Nowaekonomiacyfrowa?Abywszystkopozostałotakjakjest… 23
SalvoAndo’
Uniwersytet Jagielloński
Nowaekonomiacyfrowa?
Abywszystkopozostałotakjakjest,należywszystko zmienić
Słowakluczowe:ekonomiacyfrowa,ekonomiamoralna,produkcjaspołeczna,Internet, freelabor,pracaniematerialna
Keywords:digitaleconomy,moraleconomy,socialproduction,internet,freelabor,imma- terialwork
Wstęp
„Italyina Day”towłoskiewydawnictwozdobywcyOscara,GabrielaSalva-
toresa,realizująceprojektRidleyaScotta.Włosizostalipoproszenio wysłaniefilmuwi deowykonanegodowolnymsprzętemcyfrowymwciągu24godzindnia26październi ka2013.Każdychętnymiałnakręcićjedenfilm,zarejestrowaćsięnaoficjalnejstroniein ternetowej,wprowadzićwłasnątreść,dane,podpisaćze-
zwolenienaużytkowaniefilmuorazzaakceptowaćniezbędnewarunkiizasady.Pomysł odawcyprojektuzapewniali,iżtwórcyfilmówwybranychdokońcowegomontażu„zos tanąwymienienijakoautorzyoboknazwiskaGabrielaSalvatore-
sa.Takżetyprzejdzieszdohistoriiwłoskiegokina”1.Toprestiżowanagrodadlawieluucz estnikówinicjatywy.„ItalyinaDay”uzyskałowtensposób44197fil-
mówwideoiponad2200godzinmateriałufilmowego.Spośródnich632zostałowybra nychprzezreżysera,któryprzekształciłcodziennąegzystencjęWłochóww metaforęl udzkiegożycia.Filmzostałzaprezentowanyna71.FestiwaluFil-
mowymwWenecji,byłdystrybuowanywkinachitransmitowanywewłoskiejtelewiz jiRaiTre.
Takszerokiezainteresowanieprojektemkażeprzyjrzećsięrelacjizaistnia- łejpomiędzyjegoorganizatoramialicznymifilmowcamiamatorami.Ekspozy- c j a w łasnejp r y w a t n o ścio r a z intymnośćm y śliz o s t a łyb o w i e m w y k o r z y s t a n e p r z e z osobytrzeciezazgod ąużytkownikówsieci.Zaka żdymrazem, gdyktośrejestrujesięnaportaluspołecznościowym,skrzyncepocztowejczycza cie,po-winienz a a k c e p t o w a ćwarunki regulującek o r z y s t a n i e z d a n y c h .
W a r t o p r z y tymzwrócićuwag ęnadychotomi ępomiędzylicznymi usług amioferowanymi zadarmoorazwygórowanymiopłatamidlaprzedsiębiorstwświ atacyfrowego2.
1Zob.[online]<www.italyinaday.rai.it/>, dostęp:21.12.2014.
2Mil lward B r ow n , B r a n d z Top100mostvaluableglobalbrands2014,
[ o n l i n e ] < w w w. m i l l - w a r d b r o w n . c o m / d o c s / d e f a u l t - s o u r c e / g l o b a l - b r a n d z - d o w n l o a d s / g l o b a l / 2014_BrandZ_Top100_Re- port.pdf>,dostęp:9.12.2014.
24 SalvoAndo’
Wedługb a d a n i a p r z e p r o w a d z o n e g o p r z e z M c A f e e w 2 0 1 4 ro k u , d a n e p o w i e -
rzane„ c h m u r z e ” m a j ąw a r t o śće k o n o m i c z n ąo k o ło3 5 m i l i o n ó w d o l a r ó w z a k a żdegou żytkownika3.D l a t e g o t e żw a r t o p r z e a n a l i z o w a ćz w i ązekp o m i ędzyekonomiąiprodukcj ąnapr zykładzien owych no śnikówc y frow ych posiadaj ą-cychuprawnieniadostępudosieci.
HenryJenkinsw Kulturzekonwergencjiomawiał,jakprodukującychi kon-
s u m u j ącychm o żnau z n a ćz a współdziałających4.Te n s a m a u t o r o p i s u j e t z w. kulturępartycypacyjnąjako„kulturęz relatywnieniskimibarieramidlaarty- s t y c z n e j ekspresji izaanga żowaniaobywatelskiego,codajesilnewspa rciedla aktywnościprodukowaniaorazdzieleniasi ęwytworami”5.Wswojej ostatniejksiążcept.Spreadablemediaposzerzaznaczeniepartycypacji.Jeśliwcześn iejk ładłos i ęa k c e n t n a a k t y o d b i o r u i p r o d u k c j i z e s t r o n y o d b i o r c ó w mediów,a k t u a l n i e c h c e sięrozszerzyćt ęlogikę,uwzględniającr o l e o d g r y w a n e p r z e z s p o łecznośćwsieci,kształtowaniesposobu,wjakimed iacyrkulują.Zależnośćpomiędzyp r o d u c e n t a m i i o d b i o r c a m i o p i e r a sięn a n o w e j g o s p o d a r c e m o r a l - nej,
„przeznaczonejdozastąpieniaparadygmatubroadcast,któryzdominowałp r o d u k c j ęoraz dystrybucjękulturowąw całymX Xw ie ku ”6.Termin „ par tyc y-
p a c j a ” w i n t e r p r e t a c j i H . J e n k i n s a w s k a z u j e n a p r o c e s p r o d u k c j i . P o j ęciep r o -
dukcjiniemusibyćrozumianewsposóbrestrykcyjny,alepowinnoangażować
„pracęs u b s t a n c j i , k t ó r a p o t e n c j a l n i e s t a n o w i wartośćz a r ó w n o w e d ługl o g i k i ko m e r c y j n e j , j a k i t ej niekomercyjnej”7.
Najbardziejz a a w a n s o w a n e g o s p o d a r k i w ś wiecieo p a r t e s ąn a p a r a d o k -
sie,k tó r y w yd a j e sięog r a n i c z a ćp ro d u kcj ęd ó b r k u l tu ra lnyc h . Z j ed ne j s t ro ny mamy doczynieniazgospodarkąskoncentrowanąnaprodukcjiinformacj ii treścikulturowych,zdrugiejnastępujerozwójśrodowiskcyfrowych,bardziejekon omicznych,zaawansowanychizintegrowanychmiędzysobą,połączonychz Internet em.Tadrugazmienna,którastalerośnie,wyznaczanierynkowąp r o d u k c j ękulturowązdecentralizowan ąwstosunkudoubiegłegowieku.
Zgodniez a n a l i z ąm o d e l i e k o n o m i c z n y c h , r e l a c j a m i ędzyu żytk ownikiemiprzedsiębiorstwemjestopartanapokojowymwspółistnieniuekonomiid arówi eko no mii ry n ku . Z ak ładasi ę,i żn o we m ed i at o p r z e my s ł,a z at em m o g ąby ćbadanez p u n k t u w i d z e n i a s t r u k t u r w łasnościowychi p r a k t y k z a w o d o w y c h . Zd r u g i e j s t r o ny, p r z e my s łk o m u n i k a c y j ny i r o z r y w k o w y p r o d u k u j e n i e t y l k o towaryprzeznaczonedokonsumpcji,aletakżeteni ematerialne,fundamental-
n e dlasprawowaniaw ładzy,konsensusulubzdrowegorozs ądku.
Jeśliprodukcjaprzeniosłasięzfirmydoużytkowników,wówczasciostatnimusz ąbyćuważanizaważnąsiłęprodukcjiwspołeczeństwiepostindustrialnym.
3DeAgostini,Eredita’digitale,ildestinodidatianaccountdopolamortedell’utente,[online]
<www.unibocconi.it/wps/wcm/connect/ev/Eventi/Eventi+B o c c o n i / I d e n t i t a + e d + e r e d i t a + d i g i t a l e > , dostęp:2.12.2014.
4H.Jenkins,Convergenceculture:Wheretheoldandnewmediacollide,NowyJork2006.
5H.J enkins, Confrontingt h e c h a l l e n g e s o f p a r t i c i p a t o r y c u l t u r e : M e d i a e d u c a t i o n f o r t h e 21stc e n t u r y ,Cambridge2009,s.XI.
6H.Jenkins,S.Ford,J.Green,Spreadablemedia.Creatingvalueandmeaninginane t - workedculture,NowyJork2013,s.295.
Nowaekonomiacyfrowa?A b y wszystkopozostałot a k j a k jest… 25
7 Tamże,s.154.
Topociągazasobąpowstanie„fabrykispołecznej”,wktórejprocesypracyzo- stałyprzeniesionedospołeczeństwa8.InspirującsiębadaniamiTizianyTerra- n o v y9,którawykorzystujeanalizyMaurizioLazzarato,wskażęnapracęnie- materialnąjakonaprocesintelektualnymającynaceluopisnowejfalirozwojuk a p i t a l i z m u , wktórymdziałaniaspołecznewpisująsięwprodukcjęwartości.Pracak ulturowaitechnicznajestnietylkozasadniczadlaInternetu,aletakżewszechobecn awcałejgospodarskipostindustrialnej.Freelabordelegitymizujer o z ró żnieniem iędzyprodukcjąakonsumpcją,międzypracąakulturą.
Ekonomiadarówiekonomiarynkowa: możliwahybryda?
NarodzinyInternetunależyuznaćzajednąznajważniejszychrewolucjiwh i s t o r i i c y w i l i z a c j i , g d y żd z i ękit e m u p o w s t a łoś rodowiskod e m o k r a t y c z n e ipartycypacyjnetrzymającesięzdalaodwładzyilogikirynku.Praktykiudo- s t ępnianiaikoprodukcjiwewnątrzspołecznościonlinezostałyprzeanalizow a-
nej a k o p r a k t y k i n o w o c z e s n y c h d a r ó w p r z e z M a r c o A i m e i A n n ęC ossettę10.C h o d z i oekonomiędarów,któratworzyiwychowujenowerodz ajewspólnot.Autorzyo d w o łująs i ęd o t r ó j k ątad a r o w a ć– o t r z y m a ć–
o d w z a j e m n i ć,k t ó r y charakteryzujez j a w i s k o d a r u w e d ługk o n c e p c j i a n t y u t y l i t a r y s t y c z n e j M a r c e -
laMaussa11.JakwyjaśniaLewisHyde,jeślirozwiązałobysięwszystkowe- w n ątrzku l t u r y r y n ko w e j ,
„ l u d z i e p o z o s t a l i by niepołączeni”12,g dy żn i e p o c i ą-
g a łobyt o z a s o b ąj a k i c h k o l w i e k p r z y s z łychz o b o w i ązańm i ędzyk u p u j ącyma s p r z e d a j ącym.N a t e j p o d s t a w i e a n a l i z o w a n e j e s t z j a w i s k o p r o d u k c j i treścii nte rn et ow yc h p r z e z m i l i o ny u żytkownikówd e c y d u j ącychs i ęp o święcićs w ó j czasiumiejętnościdla projektu,za którynieotrz ymająjakiegokolwiek wyna-
g r o d z e n i a . C z łowiekn i e d z i a ław y łączniew c e l u z w r o t u f i n a n s o w e g o , i s t o t ny jestd l a n i e g o takżed o b r o s t a n p s y c h i c z n y, g r a t y f i k a c j a i s t o s u n k i społeczne.W rezultacietowaryodobrejwartościczęstopowstają dziękibezinteresownejwspółpracy.Ś rodowiskon i e k o n k u r e n c y j n e i n i e o p a r t e n a r y n k u s p r a w i a , ż ejests i ęb a r d z i e j s k u t e c z ny m i u s a t y s f a k c j o n o w a n y m z r a c j i p r z y c z y n i a n i a s i ędodobrawspólnego13.
Ekonomiadarówpojawiasięjakosposóbnazrozumienierodzajówwymia- nyc o r a z c z ęściejo z n a c z a n y c h j a k o f r e e14.M a r y D o u g l a s w y r a źniew s k a z u j e ,
8 T. Terranova,Freelabor:Producingcultureforthedigitaleconomy,“SocialText63”
2000,nr2,s.33–58.
9Tamże.
10M.Aime,A.Cossetta,IldonoaltempodiInternet,Turyn2010.
11M.Mauss,Essais u r l e d o n . Fo r m e e t ra is o n d e l’ é ch a n g e d a n s le s s o c i é t é s arch aïques,“L’AnnéeSo cio lo gique” 192 3– 192 4.
12L.Hyde,Thegift:Imaginationandtheeroticlifeofproperty,NowyJork1979,s.29.
13Y.Benkler,Thewealthofnetworks.Howsocialproductiontransformsmarketsandf ree-dom,NewHaven–Londyn2006.
14Wtymprzypadkulepiejpozostawićterminangielski,ponieważnawiązujedopojęcia wol -
nościspołecznej,tzn.wolnościodniewolnictwaorazwolnościodkosztów(syntezapojęć„woln e”i„zadarmo” ).
iżcoprawdadarnieposiadawartościfree-
nocost,alemacenęniejawnąw momencie,wktórymsięjąakceptuje15.TakżeAlai nCaillè,krytykującuty-
l i t a r y z m , opowiadasię„przeciwkozbytbezcielesnejiuduchowionejkoncep- cjidaruorazpokazuje,jakjestonpe łenrealnychinteresów ”16.Inniaut o-
r z y , oddalającysięodkoncepcjidaruantyutylitarnegoM.Maussa,twier dzą,żeorganizacjacyrkulującawokółwymianydarówwewnątrzkulturcyfro- w y c h znajdujesięwśrodkukontekstukapitalistycznego.WksiążceRemix17
LawrenceLessigpromujekoncepcjętrzeciejgospodarki,definiującjąjakom i e j s c e spotkaniagospodarkikomercyjnejzgospodarkąwymiany,gdziewar-
tośćdodanąotrzymująobydwiestrony.Modelhybrydowypomiędzytymidwie- magospodarkamizdominujeprzyszłośćsieci,całkowiciezmienisposób,wjakim o d e l e e k o n o m i c z n e o p a r te n a podziale funkcjonowały dotej pory.
EdwardPalmerThompsonstawiawcentrumdebatywzajemnyszacunekmiędzy użyt-
ko w n i k a m i ifirmami.Tazależnośćjestregulowanaprzezzbiórjasnychzasadm o r a l nyc h , naktórekażdymusizwrócićuwagę.Gospodarkamoralnaopisujen o r m y sp ołeczneiwzajemnezrozumienie,umożliwiająceposzanowanieprawi interesówuczestnikó wwtychdwóchbardzoróżnychsystemach,doproduk-
cjiiocenywartościtransakcji18.HenryJenkinsprecyzyjnieokreślagojako
„hybrydowys y s t e m , w k t ó r y m t o w a r y i t e k s t y m e d i a l n e p r z e m i e s z c z a j ąs i ępłynniemiędzylogikątowarówiekonomiamidarów[...],czasamidział ającjakdariczasamijakreklama,któresprawiają,żetaktrudnojestokreślićwartośćry nkową,warto śćużyciaiznacz enie tych materiałów”19.
Należyj e d n a k z w r ó c i ću w a g ęn a t o , i żc e c h y i d y n a m i k i d a r ó w w ś rodo-
wiskuc y f r o w y m n i e z o s t a ływ y c z e r p u j ącoo p i s a n e . N i e r o z p a t r z o n o t e ż,j a k ekonomiadarówmożesięhybrydyzowaćdosystemugospodarkirynk owejbezkoliz ji. Wp i e r ws z y m p r z y p a d ku n a l e żyj e p r z e a n a l i z o wa ćj a k o d o b r aw y m i e -
nione,n p . w w y d a n i u o p r o g r a m o wa n i a o p e n s o u r c e ,w k t ó r y m zostało w y ko -
r z ys ta n e d o b r o p r y w a t n e j a k o i n p u t p r o d u k u j ącyd o b r o p r y w a t n e j a k o out-
p u t .Podczasgdydobramaterialnesąograniczone,tzn.mogąistniećtylkow j ed n y m m i ej sc u , ad z i el en i ei c h j e s t j akd a ni ek awa łkas i eb ie in ny m , d o b r a cyfrowemogązostaćswobodniezatwierdzone,ponieważichkosztmarginaln yzmierzadozera,aproduktlubzakupmożebyćpowielanywnieskończoność20.W t e n s p o s ó b s p ędzas i ęm n i e j c z a s u n a r y t u a łachi n w e s t y c j i symbolicz nej
15M.D o u g l a s , Fo r e w a r d : Nofreegifts,w : M . M a u s s , T h e gift:Theformandreasonfore x c h a n g e inarchaicsocieties,Londyn2002.
16A.Caillé,Presentationacequedonnerveutdire.Donetintérét,LaDécouverte1993,s.8.
17L.Lessig,Remix.Makingartandcommercethriveinthehybrideconomy,NowyJork2008.
18E.P.Thompson,Them o r a l e c o n o m y o f t h e E n g l i s h c r o w d i n t h e e i g h t e e n t h cent ury,“ Pa s t a n d P re s e n t ” 1 9 7 1 , n r1 .
19H.Jenkins,S.Ford,J.Green,dz.cyt.,s.84.
20Ekonomiścidobramaterialneuznająza„rywala”,gdyżsątoprodukty,którerazskonsu- mowaneniemogąbyćponowniewykorzystane.W świeciecyfrowymnatomiastdobrasąnieskoń- czeniepowtarzalnei mogąbyćwykorzystywaneprzezwszystkichużytkowników.Cf.Y.Benkler,dz.cyt.
ie m o c j o n a l n e j , p o n i e w a żn i e o t r z y m u j e s i ęn i c k o n k r e t n e g o z c z y i c h śrąk21.J ak z a u w a żająM . A i m e i A . C o s s e t t a , t e n k t o d a j e , n i e t r a c i n i c , s p r a w i a d a r, cośwrodzajusymulakrum,anulującznaczeniesocjalne22.Ta kżeXiaochangLit w i e rd z i , i żten,ktopublikowałtreścin a s t ro n a c h f a n d o m ,n i e c z u łsilnychw i ęziz i n n y m i członkamis p o łecznościi n i e dostrzegałp r o d u k c j i k u l t u r o w e j w k a t e g o r i a c h „ d a r ó w ” d l a i n n y c h fanów23.M a r k u s G i e s l e r i M a l i P o h l m a n n odnieślikoncepcjęekonomiidarówdoformwymian ymuzykicyfrowejpoprzezN a p s t e r – p i e r w s z y p r o g r a m s łużącyd o w y m i a n y p l i k ó w. B a d a n i e w y k a z a ło egoistycznąpostawęużytkownikówwymieniającychsięmuzyką,któradopro - wadziłaautorówdostworzeniaokreślenia„ekonomiapasożytniczadarów”24. Jeślichodziomożliwąhybrydyzacjęgospodarkirynkowejidarów,MauriceGodelierst wierdza,żeistnieje„kontrastmiędzytymirodzajamispołeczeństw,t y m i ś wiatamis p o łecznymii m e n t a l n y m i o r a z s p o łeczeństwemk a p i t a l i s t y c z - nym,gdziewiększaczęśćstosunkówspołecznychjestbezosobowa,awymiana rzeczyi u s ługp r o w a d z o n a w z n a c z n e j c z ęścin a r y n k u a n o n i m o w y m , pozo- s t a w i a j ącn i e w i e l e m i e j s c a d l a g o s p o d a r k i i k o d e k s u m o r a l n e g o o p a r t e g o n a gift- giving”25.Z d a n i e m Yo c h a i B e n k l e r a , o d 1 9 8 0 r o k u k ładzies i ęn a c i s k n a dy n a m i k i społeczne,abyumożliwićwymianęwwarunkachgospodar kirynko- wejorazwceluzastosowaniatejzmiennejwsystemachprodukcyjnych26.
Bizneswinabezbutelki
DlaJ o h n a P e r r y ’ e g o B a r l o w a g o s p o d a r k a c y f r o wa n i e j e s t c z y m ś, c o o b e j -
mujetylkom edi a w z n acz en iuk lasycz ny m, al e tak żeca łąg o s p o d ar k ęw i ed z y iumiejętności.WartykulezatytułowanymSellingwinewithoutbottle:Th eeconomyofmindintheglobalnettwierdzi,żedanemogąbyćcyfrowozakodo-
waneiwymienione,sprzedane,kupionelubpodzielonebezponoszeniakosztówp r o d u k t ó w. Tacechatworzynowądynamikęwymian,którapodważacałądo- tychczasowąkoncepcjęwłasnościintelektualnejiprawautorskich.Przekra- c z a n i e tychograniczeńhandlowychotwieramożliwośćwymianyorazuwal niap r z e p ływp o m y s łów,c o j e s t o p i s y w a n e j a k o „ g o s p o d a r k a u m y s łu”.I n f o r m a -
c j a totowartrudny dozarz ądzania,ponieważmatendencjędorozwija niasięir o z p o w s z e c h n i a n i a , n i e możeb y ćzamkniętai wyłączniewłaści wa,t a k j a k i d e e , k t ó r e s i ęn a n i ąs k ładają.S p o s ó b , w j a k i p r z e m y s łk u l t u r o w y p r ó b o w a ł
21H.J e n k i n s , X . L i , A . D . K r a u s k o p f , J . G re e n, I f i t d o e s n ’ t s p r e a d i s d e a d . C r e a t i n g v a l u e inaspreadablemarketplace,Cambridge MA2010, [online]
<http://convergenceculture.org/re-
s e a r c h / S p r e a d a b i l it y _ d o u b l e s i d e d p r i n t _ f i n a l _ 0 6 3 0 0 9 . p d f > , dostęp:8.12.2014.
22M.A i me , A . C o s s e t t a , d z . c y t .
23X.Li,Fanfic,Inc.,AnotherlookatFanLib.Com,Cambridge2007, [online]<www.conver-
g en ce c ul t ure. o rg / h tm l n e ws l e tte r /w ee k lyu p d a te _ 20 0 7 12 0 7 . htm l > , dostęp:7.12.20 14. 24M.Giesler,M.Pohlmann,Theanthropologyoffilesharing:Consumingnapsteras a gift,
“Advancesi n C o n s u m e r R e s e a r c h” 2 0 0 3 , n r 3 .
25M.Godelier,Theenigmaofthegift,Chicago1999,s.106.
26Y. Benkler,dz.cyt.
chronićtreści,niebędziefunkcjonowałwgospodarcecyfrowejgłówniezpowo- d u n ie mo żnościo d d z i e l e n i a p o my s łuo d ś rodkam a t e r i a l n e g o , w kt ó r y m b y ływyrażane idee. Dzięki digitalizacji informacji materiałpomocniczy (butelka)niejestwstaniezamkn ąćzawartości(wino)27.
Innymodel,zaznaczonyzmarksistowskiegopunktuwidzenia,pochodziodR i c h a r d a B a r b r o o k a , k t ó r y w l a t a c h 9 0 . b y łw d u żejm i e r z e z a i n t e r e s o w a n y politykąc y f r o w ą.J u żs a m t y t u ł:T h e h i -
t e c h g i f t economy28sugerujeznacznąró żnicęw s t o s u n k u d o e k o n o m i i d a r ó w. Te n n o w y s y s t e m e k o n o m i c z n y j e s t zróżnicowanyiobejmuje:
element publiczno-państwowyArpanet,któremusprzeciwiasięutowarowienie–
prywatyzacjamarket-driven.Próbujezawłasz-
c z y ćgospodarkęcyfrową,zktórejnarodzisięnowa,publicznagospodarkad a-
rów, powszechnainiepa ństwowa,prawdziwysprzeciwczłowiekawobecp ro-
dukcjikapitalistycznej.DlaR.Barbrookapojawieniesięnowychtechnologiiwi ąże si ęz m o żliwościąko p i o wa n i a i p r z e k a z y wa n i a tr e ścip r z e z u żytkowni- ków,t a k b y zachęcićd o n a r o d z i n rzemieślnikacyfrowego29.
„ D l a większościt y c h u żytkownikóws i e ćj e s t m i e j s c e m d o p r a c y, g r y, m i łości,n a u k i i r o z m o -
wyzinnymiludźmi.Nieograniczeniepoprzezfizyczn ąodległośćpowoduje ,żewspółpracująz e s o b ąb e z p o średniegou d z i a łup i e n i ądzai p o l i t y k i . O bojętniw o b e c prawautorskich,dająiotrzymująinformacjebezmyśleniaopłatn ości.W przypadkubrakupaństwlubrynkówdopośredniczeniawięzispołecz nych,społecznościsieciowesąnatomiastformowaneprzezwzajemnezobo wiązaniau two rz o n e przezdarowiznęczasuipomysłów”30.ZdaniemR.Barbro oka,war-
t o ścitezosta łyzbudowanewinfrastrukturach sieci,co zostałozaproj ek towa-
n e, a by ułatwićws p ó łpracęna u kowc ów i b ad ac z y, a n i e wc el u umożliwieni ad o s t ępudokulturytowarów.D lategogospodarkacyfrowawydaj e sięb yćpo-
dobnad o e k o n o m i i d a r ó w, w k t ó r e j u żytkownicyw y m i e n i a j ąs i ęp o m y s łamiip o m a g a j ąs o b i e n a w z a j e m . J e d n a k t e n r o d z a j g o s p o d a r k i m u s i w s p ó łistniećzsystemem p a ństwowymi ka p i t a li s t yc z ny md o t eg o s to p n i a, ż eu żytkownicywydająśrodkipubliczneiprywatne31.Ekonomiadarówrep rezentujetendencjębardziejzaawansowaną,punktdojściabardziejinteresującywśr odowiskucy-
f r o w y m . Gospodarkarynkowamożebyćuznanazapróbęskorygowanialo gikiu t o wa r o w i e n i a n a nośniku,k t ó r y z n a t u r y o d r z u c a . To p i e r w s i użytkownicys i e c i k r y t y k o w a l i k o m e r c j a l i z a c j ęI n t e r n e t u i j e g o p o s t ępującąp r y w a t y z a c j ę,prowadzącądoprzerwaniaekonomiidarów32. Internetmógłbyróżnićsięodtego,czymjestobecnie.Jednakjestniedopomyślenia ,żekapitalizmpozostałbypozasiecią,gdziekomunikacjastanowijedenz filarówstruk turyorganizacyjnej.Ekonomiadarówbywaczęstojedno-
27J.P.Barlow,Sellingwinewithoutbottle:Theeconomyofmindontheglobalnet,w:Highnoonontheel ectronicfrontier,conceptualissuesincyberspace,red.P.Ludlow,Cambridge1999.2 8R.Barbrook,Thehi- techgifteconomy,“FirstMonday”2005,[online]<http://firstmonday.
org/article/viewArticle/1517/1432>,d o s t ęp:2 3 . 1 2 . 2 0 1 4 .
29R.Barbrook,P.Schultz,Thedigitalartisansmanifesto, [online]<www.imaginaryfutures.net/2007/04/16/the-digital-artisans-manifesto-by-richard-barbrook- and-pit-schultz/>,dostęp:23.12.2014.
30R.Barbrook,Thehi-techgift...
31 Tamże.
32T.Terranova,dz.cyt.
kierunkowa:d o t y c z y u żytkowników,k t ó r z y p o z w o l ąn a t w o r z e n i e i r ozpo-wszechnianietreści,aleniefirm,któreuczestnicząwmodelubiznesowym.Mo- deleekonomiczneopisująceaktualnąpanoramęcyfrową,produkcjęiudostęp- nianiepartycypacyjnemogąbyćinterpretowanejakoformykreacjiw oparciuo dariw zajemnośćtylkowtedy,gdywcześniejanalizujesięrelacjeidynamikiakumulacjikapit alistycznejizarządzaniawładzą.
Wo s t a t n i m c z a s i e Y. B e n k l e r d o w o d z i w s p ó łistnieniap r o d u k c j i opartejn a prawachrynkui
tej,którąnazywaprodukcjąnierynkową.Twierdzi,żew i e l e d z i a łańp o d e j m o w a n y c h w s i e c i o p i e r a sięn a m o d e l u p r o d u k c j i , k t ó r y nieprzechodz iprzezrozpoznaniegospodarcze,aleistniejepodpostaciąinnychr o d z a j ó w m o t y w a c j i , o p a r t y c h n a i n d y w i d u a l n y c h p o t r z e b a c h i p r a g n i e n i a c h . T akj a k R . B a r b r o o k , uważa,i żp r o d u k c j a społecznaj e s t posłusznal o g i c e o d -
m i e n n e j o d t e j , k t ó r a m a z a s t o s o w a n i e w f a b r y c e l u b n a r y n k u . T e n nowyr o d z a j p r o d u k c j i działat a m , g d z i e n i e f u n k c j o n u j e a n i l o g i k a opłacanejp r a -
c y, a n i r y n e k p r a c y i k o n k u r e n c j a . T o n o w a g o s p o d a r k a o b y w a j ącas i ębezp o średnictwac e n , n o w a jakośćw s t o s u n k u d o w o l n e g o r y n k u . Rosnącar o l a
„produkcjinierynkowej”wsektorzeinformacjiiprodukcjikulturowejpozwal aradykalnied e c e n t r a l i z o w a ćm o d e l o r g a n i z a c y j n y w p o r ó w n a n i u d o mającegom i e j s c e wubiegłymwieku33.
Informacjaiprodukcjakulturowawkontekściecyfrowymprzyjmujątrzyp o d s t a w o w e cechy.Pierwsząjestto,żeinformacjajestdobrymnie-
rywalem,któregoprawdziwykosztkrańcowyzbliżasiędozera.ChrisAndersonb ada,j a k tre ścic yfro we pr ze s t rze ga j ąz asady Be r t ra nda z X IXwi e ku :
„ na rynkuk o n k u r e n c y j n y m cenamatendencjędoobniżaniasięa żdokosztówkrańco-
wych”34.Specyfikąwspółczesnychtechnologiijestmaksymalizacjakonkurencjior azliczebnościtreści.Cyfryzacjapozwoliłanasprowadzeniekosztówkrańco- wychdozeradziękiswojejcharakterystycznej,nieskończonejpowtarzalności.Drugącechą jestto,żekosztsprzętuioprogramowaniadrastyczniespadł.W epocepr zemysłowejsystemymasowejdystrybucjicharakteryzowałysięw y s o k i m początkowozainwestowanymkapita łemgospodarczymorazniskimi kos ztami krańcowymi dystrybucji produktukulturowego. Aktualnie począt- kowykosztekonomicznyjestczęściowopobieranyodużytkowników,którzykupują sprzętioprogramowanie. Wreszcietrzeciczynniktoumiejętnośćko- munikowaniasięiludzkakreatywność.Dziękinimistniejemożliwośćprze- kształceniainformacjiwziętychzzasobówsieciwnowespostrzeżenia,symbolelub ekspresyjnereprezentacjedlainnych,zktórymisiękonwersuje35.Wziąw-
s z y poduwagękosztkrańcowyistniejącychinformacji,zmniejszonekosztyk omunikacjiiprzekształceń,zdolnośćludzkastajesiępodstawowymzasobemg o s p o d a r k i informacjiwsieci.Przetwarzanieirozpowszechnianiezasobówk u l t u r o w y c h toczynności,naktórychzawszewspierałasięcywiliza cja.Ażd o końcaeryprzemysłowejumiejętnościtezostałyzepchniętedośrodowisk a
33Y.Benkler,dz.cyt.
34C.A n d e r s o n , F r e e : t h e f u t u r e o f a r a d i c a l price,N o w y J o r k 2 0 0 9 , s . 1 2 7 . 35Y. Benkler,dz.cyt.
zewnętrznegop r o d u k c j i i r y n k u . A k t u a l n e te c h n o l o g i e c y f r o w e n i e czy niąn i c in n eg o , j a k w y k o r z y s t y w a n i e ż ycias p o łecznegow k o n t e k ście g o s p o d a r c z y m ip r o d u k c y j n y m . Te c h n o l o g i a z a t e m n i e o k r e ślaz d o l n o ścid z i e l e n i a się36,a l e czynitęumiejętnośćdominującymsposobemprod ukcjigospodarczej.Obniżająckapitałekonomiczny,niezbędnydotworzeniaiudostęp nianiaindywidualnegodziałania,technologiepozwoliłyrozwiązaćproblemdostawz asobów.Jegoroz-
w i k łaniepozwoliłofirmomnadecentralizacjęstrukturyprodukcjiioparci ejejnar e l a c j a c h s p o łecznych,o b c h o d z ącr y n k i i h i e r a r c h i e k o r p o r a c y j n e . I n n y m i słowy,w a r t o śćp o s t ępujez g o d n i e z z a s a d ąz a c h o w a n i a e n e r g i i : w a r t o ścin i e tworzysięinieniszczy,aleprzemieszcza37.
Granierazem.Nowaprodukcjadlafirm2.0
Wdotychczasowychrozważaniachzaznaczonowsposóbwyraźnyważno śćprodukcjis p o łecznejw e w n ątrzg o s p o d a r k i c y f r o w e j . N i e u c h r o n n i e w i ążes i ęonaznowympolemeksperymentówwzakresie strategiiprodukc jiimechani-
zmówzyskuekonomicznego.Formyprodukcjiw sieciniedotyczątylkospecy- ficznegozadaniatechnicznego,aletakżeaktywnościartystycznej,kulturalnej,g r a f i c z n e j , komunikatywnej,anawetseksualnej.Fabrykaprzestałabyćnaj-
b a r d z i e j o d p o w i e d n i m m i e j s c e m d o p r a c y, p o n i e w a żj e j o r g a n i z a c j a z n a c z n i e sięzmieniła.Produkcjazostałaprzeniesionazfabrykidospołeczeńst wa,wpra-w i a j ącwruchbardzozłożonąmaszynę38.
DonTa p s c o t t o p i s u j e g o s p o d a r k ęc y f r o w ąj a k o „ n o w ąg o s p o d a r k ęo p a r t ąnat w o r z e n i u s i e c i l u d z k i e j i n t e l i g e n c j i ”39,j a k o ż ei n t e l i g e n c j a j e s t t ązdol-n o ścią,k t ó r a w y t w a r z a i n n o w a c j e – n i e z b ędnen a r z ędzied o r o z w o j u t a k i e j gospodarki.Problempolegajedna knatym,żepracownikpoznawczymusibyćz arz ądzanyz u p e łniei n a c z e j , n i żt o m i a łom i e j s c e w p r z e s z łości.„ N i e o p i e r a sięnarelacjach władzy–
inawetjeślimogłoby,przywództwo utworzonepod p r z y m u s e m n i e p r z y n i o s łobyo c z e k iw a n y c h r e z u l t a t ó w, k t ó r e widzieliśmy”40.C h o d z i o t o , a b y przyciągnąći utrzymaćp r a c ęw y k o n a n ąp r z e z p r a c o w n i k a , a n i e j e g o s a m e g o ,
„ z a p e w n i a j ąct wó rc z e , k o m u n i k a t y w n e i o t wa r t e ś rodowi-
sko,gdziecipracownicymogąmiećkonkretnezastosowanieizwiększyćswojąwiedz ę”41.W a n a l i z i e T a p s c o t t a z n a j d u j e sięo d p o w i e d źn a k r y t y k ęm a r k s i -
stowską.Jeślipodczaspracywfabrycepracownikjestwyobcowany,poniew aż
36Aktywnośćpodziałujestjednązpodstawowychcechczłowieka.Byćmożenieistniejenicba rdziejludzkiegojakwspółdzieleniehistoriiwokółogniskalubw„chmurze”.H.Jenkins,
S.Ford,J.Green,dz.cyt.,s.3.
37C.Anderson,dz.cyt.
38T.Terranova,dz.cyt.
39D.Tapscott,Thedigitaleconomy:Promiseandperilintheageofnetworkedintelligenc e,N o w y Jork 1 9 96 ,s . XI II .
40E.S.Raymond,Theca th edral an d th e b azaa r: M us in gson Linux andO penSou rceby an
accidentalrevolutionary,S e b a s t o p o l 1 9 9 9 . 41D.Tapscott,dz.cyt.,s.35.
niej e s t właścicielemś rodkówp r o d u k c j i , w p r a c y p o z n a w c z e j ś rodkamit y m i sąm ó z g , s p r z ęti o p r o g r a m o w a n i e . Ś rodekp r o d u k c j i m u s i zachę caćp r a c o w -
n i ka d o udziałuw ku l tu r z e w y m i a ny. Te przepływys ąu tr z y my wa n e główn iep r z e z f i r my, a l ew i n ny t e ża n g a żowaćs p o łeczeństwod o s z y b k i e j rewol ucji42.Zaproponowana p r z e z E t i e n n e Wenger43społecznośćp r a k t y c z n a w k o n t e k s -
t a c h ś rodowiskac y f r o w e g o , g d z i e p r o d u k c j a j e s t c y f r o w y m rzemi eślnikiem,p o s i a d a n i e w i e l k ąw z a j e m n o śćz e s t r o n y i n n y c h u ży tkowników,a l e s z e r o k ądystrybucjęgeograficzną.
Wciąguostatnichlatbadanozwiązekpomiędzyprodukcjąapracąpoznaw- c z ą.A n d r e w R o s s p r z e a n a l i z o w a ła m e r y k a ńskąg o s p o d a r k ęi u d o w o d n i ł,ż enowemetodypracysąmniej opłacalnewporównaniudozatru dnieniawpeł-
nymwymiarzegodzinlubwstarychsektorachmediów.Ponadtoobserwujemystaływ zrostniepewnościzatrudnienia,zaśkategoriapracownikówtechnicznien a j b a r d z i e j wykwalifikowanych p oj mu je swojąp rac ęb ardz iej j akogręiprz y- k ładm o d e l u b i z n e s o w e g o44.R o s a l i n d G i l l t w i e r d z i n a t o m i a s t , ż ew E u r o p i e zatrudnionychwnowychmediachcechujewysokipoziomin westycjiosobistejwpracy,wysokipoziomstresu iczasupracyorazniższe płacewporównaniu doetatowychpracowników,którzywykonujątęsamą pracę45.
JaronLanier,jedenznajważniejszychteoretykówcyfrowychinnowacji,w swo imostatnimesejuWhoowns thefuture?przedstawiaciekaweporówna- nie.W s z c z y t o w y m m o m e n c i e f i r m a f o t o g r a f i c z n a K o d a k z a t r u d n i a łap o n a d 140tysięcyludziibyławarta28miliardówdolarów.DziśKoda kupadł,a nowymbohateremfotografiicyfrowejstałsięInstagram.Kiedyw2012rok uzostałsprzedanyFacebookowizamiliarddolarów,zatrudniałtylkotrzynaścieo s ó b , a j e g o w a r t o śćt o e f e k t p r a c y m i l i a r d ó w u żytkownikóws i e c i o b y w a j ą-
cych siębezwynagrodzenia46.Ostatniprzykładpokazuje,jakukształtowaćtenr o d z a j p r a c y, wprowadzająck o g o ś,k t o n i e j e s t n a g r a d z a n y f i n a n s o w o z a wykonanie zadaniawsieci.JakpiszeMarkAndrejevic:
„zamiastpromowaćd z i e l e n i e s i ęw ładzą,w s p ó łczesnad y s t r y b u c j a i n t e r a k t y w n o ściw y k o r z y s t u j e uczestnictwojakoformępracy”47.Popularność stronyinternetowejzależyn i e t y l k o o d p r a c o w n i k ó w e t a t o w y c h , a l e p r z e d e w s z y s t k i m o d f a n ó w i wo-l o n t a r i u s z y .
„To,cojestdostarcz aneodprzedsi ębiorstw,niejestju żgotowymprodukte m,alepierwszymsurowcem,doktóregojestdodanawartośćpoprzezp ra c ę–
odpłatnielubzadarmo–współpracownikówifanów”48.
42T.Terranova,dz.cyt.
43E.Wenger,Communitiesofpractice:Learning, meaningandidentity,NowyJork199 8.
44A.Ross,Mentallaborintheneweconomy,w:TulipanomaniaDotComreader–
acritiqueoftheneweconomy,red.G.Lovink,E.Kluitenberg,Amsterdam2000.
45R.Gill,TechnobohemiansortheNewCybertariat?
NewmediaworkinAmsterdamadec- adea f t e r t h e We b ,A m s terd am2 00 7 .
46J.Lanier,Whoowns thefuture,NowyJork2013,s.2.
47M.Andrejevic,LittleBrotheriswatching:Thewebcamsubcultureandthedigita l e ncl o -
sure,w : M e d i a S p a c e : P l a c e , s c a l e , a n d c u l t u r e i n a m e d i a age,r e d . N . C o u l d r y, A . M c C a r t h y, N o w y Jork2004,s.197.
48M.Andrejevic,Watchingtelevisionwithoutpity–theproductivityofonline fans,“Televi- sion&NewMedia”2008,t.9,nr1,s.32.
Ztejperspektywy Internetmożebyćpostrzeganyjakomediumnowejf or-
mybiznesuinowejorganizacjifirmy,którautrwalarównowagęekonomiczn ąz p r z e s z łości49.S i e d z i b a c e n t r a l n a G o o g l e w P a l o A l t o w y d a j e s i ęb y ćucie-l e śnieniem kapitalizmuobfitości: wszystkieinformacjeświata iwieleusługoferowanychdlawsz ystkichzadarmo.Trudno wręczz identyfi kowaćpracow-
nikówaktywnychwsektorzenowychmediów,ajeszczetrudniejpracownikówp o z n aw c z yc h wnajszerszym tego słowaznaczeniu. Bio r ącpoduwag ęfakt ,ż e komputeryzacjaj e s t r o z p o w s z e c h n i o n a w e w s z y s t k i c h s e k t o r a c h g o s p o d a r k i , jakijestsensciągłegomówieniaopracownikupoznawczym?
Jakirodzajpracyj e s t ty m w y ko ny wa ny m p r z e z użytkownikóww m o m e n c i e , g dy produkująz a darmolicznetreściipomagająmoderowaćstronyinternetowe?
Ijakijestzwią-
zekpomiędzytymostatnimrodzajempracybezwynagrodzeniaitym„pracow- n i k a p o z n aw c z e g o”, k tó r y p l a n u j e i z a r z ądzaw i t r y n a m i ?
DlaMauricioLazzaratowspomnianeczynnościmogąbyćdefiniowanejakop r a c a , n aw e t j e ślin i e s ąz a niąu z n awa n e . W związkuz z awa r t o ściąi n fo r m a - c y j n ąt o w a r u n i e z b ędnej e s t z w r ó c e n i e u w a g i n a z m i a n y z a c h o d z ą cew p r o -
cesachp r a c y, g d z i e s t o s o w a n e t e c h n i k i o b e j m u j ąc o r a z w i ęcejkom puterów( k o m u n i k a c j a p o z i o m a i p i o n o w a ) . Jeślic h o d z i o dzi ałalność,k t ó r a s k u t k u j e p r o d u k c j ątreściku lt u row ej , p ra ca n i e m a t e r i a l n a n ie p o ci ągaz a s o b ąs z e re g u działańrozpoznanychjakopraca,ponieważo bejmujedefinicjęorazutrwalenies t a n d a r d ó w kulturalnychiartystycznych,mó d,smaków,zasadkonsumentabardziejs t r a t e g i c z n i e o d o p i n i i publicznej50.
„ J e śliw i e d z a j e s t z n a t u r y z b i o -
rowa”51,t o m o żnap o w i e d z i e ć,ż e„ u żytkowniko p r o g r a m o w a n i a s p o łec znegojestg r up ą,a n i e indywiduum”52.W i e d z a j es t z b i o ro w ąj ako ściąs i łyro b o cz ej , a niewyłącznąwłasnościąosobyfizycznejlubokre ślonejgrupypra cowników poznawczych.Internettomedium,któreprezentujesięjakośrodowiskop ozwa-
l a j ącews z y s tk i mn a udziałw pr oc es ie pr o d u kc j ik ul tu row e j , j a k t eżw p rowa -
d z an i e wobiegtreścikulturowychprzezsiecispołecznościowe,ponieważje ślisięi c h n i e ro z p r z e s t r z e n i a , s ąmartwe53.T i z i a n a Te r r a n o v a t łumaczyt o j a k o f r e e labor,opisanejako„moment,wktórymta świadomakonsumpcj akulturyp r z ek ładas i ęna działalnośćprodukcyjną,k t ó r a j e s t m i l e p r z y j ęta
iczęsto,w tymsamymczasie,bezwstydniewyzyskiwana”54.JeremyRifkin,cytu jącG a n d h i e g o , t w i e rd z i , i żt o „ n i e m a s o wa p ro d u kc j a , a l e p ro d u kc j a mas”55.
49C.Shirky,Powerlaws,weblogs,andinequality,[online]<www.shirky .com/writings/herecomeseverybody/powerlaw_weblog.html>,do st ęp:7 . 1 2 . 2 0 1 4 .
50M.L a z z a r a t o , I m m a t e r i a l labor,w : R a d i c a l thoughtinItaly:apotentialpolitics,r e d .
P.Virno,M.Hardt,Minneapolis1996.
51T.Terranova,dz.cyt.,s.42.
52C.Shirky,Agroupisitso wn worstenemy,
[online] <http://shirk y.com/ w r i t i n g s / g r o u p _ e n e m y. h t m l > , dostęp:20.12.201 4.53H.Jenkins,S.Ford,J.Green,dz.cyt.,s.1.
54T.Terranova,dz.cyt.,s.37.
55M. Capuano,JeremyR i f k i n , l ’ I ta l i a d e ve ca m b i a re mo d e l l o energetico, [o nl ine ] <ww w.a n sa . it / s i to / n o t i z i e /c u l t u ra/ li b r i/ 2 0 1 4 / 0 9 / 0 3 / j e re my - r i fk i n - l i ta li a - deve - c a m b i a re - m o d e l l o - e n erg e ti - co_3113190e-b422-4e56-9ad1-
2ece2dd53589.html>,d o s t ęp:2 0 . 1 2 . 2 0 1 4 .
Zakończenie
Kwestiązasadnicząjestpróbazrozumienia,czyInternetstanowikontynu- a c j ęmodelu kapitalistycznego,czygoprzełamuje.Wtymsensieto,cowyd ajesięb y ćn o w y m m o d e l e m g o s p o d a r c z y m , t o n i c i n n e g o j a k n o w y e t a p długiejh i s t o r i i e k s p e r y m e n t ó w. R o z p o w s z e c h n i a n i e n o w y c h t e c h n o l o g i i u c z y n i łot e zmianybardziejoczywistymi.Jednocześniepojawił osięowielebardziejskom-
plikowanezjawiskozewzględunadużąróżnorodnośćfenomenówkulturalnychi gos podarczych.
Wr z e c z y w i s t o ścit e c h n o l o g i a c y f r o w a u c z y n i łat r e ści„ p łynn ymi”.H e n r y Jenkinsproponujepotrzebędalszegorozwijaniatreścitransmedialnyc h56,któ-rekażdyużytkownikmożedostosowaćinimizarządzać,jaktylkozechce.Czę- sto treścitesązaprojektowanewceluzareklamowanianiektórychprodukt ów
lubichnakładzarabiapoprzezfirmy wsieci.Stosowanietakichterminówj ak
„free”lub„dar”sugerują,żeopisywanesątransakcjenierynkowe,podobniejakp r z e n i k a n i e p r z e z n i e k o n k r e t n e j l o g i k i r y n k u . M a o n a f u n k c j ęm a s k o w a n i a mechanizmóws p o łecznych,n a k t ó r y c h o p i e r a j ąs i ę„ d a r y ” i
„ r y n e k ”, w c e l u uniknięciakonfliktówzobydwustronizapewnieniaatr akcyjnegośrodowiskacyfrowego.C o w i ęcej,n i e w y s t a r c z y p o w i e d z i e ć, ż es y s t e m r y n k u o p i e r a s i ętylkonatransakcjachpieniężnych,atendarównasy stemieowartościspołecz-
n e j , ponieważobydwarodzajewymianysąregulowanezarównogospoda rczo,jakispołecznie.Mówienieogospodarkachhybrydowychlubmoralnychniejest w łaściwe,koncentrujesiębowiemwyłącznienatreściwymiany,bezrozważa- niasystemu,któryregulujeprodukcjęwartości,uwzględnieniakontekstuorazwarun kówwymiany,azatemprowadzidozniekształconejwizjidynamiksiecii u żytkownik a,k t ó r y z n i e j k o r z y s t a .
Technologiecyfroweumożliwiłystrumieniomtreścibyćłatwozastępowany- m i poprzezdwasystemy wymiany57.Obniżającniezbędnekoszty,technolo giet e p o z wo li ły,b yd o s t aw y z a so b ów z o s ta łyo p a r te n a s tr u k t ur a ch o k r e ślonychwprodukcjizdecentralizowanej58.Konkretnewarunkidziałaniawram achnowychmediówzmieniająznaczenieudostępnianiaiprodukcjispołecznejjakop r o d u k c j i g o s p o d a r c z e j . W a żnew y d a j e s i ęt u z r o z u m i e n i e , ż eu d o s t ępnianiejests p o s o b e m p ro d u k c j i . Tr z e b a b o w i e m w i e d z i e ć,j a k d z i a łai j a k i e s ąd y n a -
mikiw s i e c i . Stałyu d z i a łu żytkownikóww p r o c e s ac h p r o d u k c j i j e s t strate gią
zdolnądozaspokojeniaindywidualnychpotrzebklientów,przyrównoczesnymzacho waniuefektywnościprodukcjimasowej.Rozwójtenpozwalanazdefinio-
wanieprodukcjipowiązanejz„masowąpersonalizacją”59poprzezciągływzrost
56Poruszaniesi ęporó żnychrodz aj ac h mediówprzyczyniasi ęd opo sz er ze nia dośw iadczeńużytkowników.R ó żnefo r m a t y m u l t i m e d i a l n e p o m a g a j ąs t w o r z y ć„ p u n k t y w e j ścia
”,p o p r z e z k t ó -
reu żytkownikm o żez a n u r z y ćs i ęc a łkowiciew n a r r a c j i . C e l e m t e g o z a n u r z e n i a s i ęj e s t d e c e n - tralizacjar e l a c j i p o m i ędzya u t o r e m i u żytkownikiem.
57H.Jenkins,S.Ford,J.Green,dz.cyt.
58Y.Benklerdz.cyt.,s.121.
59M.A n d r e j ev i c , Wa t c h i ng t e l e v i s i o n w i t h o u t p i t y : T h e p r o d u c t i v i t y o f f r e e f a n l a b o r ,P a p e r presentedattheannualmeetingoftheInternationalCommunicationAssoci ation,NowyJork25.05.2009[online]<www.allacademic.com/meta/p13840_index.html>,dostęp:2 1.12.2014.
widgetyzacjiInternetu60.N iek tóref ir my, zwłaszczaw ś wieciec y f r ow y m , zro -z u m i a ły,jakwykorzystaćogromnąmocsocjalizacji,kontrolowaćdynamikęi pobudzaćmotywację,któresprzyjająwymianieiprodukcjispołecznej.Zrozu- m i a ły,j a k stworzyćo g r a n i c z o n e p r z e s t r z e n i e c y f ro w e , w k t ó r y c h użytk ownikmożewyrazićswojąwolność,wykorzystująctegorodzajumotywacjejakoform ęb e z p łatnejp r o d u k c j i .
Koniecznośćprzemyśleniagospodarkicyfrowejstajesięzasadniczymp r o b l e m e m firmwielupaństweuropejskichiKomisjiEuropejskiej.Zderze- n i e staregoinowegokontynentujestwidocznewamerykańskichmediac h,o b a w i a j ącychsięfirmzSiliconValley61.RozbieżnościmiędzyUSAiEu ropą
sązróżnicowane:począwszyodoskarżeńounikanieopodatkowaniaprzezini- cjatywyn a r z e c z o c h r o ny p r y wa t n o ści,a k o ńczącn a p r o c e d u r a c h a n t y m o n o -
polowych.W t y m m o m e n c i e n a w i e l u f r o n t a c h o d b y w a s i ęp r ó b a s i łm i ędzyEuropąa „ m i s t r z a m i s i e c i ”62.J e śliI n t e r n e t p r z e j m u j e c e n t r a l n ąr o l ęw r o z -
wojugospodarczymidemokratycznymjednegoobszaru,niezbędnewydajesi ęodejścieo d p r o s t e j l o g i k i r y n k u i z a s a d n i c z a z m i a n a f o r m z a r z ądza nias i e c i ąwc e l u u m o żliwienian a w e t m a łym,s t a r t u j ącymf i r m o m l u b w s z y s t k i m z w y -
kłymo b y w a t e l o m k o r z y s t a n i a z s i e c i . J u żB e n k l e r p o d k r e ślał,ż en a j w a żniej-sze jest pytanie, ktoposiada infrastrukturęiw jaki sposóbniązarządza63.WInterneciepozostajesięzawieszonymwsprzecznościmię dzyswobod-
n ąwspółpracąaeksploatacją,międzykontroląiwolnością,międzywładząi równ ością.Sieć–lub bardziejogólnie–
produkcja iwymianainformacji jestteatremz a c i e k łychs t a r ćp o l i t y c z n y c h , s p o łecznychi b i z n e s o w y c h . A k t u a l n i e jedynąc e n ąz a k o r z y s t a n i e z I n t e r n e t u j e s t l o g i n .
B i b l i o g r a f i a
AimeM.,CossettaA.,Ild o n o a l te m po d i Internet,Turyn2010.A n d e r s o n C.,Free:Th efutureofaradical price,NowyJork2009.
AndrejevicM.,LittleBroth e r is watch i ng :Th e w eb ca m s ub cu lturea nd th e di gital enclosur e,w:M e d i a S p a c e : P l a c e , s c a l e , a n d c u l t u r e i n a m e d i a age,red.N.Couldry,A.Mc Ca rthy,NowyJ o r k 2004.
AndrejevicM.,Watchingtelevisionwithoutpity–
Theproductivityof onlinefans,“Television&N e w Media”2008,t.9,nr1,s.24–46.
60Widgetyzacjaoznacza dekonstrukcjęsieci wmałych aplikacjach zwanych widżetami.Mogąb y ćo n e u r u c h a m i a n e b e z p o średnion a p u l p i c i e l u b podłączaned o s t r o n i n t e r n e t o w y c h . C i e s z ąs i ęc o r a z w i ększąp o p u l a r n o ścią,p o n i e w a żp o z w a l a j ąk a żdemuł atw od o s t o s o w a ćs t r o n ęinternetowązmożliwościąszybkiegodost ępudoprognozypogodyw łasnego miasta,ulubionych utworówmuzycznych,portaluspołecznościowego,wktórymjestsięzarejestrow anymlubwiado-mościkrajowych.Zob.N.Kennedy,2009,Thew i d ge t i z a t i o n o f t h e Web,
[online]<www.niallken-n e d y. c o m / b l o g / 2 0 0 6 / 0 7 / w i d g e t s - w e b . h t m l > , dostęp:21.12.2014.
61W.M a r s h a l l , E u r o p e an r e g u l a t o r s t a k e a i m a t U . S . t e c h companies,“ Wa l l S t r e e t J o u r -
nal”12.05.2014,
[online] <www.wsj.com/articles/SB100014240527023 0483130457954220347459 9422>,dostęp:21.12.2014.
62F.Rampini,Retepadrona–
Amazon,Apple,Google&co.Il voltooscurodellarivoluzionedigitale,Mediolan2014.
63Y.Benkler,dz.cyt.
BarbrookR.,SchultzP.,Thedigitalartisansmanifesto,
[online]<http://www.imaginaryfutures.n e t / 2 0 0 7 / 0 4 / 1 6 / t h e - d i g i t a l - a r t i s a n s - m a n i f e s t o - b y - r i c h a r d - b a r b r o o k - a n d - p i t -
s c h u l t z / > , dostęp:23.12.2014.
BarbrookR . , T h e h i - t e c h g i f t e c o n o m y ,“ F i r s t M o n d a y ” 2 0 0 5 , n r 3 ,
[ o n l i n e ] < h t t p : / / f i r s t m o n d a y. org/article/viewArticle/1517/1432>,d o s t ęp:2 3 . 1 2 . 2 0 1 4 .
BarlowJ.P.,Sellingwinewithoutbottle:Theeconomyofmindontheglobalnet,w:Highnoono n theel ectronicfrontier.Conceptualissuesincyberspace,red.P.Ludlow,Cambridge1999.B e n k l e r Y.,Thewealthofn etworks.Howsocialproductiontransformsmarketsandfreedom, NewHaven–Londyn2006.
DeanJ . , Co m m u n i ca t i v e c a p i t a l i s m : C i r c u l a t i o n a n d t h e f o r e c l o s u r e o f politics,
“ C u l t u r a l P o l i - t i c s ” 2005,t.1,nr1.
GieslerM.,PohlmannM.,Theanthropologyoffilesharing:Consumingnapsterasa gift,“Ad- va n c e s i n C o n s u m e r R e s e a r c h” 2 0 0 3 , n r 3 .
JenkinsH.,Convergenceculture:whereth eoldandnew media collide,NowyJork2006.
JenkinsH.,FordS.,GreenJ.,Spreadablemedia.Creatingvalueandmeaninginanetworked culture,NowyJork2013.
JenkinsH.,Ifitdoesn’tspread,it’sdead(partfour): Thinkingthroughthegifteconomy,[online]
<www.henryjenkins.org/2009/02/if_doesnt_spread_its_dead_p_3.html>,d o s t ęp:7 . 1 2 . 2 0 1 4 .
JenkinsH.,LiX.,KrauskopfA.D.,GreenJ.,I f itdoesn’tspreadis dead. Creatingvalue inasprea dablemarketplace,
[ o n l i n e ] < h t t p : / / c o n v e r g e n c e c u l t u r e . o r g / r e s e a r c h / S p r e a d a b i l i t y _ d o u b l e s i d e d p r i n t _ f i n a l _ 0 6 3 0 0 9 . p d f > , d o s t ęp:8 . 1 2 . 2 0 1 4 .
LazzaratoM . , I mm a te r i al labor,w : Ra d i ca l t h o u g h t i n I t a l y : a p o t e n t i a l politics,re d . P.V i r n o ,
M.Hardt,Minneapolis1996.
LiX.,Fanfic,I nc. ,a n o th e r loo k a t FanLib.Com,
[online]<http://www.convergenceculture.org/h tm l n ew s l e tter / we e k ly up d at e _2 00 71 2 0 7 . ht m l > , d o s t ęp:7 . 1 2 . 2 0 1 4 .
MaussM.,Essaisur ledon. Forme etraison del’éch angedans les sociétésarchaïques,“L’An néeSociologique”1923–1924.
RaymondE.S.,Thecathedralandthebazaar:MusingsonLinuxandOpenSourcebyanacci- dentalrevolutionary,Sebastopol1999.
ShirkyC.,Agroupisitsownworstenemy,2003,
[online]<http://shirky.com/writings/group_e n e m y. h t m l > , d o s t ęp:2 0 . 1 2 . 2 0 1 4 . ShirkyC.,Powerlaws,weblogs,andinequality,[online]<http://www.shirky.com/writings/her-
eco m es eve r yb o dy /p ow erl aw _ we b l o g. ht m l > , dostęp:7.12.2014.
TerranovaT. , Fre e l a b o r : P r o d u c i n g c u l t u r e f o r t h e d i g i t a l economy,“ S o c i a l Tex t 6 3 ” 2 0 0 0 , n r. 2 , s . 3 3 – 5 8 .
WengerE.,Communitiesof p ra ct i ce : L ea rnin g, me an in g a n d identity,NowyJork1998.
S t r e s z c z e n i e Internett o
r o d z a j c y f r o w e g o f e t y s z u d l a różnegor o d z a j u f a n t a z j i i działańpoli- t yc z nyc h . Tomediumdemokratyczne,pozajakąkolwieklogikąrynkową,opartenak onkretyzacjid ar u a n t y u t yl i t a r y s t yc z n e g o M a u s s a . Wra z z e w o l u c j ąi s u kc e s e m I n t e r -
netul o g i k i r y n k u s t a łys i ęc z ęściąś wiatac y f r o w e g o . Z d a n i e m w i e l u a u t o r ó w k o n c e p -
cjae k o n o m i i d a r ó w m o g łabyw s p ó łistniećz g o s p o d a r k ąr y n ko w ą.G o s p o d a r k a m o r a l -
nao p is u je z b i ó r n o r m s p o łecznych,w p ływan a w z a je m n e zro zu m i en ie , p o s z a n o w a n i e prawiinteresówuczestników.Wrzeczywisto ścito,cowydajesiębyćnową gospodar-
ką,t o e w o l u c j a k a p i t a l i z m u p o s t i n d u s t r i a l n e g o , n o w y m o d e l b i z n e s o w y , k t ó r y u t r w a -
las t a r e r ó w n o w a g i e k o n o m i c z n e . I n t e r n e t o k a z u j e s i ęb y ćm i e j s c e m , w k t ó
r y m f i r m y dająb e z p łatnies u r o w e p r o d u k t y o r a z p l a t f o r m y, a użytkownicyk o r z y s t a j ąz n i c h z a darmo, p r z y n o s z ącw a r t o śćt r e ściomi s a m y m f i r m o m . Te n n o w y m o d e l z a k ładaa n a -
lizęstrategiiprodukcjiimechanizmówzyskuekonomicznego.Produkcjaprzeniosłas i ęz f a b r y k i d o p r z e d s i ębiorstw,z a śp r o d u kc j a s p o łecznaj e s t t e r a z n o w y m m o d e l e m organizacyjnym.
S u m m a r y
Thenewdigital economy?
Ifwewantthingsto stay asthey are, thingsw i l l h ave t o c h a n g e
Internethasassumed,andstillassumes,theroleofadigitalfetish.An e t w o r k whichp r o j e c t s a l l s o r t s o f f a n t a s i e s a n d h o p e s a b o u t p o l i t i c a l a c t i o n s .
A t r u l y democratico p p o r t u n i t y, b e y o n d a n y c o m m e r c i a l l o g i c , f o u n d e d o n t h e c o n c r e t i z a t i o n ofMauss’santi-
utilitariangift.Withinternet’sevolutionandsuccess,theprinciplesandl o g i c o f t h e m a r k e t h a v e j o i n e d t h e w e b . S u c h e v o l u t i o n i n d u c e d m a n y a u t h o r s toc o n c e i v e a n e c o n o m y m o d e l w h e r e t h e g i f t e c o n o m y a n d t h e g a i n e c o n o m y c o u l d coexistt o g e t h e r . A m o r a l e c o n o m y t h a t d e s c r i b e s a s e t
o f s o c i a l n o r m s
a n d m u t u a l understandingr e s p e c t f u l o f t h e r i g h t s a n d i n t e r e s t s o f t h e p a r t i c i p a n t s . W h a t w o u l d appearsa s a n e w e c o n o my m o d e l i s r a t h e r a n ev o l u t i o n o f p o s t -
i n d u s t r i a l c ap i t a l is m . Anewb u s i n e s s m o d e l h a s p e r p e t u a t e d t h e o l d e c o n o m i c e q u i l i b r i u m . T h e i n t e r n e t i s ane nv i r o n m e n t w h e r e t h e c o m p a n i e s g ive a w ay ra w p r o d u c t s a n d p l at f o r ms a n d t h e usersu s e t h e m f o r f r e e , a d d v a l u e a n d w o r t h t o t h e c o n t e n t s a n d t o t h e c o m p a n i e s themselves.T h i s n e w b u s i n e s s m o d e l e n t a i l s a n a n a l y s i s o f t h e r e l a t i o n s h i p b e t w e e n productions t r a t e g i e s a n d m e c h a n i s m s a b o u t e c o n o m i c p r o f i t . P r o d u c t i o n h a s m o v e d fr omthefactorytosocietyandsocialproductionistheneworganizationalmodel.
Tłumaczenie:JoannaSawulska
