5
Spis treści
Wprowadzenie ...9
Część I Podręcznik szkolny jako medium społeczne i edukacyjne Rozdział 1. Podręcznik szkolny w świetle teoretycznej refl eksji ... 17
1.1. Podręcznik szkolny do edukacji początkowej – geneza i współczesne wyzwania ... 23
1.2. Konwencjonalna perspektywa badań nad podręcznikiem szkolnym ... 31
1.2.1. Teoria podręcznika szkolnego... 32
1.2.1.1. Podręcznik szkolny – wymiary defi nicyjne ... 34
1.2.1.2. Funkcje podręcznika szkolnego ... 36
1.2.1.3. Założenia konstrukcyjne, struktura i procedury tworzenia podręcznika ... 40
1.2.1.4. Treści podręczników szkolnych – status i charakterystyka ... 45
1.2.1.5. Kryteria analizy i oceny podręcznika ... 49
1.2.2. Metodologia badań podręcznika szkolnego – procedury i metody badań ... 52
1.2.3. Kontrowersje wokół przesłanek konwencjonalnej perspektywy badań nad podręcznikiem szkolnym ... 63
1.3. Dyskursywno-analityczna perspektywa badań nad podręcznikiem szkolnym ... 65
1.3.1. Podręcznik szkolny jako Konstruktorium ... 70
1.3.2. Funkcje podręcznika w perspektywie dyskursywno-analitycznej ... 73
1.3.3. Wiedza w podręczniku – kondensacja dyskursów władzy... 74
1.3.4. Metody badań podręcznika szkolnego – analiza dyskursu ... 78
1.4. Podręcznik szkolny do edukacji początkowej – stan i perspektywy badań ... 88
6
Rozdział 2. Współczesne konteksty funkcjonowania podręcznika
do klas początkowych ... 108
2.1. Dyskursy społeczne, polityczne i kulturowe jako wyzwania dla podręcznikowego obrazu świata ... 109
2.2. Społeczna i integracyjna funkcja podręcznika szkolnego do klas I–III .... 123
2.3. Szkolne ramy procesu socjalizacji ... 130
2.3.1. Socjalizacja: funkcje, etapy i mechanizmy ... 131
2.3.2. Socjalizacja w klasach I–III w ujęciu współczesnych teorii socjalizacji ... 135
Część II Obraz świata w podręcznikach szkolnych do edukacji początkowej – analiza badań własnych Rozdział 3. Koncepcja i metody badań własnych ... 143
3.1. Przedmiot, cel i problematyka badawcza ... 143
3.2. Analiza dyskursu jako metoda badań własnych ... 146
3.3. Zasady analizy materiału empirycznego ... 148
3.4. Charakterystyka badanych podręczników ... 150
Rozdział 4. Prezentacja wyników badań ... 153
4.1. Dogmat prorozwojowego potencjału podręcznika – status podręcznika w opinii autorów ... 154
4.2. Horyzontalny i wertykalny wymiar podręcznikowego obrazu świata .... 157
4.3. Oblicza dzieciństwa – obraz szczęśliwego dzieciństwa i próby jego demistyfi kacji ... 161
4.3.1. Dorosły i dziecko jako uczestnicy międzypokoleniowej komunikacji: od autorytaryzmu do partnerstwa ... 162
4.3.2. Różne wymiary podręcznikowego dzieciństwa: od dzieciństwa idyllicznego do dzieciństwa zagrożonego ... 168
4.3.3. Nieformalna grupa rówieśnicza – od konfl iktu do przyjaźni ... 171
4.4. Szkoła i rodzina w podręczniku – dyskurs tradycji versus dyskurs nowoczesności ... 177
4.4.1. Szkoła tradycyjna – szkołą idealną ... 178
4.4.1.1. Dlaczego warto chodzić do szkoły? – instytucja w służbie dziecka ... 178
4.4.1.2. Nauczyciel-ideał i uczeń z defi cytem; podręcznikowe wykładnie instytucjonalnych ról ... 183
4.4.1.3. Rodzice i szkoła – sojusz dla dobra dziecka ... 190
4.4.1.4. Klasa szkolna – społeczność prawie wzorcowa ... 193
4.4.2. Różne oblicza podręcznikowej rodziny – od rodziny wielopokoleniowej do rodziny rozbitej ... 200
7 4.4.2.1. Stereotypizacja i idealizacja – podstawowe wymiary
konstrukcyjne dominującego wzorca rodziny ... 201
4.4.2.1.1. Wspaniałych rodziców mam – mama i tata z podręcznika ... 202
4.4.2.1.2. U babci jest słodko – dziadkowie w służbie wnuków ... 209
4.4.2.1.3. Dobrze mieć brata, czyli kochające się rodzeństwo ... 212
4.4.3. Rodzina wobec zmian społecznych i wyzwań codzienności: dysfunkcje w życiu rodzinnym ... 215
4.5. Społeczeństwo: organizacja, struktura i system wartości ... 219
4.5.1. Miasto i wieś w podręczniku – niwelowanie różnorodności ... 220
4.5.2. Społeczny podział i wartość pracy; praca zawodowa a prestiż społeczny ... 225
4.5.3. System wartości jako fundament relacji interpersonalnych: dualistyczny model ludzkich postaw ... 231
4.6. Dziecko w obliczu trudnych sytuacji życiowych ... 235
4.6.1. Zdrowie i choroba. Patetyczny i naturalistyczny obraz śmierci ... 236
4.6.2. „Inny” w poszukiwaniu akceptacji „normalnych” – podręcznikowy wariant programu „przeciw społecznemu wykluczeniu” ... 240
4.7. Kultura wysoka i kultura popularna: centrum i antypody kulturowej edukacji ucznia ... 247
4.8. Dyskurs religijny jako dyskurs religii chrześcijańskiej ... 255
4.9. Nauka i technika w służbie postępu ... 259
4.10. Sport jako szlachetne współzawodnictwo ... 263
4.11. Edukacja obywatelska – między glokalizacją a globalizacją ... 268
4.11.1. Ojczyzna i jej symbole – patetyczność jako formuła prezentacji ... 270
4.11.2. Różne oblicza patriotyzmu ... 274
4.11.3. Wielcy Polacy, czyli pióra, pędzle i retorty na usługach Ojczyzny ... 275
4.11.4. Kultura ludowa – między skansenem a oberkiem ... 281
4.11.5. Podręcznikowa historia Polski, czyli martyrologiczna wizja dziejów ... 283
4.11.6. Polska w Unii Europejskiej – jedność ponad podziałami... 290
Wnioski końcowe ... 294
Bibliografi a ... 303
