O WYPOWIEDZI ARGUMENTACYINEI

O WYPOWIEDZI ARGUMENTACYINEI

Określenie

problemu

W

temacie 1. kluczowe jest zrozumienie,

o

czym autor

mówi i jaki

ma stosunek do poruszonej kwestii. Określenie problemu musi być przede wszystkim zgodne z tekstem. Nie wl.staicz1, jednak ogólnikowe stwierdzenie,

że

np. przywołany tekst

dotyczy

ironii.

Aby

problem został

ońeślony w

sPosób pełny, konieczne jest dostrzeżenie jego znaczenia, a także kontekstu, w

jakim

się go rozważa. OkreŚlenie problemu wiąże się więc w pewnym stopniu z ^jego interpretacją.

Zastanów się, co jest głównym problemem poruszanym w tekście, a co jedvnie drugorzędnym.

Pomocne bl'wa sformułowanie tego problemu w postaci

pltania

^(np.

Na

czym polega fenomen powieści Sienkiewicza?),

'Zastanow _{się, z} jakich powodów dany problem należy uznać zaważny. Może był w jakiejŚ epoce szczegolnie istotny, jak np. motl.w miłości w romantyzmie? |eśli tak, określ, z

jakich

powodów.

A

może problem ten jest ważny ze względu na

\Ą"łrw na współczesnych twórców?

Sformułowanie własnego stanowiska

OkreŚlenie

problemu

zawartego w danym tekście jest punktem wyjścia do sformułowania przez maturzystę własnego stanowiska, Piszący nrusi więc:

.

możliwie najdokładniej odtworzyc pogląd autora tekstu;

o zastanowić się, co on sam na ten temat sądzi;

,

uzasadniĆ swoje

-

adekwatne do tekstu

-

stanowisko dzięki odwołaniom do wybranych tekstów kultury.

Wyszukaj

w

tekście

i

podkreśl sformułowania zawierające problemu. Pornogą ci określić stanowisko autora.

Unikaj onrawiania i streszczania analizowanego tekstu.

Zadbaj o jasne sformułowanie swojego

stanowiska,

np. Nie zgadzam

się zpoglądem...; Uwazam,

żeXma

rację w kwestii.,.

Starannie dobierz argumenty

iprzylłady.Nie

myl ichzesobą

-

^samo prz}.wołanie innego tekstu

kultury nie

będzie uzasadniało twojego stanowiska, musisz ten tekst opatrzyć trafnym komentarzem.

Kompozycja wypowiedzi

W najProstszejwersji W)rpracowanie na temat 1. wymaga sformułowaniatezy,a następnie poparcia jej właŚciwYmi argumentami. Warto podkreślić, żetematnie narzuca określonej

form|wlpowiedzi.

Praca

- ^w

zależnoŚci od wybranej przez ciebie koncepcji

-

^może mieć formę szkicu, rózprawki,

a nawet eseju.

JeŚli zdecYdujesz się na rozprawkę, mozesz wykorzystać klasyczny układ, który obejmuje:

.

wstęP,

.

rozwinięcie (argumentację),

.

podsumowanie.

We wstęPie wprowadzisz temat rozważań

i

zaprezentujesz _tezę.

Nie powinien on być zby

długi, ale teŻ nie moze byĆ zdawkowy, Punktem

łlfiścia

musi być teksi wchod zący w skład polecenia,

ie

wstęPie moŻna okreŚliĆ, jaki problem _{został w} tym tekście zawarty i jakie stanowiskó zajął wobec niego autor. Zakończeniem wstępu będzie sformułowanie własnego stanowiska (tezy),

ocenę omawranego

O Copyright _by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 5p, z o, o.

, wydziel

akapitami kolejne argumenĘ

wraz

zpotwierdzającymi je przykładami.

,

zadbaj o

t9,by

podział teksfu na cząstki kompozycyjne _służył uporządkowaniu myśli.

Dzięki

temu twój tekst zostanie

odebrany;utó;ur"y i zrozumiaĘ.

. folnozr9ja

^{twojej pracy}

nie musi być

trójdzielna

-

^musi

funkcjonalna wobec toku myślowego.

O INTERPRETACII POROWNAWCZEI

Koncepcj a porównywania

utworów

NajwaŻniejsze PYtanie, _{dlaczego te właŚnie}

teksĘ jakie

zostały ze sobą należy sobie zadać

zestawionei'łby w

przypadkl,,r porównani" interpretacji było mozliwe, w tekstach

porów

nawcczej,

brzmi:

muszą występować pewne cechy lub elemenĘ podobne.

Naj częściej podobieńs twa doty czą:

r PofuSZanej porozumienia

ProblemaĘki, np.

_się; ^obydwa

teksĘ mówią o miłości,

sztuce, wojnie, niemożności

,

pojawiających _się

mołwów,

np. młodoś ci, raju,walki narodowowyzwoleńczej;

,

sposobu ukształtowania wypowiedzi (np.

wyznanie,dialog); '

^J

Zestawiane utworY

YoŻeteŻłączyc

^ta sama epoka albo podobieństwo autorów (np. obydwaj są osobami starszYmi, doŚwiadczonymi

przez

zycie). Trudniejszym

do

dostrze żenia, ale

teżczęsto

]11stęPującYm, jest Podobieństwo wizji ^świata lub wynikaj _ącego z tekstu systemu wartości.

Kluczową kwestią w interPretacji porównawczej jest wskaŹaniJwłaśnie _tego elementu, który uznaje się za wsPÓlnY, NastęPnie naleŻy poszukać

ńżnicw

sposobie ujmowania _go w obydwu dziełach.

Różnice zwyhe

doĘczą:

'

sPosobu Przedstawienia Porus zanego

problemu i

stosunku

do niego

(np.

jeden

_{tekst może} PokazYwac bliskoŚĆ człowieka i

Bogi

irrny

-

podkreślać samotność człowieka);

,

cza§J powstania tekstu

-

często zestawia się dzieła pochodzące

z

różnychepok;

'

ukształtowania tekstu, nP. jeden

z

tekstów możebyć

podniosĘ,

a

irrny -'zawieraćsłownictwo

Potoczne, ^w jednYm może wYstępowa ć narracjaw tr'zeĆiei osobie, a

*

irrirlnrr -

|i".-r"oo.obowa.

WYbór Podobieństw

i różnic

jest zależny.od konkretnych _tekstów, które są ze sobą zestawiane w Poleceniu,

Z

tego teŻ Powodu nie ma jednej uniwersalnej metody porównl,wania utworów.

'

Zestawione jeśliznasz któryś z utworów, nie odczytuj go _w Poleceniu teksĘ są dla siebie najwazniejszymi kontekstami. Nawet

,.t

"-ut/.

^{znie -zastanów się, jakie}

sen§y eksponuje porównani _e 8o

zinnym

tókstem.

, _Możesz

_zacząć

od

odczlĄania

i

zinterpretowania

tekstów

pojedynczo.

zapisz Y'io'_h, ^a

nastęPnie Porównaj

je ze iobą.

Interpretacja porównawcza

musi

|ączyć sensy obydwu utworów.

'

ZwróĆ uwagę maprzecież znaczenia np. fakt, na te Podobieństwa iróżnice,które ze obydwa

teksĘ

są iawieraiął,lrny.naprawdę istotne. Zwyl<7e nie , pamiętaj, _któregoś

że

inteipretacja porównawcza

nie może być sprzeczna z

wymową

z przywołanych tekstów.

jednak

_zawsze

być

,l

I

l

,t

(

O Copyright byWydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne _{5p. z o. o.}

. Pisanie wypracowania - ^wypowiedź

argumentacyjna

y dla zdaiącego

iwybierzesz pierwszy temat wypracowania na poziomie rozszerzonym, Twoim zadaniem będzie napisa- rr7powiedzi argumentacyjnej. W swojej ptacy wyruzisz opinię na temat problemu poruszanego w załą-

m tekście teoretycznym oraz ocenisz tozwiązanie problemu zaproponowaneptzez, autora tekstu.

Rodzaje tekstów

wą do napisania wypowiedzi argumentacyjnej jest tekst teoretyczny:

Listorycznoliteracki

-

^dotyczy historii literatury przedstawia zagadnienia związanezrozwojemróżnych riawisk w literaturze, takich jak spory literackie, fascynacje twórców historią lub kulturą ludową, związki rłrórczości pisarskiej zWdarzeniami politycznymi, powiązanie literatury z innymi dziedzinami sztuki

-

nuzyką, malarstwem, filmem, funkcjonowanie motywów literackich ^w różnych epokach; jego zrozumienie r-\-rnaga podstawowej wiedzy z zakresll historii literatury

-

trzeba znac cechy charakterystyczne wszyst- Łich epok, dostrzegać podobieństwa

i

rożnice między nimi, rozpoznawać allzje literackie

i

ich funkcję r- tekstach orazwykazac się znajomością konwencji literackich i sposobu ich łączenia;

Eoretycznoliteracki

-

dotyczy dzieła literackiego jako przedmiotu badań; zajmlĄe się analizowaniem

*ruktury

konkretnych, pojedynczych utworów i szuka prawidłowości, które określają ich charakter ^(teo- na dzieła literackiego); bada również prawidłowości, które decydują o rozwoju literatury ^(teoria procesu iislgly62ngliterackiego); jego zrozamienie wymaga znajomości zagadnień z zakresu wiedzy o literaturze, umiejętności anaLizy i interpretacji tekstów literackich, wskazywania związków między różnymi aspekta-

ni

utworu (estetycznym , etycznym

i

poznawczym) oraz dostrzegania przemian konwencji i praktyki ich rłczenia (synkretyzm konwencji i gatunków);

trytycznoliteracki

-

podejmuje dyskusję na temat dziełIiterackich, zajmuje się ich oceną i interpretacją;

może być napisany w formie recenzji, rozprawy naukowej lub eseju, podpowiada, które tendencje w lite- raĘlrze są wartościowe

i

godne uwagi; pod wpływem tekstów krytycznoliterackich czytelnicy dokonują

llboróW

kształtują gusty literackie.

Jak pracować z tekstem teoretycznym?

Frzeczytaj tekst uważnie, powoli

ize

zrozamieniem, najlepiej dwarazy,

Zlvroć uwagę na tytuł, nie pomijaj przypisów. Informacje w nich zawarte mogą pomóc w rozpoznaniu

i określeniu problemu sformułowanego łv tekście.

Lpewnij się, czy rozumiesz wszystkie słowa. Jeśli nie znasz zlaczenia danego wyranJ ażytego w tekście, skorzystaj z dostępnego na egzaminie słownika.

\azwij rodzaj tekstu (historycznoliteracki, teoretycznoliteracki, krytycznoliteracki).

Odtwórz sens kolejnych zdań. Określ związki między nimi. Po zapoznanil się z każdym kolejnym akapi-

tem podsumuj jego treść - ^{rób na} marginesie notatki w formie krótkich haseł streszczających najwa żniejsze tragmenty.

Odszukaj najważniejsząmyśI,ideę,tezę tekstu i na tej podstawie sformułuj głównyproblem podejmowany Drzez autota.

Podkreśl kluczowe dla tekstu słowa i stwierdzenia. Dokonaj ich selekcji

-

wybierzte, które pozwoląCizde- liniować stanowisko autora wobec poruszanego w tekście problemu.

l\'skaż argumenty, którymi autor uzasadnia przyjęte ptzez, siebie założenia. Wykorzystasz argumentację autora w wypracoluaniu,

aĘ

odtworzyć tok ^jego rozumowania.

\l-yszukaj przykładyliterackie, którymi autor ilustruje swój wywód myślowy. Przywołasz je w pracy.

Zwróć uwagę, do jakich wniosków dochodzi autor w zakończenia artykułu

-

^{pomoże Ci to w sformuło-} rraniu _własnego stanowiska wobec rozwiązania przyjętego przez altora,

SPrawdŹ, czy w tekście znajdują się podpowiedzi, do jakich utworów literackich należy się odwołać, aby uafnie uzasadniĆ swoje stanowisko

-

aprobujące iub negujące opinię autora wyrażonąw artykule.

Egzamin pisemny - ^poziom rożsżerzony

ffi i*r*# ł*knł5,, Łtłti;ł.lt-,y

. w

wypracowaniu masz obowiązek odwołać się - poza zaŁączonym do polecenia tekstem teoretycznym - ^di.

innych, dowolnie wybranych przez siebie tekstów kultury.

.

ważne ^jest, by przywołane teksty pozostawały w ścisłym związku z tematem wypowiedzi. wybieraj rtr- Łącznie takie, które pozwolą w pełni potwierdzić Twoje stanowisko wobec sformułowanego problerna trafnie zilustrują twój wywód, posłuzą wzbogaceniu inierpretacji.

.

Możesz przywołać wiele tekstów; pamiętaj jednak, żelepiej omówić wnikliwie i dokładnie

kilka

dów, niż tylko ^je wymieniać lub pisać o nich pobieżnie. Nie streszczaj przywoływanych utworów gaj się ogólników.

*

.-:r:.Ąź*:ji*i*j*tEt{}**i *łę pł}"it-=#*E:# ,,** *tmpłxłt.*i* lłvył**r,,,.;i+"u;3,eł ,*ręilit]#*tłrq::bliil#jł Napisanie wypowiedzi argumentacyjnej wymaga:

prz,vkia- wyst

.

samodzielnego określenia głównego problemu zawartego w tekście teoretycznym;

.

sformułowania własnego stanowiska wobec rozwiązania problemu, które zaprezentował autor tekstu;

ł

lzeczowezo uzasadnienia własnego stanowiska

-

poprzezprzywałanie argumentów, które znajdą potr, dzenie w tekście oraz zilustrowanie wywodu przykładami odpowiednich utworów literackich;

.

umiejętnego odwoływania się do innych, dowolnie wybranych tekstów kultury, które stanowią pod rzeczowej argu mentacji;

.

budowania dłtższej wypowiedzi pisemnej ^zgodnej z zasadami logiki, poprawnej pod względem ko cyjnym i.językowym.

w #*k *Ę#l$;Ę{:: ąj*§:ł"r; ąi""rifp{}€,j;*{^śź:

mr

un:+*:ttet*vjnąT

§

.

Przeanalizuj uważnie temat pracy. Ma on zawsze stałą formułę

i

zawlera następujące elementy:

. polecenie określające zadanie do wykonania: Określ, jaki problem podejmuje autor w podanym tel Zajmij stanowisko wobec rozwiqzania przyjętego przez autora;

. wskazanie tekstów, które posłużą do argumentacji: ,..odwołujqc się do tego tekstu oraz do inrq,cr, stów kultury;

. informację o minimalnej objętości wypowiedzi: Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słóu.

ż,

Zapoznajsięzzałączonymtekstemteoretycznym.Określgłównyproblemporuszanyprzezautora,\\

poznaniu problemu pomoże Ci odtworzenie strukturylogicznej przeczytanego artykułu: wskaż teze.

menty, przykłady i wnioski. Wyróżnij także kluczowe słowa i stwierdzenia. Rozpoznaj sens kolejnl.ch i związkow między nimi.

._1 Zreferuj krótko stanowisko autora tekstu wobec sformułowanego problemu - ^{odtwórz tok jego ro} wania: przywoŁaj argumenty, zapomocąktórych uzasadnia on słusznośc przyjętej tezy.

Ą. Sformułuj własne stanowisko wobec rozwiązania problemu, które proponuje autor tekstu. ^*\

lznać, że zgadzasz się z autorem lub zanegować jego zdanię.

_l,

s.

Odwołaj się do innych tekstów kultury, które pomogą trafnie i tzeczowo uzasadnić Twoje stanoidj Napisz podsumowanie, w którym odniesiesz się do rozwiązania problemu przyjętego ptzez alJtora i do własnego stanowiska wobec problemu oraz sformułujesz wnioski wynikające z ar1umentacii ;;

niającej to stanowisko,

?,

Pamiętaj, że wypowiedź arglsmentacyjna powinna składać się z cych tok Twojego rozumowania. \,Iasz wybór

-

możesz napisać mowej lub szkicu krytycznego, np. eseju,

wy r aźnie zaznaczony ch etapów swoją pracę w formie rozprawki

.

Jeśli wybterzesz rozprawkę problemową, zachowaj ^jej trojdzielną kompozycję - ^{podziel treści na}

re znajdą się w€ wstępie, rozwinięciu

i

zakończenil,

Możesz także zdecydować się na napisanie wypracolvania w formie szkicu krytycznego, którr- magatrójdzielnej organizacj| Pamiętajwowczas, że we wstępie wprowadzasz w temat, przeds ogólne uwagi o problemie, który rozważa autor, a w dalszych częściach wypowiedzi rozpozna blem, prezentujesz tok rozumowania autora, zajmajeszwłasne stanowisko wobec tozwiązania i argumentuj esz ^je, odwołując się do przykładów z innych tekstów kultury.

Kolejną możliwością jest esej, On także nie wymaga trójdzielnej kompozycji; jego konstrukcja jest do kompozycji szkicu krytycznego, ale pozwala na większą swobodę wypowiedzi, Warto jego części opatrzeć tytułami sygnalizającymi obecną w akapicie problematykę.

Egzamin pisemny - ^poziorn rozsz+,z,-.

a-:ł.l2ig|n. kompozycja rozprawki problemowej:

WsTĘP określenie problemu

. rozpoznanie problemU SformUłowan ego przezautora tekstu r przedstawi _{auIor enie r} ozwiązania prob _lem u] łiOń raproponował

(zaprezentowanie toku rozumo*unlu _uutoru - odtworzenie argumentów, za pomocą których uzasadnia on swoje stanowisko)

J

RozwlNlĘclE

!

sform _{ułowan ie} własnego stanowiska wobec r ozwiązaniaproblem _u przyjętego przez autora tekstu

. odniesienie się do rozwiązania problemu przyjętego przez _auIora , _poprzez sformułowanie argumentó* _na

potńi"rd;;i"

_{własnego stanowiska}

odwołanie się do przykładow _zinńych tekstó* *"["'rv'

"'-

il

ZAKOŃCZENlE podsumowanie

, odniesienie _i do własnego stanowiska _się do rozwiązania problemu wobec rozwiazaniaproblemuprzyjętego przez _autora tekstu . sformułowanie

wniosl. ' --"'t*'

""

własne stanowisko iow WynIka]ących z argumentacji uzasadniającej

J a s*#y Gs* ft ien i* wyp*w§€d= _; §rs u ri.}€s;śa*yj _;.:ej

;fffi,:;i.lffiXiffiffi::"_:;'i#::,3tr**,'punktów.

^Punkty rczd,zie7onesąnastępująco:

:Y*:*"_r: Oł-"

^(p.o.,,., u,.. g;

;

ⁱ

; ;;;; ; _ffii,.;

-

^{9 punktów;}

1toprawność rzeczowa - ^{2 punkty;}

Jadbaj o PrzejrzYstą'logicznąi funkcjona',u

u:T|o:ycję

wypracowania. podziel _{tekst na} akapity. Każ_

:-' akaPit wYroŻnijwcięclem,

i"T'r'"r,

"J,

^rozwijaŁ jed,rrą',,'ył, _ao,

yrryłl"an"gZ'r"i"'i"r."r".

_{piinuj, aby}

,,,llejne elementy \4/ypraco\^/ania logicznie _{ź siebie} wynikały iłączyłysię w spójną całość.

--'rróĆ uwagę na _{PoPraWn oŚĆ} rzeĆzową wypowledz1l"sri .yt,r;"

sz,

róbto wiernie

i

zaznaczajcytat _{cu_}

-vsłowem' Egzaminator uzna niedok łuany

'ytut zabłąd tzeczowy,Sprawdzaj informacle, które podajesz:

:liona i nazwiska bohaterów, miejsca _akcjti, wl,d,.ar7."i", ,yi"iy'd,.ziei, _nazwirr.u u.rto.o." itp. pamiętaj, _że

.:i,:',Xfi;:Łri,::'n2!:!"i::',";6"

, d',ołujesz, świadczącego _o nieznajomości _tekstu ku,lttlr., rla,tA_^_^ _^:^

'ektury obowiązkow.; _ruu

r.o.,i3i,t:rł:.iĘŁ:;Ę'#l"r:iffi§fi: HHi,::łtórego

^się

Jbaj' abY Twoja wYPowieiźbyła _spo;na.

izy*uis-jr.o*;iffiwych, _które

wiążąposzczególne zdania :kaPitY, nP. : nawiqzujqc ao...,ia*rr::ińĘrp-wqjest.,.;ni'e-m.ożnazapominać,

że,.,;iależy zaznaczyć, że,,.

',T,1u[?":i:,THl.:'l,n;1^']]

::Y]:',',!r''3.redni

jo

';;;,;itórym

piszesz,do satunkrl w\zńnrrria,ryi

- si-tuacji egzaminacyjnej. Pisz * spo.ób ,* ięzły,

przej,y,iy'ri*Tiil"il_"r,ff f,:'fr:'l#LT,xT*l

_

;1'"*: rYil},?,TJJii#.ffiffi-""TH'', ;ńa. _;ffi

guj s i ę nat ^u ral nym _{1 f} zyki em, b e z zb _ę d ^_

? a miętaj, _{aby Twoj a} p, ur:,n

byiup.pr;;;;od

_{względem j}

ęzykowym.

kompozycja

-

^{6 punktór,y:}

*pójność lokalna (logiczno-gr amatyczna m,ięd,zyakapitami)

-

^{2 punkty;}

stll tekstu (dobór uodków języr."#y.łrj -

ł

p,rrri.ty;

poprawność _j ęzykowa (składnia, słownictn

ploprawnoś _ć zapisu (orto grafi a

r,"r"ro"nu|?r':Ę",]*"

^{fl eksj a)}

^-

^{4 punkty;}

:Hl,#:f"r"lxT,*ffiiTi11]#"T:"?,j !!,,]::,,:::y::,,punkty

wyłącznieza określenie problemu, siormułowanie stanowiska _{i popraw}

""słrri"

§Lv11' ULLLYIrlaSZ Punt(tl ^wYłącznie za

\Vypracowanie. w

';.r,-

nja nl,_^A1:^_

_

_,':'o*1(czYli maksYm alnię 2Óp.rrrt

to6.

}:1TT:Jlil:;"fiTffi l"oł"sri,,ń;;;ilffi

"fi'ilfrlT':;l#l["J]:,godnyztekstem,zo_

sianie ocenione _{na 0} punktów.

popełnienie kardynaLego błę du r z e cz owego zdyskwalifi _{kuj e} Troj _{ą wy} p ow ie dź,

Egzamin pisemny - ^poziom rozszerzony

F

r'.B ir kł ^p_: * i,= rE _{ą+ f} #fr \.j",.,

E & ;T,,* l] E #,n * # *" ^nc i

*

^{łm a"Ł} *ł rm ^E flę # #

#

5 ^ts J-.,]L tr-|:fuEĘlJ ą" f 9 .-j ,,. '*i-*żł4*"ś_4 Efrą{ t $ Eą+ą:Ń-

Znajdź

i

sformułuj problern, jaki podejmuje Zofia Trojanowiczowa

w poniższym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązaniaprzyjęte- go przez autorkę. Ustosunkuj się do jej stanowiskąjpdwołując się

do

_i

tego tekstu oraz innych tekstów kultuł,.i{Iwoja praca powinńilicŻ}Ć- ^{* -}

l

ZofiaTrojanowiczowa Sybir romantyków

Doświadczenie Sybiru miało charakter przeżycia zbiorowego ogarnia- jącego także tych, którym było dane uniknąć zesłania. Było odbierane jako doświadczenie całego narodu. Potęznym bodźcem intensfkują- cym myśienie o Sybirze, łryobrażenia o nim, były masowe, budzące gro- zę dep ortacje polistopadowe.

W

pierwszych latach po rewolucji1 kraj

i

emigracja porażone były masowością i okrucieństwem zesłań, \Ą/ połączeniu z innymi represjami zastosowanymi wobec zbuntowanego kraju deportacje zdawaŁy się mieć jednoznaczną \.vymo]Mę. Zernsta cara godzlła w resztki odrębności pań- stwowej gwaranto,$/anej Królestwu Polskiemu traktatem wiedeńskim, przede,wszystkim jednak uderzaŁa w miejsce najczulsze i jedyne, jakie pozostało: w narodowość. lńrielotysięczne deportacje, a obok tego rł7- woz da Rosji mienia polskiego i dóbr kultury narodowej, rozgromienie szkolnictwa i prześladowanie Kościoła, wszystko to stawiało pod zna- kiem zapltania dalsze istnienie narodu.

Wobec

noł7ch

realiów politycznych dawny pragmatyzm w myśle- niu

o

sprawach narodowych okazywał się mało przydatny: odbierał nadzieję. Skoro bowiem rujnowano naród

i

rujnowano pamiątki ^jego

pr zeszłości, cóz pozostawało ?

Istotnie, narodowi odcinanemu od korzeni, którego teraźniejszość byłarozpaczliwa, pozostawało nie tak znowu wiele - ^bliżej nieokreślona w czasie przyszłość, idea ocaleni a się przez myśl o przyszłości. ,,A trze- ciego dnia dusza wróci do ciała

i

Naród zmartł7chwstanie,

i

uwolni wszystkie ludy Europy"

-

obiecl,wały zgnębionvm Polakom Księgi na- radu

i

pielgrzyrnstwa polskiega Mickiewicza. Mesjanistyczna obietni- ca umożliwiała ogarnięcie zamętu dziejowego, który stał się udziałem narodu. Pozwalała uporządkować

t

na swój sposób zracjonalizować współczesność, dostrzec w cierpieniach narodu zapowiedź przyszłego zmartwychwstania, MesjanisĘczna obietnica ^zmuszała również do ta- kiej interpretacji przeszłości, w której pierwszoplanową rolę odgrl,waĘ już nie narodowe pamiątki, a profeĘczna zapowiedź tego, co będzie.

W

porównaniu

z

okresem poprzednim, przynajmniej na jakiś czas, przeszłaść zdąje się utracać swoją darł.ną rolę.

Nową historię narodu utrwalały inne

niż

dawniej pamiątki, inne symbole i znaki: twierdze, więzienia. Przede wszystkim jednak pochła-

niający Ęsiące ofiar ^Sybir. Groźny, ocidalony, obcy. Do czasu wielkiej amnestii z roku 1856 mało kto stamtąd wracał. Wstrząs lat popowsta- niowvch sprzyjał utrwaleniu

i

pogłębieniu kształtującego się

jlż

daw- niej mitu Syberii jako ziemi doświadczeń skrajnie ciężkich. Istotnlrm czynnikiem świadczącym o procesie mltyzacji Sybiru była skłonność do

Polecenie określające zadanie do wykonania:

. rozpoznanie głównego prob|emu, który porusza autorka tekstu;

r ustalenie, jakie rozwiąza- nie problemu przyjmuje autorka - odtworzenie tokl

jej rozumowania;

. sformułowanie własnego stanowiska akceptującegc lub negującego zdanie autorki.

Polecenie odwołania się dc załączonego tekst u teo re- tycznego or az w skazanie innych tekstów kultury, które nalezy przywołać dla uzasadnienia przyjętego stanowiska.

lnformacja o wymaganej objętości ^pracy,

120

'Chodzi ^o powstanie listopadowe iB30-1B31,

m@orządkowania

nazw

geograficznej

-

^{Syberia, Sybir}

-

^{jej przeno-}

nu znaczenia: miejsce odludne, dzikie, zimne.

li'

tej oddalonej od kraju przestrzeni zesŁania Polacy jawili się jako

.lrodowej

^spra\,vy męc zennicy",ofiary despo Ęzmucarskiego ^{i carskiej} t*nawiści _do polaków

o

swoistości romantycznego mitu sybiru decy- .forzł jego marĘrologiczny charakt er. Zapewne, od końca XVIII w. cała po&ka historia miała charakter martrroio giczny, Sybir jednak przedsta-

deł

się jako miejsce szczególnego skupienia męczeństwa, miejsce jego błminacji.

Od czasów powstania listopadowego daleki

i

^groźny Sybir stał się

_d$oko

emocjonalnie przeżywanym elementem

więzi

narodowej.

llasowe deportacje wyodrębniaĘ Polaków spośród innych 'Ęzyły _we wspólnym cierpieniu, nie pozwalaĘ zapomnieć o tożsamo-narodów, mi narodowego losu.

o

kształcie zbiorowego przeĘcia zadecydowali

l

szczególny sposób wielcy poeci romanĘczni, ich niezwyczajna siŁa

r

wp,ażaniu

i

inspirowaniu zbiorowego przeĘcia Sybiru jako sprawy

-ł€o

^{narodu. |ak} długo trwała niewola i trwało zagrożenie tożsamo-

id

Polaków, tak długo Sybir ,,domagał się" unieruchomienia w spójnym lrgo wyobrażeniu, w micie.

MiĘcznawizja Sybiru od początku budziła grozę,płacz, litość, unie- sŁnie religijne, uczucia skrajnie napięte. silna emocjonalizacja zapew- ńńaprzeżyciu trwałość, Ąrm większą, ^że współudziałw clerpieniu był ńwnocześnie współudziałem w zwycięstwie. To nic, żebyło to zvlycię-

strr-o wyłącznie duchowe, gdy nie było innych, zwycięstwa ducha liczyły

§ę w dwójnasób. Mocno osadzony w mesjanistyczry.m myśleniu,

Sńir

romanĘków przekształcŃbezsilność narodu w jego siłę,rozpaczw na- dri.ję. Uczył, jaktę nadzieję budować. I to nie w określonej perspekty- rrie czasowej,leczw ciągle trwającym ,,teraz", już,każdego dnia. Bardzo daleko, ale i bardzo blisko.

Zofia Trojanowi czowa, Sybir romantyków, Poznń 1993.

Egzamin pisemny - ^pozixn

lrcryur1

Rozpoznanie problemu poruszanego _w tekście.

Przytoczen'ie stwierdzenia, ze Polacy poddani popo- wstaniowym represjom nie utracili swojej tozsamości narodowej dzięki narodze- niu się mesjanistycznej idei ocalenia, która natchnęła ich nadzieją na przyszłe zmar- twychwstanie,

Przykładowa wypowiedź

argu

mentacyina

Zofia Trojanowiczowa w tekście ,Sybir romantyków", opisujqc reltre- sje carskie wobec polaków po upadku powstania liłopadowego (1s30- 18j1), mówi o istniejqcym wtedy realnie niebezpieczeństwii rozpadu narodu. Do tej katastrofy jednak nie doszło dzięki, jak dowodzi autor- ka, rodzqcym się wówcząs w świadamości polaków ,,ideom ocalenia", wśród których najbardziej nośnq i rozpowszechnionq stała się idea me- sjanistyczna. ona to, zdaniem Trojanowiczowej, pozwoliła polskim pa- triotom wydobyć się z niszczqcego rozpamiętywania degradujqcej ich niewoli i zwróciła ku przyszłości z obrazem majqcego

nałqpii

w bliżej nieokreślonym czasie zmartwychwstanią narodu. Mesjaniityczny mit ocalenia sprawił, że narodowy dramat nabrał sensu dla ówczeinych,

i

to zarówno w tym tragicznym momencie historycznym,

jak i

nieco później, gdy konfrontowali swoje doświadczenia z konteksiem dziejów całej ludzkości. Romantyczny mesjanizm dźwignqł cały naród z ko|lan,

dajqc mu poczucie, że jest zbiorowościq niezwykle wartościowq także dla przyszłości innych nąrodów.

Takie rozumienie tej kwestii znajduje swoje odzwierciedlenie w wie-1

lu

ówczesnych tekstach literąckich pisanych

i

wydawanych

na ,*i-

|

gracji, w których Sybir staje się ważnęm elementem misjaniłycznej

I

121

Egzamin pisemny - ^poziom rozszerzony

idei ocalenia

-

jest mitologizowany. To tam dokonuje się zbawienna w sensie mesjańskim kaźń szlachetnego narodu rękami cara - ^szatana.

I stamtqd przychodzi _{moc do} utrzymania narodowej tozsamości, sybe- ria stała się w ten sposób miejscem symbolicznej bitwy światła z mro- kiem, nabierajqc w świadomości polaków charakteru mistycznego. To wszystko pobudzało ducha i jednoczyło

-

^{co widać w} yłielu lifuńckich realizacjach romantycznych

-

wszystkich ludzi świata, dla których wol, ność była kategoriq nadrzędnq.

Myśl, którq dzieli się w swoim tekście

zofia

Trojanowiczowa, znaj- duje potwierdzenie

-

^{co było}

^juz

sygnalizowafle

-

^{w wielu utworach}

czenników.

polskich romantyków, Los wygnańczy palskich rewolucjonistów jest przede wszystkim temątem ,,Dziadów" części III Adama Mickiewicza, który już w ,,przedmowie" do tego dramatu pisał, ze polacy _{od długiego} czasu muszq znosić okrucieństwo zaborczych tyranów, jakiego _{nie było} od czasu prześladowań chrześcijan. poetą _w krótkim rysie

pizedławia

politykę cara Aleksandra, _{który za swój cel} przyjqł wygubieiie ^polaków, bowiem widział w nich zaczyn potencjalnej klęski imperium, siłę zdolnq obnażyć _zŁo, je napiętnować i zwalczyć.

Motywy syberyjskie występujq również

w

innych częściach tego

dramatu, takich jak _,,Droga do Rosji" z ,,(Istępu" do ,,DŹiadór" ,"ę- ści III, opowiadanie sobolewskiego w scenie więziennej, w widzeniu księdza piotra,

w

tym ostatnim wywózki na syberię młodych pola- ków porównane sq do drogi krzyżowej chrystusa, bez któr;j nie mo- głoby się dokonać misterium odkupienia. Dla Mickiełvicza'Ios ojczy- zny zawiera w sobie coś trąnscendentnego i tajemniczego. pisarz _swojq myśl rozwija poprzez ukazanie na.tury pomocników

cira

w jego ,,dzie- le" niszczenia dobra i przedstawienie męczeństwa polaków na sybi-

rze,

,ich katorgę w kopalniach czy na budowach ^carskiego imperium.

Mickiewicz pokazuje, że ten trudny los wyniesie polakóń _na iuchowe wyżyny, W motywie drogi na Sybir, drogi na północ, męki syberyjskiej, jest wizja męczeństwa, ale i wizja zmartwychwstania ^polski, kióro

n,

nowo z woli Boga powstanie w wyniku ofary naszych narodowych _mę-

zreferowanie stanowiska autorki wobec problemu poruszanego _w tekście;

przedstawienie _{toku jej} rozumowania - odtworzenie argumentów, za pomocą których uzasadnia ona słusz- ność przyjęty ch zalożeń.

Sybir istotnym elementem mesjanizmu. Dowodzenie mitologicznego funkcjo- nowania Sybiru w polskiej Iiteraturze romantycznej

-

miiologizacja łączy w sobie dwa elementy: obraz mar- tyrologii narodu polskiego oraz głębaką wiarg w jego odrodzenie.

Zajęcie własnego stanowiska wo bec ^r ozwiązania propo- nowanego przez _autarkę

-

sformułowanie tezy zgodnej z intencją wypowiedzi Zofii Trojanowiczowej,

Odwołanie sig do tekstu literackiego z okresu romantyzmu dla uzasadnie- nia przyjętego stanowiska, Zgodna z tezą interpretacja Dziadów cz, lll, Dostrzezenie realizowania w utworze mitu mesjańskiego - ^ukazanie

Syberii jako przestrzeni sym- bolicznej, w której rozgrywa się dramat składania ofiary z narodu polskiego. Podkre- ślenie mistycznej roli Syberii w koncepcji Polski jako Chrystusa narodów.

Przywołanie kontekstów literackich, które ukazują inny obraz Syberii - ^odmien-

ny od idealistycznej wizji przedstawionej _w ańykule Trojanowiczowej _i dramacie Adama Mickiewicza. Dzieła Słowackiego i Herlinga- -Grudzińskiego jako przykład polemiki z Mickiewiczowską wiĄą zesłania. które uszla- chetnia - Syberia pokazana jako piekło _i miejsce upadku człowieka.

W dramacie luliusza Słowackiego zatytułowanym ,,Kordian" w ak- cie pierwszym (opowieść Grzegorza) pojawia _{się wqtek} gnania polaków na Syberię po _{wojnie z} Rosjanami w roku 1812. Bohater dramatu zdaje relację nąstępnemu pokoleniu poląków z tragicznej kaźni narodu. Do sybiru

jako

mitycznego piekła nawiqzał również słowacki w innym swoim dramacie - ,,Anhellim". Słowacki inaczej jednąk niż Mickiewicz określa skutki wpływu owego piekła na polaków. Iak mówi szaman, je- den

z

bohaterów ,,Anhellego", sybir często przemienia ludzi szlacłtet- nych w złych

i

szkodliwych. ^podobny proces ukazuje w ,,Innym świe- cie" Gustaw Herling-Grudziński

-

Syberia będqca więzieniem Polaków w czasie drugiej wojny światowej jest miejscem odwołania wartości cywilizowanego śluiata, staje się, jak

pisał

sto ląt wcześniej słowącki, ,,białym piekłem na ziemi". _{Jest w} doświadczeniu zesłania iLatorgi nie- jako wpisana wielka potencjalność upadku człowieka; i o tym, zd)niem pisarzy, nalezy także pamiętać, _{myślqc i} piszqc o syberii. podczas zesła- nia można ocalić swoje człowieczeństwo, _ale również można je i utrącić.

Dlatego nie należy, w przekonaniu słowąckiego

i

o wiek późniejszego Herlinga- Gr udziń skiego, i de aliz ow ać Syb ir u.

wszyscy trzej nasi wieszczowie: Adąm Mickiewicz,Iuliusz słowackia i Zygmunt Krasiński (w ,,Przedświcie" oraz w ,,Psalmach

przyszłośc)

|

.idzq

w Syberii symbol narodowego losu, którego istotq jest utrata tiepodległości. Wszyscy oni postrzegajq też w niej źródło zmartwych- a,stania narodu, choć Słowacki dostrzega tu pewne niebezpieczeń- snła, Różnica pomiędzy nimi polega więc na tym, że wykorzystujqc

ait

Sybiru, wprowadzajq go w obieg kulturowy w odmienny literacko łosób.

|est jeszcze jeden ważny aspekt mitu sybirskiego: wywoływanie emo- 5i. Trojanowiczowa uważa, że groza, litość, płacz i uniesienia religijne

nły

czynnikiem utrwalajqcym przeżywanie mitu, który w interpretacji mmantycznej był konieczny w podtrzymaniu wśród Polaków nadziei :tłycięstwa. Mityczny obraz strasznej krainy przetrwał w świadomości -,arodowej do dziś

-

z Syberiq nieodmiennie kojarzymy zesłania, cier- :vnle l zxmno.

Tekst

Zofi

Trojanowiczowej pozwala spojrzeć dogłębnie na roman- ł"cznq ^ideę ocalenia. Uzmysławia, jak ważny był w procesie obrony pol-

*:iego narodu mesjanizm i podtrzymywanie pamięci a Sybirze. Dzięki :emu zarówno ci, którzy cierpieli na zesłaniu, jak i ci, którzy pazostali

l

kraju, współodczuwaj qc tragizm losu zesłańców, stawali się narodowq spólnotq. Represje carskie powodowały

fzyczne

wyniszczenie naro-

lu, utratę majqtków skonfiskowanych po powstaniu, nie mogły jednak :niszczyć najważniejszego: wiary w ostateczne zwycięstwo i odrodzenie Folski, Widać więc, jak Sybir stał się w kulturze polskiej mitem spajajq- ą-m ^{w szy} stkich ob y w at eli Rze czp o sp olitej.

Żródło: Egzamin maturalny od roku szkolnego 2014/2015. Język polski.

Poziom rozszerzony, CKE, Warszawa 2013.

Foziom wykonania:

.

określenie problemu; 9 punktów - odtworzenie problemu oraz sfor- mułowanie i uzasadnienie historycznymi i współczesnymi uwarun- kowaniami interpretacji problemu;

.

sformułowanie stanowiska wobec rozwiązania przyjętego przez autora tekstu; 9 punktów

-

odtworzenie rozwiązania przyjętego przez autoratekstu oraztrafne odwołania do innych tekstów kultury (przywołanie twórczości Adama Mickiewicza, }uliusza Słowackiego, Gustawa Herlinga- Grudzińskieg o, Zy gmlnta Krasińskie go) uzasad- niające stanowisko zdającego;

r poprawnoŚĆrzeczowa: 2 punkty - brak błędów rzeczowych;

.

zamysł kompozycyjny: 6 punktów - kompo zycja funkcjonalna;

.

spójność lokalna: 2 punkty - ^pełna;

.

styl tekstu: 4 punkty

-

stosowny (m.in. język naturalny bez pate- ty czny ch s formu łowań) _;

l

poprawność językowa: 4 punkty - ^{brak błędów;}

r poprawnoŚĆ zapisu: 4 purlkty

-

^{zapis w pełni} popra\^/ny.

Wypowiedź argumentacyjna została wysoko oceniona

-

^uzyskała

maksymaln _ą |iczbę 40 punktów.

Egzamin pisemny - ^pożom rc,zs@rdly

sformułowanie wniosku o podobieństwach i różni- cach w ujęciu Sybiru przez Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego - ^odmienność

literacka.

Odwołanie się do powszech- nych doświadczeń - ^emocjo-

nalnych skojarzeń z Syberią, Kóre funkcjonują w świado- mości narodowej do dziś, Potwierdzenie f unkcjono- wania w polskiej kulturze romantycznego mitu Sybiru.

podsumowanie: sformułowa- nie wniosków wynikających z przlrtoczonej arg u mentacj i

- podkreślenie szczególnej roli, jaką odegrała Syberia w budowaniu wspólnoty narodowej opańej na micie polskiego mesjanizmu.