Pytania i odpowiedzi prawne

S. Breyer

Pytania i odpowiedzi prawne

Palestra 7/5(65), 46-49

P r r / t n / M I O D P O W I E D Z I R K A l f i N E I P Y T A N IE : W j a k i m t r y b i e , e w e n t u a l n i e w j a k i m p o s t ę p o w a n i u f i g u r u j ą c y w d z i a l e I I w y k a z u h i p o t e c z n e g o ' w ł a ś c i c i e l n i e r u c h o m o ś c i m o ż e u z y s k a ć w y k r e ś l e n i e w p i s a n e g o — w t r y b i e z a b e z p i e c z e n i a p o w ó d z t w a — o s t r z e ż e n i a o w n i e ­ s i e n i u p o w ó d z t w a o u n i e w a ż n i e n i e a k t u s p r z e d a ż y p r z y z a ł o ż e n i u , ż e p o w ó d z t w o t o , w n i e s i o n e w r o k u 1 9 4 3 p r z e z k u r a t o r a n i e o b e c n e g o , b. w ł a ś c i c i e l a n i e r u c h o m o ś c i , n i e b y ł o p r z e z n i e g o p o p i e r a n e , o d t w o r z e n i e z a ś a k t s p r a w y , k t ó r e u l e g ł y s p a l e n i u w c z a s i e p o w s t a n i a w a r s z a w s k i e g o , n i e - j e s t m o ż l i w e , g d y ż p o z a t y t u ł e m w y k o n a w c z y m u z y s k a n y m w t r y b i e z a b e p i e c z e n i a ż a d n e i n n e d o k u m e n t y s i ę n i e z a c h o w a ł y ( p o n a d t o m i e j s c e p o b y t u b. w ł a ś c i c i e l a n i e r u c h o m o ś c i j e s t w d a l s z y m c i ą g u n i e z n a n e , a j e g o k u r a t o r z m a r ł ) ? O D PO W IED Ź:

Sposobów w y k re ś le n ia ta k ieg o o strze że n ia je s t m . zd. k ilk a .

N a jp ro śc iej m ożna to uzyskać w try b ie w n io sk u o u rzą d zen ie księgi w ieczystej n a p o d sta w ie ro zp arz. z 29.XI.1946 r. o p ro w a d z e n iu d otychczasow ych k sią g h ip a t. (gru n to w y ch , w ieczystych) po d n iu 31.XII.1946 r. (Dz. U. N r 66, poz. 367 z późn. zm ian am i, a p rze d e w szy stk im ze zm ian am i w p ro w ad zo n y m i przez rozporz. z 9.V.1961 r. — Dz. U. N r 26, poz. 126). W ty m w y p a d k u bow iem , zgodnie z § 14 ust. 1 lit. e, przy p rze p isan iu księgi dotychczasow ej należy pom inąć w pisy, k tó re sta ły się bezprzedm iotow e. K tó ry w p is podlega n a te j p o d sta w ie p o m inięciu, zależy to od u zn a n ia sędziego w ieczysto-księgow ego. Sądzę, że zw łaszcza w raz ie p rz e d ­ sta w ie n ia za św iadczenia w łaściw ego sądu, iż a k ta dotyczące pow ó d ztw a zabezpie­ czonego w pisem uległy zniszczeniu i że ż a d n a s p ra w a o o dnow ienie ty c h a k t np. w ciągu o sta tn ic h trz e c h la t nie zaw isła, n a w e t n a jb a rd z ie j o stro żn y sędzia w ie- czysto-księgow y nie będzie m ia ł w ątp liw o ści co do bezprzedm iotow ości takiego w p isu pochodzącego sprzed 20 la t. To sam o m o ż n a uzy sk ać n a w e t w ów czas, gdy d la księgi d o tychczasow ej urząd zo n y ju ż został dalszy to m w p o staci now ej księgi w ieczystej. S tosow nie bow iem do § 5 znow elizow anego pow ołanego rozporządzenia w piś ta k i m ożna w y k re ślić , jeżeli w dotychczasow ej k siędze w szy stk ie w pisy — z w y ją tk ie m w p isó w w dziale I — zostały w y k re ślo n e albo jeżeli sta ły się one bezprzedm iotow e.

N ależy zauw ażyć, że gdy chodzi o ostrzeżenie z a rt. 24 pr. rz. (w w y p a d k u roszczenia o uzgodnienie księgi w ieczy stej z rzeczy w isty m sta n e m p raw n y m ), to sąd w iec zysto-księgow y m oże sto so w n ie do a rt. 26 pr. rz. w pis tak ieg o ostrzeżenia w y k re ślić n a w e t z u rzę d u , jeżeli uzna, że ostrzeżenie to sta ło się bezprzedm iotow e. J e s t to nieco in n a sy tu a c ja n iż p rzytoczona w p y ta n iu , je d n a k ż e p ew n a analo g ia tu ta j w y stę p u je ; w k aż d y m ra z ie p rz e ja w ia się w ant. 26 p r. rz. te n d e n c ja u s ta ­

N r 5 (65) Pytania i odpowiedzi prawne _4?

w o d aw cy do w y k re śla n ia zb ęd n y ch w pisów , podobnie ja k to m a m ie jsc e w pow o­ ła n y m n a w stę p ie rozporządzeniu.

Z w y k łą drogę u ch y len ia zabezpieczenia p ow ództw a w sk a z u je art. 864 k.p.c. W zasadzie pow in ien tego d okonać są d , w k tó ry m z n a jd u ją się a k ta sp raw y . W tym szczególnym w y p a d k u a k t nie m a, gdyż uległy one zniszczeniu i nie zostały odno­ w ione. Z d an iem m oim , u sta le n ie te j okoliczności po w in n o w y starczy ć do u ch y ­ le n ia zabezpieczenia w obec u p ły w u ta k znacznego czasu. N iestety , nie m ogę się tu ta j pow ołać an i n a w y ra ź n y przepis, ani n a orzecznictw o czy a u to ry ta ty w n e w ypow iedzi w lite ra tu rz e . Ż ad n e p u b lik a c je n a te n te m a t n ie są m i znane.

W o sta te c z n y m ra z ie je s t jeszcze* je d n a d ro g a p ro w a d z ą c a do w y k re śle n ia t a ­ kiego ostrzeżenia, droga nie budząca — ja k się zd a je — żad n y ch zastrzeżeń. J e s t to d ro g a pow ództw a cyw ilnego o w y k re śle n ie tego ostrze że n ia p rzeciw ko osobie, n a rzecz k tó re j zostało ono ja k o zabezpieczenie pow ództw a w pisane.

S. B reyer

II

P Y T A N IE :

W ro k u 1930 roln icy X i Y, w zam iarze n ab y c ia od w łaściciela w iększego m a ­ ją tk u po 1/2 m orgi ziem i, w p łac ili n a jego rzecz odpow iednie ró w n e sum y. Ze w zg lę d u je d n a k n a ów czesne o g ran ic ze n ie m ożliw ości n a b y c ia d z ia łk i o p o w ierz ch n i p o n iż ej 1 m orgi, rodnik X um ów ił się z ro ln ik ie m Y, że a k t fo rm a ln y k u p n a spo­ rz ą d z i n a siebie ro ln ik Y i u re g u lu je ty tu ł w łasn o ści n a sw oje im ię, fa k ty c z n ie je d i.a k podzielą się p o sia d a n ie m te j działk i, p rzy czym je śli n a b ę d ą d ru g ą ta k ą działkę, to zo stan ie o n a z a p isa n a n a ro ln ik a X. T a o s ta tn ia e w e n tu a ln o ść d o s k u tk u n ie doszła z pow odu zgonu rodnika Y.

S tosow nie d o tego ro ln ik Y p o sp o rzą d ze n iu a k tu z o stał w p isa n y w księdze w ieczy stej ja k w łaściciel n a b y te j w te n sposób działki, a o b aj ro ln ic y podzielili się n a s tę p n ie je j posiadaniem . T a k i sta n istn ia ł d o r. 1946, k iedy ro ln ik X w y je ­ c h a ł n a Z iem ie Z achodnie, p o zo staw ia jąc tę d ziałk ę w p o sia d an iu sw ojego k re w ­ nego. S p ad k o b ie rc y ro ln ik a Y, z b ra k u obro n y p o se so ry jn ej, sam ow olnie o bjęli je d n a k tę d z ia łk ę w sw oje w ład ztw o , u trz y m u ją c się p rz y nim d o chw iii obecnej.

W r. 1956 ro ln ik X w y stą p ił z pow ództw em p rzeciw ko sp ad k o b ierco m ro ln ik a Y o p rze n iesien ie ty tu łu w łasn o ści do potow y o m a w ia n e j d z ia łk i i o dopuszczenie go do je j w sp ó łp o siad an ia, o p ie ra ją c swe> ro szc ze n ia n a a rt. 506 k.z. S ąd I in s ta n c ji p ow ództw o o d d a lił (m im o uzn an ia, że p o d sta w a pow ó d ztw a je s t słuszna) w obec p rz e d a w n ie n ia p ra w a do sk a rg i stosow nie do a rt. 515 k.z. i a r t. 105 p.o.p.c. Sąd I I In s ta n c ji o ddalił z kolei re w iz ję ro ln ik a X, ró w n ież p o d ziela ją c słuszność roszczenia (art. 506 k.z.), ale d o p a tru ją c się zarazem p rz e d a w n ie n ia z m ocy a r t. 105 p.o.p.c. w zw iązk u z a rt. X X III p.o.p.c. (p rzypuszczalnie art. X IX p.o.p.c. — przy p . m ój, S. B.).

W zw iązku z pow yższym zachodzi je d n a k k w estia, c z y f a k t p o s i a d a n i a g r u n t u p r z e z r o l n i k a X d o r. 1 9 4 6 n i e m o ż e b y ć u w a ż a n y z a u z n a n i e j e g o r o s z c z e n i a p o w o d u j ą c e g o p r z e r w ę b i e g u p r z e d a w n i e n i a w r o z u m i e n i u a r t . 1 1 1 p k t 1 p . o .p . c ., s k o r o r o l n i k Y, s t o s o w n i e - d o s w o j e g o o b o w i ą z k u w y n i k a j ą c e g o a a i r t . 5 0 6 § 2 k .z ., w y d a ł r o l n i k o w i X w s z y s t k o , c o p r z y w y k o n a n i u z l e c e n i a d l a n i e g o u z y s k a ł ?

48 S t e f a n ń r e y e r N r 5 (65)

O D PO W IED Ź:

P ow yższy casus za w ie ra szereg in te re s u ją c y h asp e k tó w p ra w n y c h , do k tó ry ch ch ciałb y m się u sto su n k o w a ć p rze d p ró b ą u d ziele n ia odpow iedzi n a postaw ione p y ta n ie.

T ylko m arg in eso w o zw rac am u w ag ę n a s p ra w ę fo rm y zlecen ia co do p rz e n ie ­ sie n ia w łasn o ści nieruchom ości. J a k w iadom o, S ą d N ajw yższy w sw ych o p u b lik o w a ­ n y c h o rze cze n ia ch z a jm u je sta n o w isk o , że itaka 'um ow a n ie w y m a g a d o sw e j w aż n o ś­ ci fo rm y a k t u n o ta ria ln e g o . P ogląd te n u w a ż a m z a d y sk u sy jn y , czem u d ałem w y ra z w glosie do u ch w a ły S ąd u N ajw yższego z 2.IV.1957 r. 4 CO 38/56 (O SPiK A z 1958, poz. 250). O rzeczenia S ąd u N ajw yższego w te j k w e stii p ow ołane są w o p u b lik o ­ w a n e j ta m ż e n o tc e. K .P . S p ra w ą itą z a jm o w a ł się ró w n ież S. Ja n c z e w sk i w a r ty ­ k u le : „Czy um ow a zlecenia tzw . fid u c ja rn e g o do n ab y c ia n ieruchom ości w ym aga

do sw ej w ażności fo rm y a k tu n o ta ria ln e g o ? ” (P a le stra n r 2 z 1960 r. str. 66). Je że li n a w e t podzielim y sta n o w isk o S ą d u N ajw yższego, to p o w sta je dalsze za­ gad n ien ie, czy zlecenie m a ją c e n a celu n ab y cie w ty c h w a ru n k a c h d ziałk i lu b je j części n ie p o d p ad a pod p rze p is a rt. 41 p.o.p.c., b ąd ź pod odp o w ied n i a obow iązu ­ ją cy w 1930 r. w m ie jsc u d o k o n an ia czynności a r t. 1133 K od. N ap.? Je s te m z d a ­ n ia , że o c e n ia ją c w 1956 r. w ażność um o w y z 1930 r. ja k o p ró b ę obejścia p rzepisów rozp. tym cz. R.M. z d n ia 1.IX.1919 r., n o rm u ją ceg o przen o szen ie w łasności n ie ­ ruchom ości ziem skich (Dz. U. N r 73, poz. 428), m ożna p rz e jść n a d ty m do p o ­ rz ą d k u dziennego, a to w obec u c h y le n ia p rze z u sta w ę z 13.VII.1957 r. o obrocie n ie ru c h o m o śc iam i ro ln y m i (Dz. U. N r 39, poz. 428) tego ro d z a ju o g ran ic ze ń o b ro tu . N ie u w aż am je d n a k , ab y w w y p a d k u np. pow ó d ztw a o e k sm isję ro ln ik a X z n ie ­ p ra w n ie z a jm o w a n ej d ziałk i m ógł on sk u te cz n ie pow ołać się n a a r t. 3 p.o.p.c., p o ­ n ie w a ż o m a w ian a czynność p ra w n a z 1930 r. je s t ta k ż e w obecnym ro zu m ien iu sp rzeczn a z in te re se m P a ń s tw a Ludow ego. P ro w a d z i ona bow iem do niepożądanego z p u n k tu w id ze n ia p ro d u k c ji ro ln e j ro z d ro b n ien ia g ru n tó w , a w k ażd y m raz ie do n ie k o rz y stn e j ich s tr u k tu r y (szachow nicy), n a co ró w n ież zw róciła o sta tn io u w a ­ gę w p k t 9 u c h w a ła X II P le n u m K C P Z P R z d n ia 27.11.1963 r. T ym b ard z iej w ięc m o m e n t te n p o w in ien być b ra n y pod u w ag ę p rz y ro zp o zn aw an iu pow ó d ztw a o p rz e n ie sie n ie w łasn o ści nieru ch o m o ści w w y k o n a n iu um ow y zlecenia, sprzecznej z in te re se m społeczno-gospodarczym , skoro zasądzenie p o w ó d ztw a w b re w sta n o w i p o sia d an ia istn ie ją c e m u od la t 10 pow odow ałoby ro zd ro b n ien ie g ru n tu czy też jego szachow nicę.

D alszy m om ent, k tó ry p rzy ro z p a try w a n iu te j sp ra w y n ależało b ra ć pod uw agę, to w zg ląd n a a n im u s stro n p rz y z a w ie ra n iu o m aw ian ej um ow y z 1930 r. Czy isto tn ie b y ło ich z a m ia re m zaw arcie um ow y zlecenia? Sądzę, że te j ew en tu aln o ści s tro n y w ogóle n ie b ra ły p o d uw agę. P od rz ą d e m K od ek su N apoleona tego r o ­

d za ju um ow y zlecenia w ogóle n ie b y ły u n as zaw ieran e. Z re sz tą w m yśl a rt. 241 ros. u sta w y n o ta ria ln e j z 1566 r. w 'brzm ieniu u sta w y z 1875 r . obow iązek fo rm y n o ta ria ln e j o b ejm o w ał w szelk ie czynności p ra w n e w iąż ąc e się z przejściem lu b o g ran iczen iem w łasności. D otyczyło to w ięc n ie ty lk o um ó w p rzenoszących w ła s ­ ność, ale rów n ież um ów p rz e d w stę p n y c h , pełn o m o cn ictw itp. N iew ą tp liw ie o d n o ­ siłoby się to ró w n ież do tego ro d z a ju um ó w zlecenia, gdyby b y ły zaw ierane.*

* P r a k t y k a t a k a n i e b y ł a z n a n a r ó w n i e ż p o d r z ą d e m k o d . c y w . a u s t r . , g d z ie z l e c e n ie ( m a n d a t u m ) w y s t ę p o w a ł o t y l k o w p o w i ą z a n i u z p e ł n o m o c n i c t w e m . T y l k o p o d r z ą d e m k o d . c y w . n i e m . p o d o b n e w y p a d k i w y s t ę p o w a ł y w p r a k t y c e , le c z w t e d y t r a k t o w a n o t a k ą u m o ­ w ą z l e c e n i a c o d o n a b y c i a n i e r u c h o m o ś c i d l a z l e c e n i o d a w c y n a n a z w i s k o z l e c e n i o b i o r c y j a k k a ż d ą i n n ą u m o w ę o b l i g a c y j n ą o p r z e n i e s i e n i e w ł a s n o ś c i n i e r u c h o m o ś c i , k t ó r a m u s i a ł a o d p o w i a d a ć p r z e p i s a n e j d l a t a k i e j u m o w y f o r m i e , j e ż e l i m i a ł a d o p r o w a d z i ć d o u m o w y r z e ­ c z o w e j ( p o w z d a n ia ) .

N r 5 (65) Pytania i odpowiedzi pratune ₄₉

N iezależnie od pow yższego przytoczony w p y ta n iu sta n fak ty c zn y n ie u z a sa d n ia tra k to w a n ia ów czesnego po ro zu m ien ia ro ln ik ó w z 1930 r. ja k o um ow y zlecen ia w ro zu m ien iu a rt. 498 § 1 k.z. W m y śl tego poro zu m ien ia obaj roln icy m ieli złożyć się n a nabycie d ziałk i 1-m o rg o w ej n a n azw isko ro ln ik a Y, k tó ra m ia ła być p rz e z n ic h w sp ó ln ie u ży tk o w a n a (w rzeczy w isto ści p raw d o p o d o b n ie b y ła o d ra z u po­ dzielona) do czasu, gdy obaj złożą fu n d u sze n a n ab y c ie d ru g ie j d ziałki, ty m r a ­ zem n a n azw isko d rugiego ro ln ik a , tj. X, k tó ry ty m sa m y m opuściłby u ż y tk o w a n ą do tego czasu przez niego połow ę p ierw szej działki. N ie w id zę w ty m sta n ie rz e ­ czy po d staw y p ra w n e j do tego, żeby k ry te ria in s ty tu c ji zlecenia z kod. zob. s to ­ sow ać do um ow y o zu pełnie in n e j treśc i, z a w a rte j p rzed w ejściem w życie k o d e k s u zobow iązań. B yłoby to sprzeczne z a rt. X X X IX przep. w p ro w . k.z.

W św ietle pow yższego odpow iedź n a p o sta w io n e p y ta n ie n ie w y d a je m i się szczególnie! isto tn a. N iem niej jednaik nie je s t ona ła tw a w obec b r a k u o dpow iednie­ go m a te r ia łu w orzeczn ictw ie i lite ra tu rz e . Je że li się bow iem p rz y jm u je , że u m o w a zlecenia co do p rze n iesien ia w łasności n ieruchom ości n ie w y m ag a do sw ej w aż n o ­ ści żad n ej szczególnej fo rm y , to m ożna k o n se k w e n tn ie p rzy ją ć, że w p ro w a d ze n ie zleceniodaw cy w p o sia d a n ie całości lu b części p rz e d m io tu n a b y c ia sta n o w i u z n a n ie jego p r a w w ro z u m ie n iu a r t. 111 p k t 1 p.o.p.c., a ra c z e j ant. 279 § 1 k.z. p o ­ p rze d n io obow iązującego. Je d n a k ż e m. zd. uznanie, o k tó ry m m ow a w ty c h p rz e ­ p isach , pow inno m ieć c h a ra k te r p raw n eg o ośw iadczenia w oli dotyczącego sa m e j tre śc i zobow iązania. P o w stan ie za zgodą stro n fak ty czn eg o s ta n u p o sia d an ia n ie k o ­ niecznie św iadczy o ty m , że w łaściciel u z n a je roszczenie p o siadacza o p rze n iesie­ n ie w łasności.

S p ra w a je s t d y sk u sy jn a. W ydaje się je d n a k — n a tle ca ło k sz ta łtu z a g a d n ie n ia — że ro ln ik X nie m a roszczenia o w y k o n an ie um ow y zlecenia czy innego ro d z a ju

co n tra ctu s in n o m in a tu s z ,1930 r., lecz je d y n ie p rz y słu g u je m u roszczenie odszkodo­

w aw cze. W opisie sp ra w y b r a k w zm ian k i o ty m , w k tó ry m m iesiącu 1946 r. ro l­ n ik X u tra c ił p o sia d an ie i w k tó ry m m iesiącu 1956 r. w niósł pow ództw o o p rz e ­ n ie sie n ie w łasności. N ie m ożna zatem pow iedzieć, czy p rzy p rzy ję c iu p ie rw sz ej z pow yższych a lte r n a ty w roszczenie o p rze n iesien ie w łasności, a p rz y p rz y ję c iu d ru g ie j a lte rn a ty w y roszczenie o odszkodow anie — b y ły w 1956 r. ju ż p rz e d a w ­ nione.

S. B re y e r