Konferencja "Gwara i tekst" (Kraków 27-28 IX 2013)

220

miński zaprezentował 25. numer „Etnolin- gwistyki”, w którym opublikowano teksty przewidziane do wygłoszenia na XV MKS w Mińsku (20–27 sierpnia 2013), w ra- mach bloku tematycznego pod nazwą War- tości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, tj.: Jerzy Bart- miński i Wojciech Chlebda (Polska, Lu- blin/Warszawa, Opole), Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykła- dzie polskiego stereotypu Europy, s. 69–

96; Elena Rudenko (Belarus’, Minsk), Ko- gnitivnaja definicija koncepta svoboda (po dannym belorusskogo jazyka), s. 143–160;

Galina Javorska (Ukraina, Kijów), Evropa v ukrainskich tekstach (k probleme variati- vnosti koncepta), s. 97–112; Dejan Ajdačić (Serbia, Belgrad / Kijów), Kollekcija cen- nostej svoboda, ravenstvo, bratstvo i opirajuščiesja na nee konstrukcii v sla- vjanskich jazykach, s. 113–130; Irina Se- dakova (Rossija, Moskva), Smena cennost- nych paradigm v Rossii 2011–2012 gg.: Ot čestnosti k svobode, s. 53–68; Svetlana M. Tolstaja (Rossija, Moskva), Russkaja čest’ i pol’skij honor, s. 9–22; Elena

L. Berezovič (Rossija, Ekaterinburg), Kak menjajutsja ocenki cennostej (na primere rus. samoljubie), s. 181–200.

Głos zabrał również współorganizator XV Kongresu Slawistów w Mińsku – Niko- łaj Antropow. Następnie Iwona Bielińska- -Gardziel (sekretarz konwersatorium EU- ROJOS; IS PAN, Warszawa) przedstawiła stan prac prowadzonych w ramach projektu grantowego „Metody analizy JOS w kontek- ście badań porównawczych”, realizowanego od XII 2012 roku w Instytucie Slawistyki PAN. Przypomniała o współpracy naukow- ców reprezentujących polskie i zagraniczne instytucje naukowe, przybliżyła zamierze- nia projektu oraz harmonogram toczących się i planowanych na kolejne lata prac, za- znaczając, że w mocy pozostaje plan wyda- nia w roku 2015 pięciu osobnych tomików Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich są- siadów, które obejmą hasła dom, pracę, europę, wolność oraz honor/godność.

Tomiki te zostaną opublikowane w Sla- wistycznym Ośrodku Wydawniczym jako osobna seria wydawnicza pod naczelną re- dakcją Jerzego Bartmińskiego.

Iwona Bielińska-Gardziel

Konferencja „Gwara i tekst”

(Kraków, 27–28 IX 2013)

W dniach 27–28 września 2013 roku w Krakowie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Gwara i tekst”, zor- ganizowana przez Katedrę Historii Języka i Dialektologii Wydziału Polonistyki Uni- wersytetu Jagiellońskiego. Referentami byli naukowcy z kilku krajów: Czech, Polski, Rosji, Ukrainy i Wielkiej Brytanii, repre- zentujący różne jednostki naukowe, uniwer- syteckie i akademickie.

W ramach zaproponowanego tematu ogólnego uczestnicy konferencji skupili swą uwagę na kilku zagadnieniach szczegóło- wych: 1. Gwara jako świadectwo języka mó- wionego; 2. Gwara w perspektywie kultury

oralnej; 3. Tekst gwarowy w przekazie piś- miennym – problemy redakcji, komenta- rza i opracowania; 4. Gwara w perspek- tywie kulturoznawczej i etnolingwistycznej;

5. Tekst gwarowy w perspektywie geno- logicznej; podstawowe gatunki wypowiedzi użytkowych i artystycznych i ich współcze- sne kontynuacje.

Halina Pelcowa (UMCS) potraktowała tekst gwarowy jako przykład oral history, rozpatrując wypowiedź gwarową jako formę przekazu wydarzeń z przeszłości, w któ- rej zaznacza się perspektywa etnolingwi- styczna i kulturoznawcza. Jerzy Sierociuk (UAM) zajął się gwarą jako odrębnym ję- zykiem, pokazując, jak oddziałuje „oral- ność” środowiska gwarowego na jego ję- zyk/mowę. Przedmiotem analizy Janiny Labochy (UJ) stały się pamięć i zapomnie-

Z życia naukowego

221

nie w narracji autobiograficznej – w re- feracie (odczytanym przez Kazimierza Si- korę) zostały omówione kolejno kwestie do- tyczące gromadzenia materiału, jego opra- cowania redakcyjnego, opisu pragmalin- gwistycznego, językowych środków wyra- żania narracyjnego procesu przywoływa- nia wspomnień, stylistycznych i genologicz- nych aspektów badania tekstów autobio- graficznych.

O problemie tożsamości kulturowej polskiej wsi w epoce globalizacji i prze- mian społeczno-ekonomicznych mówiła Ha- lina Kurek (UJ), natomiast Halina Karaś (UW) przedstawiła referat dotyczący re- prezentatywności tekstów gwarowych jako podstawy planowanego Korpusu Gwar Pol- skich. Natalia Chobzej (Narodowa Akade- mia Nauk Ukrainy, Lwów) potraktowała tekst jako ilustrację słownika dialektalnego, a Józef Kąś (UJ) omówił kwestię funkcjo- nowania gwary w słowniku gwarowym.

Kilka referatów dotyczyło sposobów wykorzystania gwary w tekstach artystycz- nych – Maria Pająkowska-Kensik (UKW) mówiła o gwarze kociewskiej we współ- czesnych tekstach Pomeranii; Zofia Kubi- szyn-Mędrala (UJ) na przykładzie rękopisu Wesela hoczowskiego pokazała, jak ludowy tekst artystyczny może stać się źródłem poznania gwary; referentka skoncentrowała się głównie na odtworzeniu językowo-kul- turowego obrazu społeczności wiejskiej i ro- dziny na tle obrzędu weselnego wsi haczow- skiej. Katarzyna Czarnecka (IJP PAN) po- traktowała tekst literacki jako źródło infor- macji o gwarze kresowej – analizując po- wieść Andrzeja Mularczyka Każdy żyje jak umie, wskazała na obecność licznych cech gwarowych z różnych poziomów języka za- równo w warstwie narracyjnej powieści, jak i w dialogach bohaterów.

Natomiast przykładom zastosowania gwary w tekstach poetyckich poświęcone były referaty Joanny Kulczyńskiej (UJ), która mówiła o inspiracjach kulturą regio- nalną i gwarą sandomierską w poezji Stani- sława Młodożeńca, oraz Katarzyny Stani- szewskiej-Kogut (UP), traktującej wiersze

Józefa Gary jako przykład wilamowickiego tekstu gwarowego.

Kilka referatów poświęcono zagadnie- niom związanym z gwarą Podhala – Maciej Rak (UJ), opierając się na materiale podha- lańskim, dokonał analizy tekstu gwarowego pod kątem statystyki leksykalnej; Maciej Mączyński (UP) mówił o gwarze podhalań- skiej z perspektywy miłośników Tatr; pre- zentując sądy wybitnych „zakopiańczyków”

z przełomu XIX i XX wieku (m.in.: Ma- tlakowskiego, Witkiewicza, Pawlikowskich, Radzikowskich), pokazał, jak postrzegali oni język autochtonów oraz przybliżył ich refleksje językoznawcze dotyczące gwary, Anna Mlekodaj (PPWSZ, Nowy Targ) po- ruszyła kwestię potencjału literackiego tej gwary.

Badaniom dialektu w ujęciu historycz- nym poświęcono dwa referaty – Błażej Osowski (UAM) poddał analizie XVIII- -wieczne inwentarze dóbr szlacheckich z te- renu Wielkopolski, traktując je jako źró- dło leksyki gwarowej, którą następnie skon- frontował ze stanem XX-wiecznym i dzi- siejszym, a Konrad K. Szamryk (UwB) do- konał przeglądu XVIII-wiecznych rękopi- śmiennych kazań Krzysztofa Kluka (pro- boszcza parafii w Ciechanowcu na Pod- lasiu) pod kątem obecności w nich lek- syki gwarowej, a następnie zestawił wyno- towany materiał z opracowaniami leksyko- graficznymi z wieku XIX i XX, aby usta- lić, które leksemy miały charakter regio- nalny/gwarowy również w wieku XVIII.

Iwona Bielińska-Gardziel (Instytut Sla- wistyki PAN) w oparciu o ustne relacje lu- dowe na temat nazw rodzinnych, obrzędo- wości i zwyczajów rodzinnych oraz materiał zaczerpnięty ze słowników gwarowych pod- jęła próbę pokazania, jaki obraz rodziny (i jej członków) został utrwalony w gwa- rowej leksyce rodzinnej; odtworzenia mo- tywacji owych nazw oraz wskazania języ- kowych wykładników wartościowania po- szczególnych ról rodzinnych. Beata Ziajka (IJP PAN, Kraków) przyjrzała się ustnym tekstom gwarowym jako źródłu informacji na temat statusu dziecka w rodzinie daw-

222

niej i obecnie; stwierdziła, że odzwiercie- dlają one sposób wartościowania dziecka (obecnie jest ono znacznie wyższe niż daw- niej). Referentka zwróciła uwagę na zwięk- szenie demokratyzacji stosunków rodzin- nych, co (jej zdaniem) znajduje potwierdze- nie także w płaszczyźnie językowej.

Kwestię funkcjonowania gwary w me- diach poruszyła Monika Kresa (UW), która na przykładzie telewizyjnego serialu „Blon- dynka” (reż. Maciej Gronowski) podjęła problem wykorzystania zabiegu stylizacji na gwary podlaskie, poddając analizie ję- zyk poszczególnych bohaterów filmu, oraz Ilona Gumowska (UMCS), która pokazała sposoby i funkcje wykorzystania gwary w tekstach reklamowych i wskazała na pod- stawowe błędy popełniane przez twórców reklam. Anna Piechnik (UJ) przedstawiła referat dotyczący miejsca gwary w języku prasy lokalnej – rozpatrując przykład za- kliczyńskiego miesięcznika „Głosiciel” (pi- sanego językiem ogólnym) pokazała, jakie elementy gwarowe przedostają się do języka lokalnej inteligencji.

Omówieniem charakterystycznych cech poszczególnych gwar zajęły się kolejno:

Anna Łucarz (UKW), która przedstawiła problem stanu gwary kociewskiej dawniej i dziś, próbując odpowiedzieć na pytanie o jej rolę w budowaniu poczucia tożsamo- ści lokalnej wiejskiej społeczności; Justyna Garczyńska (UW) poświęciła uwagę reali- zacji samogłosek w gwarze kurpiowskiej, dokonując akustycznego opisu akcentowa- nych samogłosek ustnych w obustronnym kontekście spółgłosek twardych realizowa- nych w mowie Kurpianek. Problemem flek- sji zajęła się także Katarzyna Potępa (UJ), która omówiła kwestię wymowy zmiennej (å) w języku inteligencji wiejskiej Podola- -Górowej k. Gródka nad Dunajcem w ofi- cjalnym i nieoficjalnym typie kontaktu, zaś przedmiotem zainteresowania Justyny Ko- bus (UAM) była analiza fleksji gwarowej pod kątem sposobu opisu (statyczny czy dynamiczny). Tomasz Jelonek (UJ) przed- stawił sposoby funkcjonowania mikrotopo- nimów w polszczyźnie mówionej mieszkań-

ców wsi. Poddając analizie nazwy terenowe z obszaru Truskolas i powiatu kłobuckiego (określenia pól, łąk, lasów itp.) o różno- rodnej motywacji, wykazał, że mikrotopo- nimy tworzą sprawnie funkcjonujący sys- tem określeń, który zaspokaja potrzeby ko- munikatywne rdzennych mieszkańców w za- kresie orientacji przestrzennej na danym te- renie. Ewa Leśniak (UP, Kraków) zapre- zentowała powiedzenia i przysłowia gwa- rowe mieszkańców wsi Przyszowa, a za- gadnieniem miejskiej gwary lwowskiej zajął się Jan Fellerer (Uniwersytet Oksfordzki), który analizował materiał polsko- i ukraiń- skojęzyczny, pochodzący z lwowskiego są- downictwa karnego z około 1900 roku, od- zwierciedlający cechy gwary lokalnej i sta- nowiący świadectwo wielokulturowego dzie- dzictwa miasta.

Natalia Chibeba (Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki) na podsta- wie tekstów dotyczących wesela na Boj- kowszczyźnie pokazała zróżnicowanie nazw narzeczonych (w zależności od etapów ob- rzędu), natomiast Irina Baklanova (RAN) omówiła nazwy ozdób kobiecych w rosyj- skich dialektach północnych, uwzględniając perspektywę onomazjologiczną.

Trzy referaty poświęcono zagadnie- niom dialektów polskich poza granicami kraju – Oksana Zakhutska (UW) i Lud- miła Januszewska (IJP PAN, Warszawa) zwróciły uwagę na stylistyczne osobliwości tekstów gwarowych polszczyzny na Ukra- inie. Referentki dokonały porównania ję- zyka mówionego szlachty i chłopów, aby następnie wskazać podobieństwa i różnice między tymi odmianami polszczyzny po- łudniowokresowej. Beata Bednářová (Uni- wersytet Ostrawski) przeanalizowała język osób przesiedlonych na Syberię pod koniec XIX wieku i na początku wieku XX (które w codziennej komunikacji posługują się ję- zykiem polskim) i przybliżyła słuchaczom specyfikę dialektu polskiego na Syberii, jego stan dzisiejszy oraz interferencje z języ- kiem rosyjskim. Ekaterina Popova (Uniwer- sytet Ostrawski) przedstawiła obecną sytu- ację syberyjskich gwar mieszkańców polsko-

Z życia naukowego

223

języcznych wsi w Buriacji i Chakasji w uję- ciu porównawczym, uwzględniającym m.in.

aspekt sytuacji językowej, cech gwary, tła historycznego i kulturowego.

Podczas konferencji nie zabrakło także refleksji teoretycznej, dotyczącej aktual- nego stanu dyscypliny. Zagadnieniom ak- sjolingwistycznym był poświęcony referat Moniki Buławy (IJP PAN, Kraków), która dokonała przeglądu dialektologicznych prac dotyczących wartości i wartościowania oraz wskazała możliwości i perspektywy roz- woju badań aksjolingwistycznych bazują- cych na materiale gwarowym. Bogusław Wyderka (UO) zajął się rozważaniem pro- blemów teoretycznych dotyczących współ- czesnej dialektologii. Zwrócił uwagę na to, że podejmowane współcześnie interpreta- cje różnorakich przejawów zmian funkcjo- nalnych i systemowych w odmianach języ- kowych nie mieszczą się w granicach wy- znaczonych przez konwencjonalny paradyg- mat metodologiczny dialektologii, dlatego zaproponował poszerzenie i zdefiniowanie

siatki podstawowych terminów uwzględ- niających nowe zjawiska komunikacyjne.

Tetiana Jastrębska (Narodowa Akademia Nauk Ukrainy) przedstawiła referat doty- czący tekstu jako źródła badań dialekto- logicznych; Kazimierz Sikora (UJ) omó- wił problem funkcji incipitu w dialogicz- nym tekście gwarowym, natomiast To- masz Kurdyła (UJ) podjął próbę odpowie- dzi na pytanie, czy należy mówić o sty- lach, czy raczej o odmianach polszczyzny ludowej.

Tematyka konferencji dobrze wpisała się w zakres zainteresowań badawczych śro- dowiska krakowskiej polonistyki, w którym badania dialektologiczne mają bogatą tra- dycję. Konferencji towarzyszyła ożywiona dyskusja; uczestnicy dzielili się refleksjami i doświadczeniem. Sesja stała się również okazją do zwiedzenia pięknych, zabytko- wych wnętrz Collegium Maius UJ, gdzie uczestnicy mieli okazję wysłuchać koncertu Moniki Makowskiej (skrzypce) i Jana Ober- beka (gitara klasyczna).

Damian Gocół

Międzynarodowa konferencja naukowa „Historia mówiona w kręgu nauk humanistycznych i społecznych”

(Lublin, 7–8 XI 2013)

Listopadowa konferencja dotycząca hi- storii mówionej została zorganizowana przez Instytut Filologii Polskiej UMCS i In- stytut Historii UMCS. Celem organiza- torów było znalezienie płaszczyzny poro- zumienia pomiędzy reprezentantami róż- nych dyscyplin naukowych i przetestowa- nie różnych metodologii oral history. Języ- koznawcy skupiają się przede wszystkim na tym, „ jak” mówi świadek historii. Inne po- dejście do materiału relacji mówionych pre- zentują historycy. Dla badacza historii naj- nowszej ważniejsze jest to, „co” mówi nar-

rator. Listopadowa konferencja pozwoliła reprezentantom tych dwóch spolaryzowa- nych stanowisk na przedyskutowanie swo- ich poglądów. W obradach udział wzięli ję- zykoznawcy, historycy, socjologowie, folklo- ryści, dziennikarze i przedstawiciele insty- tucji kultury. Prelegenci reprezentowali za- równo polskie, jak i zagraniczne jednostki naukowe: Uniwersytet Marii Curie-Skło- dowskiej w Lublinie, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kiel- cach, Uniwersytet Warszawski, Uniwersy- tet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedl- cach, Akademię L. Koźmińskiego w War- szawie, Rosyjską Akademię Nauk w Mo- skwie, Rosyjski Państwowy Uniwersytet Humanistyczny w Moskwie, Instytut Sla- wistyki PAN, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Instytut Historii PAN, Polskie Towa- rzystwo Historii Mówionej. Poza tym w ob- radach wzięli udział również dziennikarze