Dorota Sepczynska Piotr Wasyluk
Z filozofii współczesną O prawdzie
Instytut Filozofii - Centrum Badan Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
z filozofii współczesnej]
O prawdzie
Recenzent: prof. dr hab. Eugeniusz G ó r s k i
Projekt okładki: M a r c i n Rewak
Skład i ł a m a n i e : Piotr Kalinowski
Korekta: Eufemia Kierszka
ISBN 978-83-60636-15-2
© Copyright by Instytut Filozofii - C e n t r u m B a d a ń Europy Wschodniej Uniwersytetu W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o w Olsztynie
Olsztyn 2010
Instytut Filozofii - C e n t r u m B a d a ń Europy Wschodniej Uniwersytetu W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o w Olsztynie
u l . Kurta Obitza 1 10-725 Olsztyn tel./faks 89 523 34 89 http://www.uwm.edu.pl/filozofia/
e-mail: sekretariat-if@uwm.edu.pl
Z filozofii współczesne O prawdzie
pod redakcją
Doroty Sepczynskiej i Piotra Wasyluka
Instytut Filozofii - Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
spis treści
D O R O T A SEPCZYNSKA, PIOTR W A S Y L U K , Wstęp I 7 A D A M BASTEK, Aletheia - zadanie ontologii I I I
J A D W I G A B Ł A H U T - P R U S I K , Mit a prawda, czyli o politycznych skutkach rozumienia prawdy (wokół rozważań Johna Graya) I 39
M I E C Z Y S Ł A W J A G Ł O W S K I , Droga do prawdy w filozofii Xaviera Zubiriego I 65
Z D Z I S Ł A W K U N I C K I , Gościnność i rezerwa. Autobiografemiczna referencyjność u Jacąuesa Derridy 191
D O R O T A SEPCZYNSKA,/o/in Rawls: polityka i prawda I 107
PIOTR W A S Y L U K , Historiozofia jako prawda o człowieku. Filozofia dziejów Stefana Swieżawskiego 1143
/
Wstęp
„ [ . . . ] jedni są niewolnikami sławy, i n n i władzy, i n n i natomiast są filozofami i szukają prawdy".
Pitagoras
Książka wpisuje się w d ł u g o t e r m i n o w y projekt corocznych wydawniczych prezentacji w y n i k ó w b a d a ń i z a i n t e r e s o w a ń naukowych p r a c o w n i k ó w Z a k ł a d u Filozofii W s p ó ł c z e s n e j , Myśli Społecznej i Ontologii Instytutu Filozofii Uniwersytetu W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o w Olsztynie specjalistom, studentom i szerszej publiczności. T y m razem p o s t a n o w i l i ś m y , by nasze teksty łączył temat prawdy, jako m o t y w przewodni, k t ó r y nada publikacji s p ó j n o ś ć . U z n a l i ś m y , iż niezależnie o d okresu historycznego czy kontekstu kulturowego poszukiwanie prawdy określa charakter myślenia filozoficznego w ogóle. P o s t ę p u j e m y wbrew d o m i n u j ą c e m u we współczesności stanowisku, wedle k t ó r e g o po szaleństwach t o t a l i t a r y z m ó w , odkryciu fallibUizmu, dominacji racjonalności instrumentalnej, nierozstrzygalności, k o n s t r u k t y w i z m u czy u w i k ł a n i a wiedzy we władzę, nie ma co m ó w i ć o prawdzie.
U w a ż a m y , że dyskusja o prawdzie wciąż t r w a w filozofii współczesnej i zajmuje poczesne miejsce.
Naszym d ą ż e n i e m nie jest osiągnięcie ostatecznych rozwiązań w kwestii „ C ó ż jest prawda?", o b r a l i ś m y skromniejszy cel. P o d t y t u ł O prawdzie nie sugeruje, iż praca stanowi k o m p e n d i u m wiedzy o problemie prawdy w całej filozofii współczesnej. Rezygnujemy bowiem z ujęć syntetycznych i systematycznych, w zamian chcemy
8 Wstęp
s k u p i ć się na obiektywnych i rzetelnych prezentacjach i interpretacjach wybranych koncepcji prawdy w p o g l ą d a c h Martina Heideggera, Johna Graya, Xaviera Zubiriego, J a c ą u e s a Derridy, Johna Rawlsa i Stefana Swieżawskiego. Zdaniem a u t o r ó w tekstów, p o g l ą d y tych w ł a ś n i e filozofów wskazały nowe drogi m y ś l e n i a o prawdzie b ą d ź t w ó r c z o n a w i ą z y w a ł y do ujęć tradycyjnych. M y ufamy, iż p o z w o l ą one dostrzec p a n o r a m ę filozoficznych dyscyplin debatujących o prawdzie (ontologia, epistemologia, filozofia polityki, historiozofia) oraz dylematy z w i ą z a n e z p r a w d ą , k t ó r e są w a ż n e dla innych dziedzin wiedzy i życia codziennego, w r ó ż n y c h jego aspektach (prywatnym, s p o ł e c z n y m , politycznym).
W o p i n i i Adama Bastka, teoriobytowe pojęcie prawdy zwykle u t o ż s a m i a się z jej ujęciem ś r e d n i o w i e c z n y m o d w o ł u j ą c y m się do koncepcji t r a n s c e n d e n t a l i ó w . Z p u n k t u widzenia współczesnej epistemologii nie w y t r z y m a ł o ono p r ó b y czasu i m u s i a ł o ustąpić pola
„ d o n i o s ł y m " ustaleniom o teoriopoznawczym rodowodzie. W artykule Aletheia - zadanie ontologii autor zmierza do wykazania b ł ę d n o ś c i zarysowanego w ten s p o s ó b stanowiska. Usiłuje u d o w o d n i ć , iż scholastyczne zestawienie ens i veritas stanowi jedno z ogniw epistemologicznej ewolucji, jedno z wielu r o z w i ą z a ń ontologicznego zadania, jakie legło u podstaw zachodniej myśli filozoficznej próbującej o d p o w i e d z i e ć na pytanie: na czym polega relacja m i ę d z y „być" a „być prawdziwym"? Zadania, k t ó r e nosi miano aletheia i wielokrotnie wysławiało na p r ó b ę zawodne zmysły filozoficznej interpretacji.
Mii a prawda, czyli o politycznych skutkach rozumienia prawdy (wokół rozważań Johna Graya) jest tekstem, k t ó r y wpisuje się w o g ó l n ą p r o b l e m a t y k ę dotyczącą praktycznych konsekwencji odmiennego rozumienia prawdy. Jadwiga B ł a ^ h u t - P r u s i k podejmuje p r ó b ę ukazania w jakiej mierze przekonania implikują z a a n g a ż o w a n i e w kwestii prawdy.
Rozważając relacje m i ę d z y liberalizmem i fundamentalizmem dokonuje weryfikacji tezy głoszącej, iż wszelkie p r ó b y ugruntowania prawdy obiektywnej na gruncie m y ś l i społecznej k o ń c z ą się jej mitologizacją.
Wstęp 9
A r t y k u ł Droga do prawdy w filozofii Xaviera Zubiriego stanowi r e k o n s t r u k c j ę o g ó l n e g o zarysu epistemologii (noologii) h i s z p a ń s k i e g o filozofa. Wedle Mieczysława Jagłowskiego, zagadnieniem, k t ó r e określało g ł ó w n y przedmiot zainteresowania Zubiriego, był akt aktualizowania się rzeczywistości w inteligencji. Filozof a k c e p t o w a ł m e t o d ę f e n o m e n o l o g i c z n ą jako d r o g ę , k t ó r a pozwala, by zjawiska m a n i f e s t o w a ł y się p o z n a j ą c e m u p o d m i o t o w i b e z p o ś r e d n i o i ujawniały swe ostateczne dane. Z drugiej jednak strony w swojej epistemologii u t r z y m y w a ł p o s t a w ę realistyczną, dlatego jego fenomenologia nie była skierowana na treści ś w i a d o m o ś c i , na sens rzeczywistości, lecz na s a m ą rzeczywistość. A u t o r skupił się na o m ó w i e n i u kolejnych e t a p ó w , w k t ó r y c h , w e d ł u g Zubiriego, dokonuje się poznanie rzeczywistości oraz podjął problem p r a w d z i w o ś c i tego poznania.
Tekst Gościnność i rezerwa. Autobiografemiczna referencyjność u Jacąuesa Derridy informuje, iż zagadnienie prawdy nie należy do w i o d ą c y c h p y t a ń współczesnej filozofii francuskiej. Dekonstrukcjonizm J a c ą u e s a Derridy zdaje się p o t w i e r d z a ć to przekonanie. Razem z k r y t y k ą metafizyki o b e c n o ś c i oraz stowarzyszonego z n i m logocentryzmu eliminuje bowiem szeroko r o z u m i a n ą , klasyczną k o n c e p c j ę prawdy opartej na relacji korespondencji (bytu, j a ź n i czy myśli). Filozofia pisma wyklucza ideę prawdy jako z e w n ę t r z n e g o arbitra, k t ó r y m ó g ł b y dalej być celem poznania oraz ś r o d k i e m komunikacji. Jednak Zdzisław K u n i c k i zwraca u w a g ę , iż w jej ramach m o ż n a m ó w i ć o „ p r a w d z i e " jako elemencie w t o p i o n y m w tekst i b ę d ą c y m jego i m m a n e n t n y m elementem, k t ó r y j e d n a k o w o ż nie będzie nigdy zderzony z j a k i m ś typem korespondencji, k t ó r y byłby z e w n ę t r z n y wobec tekstu. W swoim artykule chce w s k a z a ć na swoisty dla dekonstrukcjonizmu typ referencyjności, u ż y w a n y przez D e r r i d ę p o d postacią pisma autobiograficznego. W y r a ż a się on w postaci autoimmunologicznego stylu pisania.
A r t y k u ł D o r o t y Sepczynskiej prezentuje niezwykle interesujące rozwiązanie sporu o związek m i ę d z y p r a w d ą a polityką, zaproponowane
10 Wstęp
przez Johna Rawlsa. O ile część myślicieli uważa, że polityka w i n n a być poddana prawdzie, i n n i , że prawda - polityce, to a m e r y k a ń s k i filozof zaleca unikanie prawdy w polityce. Twierdzi, że prawda na t y m f o r u m nie wyzwala, ale zniewala, sprzyja c h ę c i o m wykluczenia pluralizmu i w o l n o ś c i przy użyciu władzy politycznej. Z a r t y k u ł u John Rawls:
polityka i prawda dowiemy się, że k o n s e k w e n c j ą fundamentalizmu epistemologicznego jest bowiem fundamentalizm polityczny i terror, przeniesienie filozoficznych s p o r ó w o p r a w d ę do p o l i t y k i powoduje n i e k o ń c z ą c e się konflikty, p o d z i a ł ludzi na zwalczające się obozy.
Zagadnienie prawdy nie jest r ó w n i e ż obce refleksji historiozoficznej.
Piotr Wasyluk w tekście Historiozofia jako prawda o człowieku? Filozofia dziejów Stefana Swieżawskiego skupił się na specyfice neotomistycznej filozofii dziejów, której fundament stanowi realistyczna metafizyka.
Synteza filozofii i teologii oraz przekształcenie historiozofii w realistyczną filozofię człowieka pozwala, zdaniem Swieżawskiego, u n i k n ą ć zagrożeń, k t ó r e stały się u d z i a ł e m klasycznej. Heglowskiej i pozytywistycznej, filozofii dziejów. Wedle autora, z w r ó c e n i e uwagi na ponadhistoryczny charakter prawdy oraz indywidualny wymiar ludzkiej historii stanowi rozwiązanie niezwykle ciekawe, ale m o ż e być r ó w n i e ż obarczone wieloma negatywnymi konsekwencjami.
Niniejsza publikacja zaistniała przy wsparciu k i l k u o s ó b . W szczególny s p o s ó b chcielibyśmy p o d z i ę k o w a ć Profesorowi Aleksandrowi Kiklewiczowi, Prodziekanowi ds. nauki W y d z i a ł u Humanistycznego U W M , bez jego sympatii odnoszącej się do filozofii oraz pomocy finansowej praca ta nie p o w s t a ł a b y . Słowa uznanie należą się r ó w n i e ż Profesorowi Mieczysławowi Jagłowskiemu, pod k t ó r e g o ojłlfki) pracujemy od k i l k u lat. Jego uwagi do naszych p r ó b redakcyjnych I lll()/(»rii /.iiych są dla nas niezwykle c e n n ą n a u k ą .
Redaktorzy
