435
Copyright 2013 Psychologia Spo ecznaPostrzegana empatia partnera
jako predyktor satysfakcji ze zwi!zku romantycznego
Maria Ka"mierczak
Uniwersytet Gda!ski, Instytut Psychologii
We wspó czesnej literaturze psychologicznej coraz cz#$ciej podejmuje si# badania nad postrzegan! empa-ti! partnera jako czynnikiem oddzia uj!cym na jako$% zwi!zków romantycznych. Odnosz!c si# do za o-&e' koncepcji wymiany spo ecznej oraz emocjonalno-poznawczego uj#cia empatii, zaplanowano badanie z udzia em 185 par, w tym 100 par narzecze'skich i 85 ma &e'skich o krótkim sta&u. G ównym celem bada-nia by a analiza powi!za' postrzeganej empatii narzeczonego/ma &onka (narzeczonej/ma &onki) z satysfak-cj! partnerów oraz z ich deklarowan! empati!. Tak zaplanowane badanie umo&liwi o zweryÞ kowanie zna-czenia empatii w rzadko analizowanych zwi!zkach romantycznych b#d!cych w fazie przygotowania do ról ma &e'skich oraz w pierwszej fazie cyklu &ycia rodziny. Wyniki badania wskaza y, &e postrzegana empatia partnera (zw aszcza m#&czyzny) by a istotnym predyktorem satysfakcji ze zwi!zku narzecze'skiego/ma -&e'skiego. Przy czym kobiety by y spostrzegane jako bardziej empatyczne ni& m#&czy"ni. Dostrzeganie du&ej empatii narzeczonego/ma &onka by o powi!zane zarówno z jego deklarowan! empati!, jak i z empa-ti! oceniaj!cego go partnera. Pary o relatywnie du&ej postrzeganej empatii cechowa y si# istotnie wi#ksz! satysfakcj! ze zwi!zku ni& te, w$ród których partnerzy postrzegali siebie odmiennie w zakresie przejawia-nej empatii lub oceniali jej nat#&enie jako s absze.
S owa kluczowe: empatia, postrzeganie, satysfakcja, zwi"zek romantyczny
Wzajemne spostrzeganie siebie przez partnerów zwi!z-ku romantycznego i szerzej: bliskich relacji interperso-nalnych, od dawna budzi zainteresowanie psychologów. W nurcie koncepcji wymiany spo ecznej ocena zachowa' partnera oraz postrzeganie do$wiadczanych przez nie-go emocji, intencji i pogl!dów jest uznawane za jeden z podstawowych wska"ników funkcjonowania zwi!zku (Karney, Branbury, 1995). Partnerzy zwi!zku romantycznego wzajemnie na siebie oddzia uj! na zasadzie wspó -zale&no$ci, nadaj!c subiektywne znaczenie swoim zacho-waniom, co kszta tuje ich percepcj# jako$ci danej relacji (Holmes, 2000). Jako szczególnie wa&ne wymienia si# postrzegane prospo eczne motywy dzia ania partnera relacji czy dostrzeganie jego otwarto$ci na zrozumienie potrzeb drugiej strony (Cohen, Schulz, Weiss, Waldinger, 2012; Holmes, 2002). W kontek$cie tych tez interesuj!-cym zagadnieniem jest wp yw percepcji empatii w zwi!z-ku romantycznym na zadowolenie partnerów. Przytaczane
i analizowane w niniejszym artykule badania odnosz! si# do zwi!zku romantycznego, rozumianego jako sforma-lizowany (ma &e'stwo) czy niesformasforma-lizowany (w tym kohabitacja i narzecze'stwo) zwi!zek heteroseksualny. Poj#cie „satysfakcji ze zwi!zku romantycznego” jest na-tomiast stosowane na okre$lenie „globalnej, subiektywnej oceny jako$ci” (Li, Fung, 2011, s. 246) tej relacji.
Empatia jako konstrukt emocjonalno-poznawczy
W literaturze przedmiotu zwraca si# uwag# na korzyst-n! dla jako$ci zwi!zków interpersonalnych rol# empa-tii, konstruktu o charakterze emocjonalno-poznawczym (Davis, 2001; Hoffman, 2006; Ka"mierczak, 2008). Empatia jest deÞ niowana jako sk onno$% do wspó odczu-wania z innymi osobami (zw aszcza w zakresie negatyw-nych emocji) i jako tendencja do poznawczej analizy cu-dzych sytuacji – przyjmowania punktu widzenia innych osób. Przy czym, ujmuj!c empati# jako cech# osobowo-$ci, nale&y mówi% o ró&nicach indywidualnych, niezale&-nych od potencja u intelektualnego, w sk onno$ci do jej przejawiania w ró&nych sytuacjach, (Davis, 1983, 2001). Maria Ka"mierczak, Instytut Psychologii, Uniwersytet Gda'ski,
A zatem dana osoba mo&e przejawia% tendencj# do przyj-mowania cudzego punktu widzenia w momencie udziela-nia komu$ pomocy (co jest przejawem jej predyspozycji osobowo$ciowych), jednak nie musi trafnie oszacowa% emocji czy my$li partnera relacji (co jest zwi!zane z efek-tywno$ci! jej dzia ania, a wi#c ze zdolno$ciami intelek-tualnymi; Thomas, Fletcher, Lange, 1997). Aby okre$li% stopie' skuteczno$ci przyjmowania cudzej perspektywy, nale&a oby odwo a% si# do innego poj#cia, a mianowicie do empatycznej trafno$ci, zak adaj!cej efektywno$% ro-zumienia cudzych stanów i do$wiadcze' (Ickes, Stinson, Bissonnette, Garcia, 1990). Empatyczna trafno$% jest jed-nak warunkowana sytuacyjnie. Zale&y mi#dzy innymi od stopnia zaanga&owania w interakcj# z partnerem czy od jego atrakcyjno$ci Þ zycznej (Ickes i in., 1990) i wi!&e si# ze zdolno$ciami intelektualnymi jednostki (Ickes i in., 1990; Thomas i in., 1997). Ponadto, my$li i emocje part-nera mog! by% dla nas trudne do przyj#cia, a ich trafne odczytanie nie musi by% korzystne dla jako$ci zwi!zku (np. spadek poczucia blisko$ci przy trafnym odczytywa-niu my$li partnera zagra&aj!cych stabilno$ci ma &e'stwa – Simpson, Oriña, Ickes, 2003). Jak wskazuj! badania, w bliskich zwi!zkach (w tym ma &e'skich) szczególnego znaczenia nabieraj! zatem osobowo$ciowe sk onno$ci do empatyzowania z partnerem, bo cho% nie musz! prowa-dzi% do adekwatnych ocen sytuacji, mog! by% dostrze&o-ne i doceniodostrze&o-ne (Cohen i in., 2012; Davis, Oathout, 1987; Long, Andrews, 1990; Rostowski, Rostowska, 2010).
Znaczenie empatii dla jako ci relacji interpersonalnych
Z bada' Davisa (2001) nad relacjami spo ecznymi, w tym romantycznymi (Davis, Oathout, 1987), wy ania si# model wra&liwo$ci empatycznej, w którym wskazu-je si# na korzystne dla satysfakcji i interakcji partnerów oddzia ywanie dwóch komponentów empatii – empatycz-nej troski (ET) i przyjmowania cudzej perspektywy (PP). Konkluzje te potwierdzi y badania Ka"mierczak (2008) nad jako$ci! zwi!zków ma &e'skich. ET to sk onno$% do obdarzania innych trosk! i wspó czuciem oraz niesienia im pomocy w trudnych sytuacjach. Jest komponentem emocjonalnym empatii. PP z kolei to empatia poznawcza, zwi!zana z podejmowaniem prób zrozumienia sytuacji, odczu%, emocji czy pogl!dów innych ludzi. W badaniach ET i PP wi!zane s! z wysok! inteligencj! emocjonal-n! i prospo ecznym nastawieniem wobec innych (m.in. Davis, Oathout, 1987). We wspomnianym modelu em-patii ujmuje si# jeszcze trzeci jej komponent – osobist! przykro$%. Jest to empatia emocjonalna, wi!zana z obni-&onymi umiej#tno$ciami kontroli emocjonalnej, a wi#c równie& z zaburzeniami w relacjach spo ecznych (np.
sk onno$% do deprecjonowania wspó ma &onka, do$wiad-czania l#ku czy stresu w sytuacjach spo ecznych; Davis, 2001; Ka"mierczak, 2008; Ka"mierczak, B a&ek, Pastwa-Wojciechowska, 2013; Ka"mierczak, Plopa, Retowski, 2007). W niniejszym artykule skoncentrowano si# na tych elementach empatii, które sprzyjaj! wy&szej jako$ci rela-cji interpersonalnych – na empatycznej trosce i przyjmo-waniu perspektywy. Takie podej$cie badawcze stosowali ju& inni autorzy (por. m.in. Bakker, Demerouti, 2009).
Odwo uj!c si# do koncepcji i bada' z zakresu psycholo-gii spo ecznej, mo&na wnioskowa%, &e wspó odczuwanie z blisk! nam osob! czy podejmowanie prób zrozumienia jej punktu widzenia prowadz! do korzystnych konse-kwencji dla jako$ci relacji interpersonalnych. A mianowi-cie s! wi!zane z udzielaniem wsparcia (np. Batson, 1991; Eisenberg i in., 1989; Go !b, 1976) czy z mniejszymi sk on no$ciami do stosowania przemocy (np. Davis, 2001; Lou din, Loukas, Robinson, 2003; Miller, Eisenberg, 1988). Empatia to cecha !czona te& z lepsz! komunika-cj! mi#dzyludzk!, wi#ksz! otwarto$ci! na sygna y otrzy-mywane od innych i sprawniejsz! ekspresj! w asnych odczu% czy z mniejsz! konß iktowo$ci! (Davis, Kraus, 1991; Janicka, 1994; Janicka, Niebrzydowski, 1994; Trze -bi'ska, 1985). Wiele uwagi po$wi#ca si# w li teraturze przedmiotu mechanizmom wyja$niaj!cym zwi!zek em-patii ze sk onno$ci! do udzielania wsparcia. Wskazuje si#, &e osoby empatyczne mog! cz#$ciej kierowa% si# al-truistyczn! motywacj! dzia ania (Batson, 1991) oraz maj! silne poczucie moralnego obowi!zku niesienia pomocy innym (Schaller, Cialdini, 1988). Ponadto szczególna wra&liwo$% emocjonalna osób empatycznych prowadzi do tego, &e cierpi! one wraz z innymi i nios!c im wspar-cie, doznaj! ulgi (redukuj! w asne napi#cie emocjonalne; Batson, 1991; Cialdini, Kenrick, Neuberg, 2002; Schaller, Cialdini, 1988; Wojciszke, 2002). Z drugiej strony wyso-ka empatia mo&e sprzyja% ch#ci wspólnego prze&ywania pozytywnych emocji z osob!, której udzieli si# wsparcia (Smith, Keating Stotland, 1989).
Szczególnie interesuj!cym zagadnieniem wydaje si# analiza znaczenia empatii w zwi!zkach romantycznych, w tym ma &e'skich. Wzajemne okazywanie sobie empatii przez ma &onków (partnerów) sprzyja podtrzymywaniu intymno$ci w zwi!zku (Plopa, 2003; Wojciszke, 2009). Liczne badania potwierdzaj! pozytywn! rol# empatii dla anga&owania si# we wzajemn! komunikacj# ze wspó ma -&onkiem, wspierania go, ujawniania swoich potrzeb czy dla okazywania mu tolerancji i zrozumienia (por. Davis, 2001). Wojciszke (2009) dodaje, &e jednym z fundamen-tów tzw. zwi!zku kompletnego (w którym s! obecne na-mi#tno$%, intymno$% i zaanga&owanie) jest w a$nie empa-tia. Dzi#ki serdecznemu, pe nemu wsparcia nastawieniu
wobec partnera („ciep e wspó czucie”), w zwi!zku panuje korzystniejszy klimat emocjonalny i czujemy si# w nim szcz#$liwsi, dzi#ki za$ „ch odnej” (nieemocjonalnej) em-patii poznawczej mo&emy unikn!% wielu nieporozumie' w ma &e'stwie (Wojciszke, 2009). Empatia sprzyja wi#c udzielaniu wsparcia w zwi!zku i lepszej komunikacji, zw aszcza w trudnych momentach zmian &yciowych (Pistrang, Picciotto, Barker, 2001). W konsekwencji em-patyczni ma &onkowie s! bardziej zadowoleni z relacji, które cechuj! wi#ksza blisko$%, wzajemna otwarto$% i za-ufanie (Davis, Oathout, 1987; Janicka, Niebrzydowski, 1994; Ka"mierczak, 2008; Plo pa, 2003; Rostowski, 2009; Rostowski, Rostowska, 2010), niezadowoleni za$ wy-kazuj! si# brakiem empatii (Braun-Ga kowska, 1985; Karney, Branbury, 1995; Panuzio, DiLillo, 2010). Przy czym na korzystne dla jako$ci relacji znaczenie empatii wskazuje si# tak w$ród ma &e'stw o zró&nicowanym sta-&u (Ka"mierczak, 2008), jak i w grupach nowo&e'ców (Gottman, Coan, Carrere, Swanson, 1998).
Znaczenie postrzeganej empatii partnera dla jako ci zwi!zku romantycznego
Opisane powy&ej znaczenie empatii dla jako$ci zwi!z-ków romantycznych doprowadzi o do coraz wi#kszej popularno$ci w$ród badaczy konstruktu postrzeganej empatii partnera. W tej perspektywie niezwykle cennym podej$ciem by oby zanalizowanie nie tyle roli ogólnego potencja u empatycznego &ony czy m#&a dla ich satysfak-cji ze zwi!zku, ile znaczenia ich postrzeganej empatycz-no$ci w relacji.
I tak, Davis (2001) postuluje, &e empatia sprzyja poja-wianiu si# okre$lonych zachowa' interpersonalnych, któ-re dostrzega partner któ-relacji (traktowane jako nast#pstwa empatyzowania) i staj! si# dla niego wa&nym kryterium oceny jako$ci zwi!zku. Odwo uj!ce si# do za o&e' wspo-mnianego modelu Davisa badania Longa i Andrewsa (1990) wskazuj!, &e postrzegana empatia partnera – mie-rzona zamiast postrzeganych zachowa' w zwi!zku – sprzyja zadowoleniu z ma &e'stwa w wi#kszym stopniu ni& deklarowana przez niego ogólna sk onno$% do przyj-mowania cudzej perspektywy. Co wi#cej, percepcja em-patii partnera jest zwi!zana zarówno z deklarowan! przez niego sk onno$ci! do empatii, jak i z empati! oceniaj!ce-go oceniaj!ce-go wspó ma &onka (Ka"mierczak, 2008). Empatyczni partnerzy, dzi#ki swojemu uwra&liwieniu na przebieg in-terakcji w zwi!zku, mog! wi#c przejawia% wi#ksz! ch#% uto&samiania w asnego obrazu siebie z cechami partnera (Miller, Perlman, Brehm, 2007) i mie% poczucie wi#ksze-go podobie'stwa z partnerem, co w konsekwencji rodzi wy&sz! obopóln! satysfakcj#.
Wyniki najnowszych bada' potwierdzaj!, &e percepcja empatii partnera jest dobrym predyktorem obopólnej sa-tysfakcji ze zwi!zku romantycznego (np. Busby, Gardner, 2008; Cramer, Jowett, 2010). Polskie badania prowadzo-ne przez Ka"mierczak (2008) równie& wskazuj! na ko-rzystne znaczenie percepcji partnera jako empatycznego dla indywidualnej satysfakcji ma &e'skiej w zwi!zkach o stosunkowo d ugim sta&u ($rednio 15-letnim). Przy czym im d u&ej trwa zwi!zek, tym sk onno$% do postrze-gania partnera jako empatycznego maleje. Taki trend jest zgodny z tezami Longa i Andrewsa (1990), którzy postu-luj!, &e w parach o d u&szym sta&u, kiedy ro$nie poczucie dobrej wzajemnej znajomo$ci my$li, emocji czy potrzeb, aktywne próby zrozumienia punktu widzenia partnera mog! by% rzadsze.
Warto zauwa&y%, &e poj#cie postrzeganej empatii im-plikuje potrzeb# uwzgl#dnienia kontekstu sytuacyjnego, co u atwia okre$lenie jej znaczenia dla danej relacji inter-personalnej, ale te& utrudnia generalizacj# na inne zwi!z-ki spo eczne. Zadowolona ze zwi!zku para mo&e ocenia% siebie nawzajem jako bardziej empatycznych pod wp y-wem ogólnie dobrego klimatu emocjonalnego w ma &e'-stwie. Taki mechanizm mo&e zachodzi% zw aszcza w$ród kobiet jako bardziej skoncentrowanych na interakcjach mi#dzy nimi a partnerami, a to sprzyja podtrzymywa-niu wy&szej satysfakcji partnerek ze zwi!zku (Hawkins, Carrere, Gottman, 2002). Z uwagi na opisywane powy&ej znaczenie empatii dla jako$ci relacji interpersonalnych satysfakcja ze zwi!zku jest jednak traktowana jako kon-sekwencja, a nie predyktor postrzeganej empatii partnera (por. Busby, Holman, Taniguchi, 2001; Long, Andrews, 1990).
Dzi#ki wprowadzeniu poj#cia postrzeganej empatii mo&liwa staje si# analiza znaczenia podobie'stwa w za-kresie percepcji siebie i partnera dla jako$ci zwi!zku. Busby i Gardner (2008) postuluj!, &e istotn! kwesti! po-zostaje nie tyle rzeczywiste podobie'stwo czy ró&nice w parze pod wzgl#dem empatii, ile indywidualny pogl!d, &e podobie'stwo takie istnieje, a wi#c my sami i nasi part-nerzy nie ró&nimy si# w tym zakresie (por. Rostowski, 1986, 1987). Ponadto wa&na jest $wiadomo$% swobody w wyra&aniu wszelkich ró&nic w procesie empatycznej komunikacji, które s! wówczas traktowane jako poten-cja , a nie zagro&enie dla stabilno$ci zwi!zku (Busby i in., 2001). Zgodnie z tymi postulatami, Ka"mierczak (2008) wyró&nia mi#dzy innymi ma &e'stwa „totalnie empatycz-ne”, które cechuj! si# wysokim poziomem postrzeganej empatii obojga partnerów, jak równie& du&ymi sk onno-$ciami do wzajemnego wspierania si#, anga&owania si# w komunikacj# z ma &onkiem, a niskimi do deprecjono-wania partnera. W konsekwencji takie pary ma &e'skie s!
bardziej usatysfakcjonowane ni& te, w których &ona i m!& odmiennie postrzegaj! siebie w zakresie empatii (pary m#sko lub kobieco empatyczne) lub w których postrze-gana wzajemna empatyczno$% pozostaje na relatywnie niskim poziomie.
Empatia w zwi!zku romantycznym a role p"ciowe
W badaniach nad empati! akcentuje si# znaczenie ról p ciowych zwi!zanych z oczekiwaniami spo ecznymi wobec kobiet i m#&czyzn. To kobiety, a nie m#&czy"ni s! spo ecznie motywowane do rozwijania i okazywa-nia innym empatii (Mandal, 2003, 2011), pe ni!c rol# „emocjonalnego barometru” w zwi!zkach intymnych (Brannon, 2002; Ka"mierczak, 2008; Kiecolt-Glaser, Newton, 2001). W konsekwencji w porównaniu z m#&-czyznami kobiety przejawiaj! wi#ksze zapotrzebowanie na intymno$% w zwi!zku romantycznym, a ich potrzeby w tym wzgl#dzie s! cz#$ciej niezaspokojone (m.in. Plopa, 2002, 2003). Szerzej patrz!c, mo&na stwierdzi%, &e ko-biecy obraz siebie kszta tuje si# w relacjach (self-in-re-lation) i dlatego w badaniach kobiety jawi! si# jako bar-dziej empatyczne ni& m#&czy"ni (Cross, Madson, 1997; Ka"mierczak, 2012; Surrey, 1991).
W analizach nad wzajemn! percepcj! empatii partne-rów zwraca si# partne-równie& uwag# na konieczno$% uwzgl#d-nienia czynnika p ci. W badaniach (Busby, Gardner, 2008; Ka"mierczak, 2008; Long, Andrews, 1990) stwier-dza si#, &e wzajemnie postrzegana empatia ma wi#ksze znaczenie dla satysfakcji kobiet ni& m#&czyzn ze zwi!z-ku. Badania Cohen i wspó pracowników (2012) wskazu-j!, &e zw aszcza dla satysfakcji kobiet ze zwi!zku wa&ne jest postrzeganie partnera jako empatycznie próbuj!cego zrozumie% negatywne emocje partnerki. Jest to dla kobiet istotniejsze ni& rzeczywista m#ska trafno$% spostrzega-nia do$wiadczanych przez nich emocji. Busby i Gardner (2008) sugeruj!, &e empatia kobiet ma du&e znaczenie przede wszystkim dla ich w asnego zadowolenia, jako &e s! one z regu y bardziej wspó odczuwaj!ce i sk onne do analizowania relacji z partnerem. Natomiast m#ska empatyczno$% mo&e odzwierciedla% zmiany w jako$ci zwi!zku romantycznego i z tego wzgl#du mie% znaczenie dla obu stron relacji. Ponadto postrzegana przez kobiety m#ska empatyczno$% mo&e dla nich stanowi% wska"nik zaanga&owania partnera w zwi!zek (Cohen i in., 2012), zw aszcza gdy ma &onkowie stan! si# rodzin!. Na przy-k ad Dollahite, Hawprzy-kins i Brotherson (1997) dowodz!, &e ojcowie nawi!zuj!cy siln! wi#" emocjonaln! z dzie%mi i aktywnie uczestnicz!cy w ich wychowaniu s! empatycz-ni. Warto zaznaczy%, &e przejawianie empatii przez m#&-czyzn nie jest traktowane (przez nich samych czy ecze'stwo) jako ich „naturalna”, wrodzona sk onno$%,
jak to ma miejsce w przypadku (auto)stereotypu kobiet (Mandal, 2003; Wojciszke, 2009, 2010). W konsekwencji partnerki mog! szczególnie docenia% tendencj# m#&czyzn do przejawiania empatii. Podsumowuj!c, wydaje si#, &e percepcja empatyczno$ci partnera to aspekt niezwy-kle u&yteczny w diagnozie jako$ci funkcjonowania par, w tym zwi!zków ma &e'skich.
C
ELBADA#IHIPOTEZYBADAWCZEPrezentowane w niniejszym artykule badania y na celu analiz# powi!za' mi#dzy postrzegan! empa-ti! partnera a satysfakcj! ze zwi!zku romantycznego. Wcze$niejsze badania nad tym zagadnieniem by y pro-wadzone z udzia em ma &e'stw o zró&nicowanym, cz#sto d ugim sta&u (m.in. Ka"mierczak, 2008; Long, Andrews, 1990). Wci!& brakuje natomiast doniesie' dotycz!cych roli postrzeganej empatii partnera w zwi!zkach, które znajduj! si# w stadium formalizowania – narzecze'skich oraz w$ród nowo&e'ców. W tym okresie wspólnego &y-cia pary do$wiadczaj! przede wszystkim pozytywnych, skierowanych ku partnerowi emocji, których dostrze&enie b#dzie atwiejsze, gdy narzeczeni/nowo&e'cy obdarzaj! siebie nawzajem empati!. Ponadto wiele wspólnych do-$wiadcze' jest nowych dla par i st!d przejawianie empatii u atwia obu stronom dostosowywanie si# do zmieniaj!-cej si# sytuacji (Kilpatrick, Bissonnette, Rusbult, 2002). W fazie przygotowa' do $lubu oraz nied ugo po nim em-patyczno$% partnera powinna wi#c mie% szczególne zna-czenie dla satysfakcji kobiet i m#&czyzn z ich relacji.
Jak wskazano we wprowadzeniu, zgodnie z tezami Davisa (2001) empatia jednego partnera wi!&e si# z oce-n! danej relacji przez drugiego partnera dzi#ki temu, &e postrzegaj! si# oni nawzajem w okre$lony sposób. Percepcja partnera jako empatycznego (Busby, Gardner, 2008; Cramer, Jowett, 2010; Ka"mierczak, 2008; Long, Andrews, 1990) sprzyja wy&szej satysfakcji ze zwi!zku romantycznego u obojga partnerów. Przy czym dostrze-ganie empatii partnera wi!&e si# zarówno z jego, jak i z w asn! empati! (Ka"mierczak, 2008). Powy&sze kon-kluzje z bada' podsumowuje model teoretyczny przyj#ty w badaniu w asnym prezentowanym w tym artykule (ry-sunek 1).
W celu uwzgl#dnienia perspektywy obojga partnerów w zwi!zku romantycznym model teoretyczny by testo-wany przy zastosowaniu analizy modelu równa' struk-turalnych.
Poniewa& przytaczane w cz#$ci teoretycznej badania wskazuj! na rol# w ocenie satysfakcji ze zwi!zku ro-mantycznego podobie'stwa do partnera pod wzgl#dem postrzeganej empatii (Ka"mierczak, 2008) oraz czynnika p ci (Busby, Gardner, 2008; Cohen i in., 2012; Mandal,
2003, 2011; Wojciszke, 2009, 2010), przeprowadzono analizy uwzgl#dniaj!ce te zmienne. Przy czym badania nad empati! ma &onków wskazuj!, &e posiadanie dzieci pozytywnie oddzia uje na okazywanie empatii w zwi!z-ku (Sitarczyk, Waniewski, 2002a, 2002b), co jest zrozu-mia e z uwagi na zmieniaj!c! si# wraz z podj#ciem ról rodzicielskich dynamik# relacji rodzinnych (Goldenberg, Goldenberg, 2006). Partnerzy kszta tuj! swoj! to&sa-mo$% rodzicielsk! mi#dzy innymi poprzez deÞ niowanie siebie jako osoby b#d!cej "ród em wsparcia dla dziecka (George, Solomon, 2008). Uwzgl#dniaj!c powy&sze tezy, jak i charakterystyk# badanej grupy osób (stosunkowo m ody wiek i przeci#tnie kilkuletni sta& zwi!zku), w pre-zentowanych badaniach postanowiono pomin!% pary b#-d!ce rodzicami.
Dokonany przegl!d literatury przedmiotu pozwala sfor-mu owa% nast#puj!ce hipotezy badawcze:
Hipoteza 1. Postrzegana empatia partnera (narzeczonego, ma &onka) b#dzie dodatnio skorelowana z satysfakcj! ze zwi!zku.
Hipoteza 2. Postrzegana empatia partnera (narzeczonego, ma &onka) b#dzie dodatnio skorelowana z empati! oce-nianego i oceniaj!cego.
Hipoteza 3. Pary o podobnej i wysokiej postrzeganej u partnera empatii b#d! bardziej zadowolone ze zwi!zku ni& te, w których jeden partner lub oboje nie b#d! ocenia-ni jako wysoce empatyczocenia-ni.
Hipoteza 4. Kobiety b#d! bardziej empatyczne ni& m#&-czy"ni zarówno w ocenie w asnej, jak i partnera.
Ponadto postanowiono sprawdzi%, czy istniej! ró&ni-ce co do poziomu empatii deklarowanej i postrzeganej u partnera oraz satysfakcji ze zwi!zku mi#dzy grup! na-rzeczonych i ma &onków.
M
ETODAOsoby badane
W badaniach wzi# o udzia 185 par: 100 par narze-cze'skich i 85 ma &e'stw. Wszystkie pary znajdowa y si# w fazie przej$cia do ról ma &e'skich (przed lub po zawar-ciu zwi!zku ma &e'skiego) i nie pe ni y ról rodzicielskich. W przypadku par narzecze'skich zastosowano dwa kry-teria w !czenia do grupy: (1) zar#czyny, (2) bezdzietno$%. Pary ma &e'skie by y zapraszane do bada' pod warun-kiem, &e: (1) zawarcie zwi!zku ma &e'skiego nast!pi o nie pó"niej ni& 3 lata temu, (2) nie mia y dzieci (bezdziet-no$% i krótki sta& ma &e'ski jako kryteria w !czenia do grupy mia y na celu uwzgl#dnienie par znajduj!cych si# w pierwszym etapie cyklu &ycia rodziny, wed ug Duvall; Namys owska, 2000). W celu zwi#kszenia homogenicz-no$ci grupy wykluczono z analiz dwie pary, w których wiek jednego lub obojga partnerów przekracza 40 lat1.
*redni wiek kobiet wynosi oko o 25 lat (M = 24,9; SD = 2,86), a m#&czyzn 26 lat (M = 26,6; SD = 3,07). Przeci#tny sta& zwi!zku z narzeczon!/nym to ponad 4 lata (M = 4,1; SD = 2,2), w tym przeci#tnie rok (M = 1,01; SD = 0,8) narzecze'stwa. Sta& ma &e'ski wynosi $red-nio pó tora roku (M = 1,5; SD = 0,8), cho% zwi!zek ro-mantyczny trwa w tej grupie przeci#tnie 5 lat (M = 5,01; SD = 2,5), a wi#c pary ma &e'skie zna y si# d u&ej ni& narzecze'skie, t(181) = –2,26; p = 0,01. Niemniej mo&-na podsumowa%, &e obie grupy par cechowa prze-ci#tny m ody wiek i stosunkowo krótki sta& zwi!zku. Przeprowadzone analizy korelacji mi#dzy wiekiem osób badanych i sta&em zwi!zku a satysfakcj! i postrzegan! empati! partnerów wykaza y brak istotnych statystycznie wspó zale&no$ci. Oznacza to, &e grupa by a homogenicz-na pod wzgl#dem tych czynników i nie musz! one by% kontrolowane w analizach.
Narz$dzia badawcze
Empatia partnera, Skala postrzeganej empatii part-nera (PEP). Skala ta (Ka"mierczak, 2008) sk ada si# z dwudziestu okre$le' o charakterze przymiotnikowym/ imies owu przymiotnikowego i mierzy postrzegan! em-patyczno$% partnera/-ki w zwi!zku romantycznym, a do-k adniej jego/jej sdo-k onno$% do przejawiania empatycznej troski i przyjmowania naszego punktu widzenia. Oba komponenty empatii w !czono do skali ze wzgl#du na ich korzystn! rol# dla jako$ci relacji spo ecznych. Na pi#ciopunktowej skali odpowiedzi partnerzy oceniaj! stopie', w jakim dane okre$lenie [np. umiej"cy si# wczu-wa$ (+) czy nielicz"cy si# z moim zdaniem (–)] opisuje Satysfakcja mężczyzny ze związku Własna empatia mężczyzny Własna empatia kobiety Postrzegana empatia mężczyzny Postrzegana empatia kobiety Satysfakcja kobiety ze związku
Rysunek 1. W asna i postrzegana empatia partnerów a ich satysfakcja ze zwi!zku.
1 Ró&na liczebno$% grupy w poszczególnych analizach wynika z braku niektórych danych.
ich partnera/-k#. Skala ma struktur# jednoczynnikow! i w poprzednich badaniach cechowa a si# wysok! spój-no$ci! wewn#trzn! (Ka"mierczak, 2008). Przed zsumo-waniem nale&y zdekodowa% odpowiedzi na osiem okre-$le' oznaczaj!cych nisk! postrzegan! empati# partnera. Wynik ogólny uzyskuje si# poprzez zsumowanie wag odpowiedzi na wszystkie okre$lenia zgodnie z kluczem. Im wy&szy wynik w skali, tym wy&sza postrzegana em-patia partnera/-ki. W prezentowanych w niniejszym ar-tykule badaniach Skal# postrzeganej empatii partnera po raz kolejny cechuje wysoka spójno$% wewn#trzna – % Cronbacha = 0,889.
Empatia w"asna, Skala wra liwo!ci empatycznej (SWE). Skala ta (Ka" mierczak, Plopa, Retowski, 2007)
mierzy empati# dyspozycyjn!, rozumian! jako sk onno$% do przejawiania empatycznej troski (wspó odczuwania, obdarzania wspó czuciem i trosk! innych ludzi w potrze-bie), osobistej przykro$ci (do$wiadczania cudzych emocji negatywnych) i przyjmowania cudzej perspektywy (em-patia poznawcza, tendencja do przyjmowania cudzego punktu widzenia). Sk ada si# z 28 stwierdze', do których osoby badane ustosunkowuj! si# na pi#ciopunktowej ska-li odpowiedzi. Ze wzgl#du na zawarto$% tre$ciow! Skaska-li postrzeganej empatii partnera, w niniejszych badaniach pod uwag# wzi#to sum# dwóch podskal: empatycznej troski i przyjmowania perspektywy (20 stwierdze', % Cronbacha = 0,841). Przy czym odpowiedzi na sze$% stwierdze' oznaczaj!cych nisk! empati# zosta y zreko-dowane przed uwzgl#dnieniem w wyniku ogólnym. Jak wspomniano w cz#$ci teoretycznej, te komponenty em-patii sprzyjaj! wy&szej jako$ci bliskich relacji. Im wy&-szy wynik w skali, tym wy&sza deklarowana empatia. Przyk adowe stwierdzenia w skali to: „Cz#sto zdarza mi si# odczuwa% czu o$% lub trosk# w stosunku do ludzi, któ-rym powiod o si# gorzej ode mnie” czy „Zanim oceni# czyje$ zachowanie, staram si# zrozumie% jego przyczy-ny”.
Ocena satysfakcji ze zwi!zku z partnerk!/partne-rem – skala pochodz!ca z powszechnie stosowanego
kwestionariusza the RELATionship Evaluation Ques-tionnaire (Busby, Holman, Nie huis, 2009; Busby, Hol-man, Taniguchi, 2001) i wchodz!ca w sk ad baterii na-rz#dzi Haw kinsa do pomiaru percepcji jako$ci &ycia ma &e'skiego w ró&nych jego momentach (por. Hawkins, Fawcett, Carroll, Gilliland, 2006), w polskiej adaptacji Rostowskiej i Ka"mierczak (niepublikowany kwestiona-riusz). Autorzy uznaj! skal# za rzeteln! miar# satysfakcji ze zwi!zku romantycznego/ma &e'stwa. Skala z o&ona jest z siedmiu stwierdze' odnosz!cych si# do zadowolenia
z ró&nych obszarów &ycia w zwi!zku, z pi#ciostopniow! skal! odpowiedzi. Osoby badane odpowiadaj! na pytanie, jak bardzo zadowolone s! z np. do$wiadczania mi o$ci, ilo$ci sp#dzanego wspólnie czasu czy z tego, jak s! roz-wi!zywane konß ikty w zwi!zku, w którym obecnie pozo-staj!. Wynik ogólny, $wiadcz!cy o nat#&eniu subiektyw-nej globalsubiektyw-nej satysfakcji ze zwi!zku uzyskuje si# przez zsumowanie odpowiedzi na wszystkie stwierdzenia. Im wy&szy wynik, tym partnerzy s! bardziej zadowoleni ze swojego zwi!zku. W niniejszych badaniach skala satys-fakcji ze zwi!zku cechuje si# satysfakcjonuj!c! spójno-$ci! wewn#trzn! – + Cronbacha = 0,785.
Dane demograÞ czne, zbierane za pomoc! autorskiej
Karty informacyjnej.
Procedura
Grupa przeszkolonych i zaanga&owanych ankieterów (studenci psychologii, którzy zadeklarowali ch#% u w projekcie badawczym w roli ankietera) rekrutowa a pary do bada' metod! kuli $nie&nej. Po uprzednim zakwa-liÞ kowaniu do bada' (kryteria w !czenia do grupy), zesta-wy kwestionariuszy przekazywano parom narzecze'skim i ma &e'skim do samodzielnego (bez udzia u partnera) wype nienia w domu. Wype nione kwestionariusze pary zwraca y ankieterowi w najkrótszym mo&liwym czasie.
W
YNIKIW pierwszym kroku analiz testowano hipotezy 1 i 2. Przeprowadzono analizy korelacyjne metod! r-Pearsona na grupie wszystkich osób badanych (wzorzec korelacji pomi#dzy zmiennymi by podobny w obu grupach par)2.
Percepcja partnerki lub partnera jako empatycznych by a dodatnio skorelowana zarówno z obopóln! satys-fakcj! ze zwi!zku, jak i z deklarowan! empati! kobiet i m#&czyzn. Warto zaznaczy%, &e dodatnio korelowa y ze sob! równie& oceny empatii w asnej i postrzeganej u part-nerów oraz zadowolenia z narzecze'stwa/ma &e'stwa. Przy czym deklarowana empatia nie wspó wyst#powa a z satysfakcj! partnerów ze zwi!zku (jedynie deklarowana satysfakcja m#&czyzn korelowa a istotnie i dodatnio, acz-kolwiek s abo, z ich satysfakcj! ze zwi!zku).
W kolejnym kroku poszukiwano odpowiedzi na pyta-nie, czy postrzegana empatia wspó ma &onka/narzeczo-nego, zwi!zana z empati! obojga partnerów (ocenianego i oceniaj!cego), jest predyktorem satysfakcji ze zwi!zku. 2 Rozk ad wyników postrzeganej empatii partnera i satysfakcji ze zwi!zku by asymetryczny, a wi#c wyniki poddano transforma-cji nieliniowej poprzez pot#gowanie (por. Ferguson, Takane, 2001; Howell, 2010) w celu sprowadzenia rozk adu do postaci rozk adu normalnego.
Zastosowano procedur# modelowania równa' struktural-nych (analiza $cie&ek) przy u&yciu programu AMOS 7.0 (Arbuckle, 2005), która pos u&y a do sprawdzenia zasad-no$ci modelu teoretycznego, w tym relacji zachodz!cych mi#dzy ocenami empatii (w asnej i postrzeganej) i satys-fakcji dokonywanymi przez kobiety i m#&czyzn w parach. Dla oszacowania trafno$ci modelu zastosowano estyma-cj# metod! najwi#kszej wiarygodno$ci. Wyniki analizy przedstawia rysunek 2. Warto$% wska"ników dopasowa-nia modelu – RMSEA = 0,4 (poni&ej zalecanej maksy-malnej warto$ci 0,08) i CFI = 0,99 (powy&ej zalecanej minimalnej warto$ci 0,95) pozwala stwierdzi%, &e mo-del dobrze opisuje zbiór danych wej$ciowych (Hooper, Coughlan, Mullen, 2008; Kenny, McCoach, 2003).
Wyniki modelowania strukturalnego prowadz! do wniosku, &e postrzegana empatia partnera, która wi!za a si# z empati! obojga respondentów, mo&e by% uznana za istotny predyktor satysfakcji kobiet i m#&czyzn ze zwi!z-ku. Innymi s owy, wy&sza empatia kobiet i m#&czyzn by a dostrzegana przez ich narzeczonych/wspó ma &on-ków, co wi!za o si# z wy&sz! satysfakcj! tych&e partne-rów. W asna empatia nie wspó wyst#powa a z satysfakcj! partnera/-ki ze zwi!zku. Ponadto m#&czy"ni postrzegani jako bardziej empatyczni mieli bardziej empatyczne part-nerki (korelacja mi#dzy empati! m#&czyzn a postrzega-n! empati! ich partnerek by a znikoma, p < 0,1, cho% dodatnia). Postrzegana empatia m#&czyzn wi!za a si# z satysfakcj! obojga partnerów, co wi#cej – korelacja tej Tabela 1
Korelacje mi#dzy zmiennymi uj#tymi w modelu badawczym
Zmienne uj te w modelu 1 2 3 4 5 6
1. Postrzegana empa!a partnera –
2. Postrzegana empa!a partnerki 0,56*** –
3. Deklarowana empa!a kobiety 0,31*** 0,25*** –
4. Deklarowana empa!a m "czyzny 0,22*** 0,2***– 0,27*** –
5. Satysfakcja kobiety ze zwi#zku 0,58*** 0,37*** 0,1***– 0,12*** –
6. Satysfakcja m "czyzny ze zwi#zku 0,4***– 0,39*** 0,02*** 0,16*** 0,54*** –
* p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
n = 181 par, df = 2, &2 = 2,49 (p = 0,29); RMSEA = 0,04; PCLOSE = 0,44; CFI = 0,99; ^ p = 0,06; * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001. Rysunek 2. W asna i postrzegana empatia partnerów a ich satysfakcja ze zwi!zku.
Postrzegana empatia mężczyzny Postrzegana empatia kobiety
Satysfakcja kobiety ze związku
Własna empatia mężczyzny Własna empatia kobiety
Satysfakcja mężczyzny ze związku
0,27*** 0,15* 0,12 0,35 0,21 –0,4 0,7 0,3*** 0,52*** 0,39*** 0,56*** 0,25** –0,9 0,2** 0,8 0,27*** 0,14^ e4 e3 e1 e2
zmiennej z satysfakcj! kobiet zdaje si# by% silniejsza ni& korelacja mi#dzy percepcj! empatii u partnerek a satys-fakcj! m#&czyzn ze zwi!zku. Bycie postrzegan! jako em-patyczna partnerka nie wi!za o si# z kolei z satysfakcj! kobiet z narzecze'stwa/ma &e'stwa.
Kolejne analizy mia y na celu sprawdzenie znacze-nia podobie'stwa w zakresie wzajemnego postrzegaznacze-nia empatii partnerów dla ich satysfakcji. Wyró&niono pary o wysokim i niskim (na tle grupy) poziomie postrzeganej empatii (oboje partnerzy uzyskiwali wyniki (a) powy&ej: podobna wysoka empatia lub (b) poni&ej: podobna niska empatia – mediany dla postrzeganej empatii kobiet lub m#&czyzn, oraz (c) pary ró&ni!ce si# na tym wymiarze: partnerzy ró&ni! si# nat#&eniem postrzeganej empatii, przy czym jeden z partnerów uzyskuje wynik powy-&ej mediany – wysoka empatia, natomiast drugi ponipowy-&ej – niska empatia). Przeprowadzona zosta a jednoczyn-nikowa analiza ANOVA w modelu mi#dzygrupowym. Nale&y zwróci% uwag#, &e jednostk! badan! jest para ma &e'ska lub narzecze'ska, tzn. kobieta i m#&czyzna charakteryzuj!cy si# okre$lonym zestawem w a$ciwo$ci psychologicznych, a wi#c satysfakcj!, w asn! empati!, postrzegan! empati! partnera, które w przyj#tym mode-lu teoretycznym s! traktowane jako zmienne powi!zane (skorelowane), jednak&e nie to&same (s! to zmienne sko-relowane, cho% ró&ni! si# nat#&eniem w parze). Z tego wzgl#du jednoczynnikowa analiza ANOVA zosta a prze-prowadzona oddzielnie dla satysfakcji kobiet i m#&czyzn. Wyniki przedstawia tabela 2.
Pary o wysokiej postrzeganej empatii kobiety i m#&-czyzny deklarowa y najwy&szy poziom satysfakcji ze zwi!zku, w przeciwie'stwie do par o relatywnie niskiej empatii postrzeganej u obojga narzeczonych/ma &onków.
W celu weryÞ kacji hipotezy 4 oraz odpowiedzi na py-tanie dotycz!ce ró&nic mi#dzygrupowych (narzeczeni vs. ma &onkowie) pod wzgl#dem uj#tych w modelu badaw-czym zmiennych przeprowadzono seri# analiz ANOVA dla powtarzanych pomiarów. Czynnikiem wewn!trz-obiektowym (tzw. czynnikiem powtarzanego pomiaru)
by a p e% – kobieta vs. m#&czyzna. Nale&y podkre$li%, &e p e% w tym badaniu jest traktowana typowo jak w ba-daniach diad, czyli jednostk! badan! jest para, a wyniki kobiet i m#&czyzn mog! by% traktowane jako powtarzane pomiary, tzn. czynnik wewn!trzobiektowy.
ANOVA dla satysfakcji ze zwi!zku jako zmiennej za-le&nej nie wykaza a efektu g ównego p ci (F < 1) ani in-terakcji p e% × grupa [F (1, 181) = 1,48; ni; '2 = 0,01; grupa narzeczonych – kobiety: M = 28,78; SD = 4; m#&-czy"ni: M = 29,04; SD = 3,5; grupa ma &onków – kobiety: M = 29,63; SD = 4,04; m#&czy"ni: M = 29,26; SD = 3,57]. ANOVA dla postrzeganej empatii partnera jako zmien-nej zale&zmien-nej wykaza a efekt g ówny p ci [F (1, 175) = 15,89; p < 0,001; '2 = 0,08] oraz interakcj# p e% × grupa [F (1, 175) = 4,32; p < 0,05; '2 = 0,02]. A mianowicie m#&czy"ni postrzegali partnerki jako bardziej empatycz-ne ni& kobiety partempatycz-nerów, cho% &ony mia y tendencj# do dostrzegania wi#kszej empatii u m#&ów ni& narzeczone u narzeczonych [F (1, 175) = 3,26; p < 0,1; '2 = 0,02]. Nie stwierdzono ró&nic mi#dzy m#&ami a narzeczonymi pod wzgl#dem postrzeganej empatii partnerki (F < 1; grupa narzeczonych – kobiety: M = 80,84; SD = 11,16; m#&czy"ni: M = 84,66; SD = 9,44; grupa ma &onków – kobiety: M = 83,54; SD = 9,86; m#&czy"ni: M = 84,82; SD = 10,18). ANOVA dla deklarowanej w asnej empatii wykaza a efekt g ówny p ci [F (1, 175) = 89,51; p < 0,001; '2 = 0,34] oraz interakcj# p e% × grupa [F (1, 175) = 3,84; p < 0,1; '2 = 0,02]. Kobiety opisywa y siebie jako bar-dziej empatyczne w porównaniu z m#&czyznami, nato-miast m#&owie deklarowali wy&szy poziom empatii ni& narzeczeni [F (1, 175) = 5,19; p < 0,05; '2 = 0,03]. Ró&nic mi#dzygrupowych nie zaobserwowano w$ród badanych kobiet (F < 1; grupa narzeczonych – kobiety: M =74,78; SD = 8,8; m#&czy"ni: M = 65,85; SD = 10,52; grupa ma -&onków – kobiety: M = 74,69; SD = 8,24; m#&czy"ni: M = 69,25; SD = 8,01).
Podsumowuj!c, dwie badane grupy par nie ró&ni y si# poziomem satysfakcji ze zwi!zku. Kobiety by y bardziej empatyczne ni& m#&czy"ni zarówno w ocenie w asnej,
Tabela 2
Podobie!stwo percepcji wzajemnej empatii partnerów – jednoczynnikowa analiza wariancji Niska
empa!a
Wysoka empa!a
Zró"nicowana
empa!a Statystyka testowa F Testy HSD Tukeya
M SD M SD M SD F df p Eta 1 vs. 2 1 vs. 3 2 vs. 3 Satysfakcja kobiet 27,56 4,42 31,73 2,46 28,29 3,76 22,09 2; 17 0,001 0,34 < 0,001 n.i. < 0,001 Satysfakcja m "czyzn 27,51 3,57 30,78 2,79 29,14 3,34 14,91 2; 17 0,001 0,28 < 0,001 < 0,05 < 0,050
100 90 80 70 60 50 Małżonkowie Em pa tia partner a
Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Narzeczeni
80,84 84,66 83,54 84,82
Rysunek 3. Postrzegana empatia partnera w$ród narzeczo-nych i ma &onków. 100 90 80 70 60 50 Małżonkowie E m p a ti a w ła sn a
Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Narzeczeni
74,78
65,85
74,69
69,25
Rysunek 4. W asna empatia w$ród narzeczonych i ma &on-ków.
jak i w ocenie partnera a ró&nice te by y mniejsze w gru-pie ma &onków (co obrazuj! rysunki 3 i 4).
Warto doda%, &e w toku analiz pod uwag# brano rów-nie& czynnik kohabitacji przedma &e'skiej i jej zwi!zek z percepcj! empatii partnera. Nie wykazano jednak ró&nic mi#dzy parami kohabituj!cymi a tymi, które nie zamiesz-kiwa y razem przed $lubem (obecnie b!d" w przesz o$ci) pod wzgl#dem zmiennych uj#tych w modelu badawczym.
D
YSKUSJAWyniki badania potwierdzi y prawdziwo$% czterech g ównych hipotez badawczych. Postrzegana empatia partnera stanowi a istotny predyktor satysfakcji ze zwi!z-ku i jej rola wzrasta a, gdy oboje partnerzy spostrzegali siebie jako wspó odczuwaj!cych i próbuj!cych zrozu-mie% inny punkt widzenia. Empatia osób badanych by a dostrzegana przez ich partnerów, zw aszcza gdy oni sami byli empatyczni. Ponadto zaobserwowano wyst#powanie
ró&nic p ciowych niezwi!zanych ze statusem zwi!zku (na-rzecze'stwo/ma &e'stwo) w zakresie empatii. Natomiast nie wyst!pi y ró&nice mi#dzy kobietami i m#&czyznami oraz mi#dzy narzeczonymi a ma &onkami pod wzgl#dem oceny satysfakcji ze zwi!zku.
Przeprowadzone analizy równa' strukturalnych wskazuj!, &e postrzegana empatia narzeczonego/wspó ma -&onka jest istotnym predyktorem indywidualnej satysfak-cji ze zwi!zku. Przy czym partner jest spostrzegany jako empatyczny zw aszcza wtedy, gdy nie tylko on/ona, ale i druga strona przejawia sk onno$ci do okazywania innym empatii. Wynik ten pozytywnie weryÞ kuje przywo ywa-ne w cz#$ci teoretyczywa-nej rezultaty bada' prowadzonych z udzia em par o d ugim sta&u ma &e'skim lub w innym kontek$cie kulturowym. Z drugiej strony, je$li partnerzy s! zadowoleni z relacji, mog! dostrzega% przede wszyst-kim swoje pozytywne zachowania i reakcje wzgl#dem siebie, a wi#c i empati#. Dzieje si# tak, zw aszcza gdy tworz! tzw. totalnie empatyczn! par#. Zachodzi wów-czas wzajemno$% w dostrzeganiu wysokiej sk onno$ci do empatii u obojga (por. Ka"mierczak, 2008), rodz!ca poczucie podobie'stwa i wspólnoty lub b#d!ca ich efek-tem. W zwi!zkach szcz#$liwych partnerzy maj! tendencj# do idealizowania siebie nawzajem, co tylko umacnia sta-bilno$% ich relacji (Miller i in., 2007) i st!d w podobny, korzystny sposób mog! ocenia% okazywan! sobie em-pati#. Je$li strony ró&ni! si# pod wzgl#dem postrzegania empatyczno$ci lub nie jest ona dostrzegana przez oboje, wówczas ich satysfakcja jest relatywnie ni&sza, co mo&e nara&a% na dalsze jej spadki z biegiem lat lub w momen-tach du&ych zmian (jak podejmowanie ról rodzicielskich). A wi#c mimo &e badan! grup# par cechowa o przeci#tnie wysokie deklarowane zadowolenie, wprowadzenie czyn-nika percepcji empatii partnera do modelu pozwoli o wy-ró&ni% pary o najwy&szej obopólnej satysfakcji.
Wyniki zaprezentowanego badania sugeruj!, &e zw asz-cza dla satysfakcji kobiet ze zwi!zku wa&ne jest dostrze-ganie empatii m#&czyzny (por. rysunek 2). Taki wynik uzyskiwano ju&, stosuj!c skal# PEP w$ród par o d u&szym sta&u ma &e'skim (Ka"mierczak, 2008), a tak&e z za-stosowaniem innych narz#dzi (m.in. Cohen i in., 2012; Long, Andrews, 1990). Ten powtarzaj!cy si# rezultat analiz mo&e wskazywa% na znaczn! rol# m#skiej empa-tii dla podtrzymywania intymno$ci w zwi!zku, na któr! wi#ksze zapotrzebowanie maj! z regu y kobiety (Plopa, 2003). Jak ju& wspomniano, empatia jest cech! nie-wchodz!c! w sk ad stereotypu m#skiego, a wi#c nie jest traktowana jako oczywisty m#ski atrybut (w przeciwie'-stwie do oczekiwanej empatyczno$ci kobiet; Bem, 2000; Mandal, 2003, 2011; Thomas, Maio, 2008; Wojciszke, 2009, 2010), wspó cze$nie za$ bardzo doceniana u obojga
partnerów pozostaj!cych w zwi!zkach romantycznych (m.in. Kwiatkowska, Nowakowska, 2006; Pistrang i in., 2001). Bior!c pod uwag# powy&sze doniesienia z litera-tury przedmiotu i wyniki prezentowanego badania w as-nego mo&na stwierdzi%, &e postrzegana przez kobiety m#ska empatia zwi#ksza szans# na do$wiadczanie przez nie blisko$ci w zwi!zku. Gdy partnerki dostrzegaj! próby zrozumienia ich emocji, reakcji czy pogl!dów ze strony m#&czyzn, mog! mie% poczucie wspólnego wykonywa-nia „emocjonalnej pracy” na rzecz jako$ci narzecze'stwa/ ma &e'stwa. Nale&y podkre$li%, &e brak istotnych korela-cji empatii jednego partnera z satysfakcj! ze zwi!zku jego wspó ma &onka/narzeczonego mo&na t umaczy% zgodnie z za o&eniami modelu Davisa (Davis, 2001; Ka"mierczak, 2008). Empatia wi!&e si# z okre$lonymi, korzystnymi dla zwi!zku zachowaniami, które, gdy s! dostrzegane (jako przejawy empatii) przez partnera, sprzyjaj! jego wy&szej satysfakcji ze zwi!zku. I to ocena partnera (wspó -ma &onka, narzeczonego) jako empatycznego, a nie jego w asna empatia, stanowi g ówny predyktor zadowolenia ze zwi!zku, co potwierdzaj! zaprezentowane w cz#$ci empirycznej wyniki.
Ponadto na podstawie uzyskiwanej oceny empatycz-no$ci partnera mo&emy formu owa% hipotezy dotycz!ce jego deklarowanej empatii (sk onno$ci do wspó odczu-wania oraz obdarzania innych trosk! i wspó czuciem). Po raz kolejny mo&na bowiem stwierdzi%, &e nasza empatia jest dostrzegana przez partnera zwi!zku romantycznego (tabela 1, rysunek 2). Co wi#cej, im bardziej jeste$my em-patyczni, tym wi#ksz! mamy sk onno$% do dostrzegania empatyzowania u naszych partnerów, prawdopodobnie na zasadzie dostrzegania pozytywnych cech u siebie i bli-skich podobnych nam ludzi (Davis, Conklin, Smith, Luce, 1996). We wcze$niejszych badaniach wskazywano ju& na znaczenie empatii dla procesu postrzegania innych ludzi. Przyjmowanie cudzej perspektywy by o !czone ze zjawi-skiem odwrócenia efektu aktora/obserwatora w analizie cudzych sukcesów i pora&ek, kiedy to obserwator staje si# aktorem (Gould, Sigall, 1977), odczuwanie za$ empa-tycznej troski wobec bliskich sprzyja o poczuciu jedno$ci i w konsekwencji niesieniu im pomocy (Cialdini, Brown, Lewis, Luce, 1997; Cialdini i in., 2002).
Wydaje si#, &e w asna lub oceniana u partnera empatia jest konstruktem blisko powi!zanym z czynnikiem p ci czy ze stereotypami p ci (por. Eisenberg, Lennon, 1983; Lennon, Eisenberg, 1990). Mo&na bowiem za o&y%, &e narzeczone/&ony s! rzeczywi$cie bardziej empatyczne od m#&czyzn lub &e atwiej dostrzec oznaki tej empatyczno-$ci kobietom i u kobiet, gdy takiej cechy si# od nich ocze-kuje (Bem, 2000; Wojciszke, 2010). WeryÞ kacji w kolej-nych badaniach wymagaj! natomiast wyniki dotycz!ce
wi#kszej empatii m#&ów ni& narzeczonych (tak w samo-opisie, jak i w ocenie partnerek). Jedno, cho% z pewno-$ci! nie jedyne wyja$nienie tego rezultatu odnosi si# do wspomnianej ch#ci podporz!dkowania si# oczekiwaniom spo ecznym, jednak w tym przypadku b#dzie ona doty-czy% m#&czyzn i propagowanego przez wspó czesn! kul-tur# wzorca roli m#&a, zak adaj!cego empatyczno$% (por. Kwiatkowska, Nowakowska, 2006). Mo&e si# tak dzia%, zw aszcza gdy przedstawiciele obu p ci maj! $wiadomo$% udzia u w badaniach dotycz!cych zwi!zków roman-tycznych, co aktywizuje okre$lone role spo eczne, do-brze zdeÞ niowane szczególnie w przypadku ma &e'stw (Harwas-Napiera a, 2001). W konsekwencji m#&owie, cho% mniej empatyczni od &on, b#d! w percepcji w asnej i partnerek przejawia% wy&sz! empati# ni& narzeczeni. Niniejsze badania z pewno$ci! nie pozwalaj! zaprezen-towa% ostatecznej interpretacji stwierdzonych ró&nic mi#-dzy m#&ami a narzeczonymi. Nale&y te& podkre$li%, &e w badaniach wzi# y udzia pary zasadniczo zadowolone ze swojego zwi!zku i o stosunkowo krótkim sta&u, st!d by% mo&e brak stwierdzanych cz#sto ró&nic mi#dzy p cia-mi w poziocia-mie odczuwanej satysfakcji (zwykle ni&szej w$ród &on), co nie wyklucza wi#kszej wra&liwo$ci ko-biet na emocjonalny klimat w zwi!zku (Brannon, 2002; Kiecolt-Glaser, Newton, 2001). Z tego te& wzgl#du po-strzegana empatia partnera mo&e by% zmienn! pozwala-j!c! na dok adniejsze analizy relacji mi#dzy partnerami.
Warto równie& zauwa&y%, &e konstrukt postrzeganej empatii partnera mo&e by% przydatny w analizach da-nych od osób pozostaj!cych w zwi!zkach romantyczda-nych ró&nego typu – niesformalizowanych i ma &e'skich, jak równie& wówczas, gdy nie badamy par. Ta druga mo&li-wo$% jest szczególnie istotna z uwagi na cz#ste trudno$ci w dotarciu do obojga partnerów podczas bada'. Co wa&-ne, ocena empatii partnera pozwala sformu owa% wnioski odno$nie do jego prawdopodobnej satysfakcji z relacji (dodatnie korelacje postrzeganej empatii partnera i jego satysfakcji). Konieczne s! zatem dalsze pog #bione bada-nia nad determinantami i konsekwencjami dostrzegabada-nia empatii partnerów w bliskich zwi!zkach w$ród ró&nych grup spo ecznych. Niezb#dne by oby równie& zastoso-wanie omawianego konstruktu w badaniach eksperymen-talnych.
L
ITERATURACYTOWANAArbuckle, J. L. (2005). AMOS 6.0 user’s guide. Chicago, IL: SPSS Inc.
Bakker, A. B., Demerouti, E. (2009). The crossover of work engagement between working couples: A closer look at the role of empathy. Journal of Managerial Psychology, 24 (3), 220–236.
Batson, C. D. (1991). The altruism question: Toward a social--psychological answer. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Bem, S. (2000). M#sko$% – kobieco$%. O ró&nicach wynikaj!-cych z p ci. Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psychologiczne. Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju, prze . M. Kacmajor.
Gda'sk: Gda'skie Wy dawnictwo Psychologiczne.
Braun-Ga kowska, M. (1985). Mi o($ aktywna. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Busby, D. M., Gardner, B. C. (2008). How do I analyze thee? Let me count the ways: Considering empathy in couple rela-tionships using self and partner ratings. Family Process, 47, 229–242.
Busby, D. M., Holman, T. B., Niehuis, S. (2009). The associa-tion between partner- and self-enhancement and relaassocia-tionship quality outcomes. Journal of Marriage and Family, 71, 449– 464.
Busby, D. M., Holman, T. B., Taniguchi, N. (2001). RELATE: Relationship evaluation of the individual, family, cultural, and couple contexts. Family Relations, 50, 308–316.
Cialdini, R. B., Brown, S. L., Lewis, B. P., Luce, C. L. (1997). Reinterpreting the empathy-altruism relationship: When one into one equals oneness. Journal of Personality and Social Psychology, 73 (3), 481–494.
Cialdini, R. B., Kenrick, D. T., Neuberg, S. L. (2002). Psy cho-logia spo eczna. Rozwi"zane tajemnice, prze . A. Nowak, O. Wa$kiewicz, M. Trzebiatowska, M. Orski. Gda'sk: Gda'-skie Wydawnictwo Psycho logiczne.
Cohen, S., Schulz, M. S., Weiss, E., Waldinger, R. J. (2012). Eye of the beholder: The individual and dyadic contributions of empathic accuracy and perceived empathic effort to rela-tionship satisfaction. Journal of Family Psychology, 26 (2), 236–245.
Cramer, D., Jowett, S. (2010). Perceived empathy, accurate empathy and relationship satisfaction in heterosexual couples. Journal of Social and Personal Relationships, 27, 327–349. Cross, S. E., Madson, L. (1997). Models of the self:
Self--construals and gender. Psychological Bulletin, 122, 5–37. Davis, M. H. (1983). Measuring individual differences in
empa-thy: Evidence for a multidimensional approach. Journal of Personality and Social Psychology, 44 (1), 113–126.
Davis, M. H. (2001). Empatia. O umiej#tno(ci wspó odczuwania, prze . J. Kubiak. Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psy -chologiczne.
Davis, M. H., Conklin, L., Smith, A., Luce, C. (1996). The effect of perspective taking on the cognitive representation of per-sons: A merging of self and other. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 213–226.
Davis, M. H., Kraus, L. (1991). Dispositional empathy and social relationships. Advances in Personal Relationships, 3, 75–115.
Davis, M. H., Oathout, H. A. (1987). Maintenance of satisfac-tion in romantic relasatisfac-tionships: Empathy and relasatisfac-tional compe-tence. Journal of Personality and Social Psychology, 53 (2), 397–410.
Dollahite, D. C., Hawkins, A. J., Brotherson, S. E. (1997). Fatherwork: A conceptual ethic of fathering as generative work. W: A. J. Hawkins, D. C. Dollahite (red.), Generative fathering. Beyond deÞ cit perspectives (s. 17–35). Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage Publications.
Eisenberg, N., Lennon, R. (1983). Sex differences in empathy and related capacities. Psychological Bulletin, 94, 100–131. Eisenberg, N., Miller, P. A., Schaller, M., Fabes, R. A., Fultz, J.,
Shell, R., Shea, C. L. (1989). The role of sympathy and altru-istic personality traits in helping: A reexamination. Journal of Personality, 57 (1), 41–67.
Ferguson, F. G., Takane, Y. (2001). Analiza statystyczna w pe dagogice i psychologii, prze . M. Zagrodzki. Warszawa: Wy -dawnictwo Naukowe PWN.
George, C., Solomon, J. (2008). The caregiving behavio-ral system: A behaviobehavio-ral system approach to parenting. W: J. Cassidy, P. Shaver (red.), Handbook of attachment: Theory, research, and clinical application (wyd. 2, s. 833–856). New York: Guilford Press.
Goldenberg, H., Goldenberg, I. (2006). Terapia rodzin. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Go !b, A. (1976). Normy moralne a gotowo$% do udzielania pomocy innym. W: J. Reykowski (red.), Osobowo($ a eczne zachowanie si# ludzi (s. 235–291). Warszawa: Ksi!&ka i Wiedza.
Gottman, J. M., Coan, J., Carrere, S., Swanson, C. (1998). Predicting marital happiness and stability from newlywed interactions. Journal of Marriage and Family, 60 (1), 5–18. Gould, R., Sigall, H. (1977). The effects of empathy and
out-come on attribution: An examination of the divergent – per-spectives hypothesis. Journal of Experimental and Social Psychology, 13, 480–491.
Harwas-Napiera a, B. (2001). Modele ról p ciowych i ich psy-chologiczne konsekwencje dla ma )e!stwa i rodziny. W: H. Liberska, M. Matuszewska (red.), Ma )e!stwo: m#sko($, kobieco($, mi o($, konß ikt (s. 75–96). Pozna': Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Hawkins, A. J., Fawcett, E. B., Carroll, J. S., Gilliland, T. T. (2006). The Marriage Moments program for couples transi-tioning to parenthood: Divergent conclusions from formative and outcome evaluation data. Journal of Family Psychology, 20, 561–570.
Hawkins, M. W., Carrere, S., Gottman, J. M. (2002). Marital sentiment override: Does it inß uence couples’ perceptions? Journal of Marriage and Family, 64 (1), 193–201.
Hoffman, M. L. (2006). Empatia i rozwój moralny, prze . O. Wa$kiewicz. Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psycholo-giczne.
Holmes, J. G. (2000). Social relationships: The nature and function of relational schemas. European Journal of Social Psychology, 30, 447–495.
Holmes, J. G. (2002). Interpersonal expectations as the building blocks of social cognition: An interdependence theory per-spective. Personal Relationships, 9, 1–26.
Hooper, D., Coughlan, J., Mullen, M. R. (2008). Structural equ-ation modelling: Guidelines for determining model Þ t. The
Electronic Journal of Business Research Methods, 6 (1), 53–60.
Howell, D. (2010). Statistical methods for psychology (wyd. 7). PaciÞ c Grove, CA: Duxbury.
Ickes, J., Stinson, L., Bissonnette, V., Garcia, S. (1990). Natu-ralistic social cognition: Empathic accuracy in mixed-sex dyads. Journal of Personality and Social Psychology, 39 (4), 730–742.
Janicka, I. (1994). Empatia wspó ma &onków jako determinanta ich odwzajemnianej otwarto$ci. Przegl"d Psychologiczny, XXXVII (3), 395–400.
Janicka, I., Niebrzydowski, L. (1994). Psychologia ma )e!stwa. Zafascynowanie partnerem. Otwarto($. Empatia. Mi o($. Seks. ,ód": Wydawnictwo Uniwersytetu ,ódzkiego.
Karney, B. R., Bradbury, T. N. (1995). The longitudinal course of marital quality and stability: A review of theory, method, and research. Psychological Bulletin, 118, 3–34.
Ka"mierczak, M. (2008). Oblicza empatii w relacjach ma )e!-skich. Perspektywa psychologiczna. Gda'sk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gda'skiego.
Ka"mierczak, M. (2012). Ja relacyjne–wspó zale&ne: pomiar i psychologiczne korelaty. Polskie Forum Psychologiczne, 17 (1), 27–43.
Ka"mierczak, M., B a&ek M., Pastwa-Wojciechowska, B. (2013). A multidimensional model of empathy, and the occur-rence of personality disorders and stress in social setting. Acta Neuropsychologica, 11 (2), 113–125.
Ka"mierczak, M., Plopa, M., Retowski, S. (2007). Skala wra&-liwo$ci empatycznej. Przegl"d Psychologiczny, 50 (1), 9–24. Kenny, D. A., McCoach, D. B. (2003). Effect of the number
of variables on measures of Þ t in structural equation mode-ling. Structural Equation Modeling, 10, 333–351.
Kiecolt-Glaser, J. K., Newton, T. L. (2001). Marriage and health: His and hers. Psychological Bulletin, 127 (4), 472–503. Kilpatrick, S. D., Bissonnette, V. L., Rusbult, C. E. (2002).
Empathic accuracy and accommodative behavior among newly married couples. Personal Relationships, 9, 369–393. Kwiatkowska, A., Nowakowska, A. (2006). M#)czyzna polski –
psychospo eczne czynniki warunkuj"ce pe nienie ról zawodo-wych i rodzinnych. Bia ystok: Wydawnictwo Wy&szej Szko y Ekonomicznej.
Lennon, R., Eisenberg, N. (1990). Gender and age differences in empathy and sympathy. W: N. Eisenberg, J. Strayer (red.), Empathy and its development (s. 195–217). Cambridge: Cam-bridge Uni versity Press.
Li, T., Fung, H. H. (2011). The dynamic goal theory of marital satisfaction. Review of General Psychology, 15 (3), 246–254. Long, E. C., Andrews, D. W. (1990). Perspective taking as
a predictor of marital adjustment. Journal of Personality and Social Psychology, 59 (1), 126–131.
Loudin, J. L., Loukas, A., Robinson, S. (2003). Relational aggression in college students: Examing the roles of social anxiety and empathy. Aggressive Behavior, 29, 430–439. Mandal, E. (2003). Kobieco($ i m#sko$%. Warszawa: Wy
daw-nictwo Akademickie „-ak”.
Mandal, E. (2011). Mi o($, w adza i manipulacja w bliskich zwi"zkach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Miller, P. A., Eisenberg, N. (1988). The relation of empathy
to aggressive and externalizing / antisocial behavior. Psy -chological Bulletin, 103 (3), 324–344.
Miller, R. S., Perlman, D., Brehm, S. S. (2007). Intimate rela-tionships (wyd. 4). Boston: McGraw-Hill.
Namys owska, I. (2000). Terapia rodzin. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Panuzio, J., DiLillo, D. (2010). Physical, psychological, and sexual intimate partner aggression among newlywed couples: Longitudinal prediction of marital satisfaction. Journal of Fa -mily Violence, 25 (7), 689–699.
Pistrang, N., Picciotto, A., Barker, Ch. (2001). The communi-cation of empathy in couples during the transition to paren-thood. Journal of Community Psychology, 29 (6), 615–636. Plopa, M. (2002). Do$wiadczenie intymno$ci a satysfakcja
z ma &e'stwa. Ma )e!stwo i Rodzina, 3 (3), 22–26.
Plopa, M. (2003). Intymno$% a „jej” i „jego” satysfakcja ze zwi!zku ma &e'skiego. W: I. Janicka, T. Rostowska (red.), Psychologia w s u)bie rodziny (s. 32–44). ,ód": Wy daw-nictwo Uniwersytetu ,ódzkiego.
Rostowski, J. (1986). Poziom podobie'stwa cech osobowo$ci partnerów jako uwarunkowanie dobranego zwi!zku ma -&e'skiego. Zeszyty Naukowe. Rozprawy i monograÞ e, 74. Gda'sk: Uniwersytet Gda'ski.
Rostowski, J. (1987). Zarys psychologii ma )e!stwa. Warszawa: Pa'stwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rostowski, J. (2009). Selected aspects of the neuropsychology of love. Acta Neuropsychologica, 7 (4), 225–248.
Rostowski, J., Rostowska, T. (2010). Neuropsychologiczne pod o&e funkcjonowania zwi!zku ma &e'skiego. W: T. Ros-towska, A. Pepli'ska (red.) Psychospo eczne aspekty )ycia rodzinnego (s. 43–63). Warszawa. Wydawnictwo DiÞ n. Schaller, M., Cialdini, R. B. (1988). The economics of empathic
helping: Support for a mood management motive. Journal of Experimental Social Psychology, 24, 163–181.
Simpson, J. A., Oriña, M. M., Ickes, W. (2003). When racy hurts, and when it helps: A test of the empathic accu-racy model in marital interactions. Journal of Personality and Social Psychology, 85, 881–893.
Sitarczyk, M., Waniewski, A. (2002a). Empatia a zadowolenie z ma &e'stwa. Ma )e!stwo i Rodzina, 3 (3), 29–32.
Sitarczyk, M., Waniewski, A. (2002 b). Rola empatii w ma &e'-stwie. Ma )e!stwo i Rodzina, 2 (2), 23–27.
Smith, K. D., Keating, J. P., Stotland, E. (1989). Altruism reconsidered: The effect of denying feedback. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 641–650.
Surrey, J. L. (1991). The “self-in-relation”: A theory of women’s development. W: J. V. Jordan, A. G. Kaplan, J. B. Miller, I. P. Stiver, J. L. Surrey (red.), Women’s growth in connec-tion: Writings from the Stone Center (s. 51–66). New York: Guilford Press.
Thomas, G., Maio, G. R. (2008). Man, I feel like a woman: When and how gender- role motivation helps mind-reading. Journal of Personality and Social Psychology, 95, 1165–1179.
Thomas, G., Fletcher, G., Lange, C. (1997). Online empathic accuracy in marital interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 72 (4), 839–850.
Trzebi'ska, E. (1985). Empatia jako forma komunikacji inter-personalnej. Przegl"d Psychologiczny, 28 (2), 417–437. Wojciszke, B. (2002). Cz owiek w(ród ludzi. Zarys psychologii
spo ecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Wojciszke, B. (2009). Psychologia mi o(ci. Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wojciszke, B. (2010). Sprawczo($ i wspólnotowo($. Podsta-wowe wymiary spostrzegania spo ecznego. Gda'sk: Gda'-skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Perceived partner’s empathy as a determinant
of satisfaction with a romantic relationship
Maria Kazmierczak
University of Gda!sk, Institute of Psychology
A
BSTRACTIn the contemporary psychological literature there is a growth of research concerning perception of part-ner’s empathy, considered to be a factor that inßuences quality of romantic relationships. Referring to social exchange theories and the emotional-cognitive model of empathy, studies were designed in which 185 cou-ples (370 participants), including 100 engaged and 85 married (for a short period of time) coucou-ples took part. The main aim of the research was to analyze the association between the perceived empathy of partners and their relational satisfaction and self-empathy. The conducted research allowed for exploration of the role of empathy for relationship satisfaction in rarely analyzed groups of couples that experienced transi-tion to marriage or were in the Þrst stage of family life cycle. Results indicated that the perceived partner’s empathy (especially male empathy), was a signiÞcant predictor of relational satisfaction among couples. Women were viewed as more empathic than men. Perception of high empathy was associated with higher self- empathy of both partners – the perceiver and the perceived. Couples displaying comparatively high, mutually perceived empathy, were signiÞcantly more satisÞed with the relationship than those who differed in this respect or were low empathic.
Keywords: empathy, perception, satisfaction, romantic relationship
Z o&ono: 8.09.2012
Z o&ono poprawiony tekst: 24.11.2012/ 10.03.2013 Zaakceptowano do druku: 19.03.2013
