Pytanie o cud : problemy społeczne i praca socjalna

(1)

Uwagi do wersji zaadaptowanej:

Wersja elektroniczna książki została stworzona zgodnie z art. 33 z indeksem 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zostały zachowane numery stron. Numer danej strony znajduje się nad tekstem danej strony i poprzedza go skrót str.

Liczby rzymskie wyrażono za pomocą liczb arabskich.

Przypisy w treści głównej są linkami oznaczonymi słowem „przypis” i numerem porządkowym wziętymi w nawias. W publikacji występują dwa rodzaje przypisów:

tradycyjne – w nawiasach kwadratowych oraz harvardzkie – w nawiasach okrągłych.

Linki te prowadzą do opisów przypisów, które zostały umieszczone na końcu dokumentu i zebrane na dwóch listach: osobno tradycyjne i osobno harvardzkie.

Powrót do treści głównej po odczytaniu opisu przypisu jest możliwy poprzez link

„Wróć do treści głównej” umieszczony na końcu każdego opisu przypisu.

Zakładki oznaczone literą „p” i numerem porządkowym znajdują się w treści głównej, w miejscu występowania przypisu

Poszczególnym tabelom przypisano numery porządkowe. Przejście na koniec tabeli jest możliwe przez link „Przejdź na koniec tabeli”.

Fragmenty w oryginale wyróżnione pismem rozstrzelonym w adaptacji zaznaczono pogrubieniem.

W wersji zaadaptowanej zachowano skróty polskie: itp. – i tym podobne, red. – redakcja, wyd. – wydanie, np. – na przykład, tzw. – tak zwany, kom. – komisarz, dr – doktor, por. – porównaj, r. – rok, t. – tom, z. – zeszyt, nr – numer, i in. – i inni, mln – milion, tys. – tysiąc, zł – złoty, im. – imienia, n. – następna, sp. z.o.o. – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, s.c. – spółka cywilna; a także łacińskie: e.g. – exempli gratia, etc. – et cetera, oraz angielskie: publ. – publishing.

Ponadto w wersji zaadaptowanej zachowano następujące skróty: język polski: PRL – Polska Republika Ludowa, ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych, UE – Unia Europejska, TNS OBOP – Ośrodek Badań Opinii Publicznej, CBOS - Centrum Badania Opinii Społecznej, GUS – Główny Urząd Statystyczny, GWP – Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, IFiS PAN – Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, IPSiR UW – Instytut Profilaktyki Społecznej i

Resocjalizacji Uniwersytety Warszawskiego, UAM – Uniwersytet Adama Mickiewicza, UJ – Uniwersytet Jagielloński, SLD – Sojusz Lewicy Demokratycznej, PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe, PIS – Prawo i Sprawiedliwość, PO – Platforma Obywatelska,

(2)

AWS – Akcja Wyborcza Solidarność, UW – Unia Wolności, LPR – Liga Polskich Rodzin, WN – Wydawnictwo Naukowe, MP – Marcin Pawłowski, GK – Grzegorz Kajdanowicz, SW – Sławomir Wojciechowski, JM – January Majewski, EŻM – Ewa Żydowicz-Mucha, ZM – Zbigniew Matwiej, LK – Lech Kaczyński, KD – Kamil

Durczok, BU – Bogdan Ulka, AK – Anna Knysok, MM – Marek Maruszyński, KTSR, TSR - Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach, PSR – Podejście

Skoncentrowane na Rozwiązaniach, WOTUiW – Wojewódzkim Ośrodkiem Terapii Uzależnień i Współuzależnienia, KGR – Konferencja Grup Rodzin, WK –

Wideotrening Komunikacji; język angielski: OECD – Organisation for Economic Cooperation and Development (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), UNDP – United Nations Development Programme (Program Narodów

Zjednoczonych do spraw Rozwoju), D&B – Dun&Bradstreet Bisnode Group, REBT – Rational Emotive Behaviour Therapy, EBM – Evidence Based Medicine, BFTC – Brief Family Center, NAADAC – National Association for Alcoholism and Drug Abuse Counselors (Krajowe Stowarzyszenie Doradców w sprawach Alkoholizmu i

Narkomanii), NGO – non-government organization, EBTA – European Brief Therapy Association, BSFT – Brief Solution Focused Therapy, SFBT – Solution-Focused Brief Therapy, SFTA – Solution Focused Therapy Association, VHT – Video Home

Training, VIG – Video Interaction Guidance, VIT – Video Interaction Training, HDI – Human Development Index.

Brakujące opisy bibliograficzne: Matczak 2000.

Koniec uwag do wersji zaadaptowanej.

Okładka 1

Uniwersytet Jagielloński Instytut Socjologii

Zeszyty Pracy Socjalnej (zeszyt siedemnasty)

PYTANIE O CUD. Problemy społeczne i praca socjalna LUCJAN MIŚ

Kraków 2012 Str.1.

Uniwersytet Jagielloński Instytut Socjologii

(3)

Zeszyty Pracy Socjalnej (zeszyt siedemnasty) PYTANIE O CUD

Problemy społeczne i praca socjalna LUCJAN MIŚ

NOMOS Kraków 2012 Str. 2.

2012 Copyright by Lucjan Miś & Zakład Wydawniczy Nomos

Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być

przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

Recenzent: prof. dr hab. Andrzej Niesporek

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Socjologii

Redakcja wydawnicza: Magdalena Pawłowicz Redakcja techniczna: Labor JP

Projekt okładki: Michał Dziadkowiec ISBN 978-83-7688-126-3

ISSN 1507-4285 KRAKÓW 2012

Zakład Wydawniczy NOMOS

31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax: 12 626 19 21 e-mail: biuro@nomos.pl; www.nomos.pl

Str. 3.

Spis treści

CZĘŚĆ 1. WYBRANE PROBLEMY SPOŁECZNE. Strona 5.

Rozdział 1. Edukacja na listach problemów społecznych w wybranych krajach.

Strona 7.

Rozdział 2. Konstrukcjonistyczne badanie problemów dewiacji i przestępczości.

Strona 27.

Rozdział 3. Przestępczość uliczna a korporacyjna. Zróżnicowane podejście do problemu przestępczości. Strona 43.

(4)

Rozdział 4. Problemy społeczne w oglądzie zwykłych ludzi i ekspertów. Strona 65.

CZĘŚĆ 2. PRACA SOCJALNA SKONCENTROWANA NA ROZWIĄZANIACH.

Strona 73.

Rozdział 5. Praca socjalna skoncentrowana na rozwiązaniach i jej realizacja w USA, Europie i Polsce. Strona 75.

Rozdział 6. Praca socjalna skoncentrowana na rozwiązaniach a postulaty

praktyki opartej na badaniach naukowych ( Evidence Based Practice ) . Strona 91.

Rozdział 7. Praca socjalna z zastosowaniem Wideotreningu Komunikacji, Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach i Konferencji Grupy Rodzin. Adaptacja

zachodnich modeli pracy z rodziną w Polsce. Strona 103.

Rozdział 8. Lokalne i globalne czynniki rozwoju pracy socjalnej. 119 Podziękowania. Strona 129.

Summary: Miracle question. Social problems and social work. Strona 131.

Przypisy tradycyjne Przypisy harvardzkie Str. 4.

Pusta strona Str. 5.

CZĘŚĆ 1. WYBRANE PROBLEMY SPOŁECZNE Str. 6.

Pusta strona.

Str. 7.

Rozdział 1. Edukacja na listach problemów społecznych w wybranych krajach [przypis 1.0.]

Nauczanie i wychowanie przestało być sprawą rodziców i rodziny w okresie wyłaniania się społeczeństwa przemysłowego. Wcześniej możliwość kształcenia dzieci była dostępna arystokracji i bogatemu mieszczaństwu, zatrudniających prywatnych nauczycieli i pedagogów. Istniała również szansa na zdobycie

wykształcenia w szkołach prowadzonych przez zakony i kościoły. Korzystali z niej zdolni lecz niezamożni uczniowie, często wybierający później stan kapłański.

Narodziny społeczeństwa industrialnego zmieniły ten stan rzeczy i wykształcenie stało się przedmiotem uwagi państwa, które zaczęło odgrywać rolę założyciela i właściciela placówek oświatowych. Lata nauki uczniów wydłużały się; na początku istniały dwuletnie i trzyletnie szkoły elementarne, a po wojnach światowych czas

(5)

obowiązkowej nauki szkolnej wydłużał się stopniowo do czterech, sześciu, siedmiu, ośmiu czy dwunastu lat nauki (w zależności od kraju). Nauczanie i wychowanie dzieci (i później - młodzieży) nabrało charakteru masowego, oddzielonego od rodziców i najbliższej rodziny, powiązanego w panującym systemem ideologicznym lub

wymaganiami administracji państwowej. Państwo (często wspólnie z samorządami) stało się istotnym pracodawcą dla wielu dziesiątek (nawet setek tysięcy osób), a nauczyciele i wychowawcy - przedstawicielami władzy (ministerstw lub urzędów odpowiedzialnych za przygotowanie młodego pokolenia do życia w nowoczesnym społeczeństwie).

Powstanie masowego szkolnictwa, ukształtowanie się zawodu nauczyciela i rozwój profesjonalizacji, pojawienie się innych zawodów związanych w uczeniem i

wychowaniem (psychologów, doradców, pedagogów, terapeutów, kuratorów, administratorów itp.), wydłużenie czasu nauki, rozwój szkolnictwa zawodowego przyczyniły się do wyodrębniania podmiotów życia zbiorowego odgrywających coraz silniejszą rolę na arenie publicznej.

Str. 8.

Powstały grupy (o różnym poziomie rozumienia interesu grupowego) nazywane jako:

uczniowie i nauczyciele, dyrektorzy i zarządzający oświatą, działacze związków zawodowych i pracodawcy (władze państwowe, samorządowe, pozarządowe, kościelne), organizacje rodziców i specjalistów (terapeutów, doradców, metodyków, lekarze i pielęgniarki szkolne, w wielu krajach: szkolni pracownicy socjalni) itp.

Zdobycie coraz wyższego (innymi słowy: wydłużonego w czasie) i obowiązkowego wykształcenia stało się wymogiem nie tylko cywilizacyjnym, lecz również

ekonomicznym. Konkurencja między państwami i ich gospodarkami prowadzi do podnoszenia edukacji na coraz wyższy poziom, formalny i nieformalny, bezpośrednio lub pośrednio związany z rynkiem pracy i dochodem. Hasło „kształcenia

ustawicznego” stało się „ciałem” i doprowadziło do przymusu podjęcia nauki we wszystkich etapach życia (włącznie z okresem emerytalnym, kiedy

czterdziestolatkowie, pięćdziesięciolatkowie, sześćdziesięciolatkowie i

siedemdziesięciolatkowie uczestniczą w różnych formach kształcenia, na wszystkich poziomach). Ilustracją upowszechnienia obowiązku kształcenia jest wpisanie go do

„Deklaracji Millenijnej” Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), powstałej w 2000 roku w wyniku spotkania przedstawicieli wszystkich państw członkowskich.

Wytyczono osiem celów („Millenijnych Celów Rozwoju”), z czego dwa dotyczą -

(6)

pośrednio lub bezpośrednio - edukacji. Cel drugi dotyczy zagwarantowania

powszechnego nauczania na poziomie podstawowym. Zadanie z nim związane to

„zapewnienie do 2015 roku wszystkim chłopcom i dziewczętom możliwości ukończenia pełnego cyklu nauki na poziomie podstawowym” (przypis 1 Szatur-

Jaworska 2007: 121). Cel trzeci dotyczy promocji równości płci i niezależności kobiet.

Zadanie z nim związane polega na „wyeliminowaniu nierównego dostępu kobiet i mężczyzn do pierwszego i drugiego szczebla kształcenia do roku 2005 (o ile to możliwe), a na wszystkich szczeblach do 2015 roku (lub później)” (przypis 2 Szatur- Jaworska 2007: 121).

Władze ONZ przygotowały listę celów i zadań, w dodatku sporządzono zestaw wskaźników za pomocą których monitoruje się przebieg osiągania celów i

wykonywania zadań. Cele i zadania wynikają z analizy problemów współczesnego świata, dokonanej przez specjalistów, badaczy (socjologów, polityków społecznych, ekonomistów, statystyków) oraz przedstawicieli władz państwowych i organizacji pozarządowych. Wpisanie tych zadań na listę Millenijnych Celów Rozwoju dobrze pokazuje znaczenie edukacji we współczesnym świecie oraz kierunki tego rozwoju.

Chodzi o równość płci w dostępie do oświaty oraz rozciągnięcie obowiązku szkolnego na poziomie podstawowym na prawie wszystkie kraje świata. Innymi słowy, należy przeciwdziałać istniejącej nierówności płci w dostępie do kształcenia oraz nierówności pomiędzy rozwiniętymi a zacofanymi krajami członkowskimi ONZ.

Sprawy kształcenia i wychowania młodego pokolenia oraz kształcenia ustawicznego były przedmiotem troski w społeczeństwie industrialnym i pozostały nim w

społeczeństwie poindustrialnym. Dawniej koncentrowano się na dostępności wykształcenia na poziomie podstawowym (o różnej ilości lat nauki) i średnim.

Obecnie wykształcenie na poziomie wyższym staje się układem odniesienia dla większości ludzi młodych i ich rodziców w rozwiniętych krajach świata.

Str. 9.

Obawy i poczucie zagrożenia co do zakresu i jakości edukacji są odczuwane, formułowane i przedstawiane w bezpośrednich stycznościach międzyludzkich oraz za pośrednictwem środków masowego przekazu. Kręgi, grupy społeczne,

organizacje i instytucje wyrażają swoje poglądy, oceny - czasami również niepokoje - co do kształtu i jakości systemów edukacyjnych. Czasami szkolnictwo, a szczególnie zmiany w jego instytucjonalnym kształcie, stają się tematem gorących i ostrych dyskusji politycznych.

(7)

W latach 2005-2007 w Polsce toczyły się intensywne spory na temat działań

podejmowanych przez ministra Romana Giertycha (stroje jednolite, ośrodki wsparcia wychowawczego, rola dyscypliny w szkołach). W latach 1999-2000 napięcia

wywołały reformy edukacji podejmowane przez ministra Mieczysława Handkego (wprowadzenie gimnazjów, wydłużenie obowiązkowego czasu kształcenia o rok, rozwój szkolnictwa ogólnokształcącego i znaczące ograniczenie naboru i rozmiarów szkolnictwa zawodowego). W bezpośrednich starciach brali udział uczniowie szkół różnych poziomów (np. Opole, Warszawa), nauczyciele, działacze związkowi i przedstawiciele władzy (kuratorzy i urzędnicy ministerstwa). Takie wydarzenia, jak protesty, demonstracje, strajki, samobójstwa uczniów, znęcanie się nad uczniami i nauczycielami, znęcanie się nad rówieśnikami w szkole, przyciągały uwagę mediów i pozwalały opinii publicznej poznać niektóre konflikty oraz dylematy wielomilionowego zbioru tworzącego system edukacji (nauczycieli, innych pracowników oświaty i wychowania, uczniów).

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie edukacji jako problemu społecznego.

W wielu rozwiniętych krajach świata prowadzi się reprezentatywne badania

socjologiczne pozwalające poznać opinie i oceny członków społeczeństwa na temat najważniejszych kwestii życia zbiorowego. W USA badania takie prowadzone są od ponad 70 lat, w Wielkiej Brytanii od ponad 30 lat, w Polsce od ponad 25 lat. Na podstawie badań Instytutu Gallupa można prześledzić jak zmieniała się opinia Amerykanów na temat edukacji w okresach stabilizacji społeczno-politycznej i gospodarczej oraz w okresie gwałtownych zmian obyczajowych i technologicznych.

Edukacja na liście problemów społecznych w USA

Lista problemów społecznych ujawnianych w badaniach sondażowych jest ograniczona. Na podstawie przeglądu prasy czy informacji z innych mediów masowych (radio, telewizja, Internet) odbiorca może odnieść wrażenie, że istnieje nieskończona liczba trudności występujących w życiu zbiorowym. Na przykład problemami społecznymi są wszystkie rodzaje chorób, dotykające nawet niewielkiej ilości osób, stosowanie wszystkich rodzajów żywności (włączając używki, takie jak kawa, herbata, napoje gazowane, a także sery pasteryzowane lub nie, żywność modyfikowana lub nie, ekologiczna lub przemysłowa), jakiekolwiek zmiany klimatyczne, wszystkie rodzaje instytucji (religijne, państwowe, prywatne, gospodarcze), wszystkie zmiany obyczajów i norm społecznych itp.

(8)

Str. 10.

W przeciwieństwie do wypowiedzi w środkach masowego przekazu na temat

kolejnych „problemów”, członkowie społeczeństwa udzielając odpowiedzi badaczom wskazują na określoną ilość spraw kwalifikowanych do kategorii „trudnych” (czyli problemów). W badaniach takich ośrodków, jak Instytut Gallupa czy Ipsos-MORI, istnieje około czterdziestu, pięćdziesięciu takich spraw. Oczywiście w wypowiedziach osób badanych pojawiają się „inne problemy”, lecz są one wskazywane przez mniej niż jeden procent respondentów.

Tabela 1. zawiera zestawienia badań przeprowadzonych przez Instytut Gallupa i Pew Research Center w latach 2001 (w styczniu i w maju), 2004 i 2008. Ukazuje ona listę problemów społecznych wskazywanych przez respondentów (pojawiających się w okresie ostatnich 70 lat) oraz podaje wskazania niektórych, wybranych problemów.

W przypadku edukacji pokazano również wszystkie wyniki. Porównanie lat 2001 i 2008 wskazuje na zmianę: na początku dekady znaczna liczba respondentów

wskazywała „edukację” jako najważniejszy problem (odpowiednio 16 procent Instytut Gallupa i 8 procent Pew Research Center). W marcu 2001 roku respondenci jeden raz wskazali „edukację” jako najważniejszy problem kraju; uczyniło tak 17 procent osób badanych i była to najwyższa ilość wskazań. W późniejszych miesiącach

kwestia edukacji była często wskazywana przez respondentów (np. 11 procent), lecz inne kwestie zaczęły odgrywać rolę. Aktualne badania pokazują, że kwestia

wykształcenia nie jest poważnym problemem w oczach opinii publicznej (4 procent).

Po wrześniu 2001 roku znaczenia nabrały sprawy wojny z terroryzmem oraz potencjalnej wojny (w Afganistanie i z Irakiem). Począwszy od badań w listopadzie 2001 roku (pierwszym po ataku na wieże World Trade Centers i Pentagon) kwestie

„strachu przed wojną/uczucia strachu w całym społeczeństwie przed wojną w Iraku”

wysunęły się na czoło trudnych spraw (niezależnie od problemu terroryzmu).

Przeświadczenie części Amerykanów (od 10 do 20 procent w zależności od miesiąca), że wojna stanowi realne zagrożenie, trwało ponad półtora roku, zanim USA i sojusznicy wkroczyli do Iraku. Działo się to w okresie od września 2001 roku (zamachów terrorystycznych) do marca 2003 roku (ataku na Irak).

Warto dodać, że porównanie badań Instytutu Gallupa z różnych miesięcy 2001 roku ukazuje radykalną zmianę w myśleniu o problemach społecznych. W pierwszych miesiącach 2001 roku, respondenci wskazywali na „edukację” jako najważniejszy problem (16 procent wskazań w marcu, 12 procent w styczniu i czerwcu). Inne

(9)

problemy były mniej ważne, włącznie z problemami gospodarczymi. Atak terrorystyczny na Nowy Jork i Waszyngton spowodował całkowitą zmianę w hierarchii problemów, ponieważ od badania w październiku „terroryzm” został uznanych przez badanych za najważniejszy problem USA. W miesiącu tym

„terroryzm” został wskazany przez 46 procent respondentów, w listopadzie przez 37 procent, a w następnych miesiącach systematycznie ponad 20 procent badanych stwierdzało, że zagrożenie zbrojne ze strony przeciwników USA (Al-Kaidy) jest najpoważniejszą sprawą, z jaką borykają się Stany Zjednoczone.

Str. 11.

Należy dodać, że dane zaprezentowane w tabeli 1.1 są porównywalne w części, lecz nie całkowicie. Pewne kategorie stosowane przez Instytut Gallupa w różnych latach oraz przez obydwa ośrodki są identyczne (na przykład: bezrobocie, podatki, inflacja czy opieka nad ludźmi starymi). Inne kategorie trochę się różnią (na przykład kwestie pomocy zagranicznej, obrony, sądownictwa itp.). Respondenci Gallupa wyrażali zaniepokojenie i chcieli zmian w zakresie „strzelaniny w szkołach i przemocy” (school shooting and violence), zaś osoby badane przez ankieterów Pew mówili o trosce w zakresie „zbyt dużej ilości broni i kontroli broni” (too many guns/gun control). Innymi słowy, ośrodki badawcze różniły się w systemach klasyfikacji problemów i łączenia pewnych problemów w szersze kategorie (na przykład: „kwestia obrony/

bezpieczeństwo narodowe/budżet wojskowy” w Pew Research Center lub dwóch kategorii „bezpieczeństwa narodowego” i „brak obrony” (lack of military defence) w badaniach Instytutu Gallupa). Podobnie sprawa się przedstawiała z łączeniem lub rozłączaniem systemu opieki medycznej Medicare z pomocą społeczną itp. Różnice te nie były zbyt duże i dotyczyły zazwyczaj marginalnych kwestii.

W latach 2008 i 2012 edukacja nie była kluczowym problemem społecznym w

porównaniu z latami 2000 i 2001. Wtedy Amerykanie uważali, że poziom kształcenia jest niski, że możliwa jest zmiana sytuacji i że należy przeprowadzić reformy

szkolnictwa. W 2000 roku 61 procent badanych Amerykanów było niezadowolonych z funkcjonowania systemu szkolnego, zaś 36 procent było zadowolonych (The Divide between Public School Parents and Private School Parents 2007). W okresie siedmiu lat nastąpiła poprawa w ocenie tej kwestii. Odsetek niezadowolonych Amerykanów spadł o 10 procent (do 51 procent), wzrósł w niewielkim stopniu odsetek

respondentów zadowolonych z szkolnictwa (39 procent). Warto dodać, że najlepsze

(10)

wskaźniki poprawy sytuacji odnotowano w 2004 roku, kiedy to zadowolenie z systemu szkolnego deklarowało najwięcej osób w porównaniu z niezadowolonymi.

Większość społeczeństwa amerykańskiego nie jest zadowolona z krajowego systemu oświaty. W perspektywie rodziców dzieci uczęszczających do szkół jest inaczej. W ich oczach ogólna ocena poziomu szkół jest obecnie pozytywna. Nie definiują oni sytuacji jako „kryzysu edukacyjnego”, ponieważ około 64 procent

dorosłych respondentów (rodziców) przyznało szkołom, w których uczą się ich dzieci, oceny A (odpowiednik oceny bardzo dobrej) i B (odpowiednik oceny dobrej).

Szczególne zagadnienia interesujące opinię publiczną w obszarze oświaty dotyczą różnic pomiędzy szkołami prywatnymi a publicznymi oraz bezpieczeństwa w

szkołach. Każda masakra w szkołach (na przykład w Connecticut, Kentucky, Arkansas i Oregonie lub najbardziej nagłośniona w mediach, kinematografii i literaturze w Columbine w Kolorado), powoduje gwałtowny wzrost niepokoju, wyrażający się we wzroście odsetka respondentów stwierdzających, że „edukacja jest problemem społecznym”. Bezpieczeństwo w szkołach jest przedmiotem uwagi ponad jednej czwartej badanej populacji.

Jako problem traktuje się również różnice między oświatą prywatną i publiczną.

Badania z ostatnich czterech lat pokazały, że rodzice, których dzieci uczęszczają do szkół prywatnych wyżej oceniają jakość kształcenia i bezpieczeństwo swoich dzieci w porównaniu z rodzicami dzieci ze szkół (różnych szczebli) publicznych.

Str. 12.

Prywatne szkolnictwo daje zatem lepsze przygotowanie umysłowe i większą pewność w sferze bezpieczeństwa niż publiczne. Różnice są na tyle znaczące, że można mówić o podziale między uczniami (i rodzicami) uczęszczającymi do szkół prywatnych i publicznych.

Tabela 1.1. Problemy społeczne według Instytutu Gallupa i Pew Research Center w wybranych latach. Przejdź na koniec tabeli 1.1.

1. Problemy ekonomiczne 1.1. Gallup 12.12: 59 1.2. Gallup 1.2008: 38 1.3. Gallup 2004: 29 1.4. Gallup 3.2001: 29 1.5. Pew 2001: 40 2. Gospodarka ogólnie

(11)

2.1. Gallup 12.12: 23 2.2. Gallup 1.2008: 18 2.3. Gallup 2004: 12 2.4. Gallup 3.2001: 10 2.5. Pew 2001: 7

3. Ceny benzyny i paliw 3.1. Gallup 12.12: brak 3.2. Gallup 1.2008: brak 3.3. Gallup 2004: brak 3.4. Gallup 3.2001: 1 3.5. Pew 2001: 22 4. Bezrobocie

4.1. Gallup 12.12: 17 4.2. Gallup 1.2008: brak 4.3. Gallup 2004: 10 4.4. Gallup 3.2001: 4 4.5. Pew 2001: 5

5.Deficyt budżetu federalnego 5.1. Gallup 12.12: 13

5.2. Gallup 1.2008: brak 5.3. Gallup 2004: brak 5.4. Gallup 3.2001: 2 5.5. Pew 2001: brak

6. Wysokie koszty życia/Inflacja 6.1. Gallup 12.12: brak

6.2. Gallup 1.2008: brak 6.3. Gallup 2004: brak 6.4. Gallup 3.2001: 2 6.5. Pew 2001: brak 7. Podatki

7.1. Gallup 12.12: brak 7.2. Gallup 1.2008: brak 7.3. Gallup 2004: brak 7.4. Gallup 3.2001: 7

(12)

7.5. Pew 2001: brak 8. Brak pieniędzy 8.1. Gallup 12.12: 6 8.2. Gallup 1.2008: brak 8.3. Gallup 2004: brak 8.4. Gallup 3.2001: 0 8.5. Pew 2001: brak 9. Korupcja w firmach 9.1. Gallup 12.12: brak 9.2. Gallup 1.2008: brak 9.3. Gallup 2004: brak 9.4. Gallup 3.2001: - 9.5. Pew 2001: brak 10. Kwestia płac

10.1. Gallup 12.12: brak 10.2. Gallup 1.2008: brak 10.3. Gallup 2004: brak 10.4. Gallup 3.2001: 1 10.5. Pew 2001: brak

11. Różnica między bogatymi a biednymi 11.1. Gallup 12.12: brak

11.2. Gallup 1.2008: brak 11.3. Gallup 2004: brak 11.4. Gallup 3.2001: 1 11.5. Pew 2001: brak 12. Recesja

13. Handel zagraniczny/Deficyt budżetowy 13.1. Gallup 12.12: brak

13.2. Gallup 1.2008: brak

(13)

13.3. Gallup 2004: brak 13.4. Gallup 3.2001: 0 13.5. Pew 2001: brak

14. Problemy nie-ekonomiczne 14.1. Gallup 12.12: 48

14.2. Gallup 1.2008: 75 14.3. Gallup 2004: 76 14.4. Gallup 3.2001: 76 14.5. Pew 2001: brak 15. Sytuacja w Iraku/Wojna 15.1. Gallup 12.12: brak 15.2. Gallup 1.2008: 25 15.3. Gallup 2004: 23 15.4. Gallup 3.2001: 2 15.5. Pew 2001: brak

16. Zła opieka zdrowotna, szpitale. Wysoki koszt opieki medycznej 16.1. Gallup 12.12: 6

16.2. Gallup 1.2008: 13 16.3. Gallup 2004: 7 16.4. Gallup 3.2001: 7 16.5. Pew 2001: brak

17. Imigracja/nielegalni imigranci 17.1. Gallup 12.12: brak

17.2. Gallup 1.2008: 11 17.3. Gallup 2004: brak 17.4. Gallup 3.2001: 0 17.5. Pew 2001: brak

18. Niezadowolenie z rządu/Kongresu/polityków; mierne przywództwo, korupcja, nadużycia władzy

18.1. Gallup 12.12: 14 18.2. Gallup 1.2008: brak 18.3. Gallup 2004: 6 18.4. Gallup 3.2001: 5 18.5. Pew 2001: brak

(14)

19. Terroryzm

19.1. Gallup 12.12: brak 19.2. Gallup 1.2008: brak 19.3. Gallup 2004: 12 19.4. Gallup 3.2001: - 19.5. Pew 2001: brak

20. Edukacja/zły stan edukacji/dostęp do edukacji 20.1. Gallup 12.12: 3

20.2. Gallup 1.2008: 4 20.3. Gallup 2004: 3 20.4. Gallup 3.2001: 16 20.5. Pew 2001: 8

21. Etyka/Moralność/Religia/Kryzys rodziny, brak uczciwości 21.1. Gallup 12.12: 5

21.2. Gallup 1.2008: brak 21.3. Gallup 2004: 10 21.4. Gallup 3.2001: 11 21.5. Pew 2001: 6

22. Bieda/Głód/Bezdomność 22.1. Gallup 12.12: brak 22.2. Gallup 1.2008: brak 22.3. Gallup 2004: brak 22.4. Gallup 3.2001: 5 22.5. Pew 2001: brak

23. Pomoc i sprawy zagraniczne 23.1. Gallup 12.12: brak

23.2. Gallup 1.2008: brak 23.3. Gallup 2004: brak 23.4. Gallup 3.2001: 1 23.5. Pew 2001: brak Str. 13

24. Bezpieczeństwo narodowe 24.1. Gallup 12.12: brak

24.2. Gallup 1.2008: brak

(15)

24.3. Gallup 2004: 4 24.4. Gallup 3.2001: 1 24.5. Pew 2001: brak

25. Problemy międzynarodowe 25.1. Gallup 12.12: brak

26. Brak źródeł energii/Kryzys energetyczny 26.1. Gallup 12.12: brak

27. Zanieczyszczenie środowiska 27.1. Gallup 12.12: brak

28. Brak szacunku w relacjach międzyludzkich 28.1. Gallup 12.12: 3

29. Przestępczość/Przemoc 29.1. Gallup 12.12: brak 29.2. Gallup 1.2008: brak 29.3. Gallup 2004: brak 29.4. Gallup 3.2001: 8 29.5. Pew 2001: brak

30. Jedność mieszkańców kraju

(16)

31. Zabezpieczenie społeczne 31.1. Gallup 12.12: brak 31.2. Gallup 1.2008: brak 31.3. Gallup 2004: brak 31.4. Gallup 3.2001: 1 31.5. Pew 2001: brak 32. Pomoc społeczna 32.1. Gallup 12.12: brak 32.2. Gallup 1.2008: brak 32.3. Gallup 2004: brak 32.4. Gallup 3.2001: 1 32.5. Pew 2001: brak 33. Aborcja

34. System prawny/Sądownictwo 34.1. Gallup 12.12: brak

35. Rok wyborczy/Wybory prezydenta/Reforma wyborów 35.1. Gallup 12.12: brak

35.2. Gallup 1.2008: brak 35.3. Gallup 2004: brak 35.4. Gallup 3.2001: 0

(17)

35.5. Pew 2001: brak 36. Medicare

37. Środki masowego przekazu 37.1. Gallup 12.12: brak

38. Zachowanie dzieci/Sposoby wychowywania dzieci 38.1. Gallup 12.12: brak

39. Homoseksualizm/Prawa homoseksualistów 39.1. Gallup 12.12: brak

39.2. Gallup 1.2008: brak 39.3. Gallup 2004: brak 39.4. Gallup 3.2001: - 39.5. Pew 2001: brak

40. Stosunki rasowe/Rasizm 40.1. Gallup 12.12: brak 40.2. Gallup 1.2008: brak 40.3. Gallup 2004: brak 40.4. Gallup 3.2001: 2 40.5. Pew 2001: brak 41. Broń/Kontrola broni 41.1. Gallup 12.12: 4 41.2. Gallup 1.2008: brak

(18)

41.3. Gallup 2004: brak 41.4. Gallup 3.2001: 4 41.5. Pew 2001: brak 42. Braki w obronności 42.1. Gallup 12.12: brak 42.2. Gallup 1.2008: brak 42.3. Gallup 2004: brak 42.4. Gallup 3.2001: 2 42.5. Pew 2001: brak

43. Wojna/Konflikty między narodami Bliskiego Wschodu 43.1. Gallup 12.12: brak

44. Wysiłki na rzecz pomocy ofiarom katastrof przyrodniczych 44.1. Gallup 12.12: brak

45. Opieka nad osobami starymi 45.1. Gallup 12.12: brak

45.2. Gallup 1.2008: brak 45.3. Gallup 2004: brak 45.4. Gallup 3.2001: 1 45.5. Pew 2001: brak 46. Przeludnienie

46.1. Gallup 12.12: brak 46.2. Gallup 1.2008: brak 46.3. Gallup 2004: brak 46.4. Gallup 3.2001: 1 46.5. Pew 2001: brak 47. Inne nie-ekonomiczne

(19)

47.1. Gallup 12.12: brak 47.2. Gallup 1.2008: brak 47.3. Gallup 2004: brak 47.4. Gallup 3.2001: 1 47.5. Pew 2001: brak 48. Brak opinii

48.1. Gallup 12.12: brak 48.2. Gallup 1.2008: brak 48.3. Gallup 2004: brak 48.4. Gallup 3.2001: 7 48.5. Pew 2001: brak 49. Razem

45.1. Gallup 12.12: brak 45.2. Gallup 1.2008: brak 45.3. Gallup 2004: brak 45.4. Gallup 3.2001: brak 45.5. Pew 2001: brak Koniec tabeli 1.1.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Gallup Organization. 2001-2012 (http://poll.gallup . com i http://brain.gallup.com, From News Interest to Lifestyles, Energy Takes Hold. America's New Number One Problem; Pew Research Center for the People and the Press. Survey Report, [w:] http://www.||people-

pircs5.oirgrre;p3r1tsprint.php3?PagelD=69; Economy Still Top Problem in U.S. but Less So Than in Past w: www.galupp/com/[X)l/159434/economy-top-problem-less- past.aspx).

Str. 14.

Badania brytyjskie

W Europie systematyczne sondażowe badania nad postrzeganiem problemów społecznych przez mieszkańców krajów mają krótszą historię. Badania w tym zakresie prowadziły takie ośrodki, jak Instytut Demoskopii w Allensbach w

Niemczech oraz firma Ipsos-MORI w Wielkiej Brytanii. Mamy dane z ostatnich 24 lat o tym, jak kształtowały się opinie Brytyjczyków na temat największych trudności, z jakimi borykał się ich kraj. Wyniki badań dotyczących edukacji i najważniejszego problemu społecznego w Wielkiej Brytanii są zamieszczone w tabeli 2. (poniżej).

(20)

Prezentuje ona wybrane dane, dotyczące ilości wskazań respondentów w obszarze edukacji i najważniejszego problemu w danym roku. W latach siedemdziesiątych prowadzono zazwyczaj jedno lub dwa badania na ten temat w roku. Od lat

osiemdziesiątych liczba badań zwiększyła się do dwunastu w roku (co miesiąc) i do chwili obecnej posiadamy dane z jedenastu lub dwunastu badań w okresie dwunastu miesięcy.

W kolumnie trzeciej tabeli 1.2 zamieściłem dane dotyczące najważniejszego problemu społecznego czyli problemu, który otrzymał najwięcej wskazań respondentów. Uwzględniłem wynik jednego tylko badania w ciągu roku, a nie

wszystkich jedenastu lub dwunastu badań, w którym liczba wskazań na daną kwestię była największa. Ten sposób prezentacji „najistotniejszego problemu kraju” jako punktu odniesienia do „problemu edukacji/szkolnictwa” wystarcza dla celów niniejszego opracowania.

Rezultaty sondaży Ipsos-MORI uwzględniają 39 różnorodnych problemów, z których część powtarzała się co roku, a inne sporadycznie. Były to:

1. AIDS,

2. troska o zwierzęta (animal welfare), 3. ptasia grypa/epidemia grypy,

4. choroba wściekłych krów/wołowina, 5. zamykanie kopalń,

6. wspólny rynek/Unia Europejska/Europa/waluta europejska, 7. wieś/życie na wsi,

8. przestępczość/prawo i porządek/przemoc/wandalizm, 9. obrona/sprawy zagraniczne/międzynarodowy terroryzm, 10. nadużywanie narkotyków,

11. gospodarka/sytuacja ekonomiczna, 12. edukacja/szkolnictwo,

13. epidemia pryszczycy/kryzys w rolnictwie, 14. zjednoczenie Niemiec/Europa Środkowa, 15. żywność genetycznie zmodyfikowana, 16. mieszkalnictwo,

17. inflacja/ceny,

18. samorządy/podatek lokalny/podatek „od głowy” („pogłówne”), 19. niskie płace/minimalne wynagrodzenie/godziwe płace,

(21)

Str. 15.

20. moralność/zachowanie jednostek,

21. Narodowa Służba Zdrowia (National Health System/szpitalnictwo/opieka zdrowotna,

22. Irlandia Północna,

23. energia atomowa/paliwa, 24. emerytury/pomoc społeczna, 25. ceny benzyny, paliw,

26. zatrucie/ochrona środowiska,

27. funt (waluta), kurs wymiany/wartość funta, 28. ubóstwo/nierówności,

29. prywatyzacja

30. usługi publiczne (ogólnie),

31. stosunki między racami/imigracja/imigranci, 32. Zgromadzenie Szkockie,

33. Zgromadzenie Szkockie/Walijskie/reforma konstytucyjna polegająca na przekazaniu władzy parlamentowi szkockiemu/walijskiemu,

34. podatki,

35. związki zawodowe/strajki,

36. tsunami/Azja Południowo-Wschodnia, 37. transport/transport publiczny,

38. bezrobocie/zamykanie fabryk/deindustrializacja.

Badania Ipsos-MORI pokazują, że Brytyjczycy najczęściej wyrażali przekonanie, że bezrobocie jest najważniejszym problemem w ich kraju. W latach siedemdziesiątych kluczowym problemem była inflacja i wzrost cen, zaś w pierwszej dekadzie nowego tysiąclecia - obrona i zagrożenie ze strony międzynarodowego terroryzmu. Inne palące kwestie dotyczyły sytuacji w szpitalach i przestępczości.

Edukacja nigdy nie stała się problemem numer jeden, nawet w okresie dyskusji nad reformami oświatowymi. Debata publiczna odbywała się w okresie rządów premiera Johna Majora (z Partii Konserwatywnej) i dotyczyła przede wszystkim wprowadzenia nowego, krajowego programu nauczania (national curriculum) pod koniec lat

osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych.

Wyjątkowy był rok 1997, wtedy szkolnictwo stało się kwestią społeczną „numer dwa”.

We wszystkich sondażach prowadzonych w 1997 roku Brytyjczycy przypisywali

(22)

edukacji bardzo duże znaczenie; w ten sposób problemy szkół znalazły się na drugim miejscu pod względem priorytetów, niedaleko za problemem opieki medycznej i lecznictwem szpitalnym. W 1997 roku rząd premiera Blaira (z Partii Pracy) uznał edukację za jeden z najważniejszych priorytetów swojego działania i wprowadził reformę szkolnictwa. Druga dekada lat 90. oraz pierwsze pięć lat dekady nowego tysiąclecia to okres, w którym edukacja była przedmiotem trwałego

zainteresowania opinii publicznej i znajdowała się w czołówce problemów społecznych. W tych latach więcej niż co czwarte, przeciętne wskazanie respondentów dotyczyło zagadnień kształcenia i uczenia. Były one znacznie częstsze niż w całej dekadzie lat 80. i na początku lat 90.

Str. 16.

Tabela 1.2. Edukacja i najważniejszy problem stojący przed krajem w badaniach Ipsos-MORI w latach 1974-2012. Przejdź na koniec tabeli 1.2.

1. Rok 1974.

1.1. Edukacja (w procentach): 12

1.2. Najważniejszy problem: Inflacja/Ceny 1.3. Procentowo: 82

2. Rok 1977.

3. Rok 1978.

4. Rok 1980.

5. Rok 1982.

5.2. Najważniejszy problem: Bezrobocie 5.3. Procentowo: 87

6. Rok 1983.

(23)

7. Rok 1984.

8. Rok 1985.

9. Rok 1986.

10. Rok 1987.

11. Rok 1988.

11.1. Edukacja (w procentach): 14 11.2. Najważniejszy problem: Szpitale 11.3. Procentowo: 64

12. Rok 1989.

13. Rok 1990.

13.1. Edukacja (w procentach): 12 13.2. Najważniejszy problem: Samorząd 13.3. Procentowo: 49

14. Rok 1991.

14.2. Najważniejszy problem: Bezrobocie

(24)

14.3. Procentowo: 54 15. Rok 1992.

16. Rok 1993.

17. Rok 1994.

18. Rok 1995.

19. Rok 1996.

20. Rok 1997.

21. Rok 1998.

22. Rok 1999.

23. Rok 2000.

(25)

24. Rok 2001.

24.1. Edukacja (w procentach): 30 24.2. Najważniejszy problem: Obrona 24.3. Procentowo: 60

Str. 17.

25. Rok 2002.

26. Rok 2003.

27. Rok 2004.

28. Rok 2005.

29. Rok 2006.

30. Rok 2007.

30.2. Najważniejszy problem: Przestępczość 30.3. Procentowo: 55

31. Rok 2008.

(26)

31.2. Najważniejszy problem: Przestępczość 31.3. Procentowo: 50

32. Rok 2009.

32.2. Najważniejszy problem: Sytuacja ekonomiczna 32.3. Procentowo: 55

33. Rok 2010

34. Rok 2011.

35. Rok 2012.

Koniec tabeli 1.2.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ipsos-MORl (Most plus Other Important Issues) Objaśnienia: Nazwa „bezrobocie” w badaniach odnosi się do problemu:

„bezrobocie/zamykanie fabryk/deindustrializacja”; nazwa „szpitale” odnosi się do problemu: „Narodowa Służba Zdrowia (National Health System)/szpitale/ochrona zdrowia”; nazwa „samorząd” odnosi się do „władze samorządowe/podatek

lokalny/pogłówne” ; nazwa „obrona” odnosi się do problemu: „obrona/sprawy zagraniczne/międzynarodowy terroryzm”; nazwa „przestępczość” odnosi się do problemu: „przestępczość/prawo i porządek/przemoc/wandalizm”. Dane dotyczącą badań przeprowadzonych tylko w dwóch miesiącach (styczeń, luty) 2008; badania zostały przeprowadzone w lipcu 2009, sierpniu 2010, marcu 2011 i lipcu 2012 roku.

Analiza materiałów brytyjskich dowodzi zmienności problemów społecznych w ocenie opinii publicznej. Pokazuje również wzrost znaczenia edukacji jako problemu w latach 1995-2006, pomimo pojawienia się nowych, poważnych zagrożeń i konfliktów (zamachy terrorystyczne w Wielkiej Brytanii, walka z przestępczością uliczną).

(27)

Badania nad edukacją w Polsce

Badania z lat 2006 i 2007 pokazywały większe znaczenie przypisywane edukacji jako problemowi społecznemu niż w przeszłości. Badania Anny Kubiak (przypis 3 Kubiak 2008) nad korupcją w Polsce stwierdzały, że w grudniu 2007 roku więcej niż co trzeci respondent uznawał szkolnictwo za najważniejszy problem społeczny, zaś w

poprzednich latach liczba ta była znacząco mniejsza (patrz tabela 1.2.) [przypis 1.1]

Str. 18.

Tabela 1.3. Edukacja na liście problemów społecznych w Polsce w latach 2001- 2007.

1. Wskazanie problemu/typ problemu: Szkolnictwo. Przejdź na koniec tabeli 1.3.

1.1. listopad 2001: 29 1.2. maj 2005: 24 1.3. czerwiec 2006: 30 1.4. grudzień 2007: 36 Koniec tabeli 1.3.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Kubiak (2008) [przypis 1.2.]

W opinii autorki badań „kwestia szkolnictwa, za sprawą wielu dyskusji i kontrowersji wzbudziła znacznie większe zainteresowanie (36 procent wskazań wobec 30 procent w roku 2006)” (przypis 4 Kubiak 2008). Debaty i spory polityczne wokół szkolnictwa w roku 2007 obejmowały działania ministerstwa pod kierunkiem Romana Giertycha (m.in. wspomniane wyżej stroje jednolite, ośrodki wsparcia pedagogicznego, tzw.

amnestia maturalna) oraz Katarzyny Hall (idea „bonu edukacyjnego”, wycofanie się z pomysłów poprzednika dotyczących strojów, rozpoczynanie nauki w szkole

podstawowej przez sześciolatków).

W grudniu 2007 roku szkolnictwo znajdowało się na miejscu siódmym na liście

„najważniejszych problemów społecznych w Polsce”. Bardziej dokuczliwymi problemami były kwestie: zatrudnienia i bezrobocia (66 procent respondentów wskazało na ten problem), biedy (53 procent), przestępczości (38 procent), ochrony zdrowia (66 procent), rent i emerytur (66 procent) i korupcji (44 procent) [przypis 1.3.]

Innymi słowy, kwestie zatrudnienia i bezrobocia, ochrony zdrowia oraz emerytur i rent w identycznym wymiarze powodowały zatroskanie dwóch trzecich populacji

dorosłych Polaków. Ubóstwo, korupcja i przestępczość znajdowały się na kolejnych miejscach co do powagi zagadnienia. Respondenci uznawali takie problemy, jak:

(28)

system podatkowy (21 procent wskazań respondentów), budownictwo mieszkaniowe (20 procent), odpowiedzialność za błędy w rządzeniu (17 procent), sytuację w

rolnictwie (16 procent), słaby rozwój gospodarczy (14 procent), stosunki gospodarcze z zagranicą (12 procent), prywatyzację i reprywatyzację (6 procent), wojsko i

obronność (5 procent) za mniej ważne.

Po 2007 roku ośrodki sondażowe nie prowadziły ogólnopolskich badań, których wyniki udostępniano publicznie, a nie wyłącznie prywatnym klientom. Z tego powodu korzystamy z badań prowadzonych przez ośrodki zagraniczne. W

międzynarodowych badaniach porównawczych amerykańskiej Fundacji Pew

stwierdzono, że w latach 2007 i 2009 odsetek respondentów uznających „edukację”

za bardzo ważny problem w Polsce był podobny (19 procent i 18 procent), zaś jako ważny problem uznawało go 30 procent i 37 procent.

Str. 19.

W latach 2002-2009 około połowa respondentów uznawała edukację za bardzo duży lub duży problem, zaś około jedna trzecia stwierdzała, że nie jest to wielki problem (przypis 5 Education 2009 ).

W porównaniu z wszystkimi innymi problemami edukacja znalazła się w środku listy.

Był to umiarkowanie ważny problem. Warto jednak zastrzec, że „kwestię szkolną”

dzielił duży dystans (o 15 procent) od problemów znajdujących się poniżej na liście (systemu podatkowego – 21 procent i budownictwa mieszkaniowego – 20 procent), a niewielki od przestępczości (o 2 procent) i korupcji (o 8 procent), znajdujących się wyżej na liście. Używając stratyfikacyjnej przenośni, można określić miejsce szkolnictwa w klasie problemów „średnich - wyższych”.

Polska jest obecnie członkiem Unii Europejskiej. Z tego punktu widzenia,

interesująca jest kolejność problemów społecznych w ocenie mieszkańców całej wspólnoty. Edukacja zajmuje podobne, środkowe miejsce na liście najważniejszych problemów mieszkańców Unii Europejskiej. W badaniach przeprowadzonych w wrześniu i październiku 2007 roku na próbie ponad 30 tysięcy mieszkańców 27 krajów Unii Europejskiej, Chorwacji, Macedonii, Turcji i Cypru tureckiego,

Europejczycy uznali za najważniejszy problem bezrobocie (27 procent wskazań), a następnie: wzrost cen/inflację (26 procent), przestępczość (24 procent), opiekę zdrowotną (21 procent), sytuację gospodarczą (17 procent). Szkolnictwo znalazło się na dziewiątym miejscu i było przedmiotem troski 9 procent respondentów. W

porównaniu z badaniami w 2007 roku liczba osób uważających edukację za

(29)

najważniejszy problem wzrosła o 2 procent. Ważniejszymi problemami była imigracja (15 procent wskazań), emerytury (14 procent) i terroryzm (10 procent). Mniej

ważnymi niż edukacja kwestiami było opodatkowanie (9 procent) i budownictwo mieszkaniowe (8 procent).

W badaniach przeprowadzonych pięć lat później kolejność problemów zmieniła się, chociaż bezrobocie pozostało na pierwszym miejscu, z tym, że odsetek

respondentów zwiększył się prawie o 20 procent (z 27 procent do 45 procent). Na drugim miejscu znalazła się „sytuacja ekonomiczna” 37 procent, a na trzecim wzrost cen/inflacja 24 procent. Europejczycy wskazali następnie na takie kwestie, jak: dług rządowy (17 procent respondentów), system opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (12 procent), przestępczość (11 procent), podatki (9 procent), emerytury (8 procent), imigracja (8 procent), środowisko, klimat i energia (7 procent), mieszkalnictwo (4 procent) i terroryzm. Szkolnictwo znalazło się na dziesiątym miejscu na liście, wskazało na tę kwestię 7 procent osób badanych jesienią 2012 roku (przypis 6 Public Opinion in the European Union 2012 ). Nawet w okresie kryzysu

gospodarczego w wielu krajach Unii Europejskiej jej mieszkańcy widzieli potrzebę dostosowywania systemu edukacyjnego do wymagań zmieniającego się świata i doceniali znaczenie dobrego funkcjonowania szkolnictwa.

W 2008 roku szkolnictwo w dwóch krajach europejskich zostało uznane za trzeci pod względem ważności problem kraju. Były to Holandia (24 procent wskazań; za

najważniejszy problem Holendrzy uznali opiekę zdrowotną 34 procent i

przestępczość 33 procent) oraz Niemcy (bezrobocie 44 procent, wzrost cen/inflacja 33 procent i szkolnictwo 18 procent). W pozostałych badanych krajach szkolnictwo nie było przedmiotem takiego zaniepokojenia, ażeby respondenci przyznali mu status jednego z trzech najważniejszych problemów.

Str. 20

Innymi słowy, jedynie Holendrzy i Niemcy uważali, że szkolnictwo jest bardzo ważnym, priorytetowym problemem stojącym przed ich krajem (przypis 7 Obawy Europejczyków 2008 ). Skądinąd wiadomo, że jakość kształcenia i powiązanie systemu szkolnego z rynkiem pracy w tych krajach były bardzo wysokie.

Wcześniejsze badania Kubiak (przypis 8 Kubiak 2008) pokazują, że waga problemu edukacji jest różna wśród poszczególnych kategorii społecznych. Najniższe

zainteresowanie szkolnictwem jako problemem społecznym wykazali przedsiębiorcy (21 procent z nich wskazało na ten problem w badaniu z czerwca 2003 roku) i

(30)

posłowie (odpowiednio: 21 procent z czerwca 2004 roku). Wyższe rangi przypisali urzędnicy (32 procent w czerwcu 2002 roku) i prokuratorzy (28 procent w lipcu 2005 roku). Rezultaty te świadczą o społecznym zróżnicowaniu podejścia do kwestii szkolnictwa jako problemu społecznego. Przynależność do określonej kategorii społecznej wpływa na uznanie wagi problemu. Chciałbym dodać, że dostępny materiał empiryczny jest niewielki i nie pozwala na uogólnienia, lecz dostrzec znaczące różnice między opiniami niektórych kategorii społecznych, na przykład - przedsiębiorców a urzędników.

Wcześniejsze badania polskie

W materiach archiwalnych dwóch głównych ośrodków badania opinii publicznej (Taylor Nelson Sofres Ośrodek Badania Opinii Publicznej, TNS OBOP dawniej OBOP i Centrum Badania Opinii Społecznej, CBOS) znajdujemy wyniki badań nad problemami społecznymi. Badania te nie były prowadzone regularnie, z jednostajną częstością i przy użyciu ustalonej metodologii, podobnie jak to było w przypadku studiów prowadzonych przez ośrodki amerykańskie i brytyjskie. W niektórych badaniach stosowano pytania zamknięte, w innych otwarte. W pewnych badaniach proszono respondentów o wskazanie pięciu, w innych - dwóch lub trzech problemów.

Autorzy kwestionariuszy prosili niekiedy osoby badane o podanie „najważniejszych problemów Polski”, inni - o „problem numer 1”, „priorytetowe problemy kraju” lub

„problemy ważne dla nas i dla kraju”. Realizatorzy badań stosowali różne rodzaje prób, chociaż w większości przypadków posługiwali się próbami reprezentatywnymi dorosłej populacji Polaków. A. Sułek (przypis 9 Sułek 2001: 157) przytoczył wyniki badań nad stosowaniem pytań zamkniętych i otwartych w studiowaniu problemów społecznych i pokazał jak „poważne konsekwencje dla uzyskanych odpowiedzi ma samo sformułowanie pytania”. Inne czynniki wpływające na rezultaty to porządek pytań, odpowiedzi, możliwość odpowiedzi „nie wiem” (przypis 10 Sułek 2001: 157).

Świadomość różnic w metodologii stosowanej przez ośrodki pozwala na krytyczną analizę danych zebranych w tabeli 1.4. W badaniach CBOS edukacja nie znalazła się na liście problemów, które uzyskiwały więcej niż 5 procent respondentów.

Str. 21.

W innych badaniach, prawie dwa lata po wprowadzeniu reformy szkolnictwa,

negatywne oceny respondentów CBOS przeważały nad pozytywnymi. Prawie połowa (49 procent) badanych stwierdziła, że jest gorzej niż było przed zmianami, a 13

(31)

procent uznało, że nastąpiła poprawa. Osoby gorzej sytuowane ekonomicznie bardziej negatywnie oceniały następstwa reformy oświaty (przypis 11 Derczyński 2001).

Z kolei w badaniach TNS OBOP edukacja była traktowana jako problem przez 6 do 8 procent badanych. Kwestia oświaty nabrała znaczenia w okresie poprzedzającym wprowadzenie reform społecznych rządu Akcji Wyborczej Solidarność i Unii Wolności (w 1999 roku). Po wprowadzeniu reformy w życie również respondenci TNS OBOP wskazywali na trudności związane z wdrażaną reformą szkolnictwa, dostępem do szkół, likwidacją niektórych oddziałów i szkół oraz nowym systemem egzaminowania.

Tabela 1.4. Najważniejszy problem kraju według OBOP i CBOS w latach 1990-2005 [przypis 1.4.]. Przejdź na koniec tabeli 1.4.

1. Rok: 1990 sierpień.

1.1. OBOPiSP, OBOP, TNS OBOP: nie prowadzono badań

2.2. CBOS: Brak problemu edukacji; pytanie otwarte, próba reprezentatywna 2. Rok: 1990 listopad.

2.2. CBOS: Brak problemu edukacji; pytanie otwarte, próba reprezentatywna 3. Rok: 1991 luty.

3.2. CBOS: Brak problemu edukacji; pytanie otwarte, próba reprezentatywna 4. Rok: 1993 marzec.

4.2. CBOS: Brak problemu edukacji; lista problemów do wyboru, próba reprezentatywna

5. Rok: 1993 październik.

5.2. CBOS: Brak problemu edukacji; pytanie otwarte, próba reprezentatywna 6. Rok: 1994 luty.

7. Rok: 1995.

7.1. OBOPiSP, OBOP, TNS OBOP: Oświata (sierpień) (6 procent); lista problemów do wyboru, próba losowa

(32)

7.2. CBOS: Brak problemu edukacji (luty); lista problemów do wyboru próba reprezentatywna

8. Rok: 1996 styczeń.

8.1. OBOPiSP, OBOP, TNS OBOP: Oświata, szkolnictwo, nauka (6 procent) 8.2. CBOS: nie prowadzono badań

9. Rok: 1996 marzec

10. Rok: 1996 listopad

11. Rok: 1997 październik

12. Rok: 1998 kwiecień

13. Rok: 1998 wrzesień

13.1. OBOPiSP, OBOP, TNS OBOP: Oświata, szkolnictwo, nauka (7 procent); próba reprezentatywna

13.2. CBOS: nie prowadzono badań 14. Rok: 2002 maj

14.1. OBOPiSP, OBOP, TNS OBOP: Oświata, reforma szkolnictwa, dostęp do szkolnictwa, nowy system egzaminów, likwidacja szkół, programy szkolne (5 procent); pytanie otwarte, próba reprezentatywna

14.2. CBOS: nie prowadzono badań 15. Rok: 2006 listopad

15.1. OBOPiSP, OBOP, TNS OBOP: (7 procent); pytanie dotyczyło „dwóch

najważniejszych problemów, w obliczu których stanął kraj”, przeprowadzone wśród prawic 30 tysięcy mieszkańców Unii Europejskiej metodą wywiadu bezpośredniego 15.2. CBOS: brak

Koniec tabeli 1.4.

(33)

Objaśnienia: w kolumnie pierwszej w nawiasach - miesiąc publikacji, w kolumnie drugiej i trzeciej w nawiasach - odsetek wypowiedzi respondentów; brak badań na temat najważniejszego problemu społecznego; „brak problemu edukacji” - „edukacja”

była wskazywana przez mniej niż 5 procent respondentów.

Str. 22.

Warto również zwrócić uwagę na różnice w badaniach krajowych i

międzynarodowych. Badania przeprowadzone przez TNS OBOP oraz Pew Research Center (amerykański ośrodek badawczy prowadzący badania międzynarodowe) w 2002 roku pokazały odmienny obraz problemów społecznych, w tym edukacji.

Badacze polscy stwierdzili, że „oświata” była wskazywana przez 5 procent

respondentów jako „problem”. W badaniach prowadzonych w 44 krajach świata Pew Research Center stwierdziło, że „niski poziom szkolnictwa” wskazało 14 procent polskich respondentów. Dla porządku należy dodać, że wskaźnik ten był jednym z niższych w porównaniu do innych krajów. Na przykład na „niski poziom szkolnictwa”

wskazywały odpowiedzi 42 procent Czechów, 51 procent Słowaków, 33 procent Ukraińców, 29 procent Rosjan, 37 procent Niemców. W innych krajach,

niesąsiadujących z Polską, odpowiednie liczby były następujące: 37 procent Amerykanów, 25 procent Kanadyjczyków, 32 procent Anglików, 47 procent

Francuzów oraz 82 procent Malijczyków i 70 procent Angolańczyków. Taki odsetek badań stwierdzał „niski poziom edukacji” w ich kraju. Wietnam był jedynym krajem, w którym było mniej wskazań niż w Polsce, że poziom szkolnictwa stanowi problem.

Trzynaście procent badanych Wietnamczyków stwierdzało „niski poziom oświaty”

(przypis 12 What the World Thinks in 2002 , 2002 ).

Tabela 1.5. Lista problemów społecznych w badaniach TNS OBOP i Pew Research Center. Przejdź na koniec tabeli 1.5.

1. Liczba porządkowa: 1.

1.1. TNS OBOP (maj 2002): Bezrobocie (87 procent)

1.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Przestępczość (80 procent) 2. Liczba porządkowa: 2.

2.1. TNS OBOP (maj 2002): Niski standard życia ludności, bieda, niskie płace i wysokie ceny (30 procent)

2.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Korupcja polityków (70 procent) 3. Liczba porządkowa: 3.

3.1. TNS OBOP (maj 2002): Służba zdrowia i opieka medyczna (18 procent)

(34)

3.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Terroryzm (45 procent) 4. Liczba porządkowa: 4.

4.1. TNS OBOP (maj 2002): Sytuacja gospodarcza kraju (14 procent)

4.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): AIDS i choroby zakaźne (37 procent)

5.1. TNS OBOP (maj 2002): Sytuacja wsi i rolnictwa (10 procent)

5.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Kryzys moralny (36 procent) 6. Liczba porządkowa: 6.

6.1. TNS OBOP (maj 2002): Korupcja, afery, łapówkarstwo (7 procent) 6.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Emigracja (22 procent) 7. Liczba porządkowa: 7.

7.1. TNS OBOP (maj 2002): Przestępczość (7 procent)

7.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Konflikt etniczny (19 procent) 8. Liczba porządkowa: 8.

8.1. TNS OBOP (maj 2002): Młodzież (5 procent)

8.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Niski poziom szkolnictwa (14 procent)

9.1. TNS OBOP (maj 2002): Oświata (5 procent)

9.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Jakość wody pitnej (13 procent) 10. Liczba porządkowa: 10.

10.1. TNS OBOP (maj 2002): Krytyka elit politycznych, złe rządzenie (5 procent) 10.2. The Pew Research Center (grudzień 2002): Imigracja (12 procent)

Koniec tabeli 1.5.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań: Polacy o najważniejszych problemach Polski i o problemach lokalnych (TNS OBOP 2002) i What the World Thinks in 2002 (The Pew Research Center For The People & The Press 2002) Str. 23.

Zestawienie badań krajowych i międzynarodowych pozwala na lepsze odczytanie wyników i rozumienie problemu. Wyciąganie wniosków z tych badań jest możliwe przy znajomości kognitywnej metodologii badań sondażowych i zasadach metody socjologicznej. System nauczania i wychowania nie był jedną z najważniejszych spraw trudnych dla Polaków. Jednak zbiór respondentów większy niż wielkość błędu

(35)

statystycznego wskazywał regularnie do połowy lat 90 na znaczenie tego problemu.

W porównaniu z innymi krajami świata ocena polskiego systemu kształcenia i wychowania wypadła pozytywnie. Poziom szkolnictwa (14 procent) był trochę częściej wskazywany przez respondentów niż „jakość wody pitnej” (13 procent) i

„imigranci”(12 procent), lecz pośród 44 badanych krajów Polska znalazła się na przedostatnim miejscu ze względu na niezadowolenie z systemu edukacji.

Przedstawione wyżej materiały empiryczne prowadzą do kilku konstatacji. Po pierwsze, w społeczeństwach postindustrialnych system szkolny jest postrzegany przez członków społeczeństwa jako problem. We wszystkich omawianych krajach (USA, Wielka Brytania, Polska) kształcenie i wychowanie znalazły się na listach problemów społecznych, w środku lub na czele listy. W nowoczesnych

społeczeństwach edukacja jest blisko związana z rynkiem pracy i dlatego dostęp do kształcenia na wysokim poziomie stanowi jeden z warunków przyszłego,

potencjalnego sukcesu w poszukiwaniu zatrudnienia i miejsca w strukturze społecznej. Badania Eurostatu pokazują, że obywatele Unii Europejskiej uznają systemy edukacyjne za problem, zarówno na poziomie całego społeczeństwa, jak i jednostkowym. Opinię, że system kształcenia jest problem ogólnospołecznym, wyraziło 7 procent i 8 procent, zaś opinię, że jest to także indywidualny problem respondenta, przekazało 9 procent i 10 procent w badaniach prowadzonych wiosną i jesienią 2012 roku (przypis 13 Public Opinion in the European Union 2012 ).

Po drugie, znaczna część społeczeństw postindustrialnych trwale niepokoi się

poziomem szkolnictwa. Szczególnie wyraźnie ujawnia się ten fakt w przypadku takich krajów, jak USA, Niemcy i Holandia, gdzie system edukacji poddawany jest

krytycznej ocenie ze względu na „niski poziom szkół”. Porównanie i konkurencja między systemami społecznymi odnoszą się nie tylko do gospodarki i siły militarnej.

Zwracanie uwagi na „niski poziom” krajowego systemu oświatowego jest przejawem rywalizacji odbywającej się na innym polu niż wymiana towarowa, import-eksport, zadłużenie. Członkowie społeczeństwa troszczą się o efektywność i jakość pracy kształcenia i nauczania. Chcą żyć w kraju, w którym szkoły zapewniają odpowiednio wysoki poziom wykształcenia dla najmłodszych pokoleń.

Po trzecie, reformy edukacji są rozwojową koniecznością we współczesnych rozwiniętych społeczeństwach. Konkurencja obejmuje nie tylko rynek dóbr, lecz również rynek systemów kształcenia.

(36)

Str. 24.

Państwa posiadające najlepsze systemy edukacyjne uzyskują przewagę nad innymi.

Przykładem są państwa skandynawskie, Niemcy czy Holandia. Również w Wielkiej Brytanii kolejne rządy wprowadzały reformy, które miały na celu nadążanie za zmianami w gospodarce i technologii oraz wprowadzenie odpłatności za określone formy kształcenia.

Sondaże opinii publicznej wskazują kiedy w społeczeństwie rośnie potrzeba zmiany dotychczasowego systemu oraz opór przed źle zaprojektowanymi i

przeprowadzonymi reformami. Pokazują również szczegółowe aspekty dylematów modernizacyjnych, na przykład: podział i narastanie nierówności między

szkolnictwem publicznym a prywatnym, bezpieczeństwo uczniów i wychowanków, ocena jakości kształcenia.

Po czwarte, badacze posługują się w sondażach różnymi metodologiami. Stosują różne formy pytań (otwarte, zamknięte, półotwarte itp.), odmienną kolejność pytań, liczbę możliwości do wyboru, rodzaju prób itp. Interpretacja wyników bez znajomości stosowanej metodologii i jej ograniczeń prowadzi do zafałszowania obrazu

rzeczywistości. Wiedza socjologiczna i znajomość metodologii badań społecznych są niezbędne w procesie wyjaśniania i rozumienia zjawisk oraz procesów zachodzących w społeczeństwach ponowoczesnych. W szczególności dotyczy to zjawisk i

procesów problemowych, czyli takich, które wzbudzają poczucie zagrożenia dla wielkich lub wpływowych grup społecznych, wywołują konflikty normatywne, są uznawane za potencjalny i pożądany przedmiot interwencji.

BIBLIOGRAFIA

Americans: Economic Issues Country's Top Problem Today,

http://www.gallup.com/poll/103699/ Americans-Economic-Issucs-Countrys-Top Problcm-Today.aspx#2 [dostęp 9.03.2008],

Democrats have Record Advantage for handling „Most Important Problem", http://www.gallup.com/poll/24526/Democrats-Record-Advantagc-Handling-Most- Important-Problem.aspx [dostęp 9.03.2008).

Derczyński W., 2001, Ocena następstw czterech reform. Komunikat z badań.

BS/102/2001, Warszawa: Centrum Badania Opinii Publicznej.

(37)

Economy Still Top Problem in U.S. but Less So Than in Past w:

www.galupp/com/pol/159434/ccono- my-top-problem-less-past.aspx [dostęp 20.12.2012].

Education. Poland, 2009, www.pewglobal.org./question-search/?

qid=625&cntlDs=&stdIDS= [do stęp 27.01.2013].

From News Interest to Lifestyles, Energy Takes Hold. Americas New Number One Problem. Pew Research Center for the People and the Press. Survey Report, http://www.peoplc-press.org/rcports/ print.php3?PagelD=69 [dostęp 9.12.2006].

Kubiak A., 2008, Barometr korupcji 2007. Raport z badań. Warszawa: Fundacja Batorego, [w:]: http://www.batory.org.pl/doc/barometr-korupcji-2007.pdf [dostęp 5.03.2008].

Miś L., 2007, Problemy społeczne. Teoria, metodologia, badania, Kraków:

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Most plus Other Important Issues, 2008, http://www.ipsos- mori.com/polls/trcnds/issues.shtml [dostęp 14.11.2009].

Str. 25.

Obawy Europejczyków, 2008, Sondaż Standard Eurobarometr zrealizowany przez Taylor Nelson Sofres Ośrodek Badania Opinii Publicznej (Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o., TNS OBOP), http://www.tns-global.pl/centruni/2008/2008- 04/wid/6053 [dostęp 11.05.2008],

Pew Research Center for the People and the Press. Survey Report,

http://www.people-prcss.org/ reports/print.php3?PagelD=69 [dostęp 27.01.2013].

Public Opinion in the European Union. Standard Eurobarometer 78. Autumn 2012.

First results. TNS Opinion&Social, http://ec.europa.en/public_opinion/indcxt_en.htm [dostęp 27.01.2013].

Sułek A., 2001, Sondaż polski. Przygarść rozpraw o badaniach ankietowych, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Szatur-Jaworska B., 2007, Diagnoza i diagnozowanie w polityce społecznej, [w:] G.

Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), Polityka społeczna. Podręcznik akademicki.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

The Divide between Public School Parents and Private School Parents, 2007, http://www.gallup/tag/ education%2band%2bYought.aspx [dostęp 3.04.2007].

What the World Thinks in 2002., 2002, The Pew Research Center For The People &

The Press, www.pcwtrusts.com/pdf/vf_pew_global_attitudes.pdf [dostęp 14.11.2005].

(38)

Str. 26.

Pusta strona Str. 27.

Rozdział 2. Konstrukcjonistyczne badanie problemów dewiacji i przestępczości. [przypis 2.0.].

Konstrukcjonizm społeczny jest jednym z popularnych nurtów myślenia

teoretycznego we współczesnej socjologii. Używam określenia „konstrukcjonizm społeczny” (social constructionism), ponieważ jest ono najczęściej spotykane w literaturze przedmiotu. Pojawiają się również inne nazwy, takie jak: „konstrukcjonizm”

lub „społeczny konstruktywizm”, o bardzo zbliżonym lub tożsamym znaczeniu (przypis 14 Weinberg 2000; Miś 2008).

Zalążki podejścia konstrukcjonistycznego były obecne w pracach takich klasyków socjologii, jak: Emil Durkheim (systemy klasyfikacji, jakimi posługują się członkowie, odzwierciedlają organizację społeczną), Max Weber (uprawomocnienie naukowej analizy subiektywnych ludzkich znaczeń), Karol Marks (pojęcie fałszywej

świadomości) czy Antonio Gramsci (hegemonia kulturowa) i inni (Karl Mannheim, Edward E. Evans-Pritchard). Należy wspomnieć o tradycji amerykańskiego

pragmatyzmu - Charlesie Peirce, Williamie Jamesie, Johnie Deweyu i George’u Herbercie Mead, którzy

[…] kładli nacisk na twórcze działanie a nie deterministyczne wyjaśnienia strukturalne zjawisk społecznych i pokazywali jak ład społeczny może być bardziej wytworem partnerskich negocjacji niż wyzysku i dominacji (przypis 15 Weinberg 2000: 285).

We współczesnej socjologii status prac konstrukcjonistycznych został doceniony dzięki książkom Petera Bergera i Thomasa Luckmanna, Malcolma Spectora i Johna I. Kitsusego czy Harolda Garfinkela. Autorów tych łączy przeświadczenie, że

ontologiczne czy epistemologiczne założenia aktorów społecznych należy łączyć ze społecznymi praktykami, wynikającymi z historii i kultury grupy, w której są one realizowane, i w której wypracowano określony zestaw wartości i znaczeń nadawanych osobom, obiektom i działaniom.

Str. 28.

Jednym z najbardziej wpływowych promotorów konstrukcjonizmu społecznego jest Joel Best, który zajął się pojęciami „fale zbrodni” (waves of violence) i „przypadkowa

(39)

przemoc” (random violence) funkcjonującymi jako idiomy w amerykańskich środkach masowego przekazu w latach 90. 20 wieku. W książce Random Violence. How We Talk about New Crimes and New Victims (przypis 16 Best 1999) Best

scharakteryzował główne składniki pojęcia przypadkowej, ślepej przemocy. Jego zdaniem, istota sloganu „przypadkowa przemoc” zasadza się na trzech elementach, takich jak:

1. brak wzorca - w mediach przestępczość jako zachowania poza regułami i wzorcami. Tymczasem badania pokazują, że istnieją wzorce przestępczości dotyczące wieku popełniania przestępstw, płci, rasy. Zatem dane statystyczne pokazują inny obraz niż media. Działając jako aktuariusze w towarzystwie ubezpieczeniowym, znacznie bardziej obciążylibyśmy składką ubezpieczeniową mężczyzn niż kobiety, młodzież i młodych dorosłych niż dzieci i starych, nie-białych niż białych.

2. bezcelowość - media sprawiły, że nie oczekujemy, iż przemoc będzie celowa.

Może ona być przedstawiona jako zachowanie bezsensowne (na przykład

morderstwo siedemnastolatka na przystanku autobusowym w Krakowie-Nowej Hucie w listopadzie 2009 roku); kiedy mamy różnorodne, konkurencyjne wyjaśnienia, wtedy przemoc urasta do uogólnionego zagrożenia społecznego (przykład zabójstw w okresie „boomu na crack”, które wyglądały na bezcelowe, a tymczasem można je było wyjaśnić w kategoriach uczestnictwa w nowo powstałych gangach, pieniądzach za narkotyki i władzy nad biznesem narkotykowym).

3. deterioracja (pogorszenie) - przeświadczenie, że sprawy się pogarszają i skala przemocy w społeczeństwie coraz większa, stąd mowa o epidemii czy pladze.

Pojęcia „ślepa (przypadkowa) przemoc” pozwala politykom, zarówno liberalnym, jak i konserwatywnym, uniknąć dyskusji na temat kwestii klasowych oraz rasowych.

Konserwatyści unikają tematu klasy i pomocy dla najuboższych, a liberałowie - problemu rasy i niechęci większości społeczeństwa wobec praw dla mniejszości rasowej.

Określenie „ślepa przemoc” upowszechniło się w rozmowach na temat

przestępczości we współczesnym społeczeństwie, stało się rodzajem „kliszy” w popularnej kryminologii, nic z powodu, że rzetelnie charakteryzuje istotę

przestępstwa. Właściwym powodem jest to, że jest retorycznie wygodne, budząc