Józef Glemp
Ks. Teodor Taczak (1878-1941)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 16/1-2, 285-288
SUMM ARIUM
De vita actioneque scientifica professoris Michaelis Wyszyński
(1890— 1972)
In m em o rato articu lo tra c ta tu r de v ita actioneque scientifica sa ce r d otis M ichaelis W y s z y ń s k i , professoris iu ris canonici e t R om ani in U n iv ersitate Leopoliensi, T o ru n en si e t W ratislaviensi, n a ti in W yżnia- ny in anno 1890 et m o rtu i in W ra tisla v ia 1972 anni. P rofessor M ichael W yszyński e r a t p eritissim u s in v e stig a to r in iu re Polonico, canonico, p ra e se rtim de m a trim o n io e t in iu re Rom ano p e r opus De m a trim o n io R o
m ano ob m e tu m contracto. P rofessor W yszyński e r a t etiam claru s con
tio n a to r dirigensque chori e t cantus ecclesiastici.
B p W in ce n ty Urban
K S. TEODOR TAC.ZAK (1878— 1941)
B ył p raw n ik iem kościelnym , k tó ry m a jąc rzetelne w ykształcenie teo logiczne, łączył w iedzę teo retyczną z działalnością ad m in istra c y jn ą i dusz p a stersk ą .
U rodził się w M ieszkow ie (pow. Jarocin) d n ia 16.10.1878, z ojca A n d rz e ja i m a tk i B albiny W arsieckiej. Rodzice zm arli przedw cześnie, zdą żyli je d n a k dzieciom w szczepić zdrow e zasady relig ijn e i gorący p a trio tyzm . Je d e n z braci Teodora, S tanisław , późniejszy generał, od g ru d n ia 1918 r. do lutego 1919 r. był pierw szym głów nym dow ódcą p ow stania w ielkopolskiego z ram ien ia NRL, a d rugi b ra t, Leon, był kap łan em p rac u jąc y m w archidiecezji gnieźnieńskiej i zginął w obozie k o n c e n tra cy jn y m w D achau.
Od r. 1889 uczęszczał T eodor T. do gim nazjum w O strow ie W lkp., gdzie d. 25 II 1897 złożył m a tu rę. P rzez trzy la ta następ n e odbyw ał s tu dia teologiczne i filozoficzne w sem in ariu m duchow nym w Poznaniu, gdzie słuchał w ybitn y ch w ówczas kapłanów : ks. I. W arm ińskiego (dog m aty k a), ks. K lopscha (historia K ościoła i praw o kanoniczne), ks. Je - d zin k a (teologia m oralna), ks. H ozakow skiego (Pism o św.), a potem przez ro k p rzebyw ał n a prak ty czn y m k u rsie teologiczno d u szpasterskim w G nieźnie, gdzie otrzy m ał św ięcenia k ap łań sk ie z r ą k b iskupa A n d rzeje- w icza dnia 19 III 1901. P rzez sześć sem estrów studiow ał n astęp n ie w Mo- nasterze. S tu d ia uw ieńczył d o k to ratem z teologii za rozpraw ę: „D äm o nische B essenheit, ein K ap itel aus d er k ath . L eh re von der H errsch a ft des F ü rste n d er S ü n d e u. des Todes” , M ü n ster 1903 ,p isa n ą pod k ie ru n k ie m znanego teologa niem ieckiego ks. P io tra Jó zefa S chrö d era (1849—1903). P ow róciw szy do K ra ju przez 5 la t był m an sjo n arzem przy kościele św. W ojciecha w P oznaniu. W r. 1908 o trzym ał nom inację na p ro fe so ra p ra w a kanonicznego, teologii m o raln ej i zagadnień socjalnych w sem in ariu m duchow nym w G nieźnie. Do p ro fe su ry doszły jeszcze in ne obow iązki: był biblio tek arzem b ib lioteki se m in a ry jn e j i k ap itu ln e j,
286 M a te ria ły d o h is to r ii
[ιοί
a od r. 1909 p ro k u ra to re m fiskalnym i obrońcą w ęzła m ałżeńskiego przy sądzie duchow nym w Gnieźnie. W tym też ro k u o trzym ał IV k a n o n ik a t w K ap itu le św. Jerzego. Po śm ierci arc y b isk u p a L ikow skiego w ik ariu sz k ap itu ln y archidiecezji gnieźnieńskiej b isk u p Kloske m ianow ał go w i kariuszem g eneralnym „in sp iritu a lib u s”, k tó ry to urząd p iasto w ał aż do objęcia w ładzy przez arcy b isk u p a D albora (VIII 1915). Za czasów arc y b isk u p a D albora w łączył się b ardziej w pracę sądowniczą. D nia 5. XI. 1915 r. został sędzią, a w następ n y m ro k u prezesem (oficjałem ) sądu duchow nego w G nieźnie. W r. 1919 S tolica A postolska p rzy z n ała m u godność szam belana papieskiego. P ozatem prow adził sodalicję m a r- ja ń sk ą panów jako „m o d erato r”.
Liczne zajęcia ad m in istra cy jn e i sądow nicze nie przysłoniły m u głów nej drogi działania, ja k im były w ykłady p ra w a kanonicznego w sem i n ariu m . Poziom , n a ja k i podniósł nauczanie ks. Trzciński, zobow iązyw ał, i ks. Taczak, k o rzy stając z m etod i dorobku poprzednika, m ógł p ra c e kontynuow ać nie tylk o w kanonistyce, ale także w dziedzinie teologii m o raln ej i zagadnień społecznych, czynił to zaś w sposób odpow iedzial ny. G dy chodzi o w ykłady teologii m o raln ej, to pojm ow ano ją w ów czas no rm aty w n ie i dlatego w w ykładzie opierano się w w ielkiej m ierze n a praw ie kanonicznym , zw łaszcza zaś n a tzw. k u rsie praktycznym , w ja k im specjalizow ało się sem in ariu m w Gnieźnie. Ks. T aczak w y k ład ał zasad niczo po łacinie, niem niej n ie k tó re za gadnienia p rze d staw ia ł po polsku. W ykłady u system atyzow ane w tr a k ta ty opublikow ał w w ydaniach książ kow ych, n a dobrym papierze, je d n a k ty lko n a p raw ac h rękopisów . I ta k po r. 1911 w d ru k a rn i J.B. Langego w G nieźnie ukazało się: „Ius m a
trim oniale ecclesiasticum a lu m n o ru m sem inarii archiepiscopalis gnes- nensis u su i accom m odavit Dr T. Taczak, theol. m oralis et turis canonici professor ordinarius” — stro n 148. P odręcznik te n napisany je st d obrą
łaciną, jasno i przejrzyście, szeroko uw zględnia praw o diecezjalne oraz ustaw odaw stw o św ieckie dotyczące om aw ianych kw estii. D alszym i dzie ła m i w ydanym i n a tych sam ych p raw ac h w G nieźnie są: „Tractatus de
S acram ento P oenitentiae a lu m n o ru m sem inarii archiepiscopalis gnes- nensis usui accom m odavit...”, stro n 142, oraz „Tractatus de censuris”,
stro n 73.
W ro k u 1913 lub n a początku 1914 w tej sam ej d ru k a rn i w ydał ks. T aczak „K ościelne praw o m a ją tk o w e dla u ż y tk u alu m n ó w sem in a riu m
duchow nego gnieźnieńskiego ja k o m a n u sk r y p t d ru k o w a n e”, stro n 152.
W tej bard ziej oryginalnej p racy pokazał ks. T. doskonałą znajom ość przed m io tu i lite ra tu ry , d ając n aśw ietlenie w szechstronne i praktyczne. P o d aje zazw yczaj historyczny rozw ój om aw ianych in sty tu c ji kościelnych i p rzy ta cz a rów nolegle w pływ y i odrębności, ja k ie w ytw orzyły się w p raw ie diecezjalnym bądź pod w pływ em trad y c ji, bądź u staw o d aw stw a św ieckiego. W te n sposób om ów ione zostały: dozór, rep re z e n ta c ja p a ra fialn a, w ładza biskupa, w ładza państw ow a, p a tro n a t, te sta m en ty , b en e ficja, służba, przyw ileje, św iadectw a, kościoły, cm entarze, budow le, n ie
ruchom ości, k ap itały , k olekty itd. P ra c a o piera się n a „Zbiorze u s ta w ’' ks. T rzcińskiego, niem niej odw ołuje się do źródeł znajdujących się poza w spom nianym „Z biorem ”, korzy sta z nich bezpośrednio, a sam m a te ria ł u k ła d a oryginalnie. J e s t to bardzo cenne dzieło dla stu d iu m h istorii p ra w a m ajątkow ego zwłaszcza diecezjalnego.
Ks. T aczak jako w ykształcony teolog nie zaniedbyw ał także dziedzi ny teologii, zw łaszcza apologetyki. O rganizow ał odczyty n a te m aty re lig ijn e i sam głosił k onferencje, a w iele z tych przem yśleń pub lik o w ał w dw utygodniku „W iadomości apologetyczne”, w ydaw an y m w P oznaniu, którego w ra z z ks. K rzeszkiew iczem był red a k to re m w la tac h 1911— 1913. Rów nież w „Zbiorze w y k ła d ó w apologetycznych” w ydanych pod re d a k c ją ks. T rzcińskiego, P oznań 1912, s. 174 + 10 nlb., m iał sw ój w kład. N adto w okresie p o bytu w G nieźnie opublikow ał jeszcze dw ie p rac e z dziedziny apologetyki: „ H ipnotyzm i s p ir y ty z m ”, P oznań 1909, s. 88, oraz „ B uddyzm i chrześcijaństw o”, P o zn ań 1918, s. 59 + 5 nlb, a także jed en a rty k u ł z p ra w a kanonicznego: „W ażniejsze zm ia n y pra
w a m ałżeńskiego w n o w y m ko d eksie praw a kanonicznego", W iadomości
d la D uchow ieństw a, 5(1918) 15, 27—28, 39—40.
Po odzyskaniu niepodległości, kiedy to naw iązano k o n ta k ty z episko p a te m fra n cu sk im w sp raw ie zaspokojenia palących p otrzeb duchow - w ych polskich em igrantów , arcy b isk u p D albor w ysłał ks. T aczaka do F ra n cji, by ta m dopom agał w organizow aniu d u sz p aste rstw a dla P o la ków . W r. 1921 alum ni sem in ariu m duchow nego w G nieźnie pożegnali swego p ro fe so ra w yjeżdżającego do F ra n c ji, ale w nadziei, że w róci n ie baw em i obejm ie k a te d rę p ra w a kanonicznego na W ydziale teologicz nym , którego założenie przy U niw ersytecie poznańskim było żywo o m a w iane. Do u tw o rze n ia je d n a k w ydziału, ja k w iadom o, nie doszło.
P ra c a w e F ra n c ji b y ła niełatw a. Zniszczenia pow ojenne, b ra k pol skich kapłan ó w i stale ro sn ąca fa la polskiego uchodźctw a zarobkow ego z Polski, a także z N iem iec, nie pozw alała n a n ależyte zaspokojenie po trze b relig ijn y ch k u lk u se t tysięcznej rzeszy Polków . D ziałalność ks. T aczaka obejm ow ała zasadniczo F ra n c ję w schodnią. O siedlił się w M etzu i był dziekanem duszp tasterzy polskich w sw oim okręgu.
W r. 1925 pow rócił do Polski i otrzy m ał probostw o w Ś rem ie, w a r chidiecezji poznańskiej. W r. 1930 w ład za kościelna przeniosła go na stanow isko proboszcza przy kościele św. M arcina w P oznaniu, gdzie po został aż do swego aresztow ania przez hitlerow ców w r. 1939. N a tej p la cówce za ją ł się przede w szystkim k o n se rw ac ją i ozdobą zabytkow ego kościoła parafialn eg o : sp raw ił nowe organy, konfesjonały, stale przy głów nym ołtarzu , dw a now e ołtarze boczne, ep itafiu m dla ks. M eyera i tab licę p am iątk o w ą ks. W aw rzyniaka. W ybudow ał cztero piętro w y D om K atolicki, now ocześnie urządzony i w yposażony w salę k o n ce rto w ą, salę posiedzeń, ogniska m łodzieżow e i b iu ra p arafialn e. W Dom u ty m sku p iało się życie i p ra c a stow arzyszeń oraz b ra c tw p ara fia ln y c h i m iędzyparafialnych. P rzeb u d o w ał i upiększył otoczenie kościoła i p le
288 M a te ria ły d o h is to r ii [12]
banii, przebudow ał grotę M atki Boskiej z Lourdes, w yeksponow ał pom nik A. M ickiewicza. W r. 1933 urządził B ibliotekę p a ra fia ln ą oraz czy telnię. U dzielał się także w p racy diecezjalnej jako głów ny d uszpasterz ak adem icki (1934), grom adził w kościele św. M arcina studentów , o rg an i zow ał sp o tk a n ia dyskusyjne z profesoram i u n iw ersy te tu na plebanii. Był w izy tato rem nauczania religii, delegatem do Rady W yższej św. W incen tego à P aulo (1931) oraz członkiem N ajw yższej Rady K rajo w ej P ap ie s kiego D zieła R ozkrzew ienia W iary. P ełnił rów nież fu n k cję ko n su lto ra K u rii A rcybiskupiej i d e p u ta ta dla sp ra w dyscypliny w sem in ariu m d u chow nym w P oznaniu. Z a w szechstronną i gorliw ą p racę zyskał sobie ogólne uznanie i szacunek społeczeństw a.
A resztow any przez N iem ców 9. X I. 1939, poprzez obóz w ysiedleńczy w P oznaniu i K azim ierzu B iskupim , dostał się do W arszaw y, gdzie pod czas przechadzki z ks. M isiołkiem zm arł nagle dn ia 22. VI. 1941 r. P o chow any został w grobach Księży W arszaw skich na cm en tarzu na P o w ązkach.
ks. Jó zef G lem p
W zm ianki biograficzne zn a jd u ją się w tezie d oktorskiej: „Dämanische...", M ü n ster 1903, w P odręcznej E ncyklopedii K ościelnej, W arszaw a 1914, t. 39—40, s. 34, oraz rozrzucone w M iesięczniku K ościelnym A rchidiece zji G nieźnieńskiej i P oznańskiej (1920—1939) i w K siędze P rotokółów S em in a riu m Duchow nego w G nieźnie. WTy korzystano także w spom nienia sta rszy c h kapłan ó w archidiecezji gnieźnieńskiej. N adto: Ja n k o w sk i T a deusz, G enerał S tan isław T aczak — szkic biograficzny, w: „N ovum ” N r 12 (1971) s. 230 (W ielkopolski czyn pow stańczy); A. A. P oznań, P e r sonalia KA. 9341.
