonujące się w m entalności, zachodzące na płaszczyźnie „rodzinnej, społecznej i ko­ ścielnej” (FC, 51), dom agają się uwagi, aby rodzina mogła zachować w arto­ ści, jakim i ją obdarzył w swoim zamyśle sam Stwórca. R odzina więc, według A dhortacji apostolskiej Familiaris consortio, musi na nowo uświadomić so­ bie, „kim je st” w Bożym planie oraz „co m oże i pow inna czynić”, czyli jaka jest jej misja w Kościele iw świecie (FC, 17). „Przyszłość ludzkości bowiem - stwierdza Papież Jan Paweł II w A dhortacji - idzie poprzez rodzinę. Jest zatem rzeczą nieodzow ną i naglącą, aby każdy człowiek dobrej woli zaan­ gażował się w sprawę ratow ania i popierania wartości i potrzeb rodziny” (FC, 86). Postulat uwypuklenia duchowości rodziny, jako fundam entu owych wartości, uzasadnia podjęcie tego zagadnienia w kontekście Biblii, jako właściwego źródła dociekań1.

Rodzina, będąc pierwszą i żywotną kom órką społeczności świeckiej i ko­ ścielnej (por. FC, 42; DA, l i d ) , pow inna być nie tylko przedm iotem troski tych społeczności, ale również aktywnym w nich podm iotem , otwartym na posłannictw o Kościoła i potrzeby św iata2. Nie tylko zatem należy pytać, co te społeczności m ają robić dla rodziny, ale także trzeba stawiać pytanie: co rodzina pow inna czynić w tych społecznościach3.

A dhortacja Familiaris consortio ujm uje to zagadnienie, stawiając przed rodziną potrójne zadanie (FC, 17). A zatem najpierw spojrzymy na po d sta­ wy biblijne duchowości rodziny będącej kom unią osób w jej strukturze we­ w nętrznej i w jej służbie życiu (1). R odzina jest pierwszą kom órką społecz­ ności świeckiej i dlatego dom aga się dostrzeżenia swej duchowej roli na tej

' Por. bp S. Stefanek, Z am ysł Boży i jeg o w ypełnienie, A K 1984, R . 7 6 ,1 .102, z. 449, s. 23. 2 Por. G. e G . C am panini, Fam iglia, w: N uovo D izio n ario di S piritualita, red. S. D e F lo res e T. G offi, M ilano 19997, s. 625.

5 Por. G . N ardin, P ro g e tto di p asto rale eon la fam iglia, w: La fam iglia nella Bibbia, red. V. L iberi, M ilano 1983, s. 242.

płaszczyźnie (2). Z tego zaś względu, że jest cząstką społeczności Kościoła, każe także przyjrzeć się swemu duchow em u wkładowi w cały L ud Boży N o­ wego Przym ierza (3).

1. Duchowość rodziny jako komunii osób

Człowiek, stworzony przez Boga jako istota cielesno-duchowa, jest p o ­ wołany do istnienia z miłości, a zarazem i do miłości (FC, 11). Tak więc na miłości i kom unii osób opiera się według Papieża duchowość rodziny. Ta bi­ blijna praw da stanowi fundam ent każdej duchowości chrześcijańskiej4, a w szczególny sposób duchowości rodzinnej5, która - z woli Stwórcy - ma być przepełniona m iłością dzięki kom unii osób6, jaką pow inna być rodzina. Prawda ta sięga pradziejów biblijnych (R dz 1-2). To Stwórca, pow ołując do istnienia rodzinę, wezwał jej protagonistów do bycia „dla” drugiego w ko­ munii osób. Przez tę zaś zjednoczoną miłość, będącą darem Boga, rodzina urzeczywistnia - względem siebie - Boży zamysł7. U kazuje to au to r na­ tchniony w obrazie obdarow yw ania się „pierwszych rodziców”, dzięki cze­ mu z miłości pow staje ich rodzina. R odząc potom stw o stają się zarazem o d ­ powiedzialnymi w spółpracow nikam i w stwórczym planie Bożym (por. HV, 1). Czynią zaś to z polecenia Stwórcy, by w swoim integralnym (FC, 11) zjednoczeniu (R dz 2,24), otw arciu na płodność, przyjmować z radością owoc swojej miłości (R dz 4,1). Tak oto między Bogiem a rodzicam i docho­ dzi do trójosobow ego dialogu. N a jego zaś duchowe ujęcie zdaje się wska­ zywać fakt, że odrzucenie go (R dz 3 ,ln .) zagroża pełnem u doświadczeniu miłości rodzinnej. Stąd czytamy w A dhortacji: „Ta całkowitość [... ] n asta­ wiona na zrodzenie istoty ludzkiej, przewyższa swą naturą p orządek czysto biologiczny, nabiera w całej pełni w artości osobowych, a dla jej harm onij­ nego w zrostu konieczny jest trwały i zgodny wkład obojga rodziców ” (n. 11). Oni to, przez ten swój w kład należąc do Boga, służą M u w swojej ro ­ dzinie poprzez służbę życiu, podejm ow aną we wzajemnej kom unii osób. W yraża się to we wspólnym dążeniu ku Bogu żywemu, dzięki w spólnem u podtrzymywaniu się w codzienności m ocą pełnej miłości.

C hoć raczej pośrednio, to je d n a k kom unia osób w rodzinie m a też swo­ je oparcie u proroków . R ów nież i oni, jak kiedyś patriarchow ie (por. R dz 18,1-33; 32,25-33; Wj 3,7-22; 4,1-26), prow adzili z Bogiem dialog (por. Iz 6,8-13; Jr 1,4-10; Ez 2,1-10) o spraw ach rodzin izraelskich, do czego n a ­

11 Por. F. Ruiz, S p iritu alita di oggi e di do m an i, RVS 1972, n r 2.6, s. 294. 5 Por. G . e G . C a m p a n in i, Fam iglia, art. cyt., s. 623.

6 Por. bp K. M ajdański, Z a d a n ia rodziny chrześcijańskiej, A K 1984, R . 76, t. 102, z. 449, s. 15-16.

[3] BIBLIJNE PODSTAWY DUCHOWOŚCI RODZINY W ADHORTACJI 4 5

w iązuje A dhortacja Familiaris consortio (n. 12). Tak było u p ro ro k a Oze- asza, który bądź w form ie alegorii, bądź jak o rzeczywistość swego życia ukazuje sytuację swej rodziny8. C hoć jest to obraz relacji zachodzącej m iędzy Bogiem a Jego ludem , to je d n a k o ddaje on sytuację, jaka m oże zdarzyć się w rodzinie. E w entualna zaś napraw a wszystkiego w inna się rozpocząć od dialogu, dzięki którem u pow rót do pierw otnego stanu jest możliwy. Po swoich perypetiach żona O zeasza powie: „Pójdę i w rócę do m ego m ęża pierwszego, bo wówczas lepiej mi było niż te ra z ” (O z 2,9). M ąż zaś, m ając nadzieję, że tak się stanie, oświadcza: „W owym dniu za­ w rę z nią przym ierze [...]. I poślubię ją znowu na w ieki” (O z 2,20-21). N a­ w et więc niew ierność nie niszczy ślubow anej w ierności, albow iem w ier­ ność je st w yrazem m iłości, a źródłem tej je st sam Bóg, zawsze skłonny do dialogu z człowiekiem (por. FC , 12). D ialog ten przejaw ia się rów nież w rodzinie p ro ro k a Izajasza, by pod ać jeszcze tylko to je d n o uzasadnie­ nie. I tu taj Bóg posługuje się obrazem rodziny, by naśw ietlić dram atyczną sytuację Izraela. O symbolice tego obrazu pisze sam prorok: „O to ja i dzieci m oje, k tó re mi dal Pan, stanowim y wieszcze znaki w Iz ra e lu ” (Iz 8,18). Tak to przez rodzinę, będącą kom unią osób z B ogiem („E m m anu- e l”), a dzięki tem u i m iędzy członkam i rodziny, jest przekazyw ana zbaw­ cza wola Boga wobec ludzkiej rodziny.

D ialog w rodzinie jest podstaw ą do zażegnywania konfliktów, które czę­ sto jej towarzyszą, w rodzinie bowiem jej członkowie najczęściej natrafiają na różnice zdań. Tylko zaś w szczerym dialogu, który potrafi przyjąć drugie­ go takim , jakim jest, dzięki w zajem nem u przebaczeniu jest się zdolnym do odtw orzenia relacji międzyosobowych9. W rodzinnej kom unii osób każdy jest bowiem jednostką obdarzoną przez Stwórcę własnym „ja”, ale je d n o ­ cześnie wszyscy są zobowiązani do budow ania w spólnego „my”. Rodzina m usi um ieć we właściwych proporcjach zachować swoją prywatność, a za­ razem pozostaw ać otw artą na społeczność, k tórą stanowi wraz z innymi ro ­ dzinami, tak by nie zam knąć się jakby w niedostępnej twierdzy, co m oże się przerodzić naw et w niszczące sam ouw ielbienie1“. W ydaje się, że początki rodzinnej destrukcji sięgają tego właśnie m om entu: braku dyspozycyjności do przebaczenia, które wszystko ożywia na nowo. Rodzinny dialog dom aga się bowiem aktywnej współpracy wszystkich członków, zawsze w duchu w zajem nego zrozum ienia i miłości.

s Por. H . Sim ian-Y ofre, L a fam iglia, segno di D io n ella p rofezia, w: L a fam iglia n ella Bib- bia, red . V. L iberti, R o m a 1989, s. 126.

9 Por. J. Tarnowski, Człow ieczeństw o, dialo g i kom unia, A K 1984, R. 76, t. 102, z. 449, s. 49-51.

M iłością jest przeniknięta starotestam entalna literatura mądrościowa, w której już sam o m ałżeństwo uw ażane jest za dobro sam o w sobie11. Nawet pełny dram atycznych akcentów obraz rodziny biblijnego H ioba mieści się w tej konwencji. C hoć bowiem rodzina ta zostaje poddana bardzo ostrej próbie życia, przeciw której buntuje się jej m atka, to przecież kończy się to doświadczenie zwycięstwem. Ojciec tej rodziny wyraża, m ogące pochodzić jedynie z głębi wiary, przekonanie: „Pan dał, Pan zabrał. N iech imię Pań­ skie będzie błogosław ione” (H i 4,21). D obrze się dzieje, kiedy ten, który w pewien sposób jest architektem swojej rodziny12, opiera ją na fundam en­ cie duchowym, zakotwiczonym w Bogu, źródle mocy i miłości. Owocem tej Bosko-ludzkiej miłości i współpracy w rodzinie nazywa psalm ista dzieci, które uważa (por. Iz 8,18) za d ar Pana (Ps 127,3). To przekonanie o współ­ pracy rodziców z Bogiem zdaje się wskazywać na aspekt duchowości stano­ wiącej podstaw ę takiego spojrzenia na rodzinę. Jest to zarazem delikatne zw rócenie uwagi na to, że ludzkie wysiłki bez Bożego błogosław ieństw a13 nie zaowocują taką rodziną, która odpow iadałaby zamysłowi Stwórcy, 0 czym przypom ina Familiaris consortio (n. 11). To błogosławieństwo Boga 1 Jego ojcowska miłość odczuw alna jest najbardziej, kiedy cała rodzina gro­ m adzi się wokół eucharystycznego stołu, aby uczestniczyć w uczcie Syna w D uchu Świętym. Wówczas też rodzina staje się - przez analogię14 - odbi­ ciem kom unii O sób Trójcy Przenajświętszej, w której w ew nętrzne relacje w zajem nie przenika pełnia miłości osobow ej15. Istotą tej kom unii jest wy­ m iana miłości oraz daw anie siebie i przyjmowanie daru. Te trzy procesy za­ chodzą także i w rodzinie. R odzina więc, jako w spólnota miłości i życia, ma swe źródło w Trójjedynym B ogu16. To rodzina jest również Jego obrazem poprzez tylko sobie właściwą odrębną duchowość. Tu zatem tkwi najgłęb­ szy fundam ent, na którym jedynie m oże się opierać autentyczna ducho­ wość rodzinna. O bejm uje ona wszystkie wew nętrzne relacje m iędzyosobo­ we, jakie zachodzą w rodzinie, wiążąc ze sobą rodziców i dzieci. Rodzina zatem jest przede wszystkim dialogiem i kom unią międzyosobową. O sta­ teczne w ypełnienie tego znajduje rodzina w Jezusie Chrystusie, jak to p o d ­

" Por. S. D. K ożul, E voluzione d ella d o ttrin a circa l’essenza del m atrim o n io dal C. I. C. al V aticano II, V icenza 1980, s. 66.

12 Por. A. C. M oro, A p p u n ti sulla sp iritu alitä fam iliäre, art. cyt., s. 18.

13 Por. M. C im osa, D u e cantici della feco n d ita fam iliäre (Sal 127 e 128), w: L a fam iglia nel- la Bibbia, red. V. L iberti. R om a 1989, s. 138-139.

13 Por. J. G rześkow iak, M isterium m ałżeństw a, Poznań 1993, s. 100.

15 Por. C. G hidelli, I fo n d am en ti biblici d ella sp iritu alita fantigliare, L a Fam igia 1988, nr 129, s. 5.

16 Por. S. D e F lores, S p iritu alita co n te m p o ra n e a , w: N uovo D izio n ario di S p riritu alitä [NDS], red. S. D e F lo res e T. G offi, M ilano 1999^, s. 1525.

kreślą Jan Paweł II w A dhortacji (por. FC, 13). Jezus bowiem przychodząc na świat w rodzinie oddaje swoje życie za ludzką rodzinę, a czyni to z nie­ skończonej miłości do swej oblubienicy, którą jest Kościół. Rodzina, jako kom unia osób (FC, 15), staje się kolebką i m iejscem, w które - w ciągu ludzkich pokoleń - wchodzi Kościół, czyniąc z rodziny „domowe sanktu­ arium ” (por. DA, 11; FC, 55). W nim to, na wzór Chrystusa, realizuje się wymiar ofiarniczy całej rodziny17, podejm ującej we współpracy z Bożą łaską pom oc w ocaleniu wzajemnym, a także i wobec innych18. Członkowie rodzi­ ny obdarow ując się miłością urzeczywistniają całkowitą i bezw arunkową ofiarę z siebie (por. FC, 34), co prowadzi do autentycznej wewnętrznej ra ­ dości (por. Łk 9,24; D z 20,35). Budow anie bowiem prawdziwej duchowości rodzinnej wymaga realizacji cech właściwych miłości Boga ku ludzkiej ro ­ dzinie. Na jej absolutne novum wskazuje sam Jezus, Prawodawca Nowego Przymierza, kiedy poleca: „miłujcie się, jak Ja was um iłow ałem ” (J 13,34), a jest to niezm iernie w ażne dla każdej rodziny chrześcijańskiej (por. E f 5,21-33). To zwłaszcza w niej miłość staje się darm ow ą, skłaniając jednego członka rodziny do akceptacji drugiego tylko dlatego, że jest. Z tej racji jest ona także zdolna wzbudzić pozytywną odpow iedź w drugim. W ten sposób stając się całkowitą, zachowuje szacunek dla odm ienności drugiego, dla je ­ go pełnej podm iotowości, dając miejsce dla owocnego dialogu rodzinnego. Ponieważ duchowość rodzinna jest procesem w zrastania19, zachodzi p o ­ trzeba pielęgnowania w rodzinie tak cnót teologalnych, jak i kardynalnych. To wiara w Boga daje w życiu rodzinnym pewność, że się postępuje po wła­ ściwej drodze. R ozpoznanie zaś niedoskonałości, jakie towarzyszą życiu, n a­ dzieja, ze świadomością dobra, które także istnieje, pozwala na wzrost ro ­ dzinnej duchowości. A dokonuje się to na fundam encie miłości, która „wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzym a”, albowiem „miłość nigdy nie ustaje” (IK o r 13,7-8). Podmiotowość osobowa każdego z członków rodziny wymaga kierowania się sprawiedliwością, która implikując rezygnację z własnych przywilejów, sprzyja rozpoznawaniu tego, co się słusznie każdem u należy, by można było urzeczywistniać wzajemność, do której rodzina jest nieustannie wzywana. Z kolei owa wzajemność musi się kierować roztropnością, która pozwala na właściwą ocenę dróg, jakie prowadzą do jej realizacji. Roztropność bowiem pozwala w sposób rozważny, z właściwą odwagą, podejm ować niezbędne w życiu rodzinnym decyzje. To one muszą mieć na uwadze budow anie oso­ bowości zdolnych do trwania w chrześcijańskim optymizmie mimo różnych [5] BIBLIJNE PODSTAWY DUCHOWOŚCI RODZINY W ADHORTACJI 4 7

17 Por. C. G hidelli, I fo n d am en ti biblici d ella sp iritu alita fam igliare, art. cyt., s. 18. 18 Por. A. C. M oro, A p p u n ti sulla sp iritu alita fam iliare, dz. cyt., s. 25.

trudności, jakie nie omijają i w spólnot rodzinnych. Bóg pragnie od nich nie próżnego trium fu prawdy, ale zdecydowanego o niej świadectwa. Wielce pom ocną okazuje się tu cnota um iarkow ania, będąca um iejętnością realiza­ cji właściwej hierarchii, co prowadzi do pełnej dojrzałości, dzięki której ro ­ dzina staje się otw arta na spoczywające na niej zadanie służby życiu.

Już u zarania dziejów ludzkich postawi! Bóg przed rodziną zadanie służ­ by życiu, czyniąc z rodziców w spółpracowników swojej miłości: „Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: Bądźcie płodni i rozm nażajcie się” (R dz 1,28; por. R dz 9,1; 26,22; 28,3; 35,11). O ważności tego zadania świadczy fakt um ieszczenia go w prehistorii biblijnej przez dwie tradycje: starszą, jahwi- styczną (X w. przed C hr.), i m łodszą, kapłańską (V w. przed C hr)2". Ten bi­ blijny przekaz, który na poziom ie biologii odnosi się do wszystkich stwo­ rzeń (R dz 1,22), w stosunku do człowieka „poszerza się i ubogaca wszelki­ mi owocam i życia m oralnego, duchow ego i nadprzyrodzonego” (FC, 28). A zatem ten nakaz Stwórcy został umieszczony w kontekście duchowości rodzinnej. Ta ważna praw da, nie zawsze dostatecznie dostrzegana, je st dziś wydobywana i podkreślana przez A dhortację Familiaris consortio, zwłasz­ cza ze względu na szerzącą się laicyzację, także życia rodzinnego. Owszem, rodzi się w prost „jakaś m entalność przeciwna życiu” (n. 30), k tóra w rzeczy­ wistości jest przeciwstawianiem się sam em u Dawcy życia. Stąd to Papież zwraca się z usilnym wezwaniem, by opierając się również na przekazie bi­ blijnym ukazywać Boży zamysł i odwieczną wolę Stwórcy w obec rodziny i ludzkości (por. FC , 31). Tylko bowiem Bóg, który urzeczywistnia ludzki zam iar założenia rodziny21, przenika ją od wewnątrz, stawiając przed nią właściwe jej zadanie, jakim jest służba życiu (por. R dz 4,1-2). Toteż i sam ą płodność rodzicielską, licząc się z jej biologiczną podstaw ą, rozważa się na płaszczyźnie duchowej. Z tej racji, szanując podłoże naturalne, uznaje się ludzką płciowość także za „energię duchową, która potrafi bronić miłość przed niebezpieczeństw am i ze strony egoizm u i agresywności oraz potrafi kierować ją ku pełnem u urzeczyw istnieniu” (FC, 32). D latego też, jak już zostało w spom niane, życie rodzinne wiedzie przez ofiarę, a więc i przez krzyż, co zakłada „świadomość grzechu, szczerą wolę zachowania prawa m oralnego i posługę p o jed n an ia” (FC , 34)22, aby przeżywać służbę życiu w sposób prawdziwie odpowiedzialny. Takie bowiem zadanie powierzył ro ­ dzicom sam Stwórca. Pełne zaś jego wypełnienie wymaga rodzinnej dojrza­

!" Por. S. J. Synowiec, N a początku, W arszaw a 1987, s. 29-32; 39-42.

21 Por. Schillebeeckx E., II m a trim o n io re a lta te rre n a e m istero di salvezza, R o m a 1971, s. 52; S. D . K ożui, E voiuzione d ella d o ttrin a circa l’essenza del m a trim o n io dal C. 1. C. al Vati- cano II, dz. cyt., s. 56.61.

łości duchowej, dzięki której rodzice w spółdziałają z m iłością Boga, Twór­ cy ludzkiego życia (por. HV, 13; FC , 36).

Bóg powierzając rodzicom służbę życiu, związał z nią nierozerwalnie obo­ wiązek wychowywania potomstwa. Stąd rodzina jest pierwotnym i najbar­ dziej odpowiednim , także pod względem duchowym, środowiskiem wycho­ wawczym (por. DW CH , 3; FC, 36). Sięgnąwszy do głębin Biblii2' można po­ wiedzieć, że istota wychowania tkwi w m ądrości ducha, a wyraża się w formie upom nień, którymi kieruje rodzicielska miłość24. Wszelkie związane z wycho­ waniem zaniedbania mają swoje negatywne reperkusje życiowe (por. Prz 5,13; Syr 20,19.24; 21,24; 22,3; Iz 23,4; Ba 4,13). W biblijnej literaturze mą- drościowej spotykamy się z bardzo wymownym stwierdzeniem: „za osobę do­ brze wychowaną nie m a odpłaty” (Syr 26,14). Stąd to w Familiaris consortio została przytoczona wypowiedź, zaczerpnięta z nauczania Soboru Watykań­ skiego II, że „więcej w art jest człowiek z racji tego, kim jest, niż ze względu na to, co posiada” (n. 37, por. KDK, 35). Ta wielkiej wagi prawda, niełatwa do przyjęcia w nastawionym na konsum pcję świecie, wymaga pochylenia się i wysiłku nad wychowywaniem do istotnych w artości - do miłości, sprawiedli­ wości i czystości, stanowiących wraz z zasadam i moralnymi fundam ent rodzi­ ny. Wszystko winno być przepojone rodzinną duchowością, która czyni z ro ­ dziny właściwe środowisko „dla aktywnego, odpowiedzialnego i owocnego włączenia się dzieci w życie społeczne o szerszym zasięgu” (FC, 37).

2. Duchowość rodziny w społeczności świeckiej

„R odzinę - zauważa Papież - łączą ze społeczeństw em żywotne i orga­ niczne więzi, stanowi ona bowiem jego podstaw ę i stale je zasila poprzez swe zadanie służenia życiu: w rodzinie przecież rodzą się obyw atele i w niej znajdują pierwszą szkołę tych cnót społecznych, k tó re stanowią o życiu i rozwoju sam ego społeczeństwa. W ten sposób rodzina otw iera się na nie i podejm uje swoje zadanie społeczne” (FC, 42).

„To doświadczenie kom unii - stw ierdza Papież - które winno cechować codzienne życie rodziny, stanowi jej pierwszy i podstawowy w kład na rzecz społeczeństw a” (FC , 43). W tej w łaśnie rodzinnej kom unii osób, szanując swoją podm iotow ość, a kierując się „praw em bezinteresow ności”, rodzina je st zdolna otw ierać się na społeczność, w jakiej przyszło jej żyć. Bazując na swej duchowości staje się zdolna, aby jej służyć25. I o zaś duchow e nastaw ie­

[7] BIBLIJNE PODSTAWY DUCHOWOŚCI RODZINY W ADHORTACJ1 4 9

23 Por. np. Pw t 8,5; R t 4,16; P rz 1,3; M dr 7,4; Syr 7,23; 18,13; 30,2.13; 31,19; 32,14; 37,23; Iz 1,2; Z a 10,9; Ł k 4,16; E f 6,4.

24 Por. X. L eo n -D u fo u r, W ychow anie, w: STB , Poznań 1973, s. 1086.

25 Por. G . e G . C a m p a n in i, L a sp iritu alita co n iu g ale d o p o il C oncilio, w: II m atrim o n io via alia sa n tita, red . G . e G . C a m p a n in i, M ilano 1980, s. 28.

nie do w ielkodusznej służby rodzina czerpie z przykładu i zachęty (por. J 12,26; G a 5,13; E f 6,7; 1P 4,10) swego Boskiego M istrza, który - wypeł­ niając w olę swego O jca - „nie przyszedł, aby M u służono, lecz żeby służyć” (M k 10,45)26. Takie podejście ukierunkow uje rodzinę do w chodzenia w te dziedziny, „do których nie są w stanie dotrzeć organizacje dobroczynne i opiekuńcze, pow ołane przez w ładze publiczne” (FC, 44). A pole to jest p rzeogrom ne, „albowiem zawsze biednych m acie ze sobą” (M t 26,11). Przy tym określenia biblijne nazywające ludzi, którym należy przyjść z p o ­ m ocą27, nie odnoszą się tylko do sytuacji ekonom icznej czy socjalnej, ale dotyczą również dyspozycji w ew nętrznych, a więc postawy duchowej. Stąd to w Starym Testam encie ukazuje się rów nież ich duchow e bogactwo, a w Nowym Testam encie uznaje się ich za uprzywilejowanych dziedziców K rólestw a Bożego2“. Sw. Paweł napisze o Jezusie Chrystusie do K oryntian: „będąc bogaty, dla was stal się ubogim , aby was ubóstw em swoim uboga­ cić” (2K or 8,9).

Ubóstw o duchow e otw iera pełniej człowieka, a zatem i rodzinę, na przyjm ow anie darów Bożych w ufnej w ierze Bożej O patrzności, by m óc się nimi dzielić z innymi rodzinam i. W widocznej form ie, na co zwraca uwagę Ojciec Święty w Familiaris consortio (n. 44), wyrazi się to w gościnności, k tó ­ rej przejaw em w rodzinie są nie tylko otw arte drzwi, ale przede wszystkim otw arte serca (por. Rz 12,13; H b r 13,2; 1P 4,9), zwłaszcza w naszych cza­ sach, ze względu na rozszerzającą się em igrację, jaką przeżywały w swoim czasie również ludy biblijne, k tóre wędrowały z całymi rodzinam i (por. R dz 21,ln .; 46,ln .; Wj 1,1-7; 12,27-28; 13,3; Joz 1,1-4). Przejawy tego zjawiska stawiają przed rodzinam i zadanie społeczne określone w Familiaris consor­

tio (n. 44) jako interw encja polityczna, której wyrazem jest zdecydowana

polityka prorodzinna, stojąca na straży obrony rodziny jako podstawowej kom órki społeczeństwa. Są to więc pow iązania w zajem ne, służące obu p o d ­ m iotom , k tóre powinny działać w obec siebie w oparciu o właściwie rozu­ m ianą zasadę pomocniczości.

Z powodu ujawnienia już przez Sobór Watykański II na terenie polityki prorodzinnej wielkich niedom agań, a naw et wyraźnych niesprawiedliwości w wymiarze globalnym, Papież Jan Paweł II zaproponow ał w Familiaris con­

sortio (n. 46) „K artę Praw Rodziny”. Jej 12 punktów , opracowanych przez

Stolicę A postolską w 1983 r., zostało przedłożonych zainteresowanym śro­ dowiskom i władzom, a więc rządom , m iędzynarodowym organizacjom rzą­

26 Por. M t 20,28; Łk 22,27.

27 Por. m s z - ubogi; dal - nędzny, lichy; ebyon - żebrak cierpiący gtód; ani i anaw - w zgar­ dzony, poniżony.

dowym, a także rodzinom - w celu „um ocnienia w nich świadomości nieza­ stąpionej roli i m iejsca”, jakie zajm ują29. Choć nie m a w Karcie bezpośred­ niego odniesienia do Biblii, to przecież podkreśla się, że „wizja chrześcijań­ ska jest w niej obecna jako światło Objawienia Bożego, które oświeca n atu ­ ralną rzeczywistość rodziny”. Przywołuje to na pam ięć biblijne opisy Boskie­ go pochodzenia rodziny oraz związane z nią prawa, przede wszystkim m o­ ralne (por. R dz 2,26; 4,7; Wj 20,2-17; Pwt 5,6-21), a także nakazy religijne (por. R dz 9,3-6; Kpi 1,5; 17,12-14; D z 15,29) występujące tak w Starym, jak i w Nowym Testam encie30. Tak wyrażana wola Boża, także wobec najm niej­ szej kom órki społeczeństwa, o tyle pełniej jest przyjmowana i realizowana, o ile rodzina żyje bardziej swoją duchowością31. Dzięki niej rodzina, podej­ m ując również w spółpracę nad w prow adzaniem ładu o wymiarze międzyna­ rodowym (FC, 48), m ocno odczuwa swoje posłannictw o także w zakresie duchowego wkładu w społeczność, w której żyje (FC, 47).

Jako że rodzina jest nie tylko kom órką społeczności świeckiej, ale i ko­ ścielnej32, Familiaris consortio podejm uje zagadnienie jej uczestnictwa i p o ­ słannictw a w Kościele.

3. Duchowość rodziny w społeczności kościelnej

Rodziny tworzące Lud Boży w Starym Testam encie miały przede wszyst­ kim za zadanie przenieść w iarę w jedynego Boga, a więc m onoteizm , przez m orze politeizm u, który otaczał Izraela ze wszystkich stron. Związane z Bogiem przez Przym ierze, a przez to i między sobą, rodziny m im o swoich różnych niedom agań były środowiskiem , z którego wytworzyła się tzw. „R eszta”33, która żyła swoją głęboką duchow ością34. Z niej to wyjdzie M e­ sjasz, a ona sam a stanie się w Nowym Testam encie (por. Łk 12,32; J 1,47; R z 2,28-29; 9,27; 11,5; G a 6,16) antytypem K ościoła Chrystusowego55. W nim to rodzina, będąc pow ołana do budow ania K rólestwa Bożego, ma zarazem przekazywać całe jego zbawcze bogactwo innym (FC, 49). Sama, pielęgnująca swoją rodzinną duchowość i ubogacana nią, czerpie ze skarb­ ca Kościoła treści oraz potrzebne jej m oce łaski, by się dzielić swoim d u ­ chowym bogactwem ze w spólnotą kościelną, do której należy wraz z inny­ [9] BIBLIJNE PODSTAWY DUCHOWOŚCI RODZINY W ADHORTACJI 51

28 Por. Posoborow e dok u m en ty K ościoła k atolickiego o m ałżeństw ie i rodzinie, t. 1, K ra­ ków 1999, s. 239-250.

50 Por. J. L. M ckenzie, L egge, w: D izionario Bibłico, Assisi 1981, s. 537-544. 11 Por. G. e L. Paracchini, La sp iritu alila fam iliäre, Sestri L ev an te 1974, s. 34.

12 Por. D . T ettam anzi, L a vita.spirituale d ella fam iglia cristian a, Sestri L evante 1972, s. 101. 33 Por. Iz 6,13; 10,20-22; 11,11.16; 28,5; 37,4.31.32; J r 6,9; 31,7; E z 9 ,8 ; 11,13; Mi 2,12; 4,7; 5,6; So 3,13; Z a 8,12.

34 Por. L. M onlo u b o u , F. M. D u Buit, R esto, w: D izio n ario Biblico, R om a 1988, s. 834-836. 35 Por. X. L eo n -D u fo u r, R eszta, w: STB , dz. cyt., s. 853-855.

mi rodzinam i (por. K D K , 48; FC , 50). M a więc peinić swoją m isję na spo­ sób wspólnotowy, w czym biorą udział wszyscy jej członkowie, wykorzystu­ jąc własne uzdolnienia i osobiste charyzmaty. N a w zór pierw otnego K o­ ścioła, którego ożywiał „jeden duch i jed n o serce” (D z 4,32), rodzina, kie­ rując się tą sam ą m iłością, „ujawniać będzie wszystkim żywą obecność Z b a­ wiciela w świecie oraz prawdziwą n a tu rę Kościoła” (FC , 50). W nawiązaniu do Starego Testam entu, idąc za Chrystusem w jego potrójnej funkcji K apła­ na, K róla i P roroka, rodzina chrześcijańska włącza się w wyznaczoną sobie przez Kościół misję kapłańską, królewską i prorocką (FC, 50). O becnie, dzięki nauczaniu Soboru W atykańskiego II, patrzy się na te jej funkcje z punktu widzenia teologicznego, odczytując je w świetle Biblii36.

N ajpierw m ocą sakram entów inicjacji, a więc chrztu i bierzm owania, członkowie rodziny stają się uczestnikam i godności i funkcji kapłańskiej Jezusa Chrystusa. U czestnictw o to stanowi bowiem podstaw ę pow ołania rodziny chrześcijańskiej, jako „kościoła dom ow ego” pozostającego w ko­ m unii z całym Kościołem , do składania ofiar duchowych i głoszenia D obrej Nowiny (por. DA, 3; DK, 2; KK, 10) w celu uśw ięcenia siebie oraz przyczy­ nienia się do uśw ięcenia w spólnoty kościelnej i świata (por. FC , 55). Pierw­ szym źródłem tego uśw ięcenia je st chrzest, który otw iera drogę do E u ch a­ rystii, posilającej rodzinę na obranej drodze (FC , 57), zgodnie ze słowami Jezusa: „K to spożywa m oje C iało i Krew m oją pije, trwa we M nie, a Ja w nim ” (J 6,56). W razie w ykroczeń lub zaniedbań troska o uświęcenie p o d ­ suwa potrzeb ę skorzystania z laski pojednania i pokuty, co pozwala odbu­ dować kom unię rodzinną (FC, 58). Sam Jezus zachęca wszystkich swoich wyznawców do tego, aby przed Eucharystią pojednali się ze swymi braćm i (por. M t 5,22-24; R z 5,11; 2K or 5,20). Toteż A dhortacja Familiaris consor-

tio (n. 58) trak tu je spraw ę pojednania jako je d e n z istotnych kroków na

drodze do uśw ięcenia rodziny, sprzyja zaś tem u w spólna m odlitw a rodzin­ na, do której, według A dhortacji (n. 59), w sposób szczególny m ożna o d ­ nieść słowa Chrystusa: „Bo gdzie są dwaj lub trzej zebrani w imię m oje, tam jestem pośród nich” (M t 18,19). Ten m odlitew ny dialog z Bogiem w „ko­ ściele dom owym ” m a być włączany w liturgiczną m odlitw ę całego Kościo­ ła, co przyczynia się do rozwijania duchowości rodzinnej (por. FC , 61).

Rodzina pow ołana do świętości (FC , 56), m ającej swą podstaw ę w Bi­ blii37, jest wezwana do przeżywania autentycznej i głębokiej duchowości, która sięga swymi korzeniam i do motywów stworzenia, przym ierza i m ądro­ ści, skoncentrow anych w Jezusie Chrystusie, Najwyższym K apłanie (por.

M Por. L. B a lter, K apłaństw o L u d u B ożego, W arszaw a 1982, s. 133n. 181n.

37 Por. W j 22,30; K pt 19,2; 20,7.26; 21,8; Lb 16,7; Pwt 14,21; 26,19; 2K or 8,4; E f 1,4; 2,19; F lp 4,22; Kol 1,4; 1J 3,3.

KK, 10). Istotą bowiem służby kapłańskiej je st uznanie absolutnej transcen­ dencji Boga wobec wszystkich stworzeń, a więc i w obec człowieka. Prawda ta zatem musi przenikać całą kapłańską służbę rodziny w jej codziennym ży­ ciu. Jej pełna akceptacja stanowi źródło duchowych ofiar, jakie są składane na ołtarzu chwały Bożej w rodzinie, która objawia w ten sposób swój charak­ te r i swoją funkcję kapłańską. Oczywiście, ten ołtarz „kościoła dom ow ego” musi pozostawać w łączności z ołtarzem Kościoła powszechnego. Z e składa­ nej tutaj, w świątyniach świata por. (M k 1,11), ofiary Chrystusowej, ducho­ wa ofiara rodzinna czerpie swą skuteczną moc, znajdując w niej swoje do­ pełnienie (por. D K , 2; KK, 34). Owszem, przez tę godność i funkcję kapłań­ ską rodzina chrześcijańska wyraża Boskie orędzie zbawienia w odniesieniu do swego stanu życia, a także w stosunku do innych rodzin38.

Zbaw cze orędzie wobec rodziny ludzkiej objawił Bóg najpełniej w swo­ im Synu: „W ielokrotnie i na różne sposoby przem aw iał niegdyś Bóg do oj­ ców przez proroków , w tych ostatecznych dniach przem ów ił do nas przez Syna” (H b r 1,1-2), którego ustanowił K rólem , poddając pod Jego władzę cały wszechświat (por. J 18,37; lT m 1,17; 6,15; A p 1,5; 17,14; 19,16). Z wo­ li więc sam ego Boga, poprzez Jego Syna-K róla rodzina chrześcijańska zo­ staje też obdarzona godnością królewską, o p a rtą na prawie D ucha, dające­ go życie (por. FC, 63). Tak ożywiona i kierow ana rodzina, pozostając w we­ w nętrznej kom unii z Kościołem powszechnym, jest wezwana do przeżywa­ nia swej służby miłości wobec Boga i w obec braci. M ając za wzór swego Bo­ skiego K róla, który w ładzę królewską sprawował oddając się na służbę lu­ dziom (por. M k 10,45), i ona znajduje swój udział w królewskości Pana, uczestnicząc w Jego służebnej postawie wobec innych. Jako że źródłem tej godności jest Bóg, rodzina przejawia swą królewską w olność w sam oodda- niu się Bogu w miłości, a przez to, że godność i funkcja królewska są zwią­ zane z synostwem Bożym Jezusa, rodzina staje się zarazem cząstką ludu Bożego i wraz z nim cieszy się w ładztw em duchow o-m oralnym , dzięki któ­ rem u je st zdolna podążać drogą uświęcenia przez panow anie nad sferą m o­ raln ą i prowadzić inne rodziny „do K róla, którem u służyć - znaczy p an o ­ w ać” (FC , 63).

D la realizacji tego zadania musi ona przezwyciężać to, co przeciwstawia się podm iotow ości i godności królewskiej jej członków. Podstawą je st tu w zajem na miłość, dzięki której m ożna uniknąć ryzyka uprzedm iotow ienia, jakie nie om ija także członków rodziny. To właśnie dzięki prawdziwej w za­ jem nej miłości m ogą oni stanowić w spólnotę ludzi traktujących po królew­ sku siebie i innych. Tylko bowiem taka postaw a daje szansę na rodzinne szczęście, k tóre uszlachetnia również społeczność, w jakiej się żyje i działa

[1 1 ] BIBLIJNE PODSTAWY DUCHOWOŚCI RODZINY W ADHOKTACJ1 5 3

(por. KDK, 47). A Jezus-K ról, który przyszedł, aby zbawiać, obdarza rodzi­ nę chrześcijańską królewską m isją pozyskiwania innych, jak to ujął Sobór W atykański II: „Pan również za pośrednictw em wiernych świeckich pragnie rozszerzać swoje królestw o” (KK, 36). R odzina bowiem z woli Bożej, p o ­ tw ierdzonej przez Jezusa Chrystusa, m a być terenem urzeczywistniania d a ­ ru królewskości i Bożego królestw a we wszystkich dziedzinach jej życia. Wyrazi się to między innymi we wzajem nym wpływie wychowawczym. Nie tylko bowiem dochodzi tu do głosu zadanie wychowawcze rodziców, ale także i oni m ogą skorzystać z postawy swoich dzieci (por. KDK, 48; KKK, 2227). W tym ujęciu królewskość rodziny znajdzie znakom ite w arunki dla swojego rozwoju oraz pole do oddziaływania apostolskiego39.

Rodzina uczestnicząc we w spólnocie kościelnej i znajdując oparcie w swej duchowości jest wezwana też do w ypełnienia zadania prorockiego. W tej misji nawiązuje ona do heroldów Starego Testam entu, których rola polegała na oznajm ianiu ludziom woli Boga. Ci Jego gorliwi słudzy poprzez słowo i gesty potw ierdzane własnym życiem dem askow ali każde zło, bez względu na osobę, k tóra się go dopuściła, głosili Bożą praw dę z miłością, lecz stanowczo, narażając się często na prześladow anie. Misję taką, w naj­ doskonalszej form ie, podjął rów nież Jezus, herold zbawczej woli Bożej wo­ bec każdego człowieka, a więc i wobec rodziny, którą obdarzy! i tym posłan­ nictwem (por. KK, 10; KKK 904). To dzięki N iem u rodzina odczytuje za­ mysł Boży wobec siebie, stając się w spólnotą ewangelizowaną i ewangelizu­ jącą na w zór Kościoła powszechnego. D okonuje się to najpierw przez przy­ jęcie przez nią sam ą orędzia zbawienia, albowiem: „Czas się wypełni! i bli­ skie je st królestwo Boże. N awracajcie się i wierzcie w E w angelię” (M k 1,15). W gonitwie życia łatw o jest bowiem, z pow odu skażenia natury ludz­ kiej, doznawać w sobie Pawiowego rozdw ojenia (por. Rz 7,14-8,4), które jed n a k chrześcijanin jest zdolny przezwyciężyć, postępując „nie w edług cia­ ła, ale w edług D u ch a ” (R z 8,4). Toteż „zależnie od tego, w jakim stopniu rodzina chrześcijańska przyjmie Ew angelię i dojrzeje w wierze, staje się ona w spólnotą ew angelizującą” (FC, 52). Ta nowa zatem ewangelizacja „ad in tra”, op arta na rodzinnej duchowości, stanow i właściwą atm osferę do przekazyw ania D obrej Nowiny także „ad extra”, a więc „ad g entes” (por. D M , 1). Stąd to do rodziny m ożna odnieść słowa Jezusa skierow ane do uczniów: „Wyruszywszy więc czyńcie uczniam i wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna, i D ucha Św iętego” (M t 28,19). Pielęgnow anie zaś te ­ go ducha misyjnego pozwala rodzinie stawać się świadkiem Chrystusa „aż po krańce ziem i” (Dz 1,8). Ten „domowy kościół misyjny” jest więc wezwa­ ny, aby przykładem i świadectwem swego życia ewangelizować tych, którzy

[13] BIBLIJNE PODSTAWY DUCHOWOŚCI RODZINY W ADHORTACJI 5 5

szukają prawdy, rozpoczynając od własnego środow iska (por. D A, 11; KK, 35; FC , 54). Taki był duch pierw otnego Kościoła, kiedy to „słowo Pańskie rozszerzało się i ro sło ” (D z 12,24), przyciągając do Chrystusa coraz większe rzesze Jego wyznawców. Toteż w A dhortacji apostolskiej Familiaris consor­

tio Jan Paweł II stwierdza, że: „Rodziny chrześcijańskie dają szczególny

w kład w sprawę misyjną Kościoła” (n. 54), otw ierając jego podw oje na rze­ sze poszukujące zbawienia w Jezusie Chrystusie.

Tak więc rodzina, ukazana w Familiaris consortio jako ustanow iona przez sam ego Stwórcę, w kom unii osób w służbie życiu, m ocą Jezusa Chrystusa, który wypełnił w olę swego Ojca, realizuje swoje niezastąpione posłannic­ two tak w społeczności świeckiej, jak i kościelnej. D zięki swej duchowości, zakorzenionej w Biblii, a czerpiącej siły z chrztu i Eucharystii, a także z ła ­ ski sakram entu małżeństwa, rodzina chrześcijańska wnosi w obie społecz­ ności bogaty wkład. Swoją godnością i funkcją kapłańsko-królewsko-p- rorocką przyczynia się ona do posoborow ej odnowy Kościoła i świata. D a ­ je tem u wyraz Ojciec Święty Ja n Paweł II w A dhortacji apostolskiej Fami­

liaris consortio, o zadaniach rodziny w świecie współczesnym, tak bardzo

potrzebującym duchowej odnowy swoich m ocno zlaicyzowanych struktur.

F r L eonard Pawlak: Biblical fou n d atio n s o f th e sp iritu a lity o f th e fam ily in the A postolic E x h o rtatio n Familiaris consortio

T h e family - a com m union o f life and love p resen ted in the A d h o rtatio n Fami­

liaris consortio as established by th e M aker, through the pow er o f Jesus C hrist ful­

fills its irreplaceable mission both in secular and church com m unities. Owing to the spirituality ro o ted in the Bible and deriving its pow er from B aptism and th e H oly E ucharist, as well as from th e grace g ran ted by th e S acram ent o f C hristian M arria­ ge, th e C hristian family m akes a g reat co n trib u tio n tow ards the two com m unities. T hanks to its dignity and fulfilling the priestly, kingly, and p ro p h etic functions it is contributive to th e renew al o f the C hurch, and th e w orld so m uch in d em and o f spi­ ritual renew al o f its highly secularized structures.