Implikacje moralne teologii wspólnoty małżeńsko-rodzinnej w nauczaniu Cerkwi prawosłanej i Kościoła rzymskokatolickiego: studium porównawcze - Jacek J. Pawłowicz

(1)

Implikacje moralne teologii

wspólnoty małżeńsko-rodzinnej w nauczaniu

CERKWI PRAWOSŁAWNEJ S T

KOŚCIOŁA RZYMSKOKATOLICKIEGO

Studium porównawcze

(2)

Ś.P.

Ks. Prał. Józefowi Leśniowskiem u długoletniemu Proboszczowi parafii

MB Anielskiej w Dębicy poświęcam

Autor

(3)

(4)

Ja c e k Ja n Pa w ł o w i c z

Implikacje moralne teologii wspólnoty małżeńsko-rodzinnej

w nauczaniu

Cerkwi prawosławnej

i Kościoła rzymskokatolickiego

Studium porównawcze

T u c h ó w 2011

(5)

Recenzja wydawnicza

Ks. d r J e r z y T o f i l u k , p r o f . C h A T

Ks. p r o f , d r h a b . J ó z e f Z a b i e l s k i , U K S W

Opiekun naukowy

Ks . p r o f , d r h a b . M a r i a n G r a c z y k S D B , U K S W

ISBN 978-83-7631-228-6

Skład, druk i oprawa:

Mata Poligrafia WSD Redemptorystów ul. Wysoka 1, 33-170 Tuchów, 14 65 25 573

poligrafia.tuchow@wp.pl

(6)

.. .jest bardzo ważne, aby ten wielki świat prawosław

ny z własnymi wewnętrznymi napięciami widział jed

nak także swoją wewnętrzną jedność z tym tak innym Kościołem łacińskim. Abyśmy mimo wszystkich róż

nic nabudowanych przez stulecia i uwarunkowanych między innymi przez kulturową odrębność - jednak znowu rozumieli i postrzegali się nawzajem w naszej

wewnętrznej duchowej bliskości.

B enedykt XVI (.Światłość świata)

(7)

(8)

SPIS TREŚCI

P r z e d m o w a ...13

W y k a z S k r ó t ó w ...15

B i b l i o g r a f i a ...19

W s t ę p ...47

I. Ma ł ż e ń s t w o i r o d z in a w n a u c z a n iu Ko ś c io ł a d o R o z ł a m u 1054 r ...55

§ 1. M ałżeństw o i ro d zin a w pierw szych w iekach K o ś c io ła ... 56

A rt. 1. Ewangelie - źródłem nauczania nt. m ałżeństw a i ro d z in y 57 A rt. 2. N auka A p o sto łó w ...59

1. Św. Paweł A p o s to ł... 60

a. Ż o n y niechaj będę poddane swoim m ężom (E f5 ,2 2 )... 60

b. N ierozerw alność... 62

c. Dzieci, bądźcie posłuszne... 63

d. Niewolnicy, bądźcie we w szystkim p o s łu s z n i... 64

2. N auczanie św. Piotra ...65

A rt. 3. M ałżeństw o i ro d zin a w świetle praw a rz y m sk ie g o ...67

1. Z a r ę c z y n y ...68

2. M a łż e ń s tw o ... 69

3. R o z w o d y ... 70

A rt. 4. M ałżeństw o c h rz e śc ija n ... 73

§ 2. N auczanie Soborów i Synodów „Kościoła N iepodzielnego” o m ałżeństw ie i ro d z in ie ... 76

A rt. 1. Sobory i synody ..Kościoła N iepodzielnego” ...77

1. Siedem Soborów P ow szechnych... 77

2. Synody (Sobory) lo k a ln e ... 79

A rt. 2. M oralne aspekty w spólnoty m ałżeńsko-rodzinnej w postanow ieniach soborów i sy n o d ó w ... 80

1. M ałżeństw a m ie sza n e ...81

2. K a ziro d ztw o ... 84

3. U prow adzenie... 87

4. C udzołóstw o... 89

(9)

Im p lika cje m oralne teologii w spóln o ty m alżeń sko-rod zin nej w n auczan iu Cerkw i p ra w o sław n ej i K o ścio ła rzym skokatolickiego

5. Problem aborcji w orzeczeniach soborów i s y n o d ó w ...93

6. M ałżeństw a d u c h o w n y c h ... 94

7. Powtórne zw iązki ... 97

a. Powtórne m ałżeństw a osób rozw ied zion ych...97

b. Powtórne m ałżeństw a w dów i w d o w c ó w ... 99

8. W zajem ne stosunki dzieci i ro d z ic ó w ... 101

9. Potępienie h e r e z ji... 102

a. K asjaniści... 102

b. M a rcjo n ici...103

c. M ontaniści ...103

A rt. 3. Przekaz O jców Kościoła i pisarzy w czesnochrześcijańskich.... 105

1. M iłość - fu n d a m e n t wspólnoty m a łżeń sko -ro d zin n ej 105 a. Ojcowie i Nauczyciele W sc h o d n i... 105

b. Ojcowie Z a c h o d n i...109

2. Prokreacja i antykoncepcja...111

3. Problem a b o rcji...115

a. Problem „m om entu anim acji”...117

b. Św. A ugustyn o a b o rc ji...120

c. Ojcowie W s c h o d n i...123

4. Nierozerwalność wspólnoty m a łżeń sk o -ro d zin n e j... 126

a. Ojcowie W sc h o d n i...126

b. Ojcowie Z a c h o d n i...129

c. Instytucja separacji... 131

5. Wychowanie d zie c i... 132

a. św. Jan Z ło to u s ty ...132

b. św. A u g u s ty n ... 135

I I . Te o l o g i a w s p ó l n o t y m a ł ż e ń s k o-r o d z i n n e j w u j ę c i u Ce r k w i P R A W O S Ł A W N E J I K O Ś C IO Ł A R Z Y M S K O K A T O L IC K IE G O P O R O Z Ł A M IE 1054 ^R...139

§ 1. Ku rozum ieniu w spólnoty m ałżeńsko-rodzinnej ...142

A rt. 1. M ałżeństw o - k o n trak t czy p rz y m ie rz e ? ...142

1. Cerkiew p ra w o sła w n a ... 143

2. Kościół rzym skokatolicki...145

A rt. 2. M ałżeństw o jako s a k ra m e n t... 148

1. Cerkiew p ra w o sła w n a ... 149

A rt. 3. M ałżeństw o i ro d zin a jako D om ow y K o ś c ió ł... 154

§ 2. M ałżeństw o i ro d zin a a inne s a k r a m e n ty ... 158

(10)

Sp is tre ści

A rt. 1. Związek sakram entu m ałżeństw a i w spólnoty rodzinnej

z Eucharystią ...159

1. Cerkiew praw osław na... 159

A rt. 2. Sakram ent m ałżeństw a a sak ram ent p o je d n a n ia ... 169

1. Cerkiew praw osław na... 169

A rt. 3. Kapłaństw o a w spólnota m a łż e ń sk o -ro d z in n a ...174

1. M ałżeństw o kapłanów w Cerkwi praw osław nej... 176

2. Rola ojca duchow nego... 176

a. Cerkiew praw o sła w n a ... 177

b. Kościół rzym skokatolicki... 179

§ 3. C echy m iłości m a łż e ń sk ie j... 182

A rt. 1. M iłość l u d z k a ... 184

A rt. 2. M iłość p e ł n a ... 186

A rt. 3. W ierna i w y łączn a...190

1. Do końca życia czy na wieczność? ... 190

2. K lauzule św. M ateusza (M t 5,32 i 1 9 ,9 )... 194

a. Opinia tradycyjna... 195

b. Opinia prawosławna i protestancka... 198

c. Opinia opuszczenia lub p o m in ięcia ... 200

d. Opinania inkluzyjna...200

e. Opinia w yjaśniająca...200

f. Opinia rabinistyczna...201

3. Powtórne zw iązki i sprawa „rozwodów”...204

b. Kościół rzym skokatolicki...209

4. Powtórne zw iązki w dów i w d o w c ó w ... 218

A rt. 4. M iłość p ło d n a ...219

III. Wy z w a n ia m o r a l n es t o ją c ew s p ó ł c z e ś n ie p r z e d w s p ó l n o t ą MAŁŻEŃSKO-RODZINNĄ W NAUCZANIU OBU KOŚCIOŁÓW... 225

§ 1. Z adania i obowiązki w spólnoty m ałżeńsko-rodzinnej w obec n aro d u i p a ń s tw a ... 227

A rt. 1. P rokreacja - klucz do przetrw an ia n a r o d u ...227

1. Cerkiew praw osław na...228

2. Kościół rzym skokatolicki... 231

A rt. 2. W ychowanie patriotyczne dzieci i m łod zieży... 235

(11)

Im p lika cje m oralne teologii w spóln o ty m ałżeń sko-rod zin nej w n auczan iu Cerkw i p ra w o sław n ej i K o ścio ła rzym skokatolickiego

1. M iłość ojczyzny - p a tr io ty zm ... 236

2. M iłość ojczyzny w nauczaniu obu K ościołów... 238

a. Cerkiew praw o sła w n a... 238

- „Symfonia” cerkwi i Państw a...239

- P atriotyzm w nauczaniu C erkw i... 240

A rt. 3. Przygotow anie m łodzieży do podjęcia zadań w sp ołeczeń stw ie...246

§ 2. Z adania i obowiązki m ałżonków w obec siebie naw zajem i w obec d z ie c i ...249

A rt. 1. M ałżonkow ie w zględem siebie n a w z a je m ... 250

1. W zajem nej poszanow anie godności m ałżo n kó w ...250

a. Godność osoby lu d zk ie j...251

b. Cerkiew praw osław na... 253

c. Kościół rzym skokatolicki...255

2. Powinności m ałżeńskie ... 258

a. Znaczenie aktu m ałżeńskiego... 259

b. Cerkiew praw osław na... 260

c. Kościół rzym skokatolicki...262

A rt. 2. Rodzice w zględem d z ie c i... 265

1. Troska religijno-moralna... 266

2. Zaspokojenie potrzeb materialnych dziecka ... 271

A rt. 3. Z agrożenia współczesnej ro d z in y ... 273

1. A lk o h o liz m ... 274

a. Niszczenie relacji m ałżeńskich i rodzinnych... 274

b. Dzieci alko h o likó w ...275

c. Prawosławie i katolicyzm wobec problem u alkoholizm u... 277

- C erkiew p raw o sław n a... 277

- Kościół rzym skokatolicki... 279

2. Pornografia... 281

a. D efinicja... 281

b. W pływ pornografii na m ałżeństw o... 282

- C erkiew p ra w o s ła w n a ... 283

- Kościół rzym sk o k ato lick i... 285

c. W pływ pornografii na dzieci i m ło d z ie ż ... 286

(12)

Sp is tre ści

- C erkiew p ra w o s ła w n a ... 288

3. Sekularyzacja... 291

a. Wyjaśnienie p o ję ć ...291

b. Sekularyzacja wspólnoty m ałżeńsko-rodzinnej... 292

- C erkiew p raw o sław n a... 293

4. Fala rozwodów ...298

a. Cerkiew prawosławna ... 300

b. Kościół rzymskokatolicki ...302

§ 3. W spó lnota m ałżeńsko-rodzinna w obec problem ów zw iązanych z początkiem życia ... 306

A rt. 1. Środki antykoncepcyjne i w c z e sn o p o ro n n e ... 307

1. Porządkowanie p o ję ć ... 308

2. Cerkiew p ra w o sła w n a ...309

3. Kościół rzym sko katolicki...313

A rt. 2. Sztuczne zapłodnienie ... 318

1. M etody sztucznego zapłodnienia... 319

3. Kościół rzym sko katolicki...324

A rt. 3. A b o rc ja ... 328

A rt. 4. E ksperym enty n a em brionach, terapia genowa, klonow anie ...336

1. Eksperym enty na em b rio n a c h ...336

2. Terapia genowa ...338

3. K lo n o w a n ie...340

A rt. 5. D iagnostyka p re n a ta ln a ... 344

§ 4. O bow iązki dzieci w zględem rodziców ...348

A rt. 1. Cześć i posłuszeństw o należne ro d z ic o m ... 349

A rt. 2. W dzięczność za dar życia i tru d w y c h o w a n ia ...352

A rt. 3. O bow iązek zapew nienia rod zico m opieki n a s ta r o ś ć 353 A rt. 4. Problem e u ta n a z ji... 355

1. Definicja e u ta n a z ji... 357

§ 5. Związki hom oseksualne jako zaprzeczenie i zagrożenie w spólnoty m ałżeńsko-rodzinnej ...363

A rt. 1. Zjawisko h o m o s e k su a liz m u ...363

(13)

A rt. 2. Przyczyny pow staw ania hom oseksualizm u ... 366 1. Uwarunkowania bio lo g iczn e...366 2. W pływ śro d o w isk a ... 367 3. Uwarunkowania psychodynam iczne i osobowościowe.... 368 A rt. 3. A tak n a tradycyjny m odel m ałżeństw a i r o d z in y ... 369 A rt. 4. N auczanie Cerkw i praw osław nej i Kościoła katolickiego nt.

h o m o se k su a liz m u ...374 1. Cerkiew p ra w o sła w n a ...375 2. Kościół rzym skokatolicki... 379 Za k o ń c z e n i e... 3 8 5 Su m m a r y ... 3 9 3 Pe3K)Me ...3 9 9

(14)

PRZEDMOWA

T

o, co jest wspólne zarówno dla chrześcijańskiego Wschodu, jak i chrześcijańskiego Zachodu, to fakt, że właściwie rozumiana duchowość jest rzeczywistością, która rodzi się z w iary w Boga w Trójcy Osób, a wyraża się doświadczeniem Jego Obecności w życiu wierzącego trwającego we wspólnocie Kościoła. Każda autentyczna m oral

ność i duchowość chrześcijańska musi mieć podstawy doktrynalne, a więc bazować na fundam entalnych prawdach dogmatycznych i nauczaniu Kościoła.

Chrześcijanie m ówiąc o problemach i zagadnieniach natury m oralnej i d ucho

wej, które występują we współczesnym, jednoczącym się świecie, zauważają problem podziału Kościoła, który nie pozwala, by w wielu ważnych kwestiach m ówić jednym głosem. Siła w spólnego świadectwa przynosiłaby na pew no większe skutki w przeciw

działaniu zagrożeniom natury moralnej jednoczącej się Europy i świata oraz w zacho

w yw aniu dziedzictwa i zasad chrześcijańskiego życia. Świadomość laicyzacji, rezygna

cji z chrześcijańskich norm, czy wręcz dechrystianizacji społeczeństwa coraz bardziej zmusza przedstawicieli Kościołów, by zastanowić się nad współpracą i w spólnym prze

ciwdziałaniem, tym niebezpiecznym zjawiskom. Książka ks. diakona J.J. Pawłowicza, będąca odpow iedzią na wezwanie współczesnego świata o świadectwo chrześcijań

skie, jest ciekawym studium porównawczym o moralnych wyzwaniach wynikających z pojm owania czym jest małżeństwo i rodzina w nauczaniu Kościołów prawosławnego i rzymskokatolickiego.

Autor wykorzystując swoją rozległą wiedzę z dużym talentem eksplikatorskim jak i pasją przedstawia zagadnienia, które w o pinii Autora „m ogą stanowić podstaw o

wą płaszczyznę pojednania m iędzy siostrzanymi, a pom im o to rozjednanymi Kościo

łam i"

(15)

Niniejsza książka jest studium porównawczym i poszerza zakres wiedzy w po

dejm ow anej problem atyce i czyni to w sferze w iedzy eklezjalnej, co pomaga szerzej patrzeć na Kościół Jezusa Chrystusa w Jego m isteryjno-zbawczej perspektywie.

Książka Implikacje moralne teologii wspólnoty małżeńsko-rodzinnej w naucza

niu Cerkwi prawosławnej i Kościoła rzymskokatolickiegomoże pom óc czytelnikow i zro

zumieć nauczanie Kościołów o sakramencie miłości, jak się często określa małżeństwo, a przez to pom oc odnaleźć prawdziwą miłość Chrystusa we własnym małżeństwie i życiu.

Ks. Jerzy Tofiluk

24 Im p lika cje m oralne teologii w spóln o ty m alżeń sko-rod zin nej w n auczan iu Cerkw i p ra w o sław n ej i K o ścio ła rzym skokatolickiego

Ks. m i t r a t d r J e r z y T o f i l u k (ur. 20 listopada 1957 w Szczecinku) - polski duchow ny prawosławny. Absolw ent Wyższego Prawosławnego Seminarium Duchownego w Ja- błecznej (1978) i Chrześcijańskiej Akadem ii Teologicznej (1981). W latach 1981-1989 wikariusz Katedry M etropolitalnej w Warszawie. Od 1982 roku pracuje w Katedrze Pra

wosławnej Teologii Dogmatycznej i Moralnej ChAT. W 1996 o bron ił pracę doktorską w ChAT. Od 2008 r. profesor nadzwyczajny. Od 1985 roku wykładowca, a od 15 sierpnia 1987 roku Rektor Prawosławnego Seminarium Duchownego. Od kwietnia 1998 ad

iun kt naukowy w Katedrze Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku. Wykła

dowca teologii dogm atycznej i teologii ikony w Policealnym Studium Ikonograficznym w Bielsku Podlaskim. W Seminarium prowadzi w ykłady z teologii dogmatycznej.

(16)

SKRÓTY

A A S - Acta Apostolicae Sedis, Rzym 1 90 9-*

A K - Ateneum Kapłańskie,Włocławek 1909 -»

B iM Papieska Komisja Biblijna, Biblia a moralność. Biblijne korzenie

postępowania chrześcijańskiego,Rzym 11.05.2008, Kielce 2009.

b. m. .r. w. - bez miejsca i roku wydania

ChL - Jan Paweł II, Posynodalna Adhortacja Apostolska Christifideles Laid,Rzym 30.12.1988.

ChS - Chrześcijanin wświecie,Warszawa 1969-

C o m P - Communio. M iędzynarodow y Przegląd Teologiczny, Poznań

1981 -*•

CS - Colloquium Salutis, Wrocławskie Studia Teologiczne, Wrocław 1969-»

CT - Collectanea Theologica. Przegląd teologiczny. Kwartalnik te olo gó w polskich, Warszawa 1949/50 -»

C V - Benedykt XVI, Encyklika o integralnym rozwoju ludzkim

w miłości i prawdzie, Caritas in veritate,Rzym 29.06.2009.

D C - Benedykt XVI, Encyklika o miłości chrześcijańskiej, Deus Caritas

est,Rzym 25.12.2005.

DE - Dekret o ekumenizmie, Unitatis redintegratio,Rzym 21.11.1964.

D M - Dekret o działalności misyjnej Kościoła, Ad gentes divinitus,

Rzym 07.12.1965.

D P - Instrukcja KNW Dignitas personae dotycząca niektórych

problem ów bioetycznych, Rzym 12.12.2008.

DSP - D okum enty Soborów Powszechnych

D V - Instrukcja KNW Donum Vitae oszacunku dla rodzącego się życia

ludzkiego i o godności jego przekazywania, Rzym 22.02.1987.

D W C H - Deklaracja o w ychow aniu chrześcijańskim, Gravissimus

educationis,Rzym 28.10.1965.

(17)

EAf

EF

16

EV

FC

H D

H V

l u s M a t r

KA

ka t.

KCP

KD K

KKP

KN S K K N W KP

K o lC o m P KPK KPR LR N B A NK K

Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Ecclesia in Africa, Rzym 14.09.1995.

A. Sarmiento - J. Escrivá, Enchiridion Familiae. Textos del Magisterio Pontificio y Conciliar sobre el M atrim onio y la Familia (Siglos I a XX), M adrid 1992.

Jan Paweł II, Encyklika o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, Evangelium vitae,Rzym 25.03.1995.

Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, Familiaris consortio, Rzym 22.11.1981.

Homo Dei. Przegląd ascetyczno-duszpasterski, Tuchów 1932- 39, Wrocław 1940-56, Warszawa 1957-1990, Tuchów 1991-1993, Kraków 1994 -»

Paweł VI, Encyklika o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego Humanae vitae, Rzym 25.07.1968.

lus matrimoniale. Ze studiów nad kościelnym prawem małżeńskim I-, red. W. Góralski, Lublin 1990-»

Kanony Apostolskie, w: Kanony Kościoła Prawosławnego, tłum . A. Znosko, Hajnówka 2000.

katecheza

Katechizm Cerkwi Prawosławnej, red. M. Jakimiuk, Hieromnich Gabriel, J. Misiejuk, Hajnówka 2001.

Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium etspes, Rzym 07.12.1965.

Katechizm Kościoła Prawosławnego, Bóg Żywy, opr. Zespół wiernych prawosławnych, Kraków 2001.

Kompendium Nauki Społecznej Kościoła,Kielce 2005.

Kongregacja Nauki Wiary

ripoTOMepeíí B/iaflMC/iaB UbinMH, KaHOHU^ecKoeripaeo, MocKBa 2009.

Kolekcja Communio,Poznań 1986 -»

Kodeks Prawa Kanonicznego

Karta Praw Rodziny,Rzym 22.10.1983.

Jan Paweł II, List do Rodzin Gratissimam sane,Rzym 02.02.1994.

Nuova Biblioteca Agostiniana,Roma 1965 -»

Nauczanie Kościoła Katolickiego,wyd. CD, Kraków 2003.

(18)

Skróty

O PA

O s R o m P o l

PM o s.

PH

PG

PiP

PK PL

p r z e m . PRR PSP PNRKP

P P N D R

Aleksy II, Oópamenue Ceameüiuezo üam puapxa Mockobckozo u eceti Pycu aneKcun II k K/iupy, ílpuxodcKUM coeemaM xpaMoe zop. MocKBbi, HaMecmnuKaM u HacmoamenbHuu,aM cmaeponueua/ibHbixMonacmbipeü na Enapxua/ibHOM coópanuu 2006 zoda [Orędzie Świątobliwego Patriarchy Moskiewskiego i całej Rusi do kleru, Parafialnych rad świątyń miasta Moskwy, przełożonych i przeorysz klasztorów uczestników zebrania diecezjalnego w 2006 r.],Moskwa 05.12.2006, wyd. intern, h ttp ://

W W W .patriarchia.ru/db/print/173887/htm l.

„L'Osservatore Romano" Cittá del Vaticano, w ydanie polskie, 1980 ->

Patriarchat Moskiewski

Deklaracja KNW o niektórych zagadnieniach etyki seksualnej Persona Humana,Rzym 29.12.1975.

Patrologiecursus completus. Series Graecal-CLXI, wyd. J.P. Mignę, Paris 1957-66.

Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Pornografia i przemoc w środkach przekazu: odpowiedź duszpasterska, Rzym 07.05.1989.

Prawo Kanoniczne,Warszawa 1958 -*

Patrologiae cursus completus. Series Latina,1-222, ed. J.P. Mignę, Paris 1878-1890.

przem ówienie

Papieska Rada ds. Rodziny

Pisma starochrześcijańskich pisarzy, Warszawa.

OcHoebiyyeHuti PyccKoü flpaeocnaeHoü L(epKeu o docmouHcmee, ceoóode u npaeax yenoeeKa [Podstawy nauczania RKP o godności, wolności i prawach człowieka],Moskwa 26.06.2007, wyd. intern, h ttp ://w w w .patriarchia.ru/db/print/428616.htm l, z dnia 27.06.2008; tłum . poi. Podstawy nauki Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego o godności, wolności i prawach człowieka, w:„Elpis"2010, XII(XXIII), z. 21-22(34-35), s. 399-429.

Bydymue noKoneHua — HaąuoHa/ibHoe docmoaHue Poccuu.

ripozpaMMHbiü doKyiweHm XIII BceMupHozo pyccKozo HapodHozo coóopa [Przyszłe pokolenia - narodowy dorobek Rosji.

Programowy dokument XIII Ogólnoświatowego rosyjskiego narodowego soboru], Moskwa 13.05.2009, wyd. intern, h ttp ://

w w w .patriarchia.ru/db/print/653101.htm l z dnia 18.06.2009.

______________________________________________ 17

(19)

18 Im p lika cje m oralne teologii w spóln o ty m alżeń sko-rod zin nej w n auczan iu Cerkw i p ra w o sław n ej i K o ścio ła rzym skokatolickiego

PSKRKP - OcHoebi Cou,uanbHou KoHU,enu,uu PyccKou ilpaeocnaeHou

LlepKeu [Podstawy Społecznej Koncepcji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego], Moskwa 12.09.2005, wyd. intern. h ttp ://w w w . patriarhia.ru/db/print/141422.htm l, z dnia 27.06.2008.

RH - Jan Paweł II, Encyklika Redemptorhominis,Rzym 04.03.1979 RCP - Rosyjska Cerkiew Prawosławna

RTK / RT - Roczniki Teologiczno-Kanoniczne(od 1991/92 Roczniki Teologicz

ne),Lublin 1949 -»

S M R - Słownik małżeństwa i rodziny, red. E. Ozorkowski, Warszawa-

Łom ianki 1999.

STh - Sancti Thomae Aquinatis, Suma teologiczna I-III, t. I-XXXIV, Londyn 1962-86.

V o x P - VoxPatrum,KUL, Lublin 1981 -»

W y d . - W ydawnictw o

w y d . i nte rn . - w ydanie internetow e

(20)

BIBLIOGRAFIA

I. Ź R Ó D ŁA

1. P ie r w s z o r z ę d n e

- Biblia Tysiąclecia,Poznań - Warszawa 1993.

- Biblia Warszawsko-Praska,(tł. K. Romaniuk), Warszawa 1998.

- Biblia Jerozolimska,Poznań 2006.

- Biónn. Khuzu CeameHHoeo üucaHHn Cmapozo ma Hoeoeo 3aeimy,Buflai-ma KuiBCbKoT n a T p ia p x ii' YKpai'HCbKoT llp a B o c /ia B H o T l_(epKBM KuiBCbKoro lla T p ia p x a T y ,

Kmib 2004.

- Novum Testamentum Graeceet Latine,United Bibie Societes, London 1963.

a . N a u c z a n i e O j c ó w K o ś c i o ł a i in n y c h p i s a r z y c h r z e ś c i j a ń s k i c h

A t e n a g o r a s z A t e n , Prośba za chrześcijanami,t ł u m . S. Kalinkowski, Warszawa 1 9 8 5 . A u g u s t y n Ś w . , De bono coniugali (Wartości małżeństwa), (tł. W. Borowicz),

w: Pisma św. Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, (red.) A. Eckman,Lublin 2003, s. 75-116.

A u g u s t y n Ś w . , De bono viduitatis (O doskonałym wdowieństwie), (tł. T. Gacia), w: Pisma św. Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, (red.) A. Eckman, Lublin 2003, s. 185-222.

(21)

A u g u s t y n Ś w . , Deconiugiis adulterinis (Cudzołożne małżeństwa), (tł. M . Damian OFM, M. Cieśluk), w: Pisma św. Augustyna o małżeństwie i dziewictwie.

Przekład ¡komentarz,(red.) A. Eckman, Lublin 2003, s. 225-297.

A u g u s t y n Ś w . , De continentia (O powściągliwości),(tł. S. Laskowski), w: Pisma św.

Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz,(red.) A. Eck

man,, Lublin 2003, s. 301-342.

A u g u s t y n Ś w . , De nuptiis et concupiscentia (Małżeństwo i pożądliwość),(tł. K. Ko

ścielniak OFMConv), w: Pisma św. Augustyna o małżeństwie i dziewictwie.

Przekład ¡komentarz,(red.) A. Eckman,, Lublin 2003, s. 345-390.

A u g u s t y n Ś w . , De Santa virginitate (O świętym dziewictwie),(tł. R. Bobel, H. Hojko), w: Pisma św. Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komen tarz, (red.) A. Eckman,, Lublin 2003, s. 119-182.

B a z y l i W i e l k i Ś w . , Drugi List kanoniczny do Amfilocha - Biskupa Ikonium, (tł. S. Kalinkowski), w: Canones Patrum Graecorum, Kraków 2009, s. 41*-51*.

B a z y l i W i e l k i Ś w . , Listy (wybór),(tł., w stęp i opr. W. Krzyżaniak), Warszawa 1972.

B a z y l i W i e l k i Ś w . , Pisma ascetyczne: Wstęp do Zarysu ascezy, O sądzie Bożym, O wierze, Reguły moralne,(tł. J. Naumowicz), Kraków 1994.

B a z y l i W i e l k i Ś w . , Pisma ascetyczne: Zarys ascezy, Reguły dłuższe i Reguły krótsze, (tł. J. Naumowicz), Kraków 1995.

C e z a r y z A r l e s , Kazania,(tł. S. Ryznar), Warszawa 1 9 8 9 .

D i o n i z y Ś w . , ListdoBazylidesa(tł. S. Kalinkowski), w: Canones Patrum Graecorum, Kraków 2009, s. 1*-4*.

G r z e g o r z z N y s s y Ś w . , O stworzeniu człowieka (De opificio hominis), (tł. M. Przyszychowska), Kraków 2006.

G r z e g o r z P a l a m a s Ś w . , Homilie,(red.) S.Oikonomos, Ateny 19 6 1 .

H e rm a s . Pasterz, (tł. A. Świderkówna), w: (red.) W. Myszor, Ojcowie Apostolscy, Warszawa 1990, s. 135-211.

H i p o l i t Ś w . , Odparcie wszystkich herezji (Philosophumena), księga IX,w: M. M i

chalski, Antologia literatury patrystycznej,1.1, Warszawa 1975, s. 184-195.

J a n C h r y z o s t o m Ś w . , Homilie na Księgę Rodzaju,(tł. S. Karczma rek), Kraków 2 0 0 8 . J a n C h r y z o s t o m Ś w ., H om ilia XXIV na List św. Pawła do Rzymian 4, \n: Homilie na list

do Rzymian,(tł. T. Sin ko), Kraków 1998, s. 379-380.

J a n C h r y z o s t o m Ś w . , O małżeństwie: Hom ilia 20 na List do Efezjan (tł. M. Jurek), w: Św. Jan Chryzostom o małżeństwie, wychowaniu dzieci i ascezie,(opr.) J. Naumowicz, Kraków 2002, s. 47-71.

(22)

J a n C h r y z o s t o m Ś w . , O wychowaniu dzieci(tł. W. Kania), w: Św. Jan Chryzostom 0 małżeństwie, wychowaniu dzieci iascezie,(opr.) J. Naumowicz, Kraków 2002, s. 73-105.

J u s t y n Ś w . , Apologia I i II, w: Pierwsi apologeci greccy, (tł. L. Misiarczyk), Kraków 2004, s. 207-284.

M i n u c j u s z F e l i k s , Oktawiusz,(tł. J. Sajdak), Poznań 1925.

T e r t u l i a n , Apologetyk, w: M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej, t. I, Warszawa 1975, s. 214-219.

T e r t u l i a n , Do żony (Ad uxorem), w: Wybór pism II, (opr.) W. Myszor, K. Obrycki, E. Sta nu la, Warszawa 1983, s. 147-164.

T e r t u l i a n , O duszy,w :M .M \cha\sk\,Antologialiteraturypatrystycznej,t1,Warszawa 1975, s. 233-242.

T y m o t e u s z Ś w . , Odpowiedzi prawne na pytania postawione m u przez biskupów 1 duchownych,(tł. S. Kalinkowski), w: Canones Patrum Graecorum,Kraków 2009, s. 91 *-97*.

* * * , Apokalipsa Piotra, (tł. S. Kur), w: (red.) M. Starowieyski, Apokryfy Nowego testamentu. Listy i Apokalipsy chrześcijańskie, t. III, Kraków 2001-2003, s. 225-245.

* * * , List do Diogneta, (tł. M. Michalski), w: M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej,1.1, Warszawa 1975, s. 117-121.

* * * , Nauka (Didache) Dwunastu Apostołów, (tł. A. Świderkówna), w: Pierwsi świadkowie. Wybór najstarszych pism chrześcijańskich, Kraków 1988, s. 39-52.

b. N a u c z a n i e S o b o r ó w i S y n o d ó w

S o b o r y K o ś c i o ł a n i e p o d z i e l o n e g o

Sobór Nicejski I (325), w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. I, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 24-47.

Sobór Konstantynopolitański I (381),w: Dokumenty Soborów Powszechnych,1.1, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 68-73.

Sobór Efeski (431), w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. I, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 163-165.

Sobór Chalcedoński (451),w: Dokumenty Soborów Powszechnych,1.1, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 215-257.

(23)

Sobór Konstantynopolitański II (553),w: Dokumenty Soborów Powszechnych,t.1, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 263-303.

Sobór Konstantynopolitański III (680-681),w: Dokumenty Soborów Powszechnych,1.1, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 309-323.

Sobór Nicejski (787),), w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. I, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2001, s. 331-381.

S o b o r y P o w s z e c h n e i S o b o r y L o k a l n e C e r k w i P r a w o s ł a w n e j

Piąto-szósty Sobór Powszechny - Trullański (691-692),w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego,1.1, Hajnówka 2000, s. 65-107.

Sobór Lokalny w Ancyrze (314),w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego, t. I, Hajnówka 2000, s. 125-132.

Sobór Lokalny w Neocezarei (314-325),w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego, 1.1,Hajnówka 2000, s. 133-136.

Sobór Lokalny w Gangarze (340), w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego,1.1, Hajnówka 2000, s. 137-142.

Sobór Lokalny w Antiochii (341),w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego, t. I, Hajnówka 2000, s. 143-152.

Sobór Lokalny w Laodycei (343),w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego, t. I, Hajnówka 2000, s. 153-165.

Sobór Lokalny w Sardynce (343),w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego, t. I, Hajnówka 2000, s. 166-175.

S o b o r y i S y n o d y K o ś c i o ł a r z y m s k o k a t o l i c k i e g o

II Sobór Lyoński (1274), BF, s. 151 -154.

Bulla unii z Ormianami ExultateDeoSoboru Florenckiego (1439-1442), w: DSP, t. III, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2004, s. 493-543.

Sobór Trydencki (1545-1563), Nauka, kanony oraz inne sprawy dotyczące sakramentu małżeństwa, w: DSP, t. IV, (opr.) A. Baron, H. Pietras, Kraków 2004, s. 715- 733.

Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes, Rzym 1965, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 2002, s. 526-606.

Dekret o Kościołach Wschodnich katolickich, Orientalium Ecclesiarum,Rzym 1965, w:

Sobór Watykański II,Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, dz. cyt., s.177-186.

(24)

Dekret o ekumenizmie, Unitatis redintegratio, Rzym 1964, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, dz. cyt., s. 193-208.

Deklaracja o w ychow aniu chrześcijańskim, Gravissimus educationis,Rzym 1965, w:

Sobór WatykańskiII,Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, dz. cyt., s. 314-324.

2. D ru go rzę d n e - D o k u m e n ty Cerkwi praw osław nej i K ościoła rzym sko kato lickiego

A. D o k u m e n ty Cerkwi p ra w o s ła w n e j

Kamexu3ucllempa Moeu/iu,KmTb - riapn>K 1996 r.

Kanony Apostolskie, w: A. Znosko, Kanony Kościoła Prawosławnego, t. I, Hajnówka 2000, s. 11-34.

Bóg Żyw y Katechizm Kościoła Prawosławnego,opr. Zespół wiernych prawosławnych, Kraków 2001.

Katechizm Cerkwi Prawosławnej,(red.) M. Jakimiuk, Hierom nich Gabriel, J. Misiejuk, Hajnówka 2001.

Sakrament Małżeństwa,Białystok 2010.

ripoTOMEPEM BiiAfluciiAB LJbinmh, KaHOHU^ecKoe llpaeo, MocKBa 2009.

G r e c k a C e r k i e w P r a w o s ł a w n a , Basis Position oftheAssistedReproduction,Athens 11. 01. 2006, w yd intern, http://w w w .bioethics.org.gr/en/10_fram e_5- htm l

Gr e c k a Pr a w o s ł a w n a Ar c h i d i e c e z j a Am e r y k i Pó ł n o c n e j i Po ł u d n i o w e j, Oświadczenie na tem at homoseksualizmu. XXIII Kongres Duchowieństwa i Laikatu, Filadelfia 1976, cyt. za S. Harakas, Kościół prawosławny wobec kwestii moralnych,w: Prawosławie - światło wiary i zdrój doświadczenia, (red.) K. Leśniewski, J. Leśniewska, Lublin 1999, s. 263.

Pa t r i a r c h a t M o s k i e w s k i, ?KyPHAfl Ne 1003acedanua CeauĄeHHoeo CuHoda PyccKOU flpaeocnaeHou L\epKeu om 27 deKaópz 2005 z oda, Moskwa 27.12.2005, wyd. intern, http://w w w .patriarchia.ru.

(25)

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i ,3aneneHueCenuĄeHHoeoCuHodaPyccKou flpaeocnaeH ou LlepKeu e C6R3U c peuieHueM, npuHambiM 27 OKmnópn 2005 zoda AccaMÓneeu LlepKeu LLIeeu,uu, yypedum b o<fiuu,ua/ibHbiu o6pad 6/iaeoc/ioeeHuaodH ono/ibixnap, Moskwa 27.12.2005, wyd. intern, h ttp ://

w w w .patriarchia.ru.

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i , OcHoebi Coąua/ibHou KoHU,enu,uu PyccKou flpaeocnaeH ou L\epKeu, MocKBa 13-16 a B ry c T a 2000 n, wyd. inter. h ttp ://w w w . p atriarchia.ru/db/text/419128.html, z dnia 12.04.2008.

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i , 3aneneHue Cny>K6bi K O M M ynuK au,uu OBL\C M il e cem u c nnaHOMU npoeedenua maK Ha3bieaeMbix «napadoe eopdocmu»

ceKcya/ibHbix MeHbuiuHcme, Moskwa 23.05.2007 r., wyd. intern, h ttp ://

w w w .patriarchia.ru.

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i , flp a e a yenoeeKa u HpaecmeeHHaft omeemcmeeHHoemb, Moskwa 04.04.2006, wyd. intern., http ://w w w .pa tria rchia .ru /d b/

te x t/1 02261 .html, z dnia 16.06.2008.

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i , OcHoebiyyeHun PyccKou flpaeocnaeH ou L(epKeu o docm o- UHcmee, ceo6odeunpaeax^enoeeK a, Moskwa 26.06.2008 n, wyd. intern.

http ://w w w .pa tria rchia .ru /d b/p rin t/4 28 6 16 .htm l, z dnia 27.06.2008;

tłum . poi. Podstaw y n a u ki Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego o g o d n o  ści, wolności i p ra w a ch człowieka, w: „Elpis" 2010, XII(XXIII), z. 21-22(34- 35), s. 399-429.

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i , B y d y m u e n o K o n e H u a — H a ą u o H a n b H o e d o c m o a H u e P o c c u u . flp o e p a M M H b iu d o K y M e H m XIII B c e M u p n o e o p y c c K o z o n a p o d n o e o c o ó o p a , Moskwa 23.05.2009, wyd. intern., h ttp://w w w .patriarchia.ru/

db/text/653101.htm l, z dnia 06.06.2009.

P a t r i a r c h a t M o s k i e w s k i , « X p u cm ua H C K a a ceM bft - „ M a n a a ą e p K o e b " u o c H o e a 3 d o p o e o e o o ó u Ą e cm e a » . l/lm o e o e b iu d o K y M e H m n /ie n a p H o e o 3 a c e d a n u a X p u c m u a H C K o e o M e>KK0H<fieccu0Ha/ibH020 K o n c y n b m a m u e n o z o K O M u m e m a c m p a H CHT u B a n m u u , Moskwa 0 4 . 0 2 . 2 0 1 0 , w y d . in t e r n . h t t p : / / w w w . p a t r i a r c h i a . r U / / d b / p r i n t / 1 0 6 3 0 0 8 . h t m l , z d n i a 0 5 . 0 2 . 2 0 1 0 . Praw osław ne p ra w o kościelne, cz. I., Warszawa 1973.

P raw osław ne p ra w o kościelne, cz. II., Warszawa 1975.

R a d a d s . E t y k i B i o e t y k i p r z y p a t r i a r c h a c i e M o s k i e w s k i m , 3axeneHue o HpaecmeeHHbixnpo6/ieMax, cen3aHHbixcpa3eumueM penpodyKmueHbix mexHonozuu, Moskwa 13.10.1999, wyd. intern., http://bioethics.or- thodoxy.ru/index.php?option=com _content&task=view &id=1 l& lte - m id=14, z dnia 06.11.2007.

(26)

A l e k s y I I , OópauĄeHue Ceameuuiezo flam puapxa M o c k o b c k o z o u ecea Pycu aneK- cua II k Knupy, ilpuxodcKUM coeemaM xpaMoe zop. MocKBbi, naMecmnu-

k o m u HacmoamenbHuu,aM cmaeponuzua/ibHbix MOHacmbipeu Ha Enap-

xua/ibHOM coópanuu 2006 zoda [Orędzie Świątobliwego Patriarchy M o

skiewskiego i całej Rusi do kleru, Parafialnych rad świątyń miasta Moskwy, przełożonych i przeorysz klasztorów uczestników zebrania diecezjalnego w 2006 r.], Moskwa 05.12.2006, wyd. intern, h ttp://w w w .patriarchia.ru/

d b/p rin t/1 73 88 7 /htm l.

P o l s k i A u t o k e f a l i c z n y K o ś c i ó ł P r a w o s ł a w n y , List bożonarodzeniowy Świętego Soboru Biskupów,Warszawa 2007, wyd. intern., h ttp ://w w w .o rth o d o x .p l/

Aktualnosci/archiw um 2007/ grudzien.htm

B. D o k u m e n t y K o ś c i o ł a R z y m s k o k a t o l i c k i e g o

Katechizm Kościoła Katolickiego,Rzym 11.10.1992, Poznań 2002.

Kodeks Prawa Kanonicznego,Rzym 25.01.1983, Poznań 1984.

Obrzędy sakramentu małżeństwa dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, (red.) Komisja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski, Katowice 2005.

Karta Praw Rodziny, Rzym 22.10.1983, w: Przygotowanie do małżeństwa, (red.) W. Szewczyk, Marki 2002, s. 327-335.

C a r l o C a r d . C a f f a r r a , Nota doktrynalna - Małżeństwo a związki homoseksualne, Bolonia 14.02.2010,„Sprawy R odziny"92/4/2010, s. 29-33.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Instrukcja o małżeństwach mieszanych M atrim onii sacramentum, Rzym 18.03.1966, w: W trosce o pełnię w iary Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966- 7994,Tarnów 1995, s. 13-16.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , List o nierozerwalności małżeństwa Haec Sacra Congregatio,Waty ka n 11.04.1973, w: W trosce o pełnię w iary Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary7 966 - 7 994, Ta rnów 1995, s. 52.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Deklaracja o przerywaniu ciąży Quaestio de abortu, Rzym 18.11.1974, w: w: W trosce o pełnię w iary Dokumen ty Kongregacji Nauki Wiary7966 - 7994, Tarnów 1995, s. 74-85.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Deklaracja o niektórych zagadnieniach etyki seksu

alnej Persona humana, Rzym 29.12.1975, w: W trosce o pełnię w iary Do

kumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966- 7994, Tarnów 1995, s. 9 4 - 106.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Instrukcja o rozwiązaniu małżeństwa na mocy przyw ileju w iary Ut notum est,w: Documenta inde a Concilio Vaticano secundo expletoedita(1966-1985), Watykan 1985, s. 65-66.

(27)

2 g Im p lika cje m oralne teologii w spóln o ty m alżeń sko-rod zin nej w n auczan iu Cerkw i p ra w o sław n ej i K o ścio ła rzym skokatolickiego

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , List do Biskupów Kościoła katolickiego o duszpasterstwie osób homoseksualnych Homosexualitas problema, Rzym 01.10.1986, w: W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 7966 - 7994,Tarnów 1995, s. 288- 296.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania odpow iedzi na niektóre aktualne zagadnienia Donum vitae, Rzym 22.02.1987, w: Trosce o Życie.

Wybrane dokumenty Stolicy Apostolskiej,Tarnów 1998, s. 360-385.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , List do biskupów Kościoła katolickiego na temat przyjm owania Komunii św. przez wiernych rozwiedzionych żyjących w nowych związkach,Rzym 14.09.1994, OsRomPol, 11(1994) s. 49-51.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Deklaracja Dominus lesus ojedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła, Rzym 06.08.2000, w: AAS 92 (2000) s. 742-765.

K o n g r e g a c j a N a u k i W i a r y , Instrukcja Dignitas personae dotycząca niektórych problem ów bioetycznych, Rzym 12.12.2008, w: AAS 100 (2008), s. 858- 887.

Pa p i e s k a K o m i s j a B i b l i j n a , Biblia a moralność. Biblijne korzenie postępowania chrześcijańskiego,Rzym 11.05.2008, Kielce 2009.

P a p i e s k a R a d a d s . Roozm y, Ludzka płciowość: prawda i znaczenie,Rzym 08.12.1995, Łom ianki 1996.

P a p i e s k a R a d a d s . R o d z i n y , Vademecum dla spowiedników o niektórych zagad

nieniach moralnych dotyczących życia małżeńskiego, Rzym 12.02.1997, Łom ianki 1997.

Pa p i e s k a R a d a d s . R o d z i n y , Deklaracja w sprawie tzw. «redukcji embrionów»,Rzym 12.07.2000, wyd. intern. http://w w w .opoka.org.pI/biblioteka/W /W R / rady_pontyfikalne/r_rodziny/redukcja_em brionow _12072000.html Pa p i e s k a R a d a d s . R o d z i n y ,M ałżeństwoirodzina,awolnezwiązki,Rzym26.07.2000,

„Sprawy Rodziny"89/1/2010, s. 9-46.

Pa p i e s k a R a d a d s . R o d z i n y , Rodzina a ludzka prokreacja, Rzym 13.05.2006, Warszawa 2008.

P a p i e s k a R a d a d s . Ś r o d k ó w S p o ł e c z n e g o P r z e k a z u , Pornografia i przemoc w środkach przekazu: odpowiedź duszpasterska, Rzym 07.05.1989, wyd.

intern. http://w w w .nonpossum us.pl/encykliki/PR SSP/pip/

Pa p ie s ka R a d a I u s t it ia et P a x , Kompendium Nauki Społecznej Kościoła,Kielce 2005.

Wyzwania stojące przed rodziną na początku trzeciego tysiąclecia,D okum ent końco

w y IV spotkania przewodniczących europejskich komisji episkopatów ds. rodziny i życia, Rzym 14.06.2003, OsRomPol, 11-12(2003) s. 11n.

(28)

En c y k l i k i

L e o n X I II , O m ałżeństwie chrześcijańskim Arcanum Divinae sapientiae, Rzym

10.02.1880, w: ASS 12(1879-1880).

Pius X I, O małżeństwie chrześcijańskim Casti connubii, Rzym 31.12.1930, BF 349- 359.

J a n X X III, M ater et Magistra, Rzym 15.05.1961, w: NKK.

P a w e ł V I, Humanae vitae,Rzym 25.07.1968., w: NKK.

J a n P a w e ł I I , Redemptorhominis,Rzym 04.03.1979, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , O niektórych podstawowych problemach nauczania m oralnego Kościoła, Veritatis splendor,Rzym 06.08.1993, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II,dz. cyt., t. II., s. 533-637.

J a n P a w e ł I I , O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, Evangelium Vitae, Rzym 25.03.1995, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II,dz. cyt., t. II., s. 641-752.

Ja n Pa w e ł 1 1 , 0 Eucharystii w życiu Kościołafcc/es/ac/efuc/?ar/sf/a, Rzym 17.04.2003, wyd. intern. http://w w w .opoka.org.pI/biblioteka/W /W P /jan_paw el_ii/

encykliki/eucharistia_17042003.html

B e n e d y k t X V I, O miłości chrześcijańskiej, Deus Caritas est,Rzym 25.12.2005, wyd.

intern. http://w w w .vatican.va/holy_father/benedict_xvi/encyclicals/

docum ents/hf_ben-xvi_enc_20051225_deus-caritas-est_pl.html B e n e d y k t X V I, O integralnym rozwoju ludzkim w miłości i prawdzie, Caritas in

veritate,Rzym 29.06.2009, Wyd. AA, Kraków 2009.

Ad h o r t a c j e Ap o s t o l s k i e

J a n P a w e ł I I , O zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, Fa- miliaris consortio, Rzym 22.11.1981, w: Posoborowe dokumenty Kościoła Katolickiego o małżeństwie i rodzinie,1.1, Kraków 1999, s. 133-238.

J a n P a w e ł 1 1 , 0 pow ołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II, Christifideles laid,Rzym 30.12.1988, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , O Kościele w Afryce i je g o misji ewangelizacyjnej u progu roku 2000, Ecclesia in Africa,Rzym 14.09.1995, w: NKK.

(29)

Li s t y

Ja n Pa w e ł I I , Do Biskupów Stanów Zjednoczonych na tem at życia zakonnego, Watykan 22.02.1989, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , List Mantrę si intensificano na tem at stosunków m iędzy katolikam i a prawosławnymi w nowej sytuacji Europy Środkowej i Wschodniej, Rzym 13.05.1991, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , Do Rodzin Gratissimam sane,Rzym 02.02.1994, w : NKK.

Ja n Pa w e ł 11, List do «Équipes Notre-Dame», Rzym 2 7 . 1 1 . 1 9 9 7 , w : NKK.

J a n P a w e ł I I , List Apostolski w form ie «Motu proprio» Misericordia Dei oniektórych aspektach sprawowania sakramentu pokuty, Rzym 07.04.2002, w: NKK.

O r ę d z i a

J a n P a w e ł I I , Orędzie w związku z przygotow aniam i do M iędzynarodowego Kongresu Eucharystycznego w Nairobi, Eucharystia a rodzina chrześcijańska,Castel Gandolfo 15.08.1984, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , Orędzie na Światowy Dzień M igranta 1986 r, Małżeństwo i rodzina, Rzym 15.08.1986, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1994 r., Rodzina źródłem pokoju dla ludzkości,Rzym 08.12.1993, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , Orędzie na Wielki Post 1994 r., Rodzina służy miłości,Rzym 03.09.1993, w: NKK.

Ja n Pa w e ł I I , Orędzie na Światowy Dzień M o d litw o Powołania 1994 r., Watykan 26.12.1993, w: NKK.

B e n e d y k t X V I ,, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 2007 r., Osoba ludzka sercem pokoju, Watykan 08.12.2006, wyd. intern, h ttp ://w w w .oe cu m ene.

radiovaticana.org/pol/Articolo.asp?c=107957.

Ho m i l i e, Ka t e c h e z y i i n n e

J a n P a w e ł I I , Katecheza Sakramentalny „początek" małżeństwa w stanie pierwotnej sprawiedliwości,Rzym 06.10.1982, w: NKK.

J a n P a w e ł I I , Katecheza Dzieci w sercu Kościoła,Rzym 17.08.1994 r., w: NKK.

Ja n Pa w e ł I I , Homilia w czasie mszy św. odpraw ionej przed sanktuarium św. Józefa w Kaliszu, Kalisz, 4.06.1997 r., w: NKK.