Edward Olszewski
Tajne nauczanie na Lubelszczyźnie w
okresie okupacji hitlerowskiej
Rocznik Lubelski 14, 279-280
K
R
O
N
I
K
A
T A JN E NA UCZANIE NA LUBELSZCZYŹNIE W O K RESIE O K U P A C JI H IT L E R O W SK IE J
Od k ilk u , la t K om isja H istoryczna przy Z arządzie O kręgu Z w iązku N auczyciel stw a Polskiego w L u b lin ie pod p rzew odnictw em doc. d r R yszarda O rłow skiego p ro w adzi p race b adaw cze n ad p ro b lem aty k ą ta jn eg o n au c za n ia n a Lubelszczyźnie w ok resie II w o jn y św iatow ej. W 1969 r. u k az ał się t. II „R ocznika O gniska N auczyciel skiego”, zaw ierając y szereg ciekaw ych danych z za k resu ta jn eg o szkolnictw a i u d zia łu nauczycieli w ru ch u oporu. O p ublikow any m a te ria ł sta n o w ił podsum ow anie w stę p nego e ta p u b ad a ń n ad tą p ro b lem aty k ą i znacznie w p ły n ął na w zrost zain tereso w an ia ta jn y m n au czaniem b. nauczycieli i uczniów szkoły ko n sp iracy jn ej. K om isja H isto ryczna n a w ią za ła jednocześnie ow ocny k o n ta k t z historykam i, o rg an izato ram i i uczest
n ik am i ta jn eg o szkolnictw a i ośw iaty n a Lubelszczyźnie.
K olejnym etapem b ad a ń n ad ta jn y m n auczaniem była sesja p o p u larn o -n au k o w a zorganizow ana przez ZO ZN P w L u b lin ie w d n iu 4 listo p ad a 1970 ro k u ’.
W o b rad a ch u dział w zięło około 150 osób. O tw arcie sesji dokonał prezes ZO ZNP w L ublinie m g r inż. K. K aznow ski. P rz ed sta w iciele W RN w L ublinie i Z arządu G łów nego ZN P w ręczyli odznaczenia zasłużonym nauczycielom szkoły k onspiracyjnej.
W części m erytorycznej zostały w ygłoszone d w a referaty . D r Józef K rasu sk i w referac ie
Stan, organizacja i zasięg tajnego nauczania w Polsce w okresie II wojny
światowej
p rze d staw ił sta n liczbow y ta jn eg o n au c za n ia w za k resie szkoły pow szechnej, śred n ie j i w yższej, głów nie n a te re n ie G en e ra ln ej G uberni. A u to r w skazał n a zasadnicze m otyw y po d jęcia p rac y k o n sp irac y jn e j w zak resie szkolnictw a i o św ia ty, tru d n o ści i osiągnięcia ta jn eg o n au c za n ia oraz znaczenie podziem nej szkoły pol skiej w e fro n cie w alk i narodow o-w yzw oleńczej z okupantem .Doc. d r S tan isław K rzykała, k ie ro w n ik Z ak ład u H istorii N ajnow szej In sty tu tu H istorii UMCS, w referac ie
Tajne nauczanie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji
hitlerowskiej
po ra z pierw szy zap rezen to w ał dotychczasow y dorobek n aukow y w za kresie b ad a ń prow adzonych przez Z akład H istorii i innych histo ry k ó w w tym z a k re sie. U kazał rów nież zw iązki szkoły k o n sp irac y jn e j z podziem iem zbro jn y m i społe czeństw em , w sk az ał n a w a ru n k i legalnej szkoły pow szechnej i szkół rzem ieślniczych oraz ich zw iązki z ta jn y m nauczaniem . Z dokonanego p rzeg ląd u w y n ik a, że w za kresie b ad a ń n ad ta jn y m szkolnictw em i o św ia tą n a L ubelszczyźnie pow ażne osiąg nięcia m a Z ak ład H istorii N ajnow szej. P o w stało tu k ilk a p ra c m ag istersk ich pośw ię conych ta jn e m u n au c za n iu w p o w iatach: B iała P odlaska, C hełm , K ra sn y sta w , K ra ś-1 Z ain tereso w an ie se sją w zbudził a rty k u ł R. O r ł o w s k i e g o w „S ztandarze L u d u ” (3 X I 1970 r., n r 261), in fo rm u jąc y o p ra c a c h i zam ierzeniach K om isji, oraz o p u b lik o w a n a w cześniej n a łam ach „K am en y ” (27 X 1970, n r 22) d y sk u sja ze sp o tk a n ia organ izato ró w i h istoryków -nauczycieli ta jn e g o nauczania.280 K R O N IK A
пік, L ublin m iasto i pow iat lubelski. W toku op raco w y w an ia je st p roblem tajnego szkolnictw a n a te re n ie pozostałych pow iatów Lubelszczyzny. R e fe ren t stw ierdził, że ak tu a ln y sta n b ad a ń i zgrom adzony m a te ria ł przez Z ak ład H isto rii i K om isję H isto ryczną ZO ZN P um ożliw ia dokonanie w n ajbliższym czasie syntezy. S. K rz y k ała w y su n ą ł w tym zak resie cenne p o stu laty i w sk az an ia m etodologiczne.
W dyskusji udział w zięło ponad 20 uczestników sesji. Ze w zględu n a uroczysty i p o p u larn o n au k o w y c h a ra k te r sesji w iększość d y sk u ta n tó w podzieliło się sw ym i w spom nieniam i z pracy k o n sp irac y jn e j w dziedzinie ośw iaty. M. in. m gr J. S m olarz m ów ił o ta jn y m nau czan iu w pow. L u b artó w , M. K uzioła — w pow. B iłgoraj, K. R u lab a — w pow. Zamość, B. K iem bukow ski — w pow. H rubieszów , d r S. B uksiński, A. C ybula i prof, d r W. Z inkiew icz — w pow. P u ław y , S. Paczos — w Nałęczow ie. Prof, d r G. B rzęk w sk azał n a p racę k o n sp irac y jn ą w dziedzinie szkolnictw a i ośw iaty prow adzoną przez zb ro jn e o rg an izacje ru ch u oporu, głów nie A rm ię K rajo w ą, na Rzeszowszczyźnie. J e s t to często p o m ijan y przez badaczy odcinek tajn eg o nauczania, p racy ośw iatow ej i w ydaw niczej. P ro g ra m w y k ształc en ia ogólnego zaw ierały po d oficerskie i oficerskie szkoły GL—AL, BCh i AK rów n ież na Lubelszczyźnie. N ie którzy nauczyciele, np. J. Szw ed z M iędzyrzeca Podlaskiego, p ostulow ali zorganizo w an ie sesji o podobnej p ro b lem aty ce w poszczególnych pow iatach. U m ożliw iłoby to k o n ta k t w celu u zy skania m a teria łó w w spom nieniow ych ze w szystkich pow iatów . M gr S. S p eru d a p oinform ow ał o prow adzonych b ad a n ia ch n ad ta jn y m nauczaniem w pow. k raśn ic k im , w sk azał n a zw iązki szkoły k o n sp irac y jn e j z ru ch e m spółdziel czym. M gr E. O lszew ski m ów ił o pom ocy m a te ria ln e j udzielan ej ta jn e m u szkolnictw u przez D ep a rta m e n t O św iaty i K u ltu ry D eleg atu ry R ządu, oddziały p arty z an c k ie i spo łeczeństw o.
N a sesji dokonano p rzeglądu dotychczasow ych badań, częściowo uzupełniono zeb ran e m a te ria ły i w y sunięto p o stu laty odnośnie dalszych p rac badaw czych. W ielu nauczycieli, o rganizatorów i uczestników ta jn eg o n au c za n ia przesłało do K om isji H istorycznej ZO ZN P relacje, w spom nienia i dokum enty, k tó re w pow ażnej m ierze w zbogaciły dotychczasow e zbiory.
S tw ierdzić należy, iż m im o popu larn o -n au k o w eg o c h a ra k te ru , se sja przyczyniła się do głębszego pozn an ia tru d n e j i o fiarn ej p rac y ośw iatow ej w ok resie okupacji oraz w zbudziła za in te re so w an ie tą p ro b lem aty k ą w środow isku nauczycielskim i n a u kow ym . Z arząd O kręgu ZN P p la n u je w y d an ie m a teria łó w sesji drukiem .
Edward Olszewski
JU B IL E U SZ DRA STEFA NA W O JC IEC HO W SK IEG O
W d n iu 12 czerw ca 1970 r. K oło M iłośników K siążki i E x lib risu Polskiego T o w a rzystw a A rcheologicznego w L u b lin ie obchodziło ju b ileu sz 70-lecia uro d zin i 40-lecia pracy n au k o w e j d ra S tefan a W ojciechow skiego, przew odniczącego K oła.
Ju b ila t, po stu d iac h w zak resie geografii i h isto rii n a U n iw ersytecie Ja g ie llo ń skim , w e w rz eśn iu 1927 r. rozpoczął p rac ę w sz kolnictw ie lu b elsk im ja k o nauczyciel geografii w Szkole im. V etteró w w L ublinie. W 1930 r. uzy sk ał n a U J d o k to ra t na podstaw ie ro zp raw y