Bóg Ojciec a Maryja "uboga Jhwh"

Urszula Szwarc

Bóg Ojciec a Maryja "uboga Jhwh"

Salvatoris Mater 1/2, 64-85

JU B IL E U S Z O D K U P IE N IA 6 4

P

owyższy tem at, bez w ątpienia zakorzeniony w Biblii, w istocie nie jest przez jej a u to ró w bezp o średn io poruszany. C o więcej, sam o określenie: ubogi Jh w h , uboga Jhw h, czy ubodzy Jhw h, m a­ jące staro testam en to w e podłoże, nie w ystępuje nigdzie na kartach p ism n a tc h n io n y c h . H a g io g ra fo w ie p o słu g u ją się jed y n ie jego p ie rw sz y m e le m e n te m : „ u b o g i” (h b r. cä n ä w ), „ u b o d z y ” (hbr.

cànâw îm ), i to w rozm aitych kontekstach. W form ie żeńskiej te r­

m in ten w ogóle nie w ystępuje w Piśmie świętym . Uwzględniając to w szystko, oczyw istym się staje, że a u to rz y ksiąg św iętych nie użyli go w o b ec M ary i. A zatem ro zw inięcie te m a tu niniejszego op raco w an ia w oparciu o teksty n atch n ion e napo tyk a pew ne tru d ­ ności i ograniczenia. Przekaz biblijny m oże w tym przy pad ku sta­ no w ić jedynie pryzm at, pop rzez k tó ry spojrzym y na M atk ę Z b a ­ w iciela, usiłując rozstrzygnąć, czy i na ile słusznym jest n a d a w a ­ nie Jej m iana „uboga Jh w h ” w szerokim znaczeniu, czyli rów nież

w kw estii w zajem nej relacji Bóg - M aryja.

W centrum naszej uwagi znajdą się zasadniczo te w ypo­ wiedzi, w których pojawia się te rm in cä n ä w w 1. poj. lub m n., gdyż o d niego właśnie utw orzono określenie „ubogi Jh w h ”1. W spom niany wyraz nie należy do najczęściej uży­ wanych w Starym Testamen­ cie. Spotykam y go w nim zaledwie 21 razy2. W oparciu o wiersze, w których on występuje, będziem y usiłowali om ów ić trzy

najistot-1 W języku hebrajskim wyraz cä n ä w ma kilka synonim ów . Najbliższym mu jest ‘ani. Obydwa pochodzą o d tego sam ego rdzenia ‘-ti-h. Przy czym termin ‘ant byw a tłumaczony: „przyciśnięty”, „przytłum iony”, „doprow adzony do stanu p o n iżen ia zasłu gu jącego na w s p ó łc z u c ie ”, „b ied n y ” , „ u b o g i”, „cierpiący niedostatek”, „potrzebujący pom ocy innych”, „dośw iadczany”, „dręczony”, „godny p o ża ło w a n ia ”, ale także: „sp raw ied liw y”, „ p o b o żn y ”, „p ok orn y” . S z e r o k o o m a w ia g o : R. M A R T IN - A C H A R D , enh , w: T h e o lo g isc h e s H andw örterbuch zu m A lten Testam ent, t. 2, hrsg. E. Jenni, C. Westermann, M ü n c h e n -Z ü r ic h 1 9 7 1 - 1 9 7 5 , 3 4 1 - 3 5 0 , z w ł. 3 4 2 - 3 4 5 (dalej: T H A T ); E. GERSTENBERGER, ‘änäh II, w: Theologische Wörterbuch zu m Alten Testament, hrsg. G. J. Botterw eck, H . Ringgren, t. 6, Stuttgart 1 9 7 1 , 2 4 7 -2 7 0 , zw ł. 2 5 9 , 2 6 2 , 2 6 3 , 2 6 7 , 2 6 9 (dalej: TWAT).

Kolejnym określeniem bliskoznacznym dla ‘än ä w jest ebjôn. Stanowi on formę osnow y -b-h. W języku polskim oddaje się go następująco: „biedny”, „ubogi”, „wymagający wsparcia”. Pełniejszą informację na jego tem at zawiera artykuł: E. G E R ST E N B E R G E R , bh, T H A T 1, 2 0 - 2 5 , z w ł. 2 1 - 2 2 , 2 3 - 2 5 ; G. J. BOTTERWECK, aebjón, TWAT 1, 28-43.

U rsz u la Szw arc

Bóg Ojciec

a Maryja

„uboga Jhw h”

SALVATORIS MATER 1(1999) n r 2, 64-85

niejsze aspekty zajmującego nas zagadnienia. N ajpierw postaram y się sprecyzować, kto to jest ubogi Jhw h (I). N astępnie będziemy dążyli d o p r z e d s ta w ie n ia rela cji, zach o d z ą c ej p o m ię d z y B ogiem i cânâwîm , rozpatrując ją z punktu widzenia ubogich (II) oraz Jhw h (III). W każdym przypadku uzyskane dane odniesiem y d o M aryi. Całość zam kniem y podsum ow ującą konkluzją.

1. Znaczenie pojęcia „ubogi Jhwh” a ubóstwo Maryi

W śród w ybranych przekazów biblijnych osiem zdaje się prezen­ tow ać w rozm aity sposób tych, którym przypisuje się m iano u b o ­ gich. Jak o pierwszy przytoczm y w erset Ps 22, 27:

U bodzy będą jedli i nasycą się,

chw alić będą Jh w h ci, któ rzy Go szukają. N iech serca ich żyją na w ie k i3.

Tekst niniejszy porusza jeden aspekt zajm ującego nas obecnie zagadnienia. Wskazuje m ianowicie, aczkolwiek czyni to pośrednio, że cechą cänäw tm , najpraw dopodobniej nieodłączną, był niedosyt pożywienia. W nosić stąd m ożna, że byli oni ludźm i m aterialnie źle sytuowanym i. N iedostatek, który cierpieli, był tak znaczny, że unie­ m ożliw iał im p ełn e zaspokojenie podstaw ow ej życiowej potrzeby, nie pozwalał im ugasić głodu. Sytuacja ta nie m iała jednak żadnego, choćby najm niejszego w pływ u na ich ludzką godność. N ie czyniła z nich ludzi mniej wartościow ych od innych - bardziej zamożnych. Sam wiersz Ps 22, 27 nie skłania do takiego wniosku, ale prowadzi do niego jego najbliższy kontekst poprzedzający, zwłaszcza w. 25, choć nie użyto w nim term inu cänäw, ale jego synonim cânî.

Innym synonim em interesującego nas wyrazu jest dal. W ywodzi się on od osnow y d-l-l. Nadaje mu się zaś znaczenie: „ułom ny”, „słaby”, „marny”, „znikom y”, „biedny”, „potrzebujący”, „w nędznej sytuacji”, zob. H . J. FABRY,dal, TWAT 2, 2 2 1 -2 4 4 , zw ł. 2 2 8 -2 4 3 .

Ponadto w pew nych kontekstach paralelnym d o ‘ä tiä w okazuje się określenie sâddîq rozum iane pow szechnie jako „spraw iedliw y”. Bliższe dane co do niego podaje: K. K OCH , sdq, T H A T 2, 5 0 7 -5 3 0 ; H . R IN G G R EN , B. JO H N S O N , sädäq, TWAT 6, 8 9 8 -9 2 4 , zw ł. 9 1 7 -9 1 9 .

Analiza tekstów, zawierających w szystkie w ym ien ion e terminy, ubogaciłaby n ie w ą tp liw ie zam ierzo n e rozw ażan ia. Jed n ak o g r a n ic z o n o ść n in iejszeg o opracow ania nie pozw ala jej podjąć.

2 W ieloaspektow ą analizę wyrazu ‘än äw podaje: R. M A RTIN -AC H A R D, cnh.„, 3 4 5 -3 4 6 ; E. GERSTENBERGER, ‘änäh..., 2 5 9 , 2 6 1 -2 6 2 , 2 6 3 , 2 6 4 -2 6 6 . 3 Cytaty, ten i następne, podaw ane są za: Biblia Tysiąclecia, Poznań 19 7 1 2. Przy

czym zależnie od potrzeby, w trakcie analizy poszczególnych tekstów, odnośne wyrazy bądź sform ułow ania hebrajskie będą uściślone i szerzej om ów ion e.

Bo O n nie wzgardził ani się nie brzydził nędzą bie­ daka,

ani nie u k ry ł przed n im swojego oblicza i w ysłuchał go, kiedy ten za w oła ł do Niego.

Przywołane stwierdzenie jednoznacznie świadczy o tym, że ubó­ stwo w niczym nie umniejsza człowieka. N ie sprawia, że staje się on kimś gorszym. A zatem nie decyduje o tym, kim on rzeczywiście jest.

Przekaz biblijny nie inform uje w p ro st o tym , jak zasobna była M ary ja. Pew ne stw ie rd z en ia pozw alają się jed n a k d om y ślać, że należała do tej grupy społecznej, której członkow ie nie cieszyli się n adm iarem dóbr. W Ew angelii Łukaszowej czytam y takie słowa:

M ieli ró w n ież z ło ż y ć w ofierze parę synogarlic albo d w a m ło d e gołębie, zgodnie z przepisem prawa Pańskiego (Łk 2, 24).

Z lektury Księgi Kapłańskiej dow iadujem y się zaś, że na o k o ­ liczność o jaką chodzi, czyli:

Kiedy skończą się d n i oczyszczenia [kobiety] z p o ­ w o d u urodzenia syna lub córki, przyniesie [ona]

[...] jednorocznego baranka na ofiarę całopalną

i m łodego gołębia łub synogarlicę na ofiarę prze­ błagalną. [...] Jeżeli z a ś [...] jest z b y t uboga, aby przynieść baranka, to przyniesie dw ie synogarlice albo dw a m ło d e gołębie [...] (Kpł 12, 6-8).

Skonfrontow anie obu tekstów potw ierdza w yrażone uprzednio m n iem an ie o m aterialn y m ubóstw ie M a tk i Jezusa. Tym sam ym pozw ala Ją uznać za jedną z cänäw im , o których w spom ina wiersz Ps 22, 27, którzy choć biedni, cieszą się godnością w takim samym stopniu przysługującą każdem u człowiekowi, niezależnie od w aru n ­ ków i okoliczności, w jakich przychodzi m u żyć. Niestety, jak za­ uw aża p ro ro k , wielu, a szczególnie ci, którym dobrze się pow odzi, częstokroć zapom inają o tym, że wszyscy jako ludzie są sobie ró w ­ ni. Przem aw ia za ty m p ierw sza z tych po niższych w y po w iedzi, w której jednakże nie występuje interesujący nas term in, lecz bliski m u znaczeniow o, a m ianow icie - dallîm :

w proch zie m i depcą g ło w y biednych i ubogich kierują na bezdroża [...] (Am 2, 7).

H agiograf kreśli tu podstaw ę m ożnych K rólestw a Północnego względem biednych w spółobyw ateli. Z jego słów w ynika, że u b o ­ dzy nie tylko spotykają się z pogardą swych ro d ak ó w otoczonych

4 Pełniejsze uzasadnienie interpretacji wersu Am 2, 7 podaje: U. SZWARQ U bodzy w przepow iadaniu proroka A m osa (Am 2, 6b-7a; 4, l b; 5, l i a ; 12b i 8, 4. 6), „Roczniki T eologiczno-K anoniczne” 3 5 (1 9 8 8 ) z. 1, 5 -1 4 , zw ł. 6-8.

przepychem , ale poniekąd są przez nich skłaniani do niew łaściw e­ go postępow ania, przeciw nego praw u Bożemu4. Przytoczony tekst nie pozw ala stw ierdzić nic ponad to . W olno jednakże przypuszczać, iż w spo m n ian a sytuacja sprow adzania cänäw im na złą drogę m o ­ gła pozostaw ać w związku z lekceważeniem ich przez bogaczy. Fakt ó w z kolei rodził p raw dopodobnie w niektórych z nich pragnienie pozyskania w zględów bezdusznych w spółplem ieńców , dążenie do zasłużenia na ich życzliwość, ew entualnie wdzięczność czy przychyl­ ność; a naw et, niew ykluczone, że budził usiłow anie odw etu za d o ­ zn aw ane krzyw dy i u p o k o rzen ia. To w szystko zaś było na ogół osiągalne d ro g ą fałszu, p o d stęp u , nieuczciw ości. Tekst Am 2, 7b uśw iadam ia zatem , że ubodzy - fizycznie, a także psychicznie gnę­ bieni przez w szechw ładnych, pozbaw ionych skrupułów posiadaczy fo rtu n - mogli stać się ich ofiaram i rów nież w sferze m oralności.

Przekaz now otestam entow y nie m ówi w prost o tym, że M atka Najświętsza spotykała się z brakiem szacunku. Niemniej jednak na pod­ stawie pewnych opisów można przypuszczać, iż sytuacje takie zdarzały się. Wydaje się, że za jedną z nich wolno uznać fakt nie przyjęcia Maryi w betlejemskim zajeździe (Łk 2, 7), czego głównym pow odem z całą pewnością było Jej widoczne ubóstwo. Trudno bowiem wyobrazić so­ bie - znając stosunki międzyludzkie - by odm ów iono gościny bogatej brzemiennej niewieście. Oprócz lekceważącego, choć raczej okazjonal­ nie, sposobu traktowania było chyba jeszcze coś, co upodabnia Maryję do ubogich z wiersza Am 2, 7b, co sprawia, że można Ją z nimi identy­ fikować. O tóż żyjąc w otoczeniu ludzi - w tym rów nież m ożnych i wpływowych przedstawicieli narodu żydowskiego - nie zawsze przychyl­ nych Jej Boskiemu Synowi, którzy otwarcie wypowiadali swe niechętne M u opinie, a nadto wątpliwości co do Niego samego i Jego misji (Mk 3, 30), M atka Najświętsza narażona była za ich przyczyną, podobnie jak w spom niani przez proroka cänäwtm, na sprzeniewierzenie się Bogu, gdyby uwierzyła w to, co mówiono o Jezusie. Jednak jako niepokalanie poczęta, w całym swym życiu wolna od grzechu, w przeciwieństwie do owych starotestamentowych ubogich, nigdy nie dała się zwieść z wyty­ czonej Jej Bożej drogi, czym zdecydowanie różni się od nich.

Podobne kwestie do już poruszonych, ale nie tylko, podejm uje pouczenie z Księgi Przysłów: K to bliźnim gardzi - ten grzeszy, szczę­

śliwy, k to z biednym współczuje (Prz 14, 21).

W pierwszym stychu, paralelnie do określenia cànâwîm w wersie drugim 5, użyto term inu r?eh, przetłumaczony tu jako „bliźni”. Przy­

5 W tekście oryginalnym rzeczow nik „u b ogi” w ystępuje w 1. mn. - cän äw im ( = ubodzy).

wołany polski odpowiednik, często stosowany, bywa odbierany jako bez­ osobowy. W arto wobec tego podkreślić, że oznacza on przede wszyst­ kim: „towarzysza”, „przyjaciela”, „kogoś b lis k ie g o U b o g i zatem to człowiek szczególny dla każdego, z kim się zetknie. W myśl tekstu Prz 14, 21 należne m u są szacunek i specjalne - w sensie pozytywnym, oczywiście - traktowanie. N adto, zasługuje on na troskę tych, którzy pozostają w jego otoczeniu, na ich opiekę, wsparcie i wszystko, czym gotow i są obdarzyć sw oich najbliższych, poniew aż on jest jednym z nich. Potwierdza to jednoznacznie treść w. 2 lb . M ow a w nim b o ­ wiem o tym, że cänäwtm potrzebują współczucia, czyli osobistego za­ angażowania się innych ludzi na ich rzecz. Autor nie uściśla przy tym, czy chodzi o dostrzeżenie m aterialnego ubóstw a i zaradzenie m u w miarę możliwości, czy też o okazanie serca w obliczu bolesnych do ­ świadczeń natury psycho-duchowej7. Jedna i druga ewentualność może więc być brana pod uwagę. Ubodzy w świetle wiersza Prz 14, 21 to wszyscy, którzy oczekują przyjaźni i autentycznego, wspom agające­ go w spółprzeżywania z nim i ich najrozmaitszych boleści.

Tekst now otestam entow y nie dostarcza wielu przykładów ró w ­ nież i w tym przypadku, gdy idzie o ukazanie M aryi jako bliskiej innym oraz potrzebującej w spółczucia. Jeden m o m en t w Jej życiu jest jedn ak - z rozp atry w an eg o tu p u n k tu w idzenia - wielce w y­ mowny. O to w m om encie największej dla Niej próby, kiedy na krzy­ żu um ierał Jej Syn, M atk a Najświętsza niew ątpliw ie po trzebow ała gestu otuchy i rzeczywiście doznała go dzięki bliskości i w spółczu­ ciu tych, którzy byli Jej życzliwi i przyjaźni (M t 27, 55 ; M k 15, 40; Łk 23, 49; J 19, 25-26). Tak więc i w tym względzie, k tóry porusza m ędrzec w słow ach Prz 14, 21b, okazuje się autentyczną ubogą.

Kolejny tekst sugeruje zupełnie inną cechę cànâw îm .

D usza m oja będzie się chlubiła w Jhw h, niech słyszą to p o k o m i i niech się weselą

(Ps 34, 3).

Psalmista, jak w ynika z k o n tek stu , m a na m yśli ok azan ą m u przez Boga łaskaw ość. Jed n o cześn ie zd radza swe prag n ien ie, by wieść o doznanych przez niego dobrach dotarła do ubogich (w tłu ­ m aczeniu: „p o k o rn y c h ”) i stała się źródłem ich radości. Fakt, że a u to r powyższych słów nie obaw ia się ujaw nić swej szczęśliwości

cànâw îm , ludziom być m oże n aw et m u osobiście nieznanym , w y­

6 Z ob. D. KELLEM ANN, re a \ TWAT 7, 5 4 5 -5 5 5 , zw ł. 5 5 0 -5 5 1 .

7 Warto zaznaczyć, że polskiem u term inow i „szczęśliwy” w w. 21b odpow iada hebrajskie słow o n fh ôn ên , będące im iesłow em po a l rdzenia b-n-ti, które kryje w sobie głębszą id eę, a m ian ow icie -„ b y cia b ło g o sła w io n y m ”, zob . D . N . FREEDM AN, J. L U N D B O M , H . -J. FABRY, hänan, TWAT 3, 2 3 -4 0 , zw ł. 2 5.

staw ia im w spaniałe św iadectw o. O znacza to bow iem , że nie lęka się ich zazdrości, a tym bardziej zawiści. O kazują się o ni zatem osobam i życzliwymi drugim , godnym i zaufania, szlachetnymi. Prze­ jaw em zaś teg o jest m iędzy innym i um iejętność cieszenia się cu­ dzym pow od zen iem i pom yślnością, co w ers Ps 34, 3b pośrednio przypisuje ubogim .

M aryja jako pośredniczka i wspomożycielka z pewnością stano­ wi ideał przedstaw ionej postaw y cànâwîm , a naw et go przewyższa. Jest przecież Tą, k tó ra nie tylko współweseli się z innymi, ale czyni dużo więcej: w yprasza dla nich to, co w danej chwili jest im szcze­ gólnie p o trzeb n e. Biblijnym przykładem takiej w łaśnie roli M atki Najświętszej, radującej się zarazem w espół z innym i z pow od u ich szczęścia, jest Jej obecność i w staw iennictw o w Kanie Galilejskiej:

A kiedy zabrakło wina, M atka Jezusa m ów i do Niego: „Nie mają już w ina” (J 2, 3).

O w ielce cennej zalecie przypisyw anej ubogim św iadczy też k ró tk a c h a ra k te ry s ty k a M ojżesza: M ojżesz z a ś b y ł czło w iekiem

bardzo skro m n ym , najskrom niejszym ze w szystkich łudzi, jacy żyli na ziem i (Lb 12, 3).

Wyrazowi cänäw odpowiada w przytoczonym zdaniu polski przy­ m iotnik „skrom ny”. Mojżesz został więc uznany za ubogiego w związ­ ku z okolicznościam i przykrym i, a zapew ne i bolesnym i dla niego. C hodzi m ianow icie o oczernianie go przez rodzeństw o - M iriam i A a ro n a , p o w o d o w a n y c h , jak m o żn a sądzić, zazd rością o jego pozycję we wspólnocie Hebrajczyków (Lb 12, 1-2). Jednak tym razem nie tyle to jest istotne, co fakt, że w obec zaistniałej sytuacji Mojżesz pozostał spokojny i bierny. N ie bronił się, naw et nie tłum a­ czył. Nie odwoływał się do swego wyjątkowego wybraństwa, do szcze­ gólnego um iłowania go przez Jhwh. Nie próbow ał tego wykorzystać. Wszystko to sprawiło, że został uznany za tego, kom u w najwyższej mierze przysługuje m iano cänäu/. To zatem, co pozwoliło go tak na­ zwać, cechuje, aczkolwiek w mniejszym stopniu, wszystkich ubogich. W świetle powyższego jawią się oni jako ludzie cisi, unikający konflik­ tów, przepojeni autentyczną pokorą, nie żywiący urazy do krzywdzą­ cych ich. Pośrednio m ożna wnosić, że są Bożymi wybrańcami, którzy jednak nie obnoszą się z tym, nie wywyższają się z tego pow odu nad innych ani nie czerpią z tego żadnych korzyści.

Przedstaw ione rysy charakteru odnajdujem y w całej rozciągło­ ści i w najdoskonalszym w ym iarze w biblijnym p o rtrecie M aryi.

8 Uwagę zwraca fakt, że w Starym Testamencie zajmujący nas termin w 1. poj. występuje jedynie w om aw ianym w ersecie Lb 12, 3.

H agio grafow ie N o w eg o T estam entu, ilekroć o N iej w spom inają, ukazują Ją jako niewiastę cienia, milczącą i znoszącą bez utyskiw a­ nia wszelkie doświadczenia, która nigdy i nikom u pod żadnym p o ­ zorem nie próbow ała naw et uświadomić, kim stała się z woli Bożej. Z au w ażo n o uprzednio, że N ajświętsza Dziewica osiąga szczy­ ty w byciu ubogą. Pozwala się to dom yślać, że cänäwim różnili się m iędzy sobą stopniem ubóstw a. Spostrzeżenie to zdaje się znajdo­ w ać swe potw ierdzenie w sentencji m ądrościow ej:

Lepiej b y ć sk ro m n y m pośród pokornych, niż łupy dzielić z p y szn y m i (Prz 16, 19).

Term in cänäw im został tym razem oddany polskim „p o k o rn i”. N ato m iast przym iotnikow i „ sk ro m n y ” o d po w iada hebrajskie w y­ rażenie sfÿal rûah. Jego pierwszy, w iodący elem ent - sapał - in ter­ p reto w any bywa: „m ały”, „nieznaczny”, „d ro b n y ”, „nędzny”, „sła­ b y”, „p o k o rn y ”, „skrom ny”9. Przy czym najbliższy kontekst o d n o ­ śnego w yrazu skłania raczej do rozum ienia go jako: „m ały”, „nie­ znaczny”, „d ro b n y ”, „nędzny”, „słaby”. Wers 19a należałoby zatem przetłum aczyć: lepiej b yć zn ik o m y m w gronie ubogich. Pośrednio zdanie to wskazuje na istnienie rozm aitego stopnia zaangażowania w byciu ubogim , co już zaznaczono. Rów nocześnie, w pow iązaniu ze stychem następ n y m , pou cza o n o , że bycie jednym z cànâw îm przynosi tem u, kto nim jest, d o b ro przewyższające swą w artością choćby największe zdobycze m aterialne, doczesne, przem ijające.

Praw da o w a w osobie M aryi urzeczyw istniła się jak w nikim innym . Uboga z N azaretu dzięki swem u ubóstw u osiągnęła najw ięk­ sze d o b ro - ow oce zbaw ienia stały się Jej udziałem , nim się o no do konało. Echo tego brzm i w Magnificat·. Wejrzał na uniżenie Słu­

żebnicy swojej. O to błogosławić M nie będą odtąd w szystkie p o k o ­ lenia, gd yż wielkie rzeczy uczynił M i W szechm ocny (Łk 1, 48-49).

M ając to wszystko na względzie, m ożna z kolei przypuszczać, że ubodzy to ludzie, k tórzy o statecznie tryum fują, choć w życiu spotyka ich wiele krzyw d i niesprawiedliw ości. O to , co na ten te ­ m at m ów i p rorok: Co do krętacza, to złe są jego krętactwa; knuje

on podstępne sposoby, by zgubić biednych słow am i kłam stw a, cho­ ciaż ubogi udow odni swe prawo (Iz 32, 7). Paralelnie do określenia cànâw îm użytego w w. 7c (w tłum aczeniu: „biedni”), a centralne­

go dla prow adzonych rozw ażań, hagiograf posłużył się w w. 7d wy­ razem ebjón (przetłum aczonym : „ubogi”). Tym sam ym opinię uję­ tą przez niego w ostatnim stychu rozpatryw anego w ersetu w olno odnieść d o ubogich. W jej świetle jawią się oni właśnie jako osoby,

k tó ry ch praw ość i słuszność, od m aw ian a im do czasu, na skutek rozm aitych intryg, ukaże się kiedyś w całej pełni. Przyniesie im to d efinityw ne zw ycięstw o n ad ty m i, którzy ich gnębili, sądząc, że niespraw iedliw ość, jakiej się dopuszczali, ujdzie im bezkarnie.

M aryja, podobnie jak starotestam entow i cänäw tm , m usiała cze­ kać n a swój tryum f. A choć w ziemskiej rzeczyw istości, w której przyszło Jej żyć, nic n a ń nie w skazyw ało, nastąpił o n w oznaczo­ nym przez Boga czasie, objawiając doskonałość i wielkość N ajuboż­ szej z ubogich. Z a jego biblijne potw ierdzenie w olno uznać apo k a­ liptyczną wizję, k tó rą stosuje się do Najświętszej Dziewicy: Potem

w ie lk i zn a k się u k a za ł na niebie: N iew iasta obleczona w słońce i księżyc p o d jej stopam i, a na jej głowie wieniec z gw iazd dw unastu

(Ap 12, 1).

To, czym się przejawi i na czym będzie polegać zwycięstwo ubo­ gich, zdaje się ujawniać psalmista: Natom iast pokorni posiądą ziemię

i będą się ro zko szo w a ć w ielkim pokojem (Ps 3 7 , 11). „P o k o rn i”,

w przytoczonym wierszu, to cänäwtm. Autor natchniony obwieszcza w nim, że staną się oni dziedzicami ziemi, posiadaczami dóbr, do któ­ rych prawa im odm awiano. Okażą się faktycznymi bogaczami, znacz­ nie możniejszymi niż ci, którzy ich podstępnie i bezprawnie wykorzy­ stywali, gnębili, prześladowali. Ponadto zasmakują w obfitości tego, czego dotąd prawie, a czasem w ogóle nie doznali. Hagiograf nadaje tem u czemuś m iano „pokoju” (hbr. sâlôm). M a przy tym zapewne na uwadze udział ubogich w rzeczywistości pozbawionej wszelkich lęków, niepokojów, obaw, niepewności, w której nie ma wrogości, zawiści i nienawiści, bólu, rozpaczy czy niesprawiedliwości; panuje zaś przyjaźń, dobroć, zrozumienie, a nade wszystko miłość10.

Pismo święte nie w spom ina o tym , by M aryja stała się w ła d ­ czynią ziemi i zaznała pokoju, co cänäw tm przepow iada psalmista. Skądinąd jedn ak w ia d o m o , że stała się panią o w iele w iększych „w łości”, co dało Jej praw o do tytułu Królowej nieba i ziemi. Po­ kój zaś nie tylko został Jej dany, ale stał się Jej atrybutem jako K ró­ lowej pokoju.

Spojrzenie na postać M aryi poprzez pryzm at starotestam ento- w ych tek stó w ujaw niających istotne cechy ubogich w rozum ieniu biblijnym pozw ala widzieć w Niej ubogą Jhw h, a naw et dużo w ię­ cej: każe uznać Ją za niedościgniony ideał cànâwîm .

2. Ubodzy - szukający i radujący się w Jhwh

Kolejne w ybrane wiersze um ożliw iają już bezpośrednie w nik­ nięcie w kwestię ujętą w tytule niniejszego opracow ania. K oncen­ trują się bow iem na tym , kim dla ubogich jest Jhw h.

Jak o pierw szy przyw ołajm y w erset Ps 69, 33: Patrzcie i bądź­

cie radośni, ubodzy, niech ożyje wasze serce, którzy szukacie Boga.

O kreślenie cànâw îm , znajdujące się w pierw szym stychu, m a swój paralelny odpow iednik w wersie drugim . Jest nim im iesłów koniu­ gacji podstaw ow ej 1. m n. rodz. m. w status constructus - dôrsêf, przetłum aczony: „którzy szukacie”. Słowo to pochodzi od rdzenia

d-r-ś, k tóry nosi w sobie ideę: „wyszukiwania”, „badania”, „szuka­

n ia”, „ p y ta n ia ”, „ p ro sz e n ia ”, „d ążenia do czegoś”, „ staran ia się 0 co ś”, „p iln eg o p ra c o w a n ia ” 11. S koro u b o d zy to inaczej dôrsê

elöhtm (= szukający Boga), należy zatem przyjąć, że są oni ludź­

mi, których cechuje tęsknota za Bogiem, pragnienie bycia blisko N ie­ go, naw et usiłow anie zjednoczenia się z N im ; przy czym wszystko to nie ogranicza się do sfery uczuciowej: obejm uje całego człow ie­ ka, ze szczególnym zaangażow aniem jego rozum u i zmysłów, n a ­ znaczone jest dynam izm em i połączone z w ytężonym w ysiłkiem . C h a ra k te ry z u ją on e w szelkie działania ubog ich , k tó re ułatw iają 1 um ożliw iają im odnalezienie najprostszej i najpewniejszej drogi do Jh w h . Ten zakres ak ty w n o ści cän ä w tm stan o w ią zaś obserw acje wszystkiego i wszystkich, stawianie pytań, a następnie odnajdyw a­ nie odpow iedzi na nie poprzez prow adzenie dociekań i analiz. Je d ­ nocześnie trzeba zaznaczyć, że ow o skądinąd żm udne szukanie Boga przez ubogich jakby nigdy się nie kończy. Jest procesem nieustan­ nym , pow tarzającym się, czy raczej trw ającym , niew ygasającym . Wskazuje na to określona wyżej form a gram atyczna (imiesłów). O na bow iem przedstaw ionym treściom źródłosłow u, od którego po ch o ­ dzi, nadaje opisany w alor12.

N o w y T estam en t uk azuje M aryję jako szukającą - w jednej konkretnej sytuacji: Szukali Go wśród krew nych i znajom ych. Gdy

Go nie znaleźli, wrócili do Jerozolim y szukając Go (Łk 2, 44-45).

C hodzi w tym przy p ad k u o 12-letniego Jezusa, Boga-Człow ieka, który po Święcie Paschy pozostał w Jerozolim ie. Całą okoliczność m o żn a jed n ak u o g ó ln ić , d o strzeg ając w niej w z ó r w y trw a łe g o , a zarazem ow ocnego szukania Pana i Zbawiciela. D odatkow ym p o ­ średnim św iadectw em tego, że M atk a N ajśw iętsza jest jedną spo­

11 Z ob. S. W AGNER, dâras, TWAT 2, 3 1 3 -3 2 9 , zw l. 3 2 0 .

śród ubogich poszukujących Jh w h , dla których stanow i ideał, p o ­ niew aż Bóg pozw olił się Jej odnaleźć, są słow a ze sceny zw iasto­ wania: [...] znalazłaś [...] łaskę u Boga (Łk 1, 30). Znalezienie supo- nuje bow iem uprzednie szukanie. W ścisłym związku z obydw om a pozostaje uciekanie się do Jhw h. M a to miejsce na ogół w chw i­ lach tru d n y ch dośw iadczeń. Potw ierdza tę p raw dę psalmista:

Jhw h, u słyszałeś pragnienia pokornych, u m o c n iłe ś ich serca [...] (Ps 10, 17).

A utor natchniony nie m ów i tu w prost o tym , że cânâw îm (polskie: „p o k o rn i”) zwracają się do Boga. K ontekst pozw ala jednak sądzić, że jeśli naw et nie czynili tego b ezpośrednio i w pełn i św iadom ie, robili to przynajm niej podśw iadom ie. A rgum entem przem aw iają­ cym za niniejszą interpretację jest też term in ta ’ äwäh. M a on kil­ ka znaczeń: „pragnienie”, naw et „żądza”, n ad to - „przedm iot, rzecz upragniona, pożądana, pociągająca”, ale rów nież - „w zdychanie”, „lam ent”, „zaw odzenie”. Przy czym z jego ostatn im rozum ieniem spotykam y się w Biblii najpraw dopodobniej zaledwie dw ukrotnie: w Ps 3 8 , 10 i w om aw iany m w łaśnie w ersecie13. U w zględniając zatem , że chodzi nie tyle o pragnienie, którego przedm iot może być różny, ile raczej o wyrażające ból i poczucie krzyw dy wzdychanie bądź lam ent, w swej istocie zanoszone do Jhw h, w ypada uznać, że ubodzy w idzą w N im swego w spom ożyciela, o b ro ńcę, w ybaw cę, szafarza sp ra w ie d liw y ch w yroków . H a g io g ra f w sp o m in a n a d to um ocnienie przez Boga ich serc. Działanie to zostało nazwane for­ m ą rdzenia k-w -n. Użyto go w analizow anym w ierszu w koniuga­ cji sprawczej, w której stanow i nośnik idei: „postaw ienia”, „umiesz­ czenia”, „utw ierdzenia”, „upew nienia”, „odnow ienia”, „przygotowa­ nia”, „kierow ania”, „prostow ania”14. Zważywszy na to , w olno przy­ jąć, że cânâw îm nieustannie szukają w Bogu siły, oparcia, um ocnie­ nia. Uznają w N im swego stałego przew odnika, k tó ry ich wiedzie i przyg o to w u je do staw ienia czoła przeciw nościom . Trw ałość tej Bożej aktyw ności w ynika zaś z form y jiątoł, k tó ra ją opisuje15.

Niestety, tekst święty nie ukazuje M aryi, uciekającej się do Boga w bolesnych dla Niej m om entach, co pozw oliłoby przyjąć, że jest O n dla Niej tym , kim dla ubogich. Trzeba jednak pam iętać, że na­ zywa G o O n a Z baw cą (Łk 1, 47), co w tym przypadku jest dużo bardziej w y m o w n e i przekonujące. C o w ięcej, słow a M agnificat

13 Z ob. F. ZORELL, Lexicon H ebraicum et Aram aicum Veteris Testamenti, Roma 1 9 6 8 , 8 8 5 -8 8 6 .

14 Zob. K. KO CH , kûn, TWAT 4 , 9 5 -1 0 7 , zw ł. 103. 15 Zob. P. JO Ü O N , G ram m aire..., § 113a-f.

w yrażają pew ność Najświętszej Dziewicy co do potęgi i sp raw ie­ dliwości Boga, znacznie przewyższającą tę, jaką tekst Ps 10, 17 zdaje się przypisyw ać cà n â w îm : O n przejawia m oc ramienia swego, roz­

prasza [ludzi] pyszniących się za m ysła m i serc swoich (Łk 1, 51).

Bardzo ważną, bodaj podstaw ow ą rolę w zobrazow aniu relacji ubodzy - Jh w h , pełnią następujące słowa: Szukajcie Jhw h wszyscy

pokorni ziemi, którzy pełnicie Jego nakazy [...] (Sf 2, 3).

W przytoczonym wierszu prorok uznaje za cänäwtm (w tłumaczeniu: „pokorni”) tych, którzy wcielają w życie Boże polecenia. Ich dokona­ nia określa rdzeń p-c-l, który wyraża ideę: „działania”, „dokonywania czegoś”, „trudnienia się czymś”, „realizacji, wypełnienia jakiegoś za­ dania” 16. N atom iast to, co podejm ują, nazwane zostało wyrażeniem

m ispâtô. Jest to złożenie rzeczownika mispät z przyrostkiem zaimko­

wym dla 3 os. 1. poj. rodz. m., który - jak wynika z kontekstu - odnosi się do Jhwh. Sam wyraz m a dość różne znaczenie, a mianowicie: „sąd”, „przew ód sądowy”, „rozprawa sądowa”, „obrona”, „opieka”, „kara”, „nagana”, „trybunał”, „zdanie”, „opinia”, „mniemanie”, „praw o”, „po­ lecenie”, „rozkaz”, „nakaz”, „sprawiedliwość”, „słuszność”, „ustawa”, „no rm a”, „reguła”, „decyzja”, „postanow ienie”, „oznaczenie”17. Tak więc - w myśl rozpatrywanego tekstu - Bóg w przekonaniu cànâwîm jest praw odaw cą i sędzią zarazem, który bierze w obronę pokrzyw ­ dzonych i karci winnych. O ni zaś, podporządkowując się Jego w yro­ kowi, stosując się do Jego poleceń i nakazów, wyznają tym samym, iż wierzą w Jego nieomylność, słuszność, prawość i dobroć, niepodw a­ żalność Jego postanow ień. W iarę tę i postaw ę, ale już w wym iarze doskonałym dzieli M aryja, wyznając: O to Ja służebnica Pańska, niech

m i się stanie według twego słowa (Łk 1, 38). Bezwarunkowa i pełna

zgoda Bożej Rodzicielki na wolę Bożą, całkowite poddanie przez N ią Jej własnej woli decyzjom Boga nie tylko pozwala widzieć w M aryi ubogą, k tóra uznaje w N im najwyższego Pana i Praw odaw cę, lecz skłania do tego, żeby uznać Jej postaw ę za niedościgniony w zór do naśladowania dla wszystkich cänäwtm.

Kolejny tekst uzmysławia, że ubodzy w swoim stosunku do Boga w inni być gotow i do ponoszenia wysiłku i wyrzeczenia, które wy­ m agają od nich sam ozaparcia, ofiarności i pracy nad sobą: Pokorni

w zm ogą swą radość w Jhwh i najubożsi rozweselą się w Św iętym Izra­ ela (Iz 29, 16).

W erset niniejszy dzieli się na dw a paralelne stychy, które innym i sło­ w am i traktują o tej samej rzeczywistości, mającej być udziałem in­

16 Z ob. K.-J. ILLMAN, pä‘al, TWAT 6 , 6 9 7 -7 0 3 , zwł. 6 9 8 . 17 Z ob. B. JO H N S O N , m ispät, TWAT 5 , 9 3 -1 0 7 , zw ł. 104.

teresującej nas kategorii ludzi. Prorok nazywa ich najpierw cänäwtm (po polsku: „ p o k o rn i”), a następnie synonim icznym w yrażeniem

’ebjônê ’ädäm (— biedni człowieczy, w tłum aczeniu: „najubożsi”).

Ukazuje ich zaś jako przepojonych radością w obec Jhw h. Jej bez­ pośrednim pow odem , a ściślej - pow odem jej w zrostu, jak pozw a­ la sądzić najbliższy k o n tek st om aw ianej w yroczni, są dzieła Boże o charakterze zbawczym . Pierwszy stych rozp atry w anego wiersza stanow i podstaw ę d o tego, że stan wesela doznaw any przez u b o ­ gich, k tó ry p rze jaw ia się śpiew em , o k rzy k am i, u c z to w a n ie m 18, winien ich stale charakteryzow ać, chociaż skala intensyw ności tego uczucia m oże być rozm aita. Innym i słowy, mają się oni wciąż cie­ szyć tym , co Bóg dla nich czyni, a okazując p rzeżyw aną radość, świadczyć poniekąd o wielkości i dobroci Jhw h. Potrzebę ciągłego radow ania się cänäw im sugeruje zw rot u f jâ f ÿ û [...] sim häh (w tłu ­ maczeniu: „w zm ogą radość”). W spółtworzący go czasownik po ch o ­ dzi od rdzenia j-s-p, k tó ry opisuje: „d o d aw an ie”, „p o m n ażan ie”, „uzupełnianie”, „pow tarzanie”, „ponaw ianie”, „czynienie więcej”19. Przedm iotem określonej przezeń czynności jest s'imhäh, czyli: „ra­ dość”, „wesele”, „w esołość”. Odnośne stwierdzenie bez względu na to , k tó rą z m ożliw ych interpretacji rdzenia przyjąć - zakłada więc u p rz e d n ie o d c z u w a n ie przez u b o g ich owej szczególnej rado ści w obliczu dobrodziejstw nieustannie doznawanych o d Boga; radości, która m a jedynie wzm óc się, stać się pełniejsza, głębsza, większa.

P rzypatrując się biblijnem u w izerunkow i M aryi, z łatw ością odnajdujem y św iadectw o Jej radosnego otw arcia się na Boga: Wielbi

dusza m oja Pana i raduje się duch m ój w Bogu, m o im zbaw cy (Łk

1, 46b-47). Fakt ów, z pew nością nieodosobniony, jak i w przypad­ ku ubogich z tekstu prorockiego pozostaje w związku z dośw iad­ czonymi przez Bogurodzicę Bożymi dobrodziejstw am i: [...] wielkie

rzeczy u c z y n ił M i W sze c h m o c n y (Łk 1, 4 9 a ). C o w ięcej, pieśń

wdzięcznej radości płynąca z ust Najświętszej Dziewicy zdaje się nabierać wym iaru Jej świadectwa o potędze i miłości Jhw h do swe­ go ludu, gdyż m a sw oich adresatów , który ch g ro n o rośnie w raz z przem ijaniem wieków.

18 R zeczownik s'imhäh użyty w wierszu Iz 2 9 , 19a rozumiany jest jako: „w esołość”, „radość”, która uzew nętrznia się, jakby konkretyzuje na różne sposoby. Stąd niekiedy oznacza on sam e przejawy radości, które niew ątpliw ie mają sw e źródło w e wnętrzu człow ieka. Z ob. G. V A N O N I, säm ah, TWAT 7, 8 0 8 -8 2 2 , zwłaszcza 81 1 . Podobnie rdzeń g-j-l, od którego pochodzi czasow nik jâgîlû, występujący w w ersie 19b, kryje ideę „cieszenia się”, „w eselenia się”, „radości”, które wyrażają się w gestach, zaw ołaniach itp., zob. J. BERGM AN, H . R ING G R EN, Ch. BARTH, g»7; TWAT 1, 1 0 1 1 -1 0 1 8 , zwł. 1015.

Zestaw ienie, na ile jest możliwe, postawy, w jakiej M atka N aj­ św iętsza trw a p rzed Bogiem, z tą, k tó rą przyjm ow ali bądź w inni to uczynić w obec N iego starotestam entow i cänäw tm , pozw ala za­ uw ażyć zachodzące m iędzy nim i p o d o b ień stw a . N a d e w szystko skłania jednak do stw ierdzenia, iż M aryja osiągnęła w tym wzglę­ dzie doskonałość, któ rą ubodzy wcześniejszych epok jedynie lepiej lub gorzej „przedw yobrażali”.

3. Jhwh wobec cànâwîm i Maryi

Nakreśliwszy, bodaj w zarysie, odczucia, potrzeby czy p o w in ­ ności cänäunm w stosunku do Jhw h, należy z kolei zapytać, co Bi­ blia m ów i na tem at odniesienia Jh w h do änäw tm .

O to pierwszy z tekstów, który podnosi interesującą nas proble­ m atykę: bo mściciel krw i pam ięta o ubogich, pam ięta, a nie za po ­

m ina ich wołania (Ps 9, 13).

C hociaż z samych przytoczonych słów nie w ynika to w prost, k o n ­ tekst jednoznacznie wskazuje, że trak tu ją one o aktyw ności Boga. Jawi się O n w ich świetle jako Ktoś, Kto nie opuszcza ubogich. H a ­

giograf wyrażając tę praw dę posłużył się czasow nikam i w yw iedzio­ nym i z dw u rdzeni przeciw staw nych wzajem nie p o d w zględem w y­ mowy. Jed n ak fakt, że jeden z nich poprzedził partykułą przeczącą

Ιδ’ (= n ie), spraw ił, iż obydw a stychy tw orzą paralelizm synonimicz-

ny. Pierwszy z owych źródłosłow ów , to z-k-r, będący nośnikiem idei: „ p a m ię ta n ia ” , „ p rz y p o m in a n ia s o b ie ” , „ m y śle n ia o k im ś lub o czymś”, „brania sobie do serca”. N ależy przy tym podkreślić, iż chodzi tu o k onkretne, w ym ierne przejawy tego, co on oznacza, nie zaś o puste słow a bez pokrycia20. D ruga osnow a - ś-k-h - przyw o ­ dzi n a myśl coś zupełnie innego: „n iepam iętanie”, „bycie n iep om ­ n y m ”, „ z ap o m in a n ie ”, „lekcew ażenie”, „o p u szczen ie”, „niedba- nie”21. Ale słow o pochodzące w łaśnie od niej zostało zanegow a­ ne, czyli w istocie stych, w którym o n o w stępuje, m ów i o pam ię­ taniu, szanow aniu, dbaniu, trw aniu, byciu obecnym . Tak więc psal­ m ista zapew nia, że Jh w h nieustannie pam ięta o sw oich cänäw tm , nigdy ich nie opuścił i nie uczyni tego w przyszłości. M yśli i trosz­ czy się o nich bez przerwy. N ie jest M u obojętny ich los, położenie, w k tórym się znajdują. O niezaw odności i niepodw ażalności tego wszystkiego świadczy zaś form a qatal obydw u orzeczeń {zäkar =

10 Z ob. H . EISING, zäkar, TWAT 2 ,5 7 1 - 5 9 3 , zw ł. 57 3 . 21 Z ob. H . D. PREUSS J ä k a h , TWAT 7, 1 3 1 8 -1 3 2 3 , zw l. 1323.

p am ięta; lo säkah = nie zapom ina). O znacza o na bow iem czyn­ ność doko n an ą, k tó ra trw a w swych skutkach, a zatem jest wciąż aktualn a, teraźniejsza, w ypełniająca się22.

Scharakteryzow any wyżej stosunek Boga d o ubogich nie po zo ­ staje w sprzeczności z przeżyw anym i przez nich doświadczeniam i. M o żn a zaś o nich w nosić z w yrażenia sa‘äqat änäw im , stanow ią­ cego do p ełnienie z w ro tu lö säkah (= nie zapom ina). Rzeczow nik

se‘äqäh oznacza bow iem : „krzyk”, „jęk”, będący przejaw em bólu,

trw ogi, nieszczęścia. Jh w h sam je dopuszcza, ale rów nocześnie wie najlepiej, jak i kiedy im zaradzić. Pośrednim potw ierdzeniem tego jest nazw anie G o dôrës d â m tm . Pierwszy z przyto czo ny ch w y ra ­ zów wyw odzi się od rdzenia d-r-ś. Kryje on w sobie myśl o „bada­ n iu”, „śledzeniu”, „w yszukiw aniu”, a także „karceniu”, „karaniu”, „w ypędzaniu”, „w yrugow aniu”, n a d to - „troszczeniu się”, „pielę­ g now aniu”, „opiekow aniu się”23. Z kolei rzeczow nik däm , użytyw tym przypadku w 1. m n., oznacza „krew ”. Tworzą one obydw a o k re­ ślenie, które nazyw a tego, k to troszczy się - w szerokim rozum ie­ niu tego słowa - o krew będącą w Biblii synonim em życia i w razie p o trzeb y d o ch o d zi jej p ra w (po polsku; „m ściciel k rw i”). Skoro zatem Bóg jest kimś takim dla ubogich, to niew ątpliw ie znajdą oni u N ieg o spraw iedliw ość. W ynagrodzi O n im do znane przez nich krzyw dy, dając tym sam ym nam acalny w yraz sw ego p am iętan ia o nich. A dzieje się tak nieustannie, o czym przekonuje fakt,iż pierw ­ szy elem ent om ów ionego określenia jest im iesłowem , który opisu­ je działania nieczasow e, stałe, choć przez ludzi nie zawsze natych­ m iast spostrzegane i odczuw ane. Z w raca na to uw agę tekst inn e­ go psalm u:

Powstań, o Jhw h, w zn ie ś swą rękę, Boże! N ie za p o m in a j o biednych! (Ps 10, 12).

Przy czym tego błagania nie zrodziła w ątpliw ość co do interwencji Boga, lecz pragnienie jej przyspieszenia.

Autorzy N ow ego Testamentu nie wspominają w prost o tym, by Bóg ingerow ał w obronie M aryi. Jed n ak słowa Jej wyznania: wej­

rzał na uniżenie Służebnicy swojej (Łk 1, 48a), stanow ią wystarczają­

cy dow ód na to, że tak było. Świadczą jednocześnie o tym, że M ary­ ja wiedziała o czuwającej nad N ią Bożej Opatrzności i odczuwała ją. O innym przejaw ie teg o , że Jh w h nie zap o m in a o ubogich, w spo m in a m ędrzec.

22 Z ob. P. JO Ü O N , G ram m aire..., § 112d.

O n się w yśm iew a z szyderców,

a po ko rn ym udziela swej laski (Prz 3, 34).

Rzeczownik hën - tłum aczony „łaska”, „życzliwość” - nazywa tu Boży dar przeznaczony dla cänäunm ( w tłum aczeniu: „pokorni”). Jest to jedyne w swoim rodzaju wsparcie i pom oc, których tylko Jhw h może im użyczyć, a zarazem życzliwość w zględem tych, którym je daje. Określenia te przyjmują wielorakie formy, w tym przypadku m ożna o nich w nosić w yłącznie z k o n tek stu przyw ołanych słów. M o w a w nim o przyjaźni Boga względem ubogich, Jego błogosławieństwie dla nich. Innym i słowy, Jhw h obdarow uje ich bezcennym i daram i. Dokonuje zaś tego wciąż, jak należy sądzić, gdyż hagiograf scharak­ teryzował Jego poczynania, posługując się form ą jiqtol (jitten = daje, o d rdzenia n-t-n), k tó ra oznacza czynność n iedokonaną, trw ającą, pow tarzaną, rozwijającą się z biegiem czasu.

Słowa anielskiego pozdrow ienia skierow ane do Dziewicy z N a ­ zaretu: [...] Bądź pozdrow iona, pełna łaski, Pan z Tobą [...] (Łk 1, 28) do tyczą p rze d e w szystkim Jej. Z arazem jedn ak, aczkolw iek pośrednio, pouczają o Bogu. W ynika z nich mianowicie, że w swym m iłosierdziu udzielił O n M aryi tego wszystkiego, co cànâw îm , tyl­ ko w znacznie większym wymiarze. W sparł Ją bow iem pełnią sw o­ jej łaski, jak nikogo spośród nich24.

Kolejne teksty pozw alają się zorientow ać w tym , jak ukonkretni się łaska Boża udzielana ubogim . O to pierwszy z nich:

R ządzi p o k o rn ym i w sprawiedliwości, ubogich uczy sw ej drogi (Ps 25, 9).

N iniejszy w iersz przy w o łu je dw a aspekty jed n eg o z p rzejaw ó w stwierdzonej uprzednio dobroci Jhw h w stosunku do cânawîm . Z o ­ stali oni bowiem wymienieni w obu stychach, m im o iż w tłum acze­ niu raz pojawia się określenie „pokorni”, a raz - „ubodzy”. W świe­ tle pierwszego zdania Bóg okazuje się tym , który nie tyle „rządzi”, co kieruje ubogimi, prow adzi ich, jest ich przew odnikiem . Pozwala tak m niem ać orzeczenie rozpatryw anego twierdzenia. Jest nim sło­ w o pochodzące od rdzenia d-r-k w koniugacji sprawczej, w której wyraża o n w łaśnie taki rodzaj aktyw ności, jaki został określony25. H agiograf zaznacza jednocześnie, choć skądinąd jest to oczywiste, że ow o Boże prowadzenie realizuje się w sposób doskonały, nieom yl­ ny. Dokonuje się bowiem bammiśpat, czyli zgodnie z jednymi słusz­ nymi zasadami ustanow ionym i dla do b ra człowieka i całego

stwo-24 W yrażenie „pełna łaski” ob jaśn iaj. KUDASIEWICZ, M atka O dkupiciela, Kielce 1 9 9 1 , 3 3 -3 4 .

rżenia, to jest zgodnie z praw em Bożym. Inaczej mówiąc, Jhw h prze­ wodzi ubogim tak, jak nakazuje Jego niekw estionow ana sprawiedli­ wość26. Czyniąc to, daje zarazem przykład tym, którzy tego doświad­ czają, jak oni sami winni postępować. Stanowi to jedną z form Bo­ żego nauczania, o którym już w prost traktuje drugi wers analizowa­ nej wypowiedzi. Orzeczenie odnośnego zdania: w îlam m ëd to pochod­ na źródloslow u l-m -d w koniugacji piel. Użyty w niej, uchodzi za n ośnik idei: „nauczania”, „przekazyw ania kom uś jakiejś w iedzy”, „przyzwyczajania kogoś do czegoś poprzez ćwiczenia”27. Przedm io­ tem owego kształcenia okazuje się „droga”; przy czym nie chodzi tu o dosłow ne pojm ow anie tego term inu. Hebrajski wyraz derek, uży­ ty w tym przypadku, w kontekstach takich, jak obecnie nas zajmują­ cy, m a szczególną, bo przenośną wym owę. O znacza szeroko rozu­ m iany sposób bycia, postaw ę życiową28. Fakt, iż w ystępuje on tu z przyrostkiem zaim kow ym w funkcji dzierżawczej („jego”), który odnosi się do Boga, precyzuje, że chodzi o naukę Bożego postępo­ wania. Uwzględniając to wszystko, należy stwierdzić, że Jhw h prze­ kazuje cànâw îm wiedzę o tym, jak żyć dobrze, uczciwie, jak pozo­ staw ać M u w iernym , jakim i zasadam i kierow ać się w e wszelkich poczynaniach.

Tak więc cały w iersz Ps 25, 9 każe w idzieć w Bogu najauten­ tyczniejszego w ychow aw cę i nauczyciela najważniejszych i najwięk­ szych w arto ści dla u b o g ich ; przy czym nie ty lk o zapoznaje O n z nim i swych podopiecznych jakby teoretycznie, podając im ok re­ ślone praw idła, które w inni wcielać w życie, lecz jak każdy w ytraw ­ ny pedagog, nikogo do niczego nie zmusza, ale w łasnym przykła­ dem poucza i zachęca cànâwîm do przestrzegania odnośnych reguł. Jest zaś w tym stały, konsekw entny, niestrudzony, wciąż na now o podejm uje w tym kierunku swe działania, o czym przekonują for­ my jiątol obu orzeczeń om ów ionego w ersetu.

Pism o św ięte nie m ów i w p ro s t o tym , by Bóg p odejm o w ał w obec M aryi takie zabiegi, jak wyżej stw ierdzone w stosunku do staro testam en to w y ch ubogich. M im o to m usim y uznać, że m iały one miejsce, jeśli przyjmujemy, że zawsze w swym życiu w ypełnia­ ła O n a w olę O jca, czego dow o dzą słow a: [...] O to Ja służebnica

u R zeczownik m iśpat, będący zasadniczym elem entem od n ośn ego wyrażenia, ma kilka znaczeń, co zauw ażono wyżej, zob. przypis 17.

27 Z ob. A. S. KAPELRUD, lâm ad, TWAT 4 , 5 7 6 -5 8 2 , zw l. 5 7 9 .

28 Warto zaznaczyć w tym momencie, że rzeczownik derek jest formą tego samego rdzenia, od którego pochodzi orzeczenie w. 9a - jadrëk (w tłumaczeniu: „rządzi”), o m ó w io n e w yżej. S zeroką analizę w yrazu derek podaje: J. B ER G M A N , A. HALDAR, H . RINGGREN, K. KOCH ,daeraek, TWAT 2 ,2 8 8 -3 1 2 , zwl. 302-304.

Pańska (Łk 1, 38). Bez Bożego w pływ u bow iem M atk a N ajśw ięt­

sza, jak każdy człowiek, nie posiadałaby tak doskonałego rozezna­ nia, co d o b re i oczekiw ane o d N iej przez Boga. Pozbaw iona w e­ w n ę trz n e g o Bożego pouczen ia, p o zo staw io n a sam a sobie, zdana wyłącznie na swe ludzkie odczucia i oceny nie byłaby w stanie unik­ nąć błędu w tym względzie, a przecież nigdy go nie popełniła. Fakt ó w stan o w i negatyw ny, ale w najw yższym sto p n iu przek on ujący i w iarygodny d ow ód na to , że Bóg był dla Niej nauczycielem i w y­ chow aw cą, ostatecznie Ją kształtującym .

N a zu p ełn ie inny c h a ra k te r relacji Jh w h - u bo dzy zw racają uw agę następujące słowa:

Jhw h dźwiga pokornych,

a poniża w ystępnych aż do ziem i (Ps 147, 6).

Istotny z rozpatryw anego p u n k tu w idzenia jest tu czasow nik, n a­ zywający Bożą aktyw ność dotyczącą canàwîm (w tłum aczeniu: „p o ­ k o rn i”). Pochodzi on od źródłosłow u c-w -d użytego w bardzo rzad­ kiej koniugacji polel, w której wyraża: „ponow ne postanow ienie”, „spraw ianie, że jeszcze stoi”, „w znoszenie”, „dźwiganie”, „pokrze­ pianie”, „dodaw anie otuchy, ochoty do czegoś”, „podtrzym yw anie”, „p odpieranie”. W rozw ażanym kontekście zdaje się chodzić zarów ­ no o działania Boga dotyczące pozycji ubogich, jak i te, któ re o d ­ noszą się do sfery psycho-duchow ej w spom nianej kategorii ludzi. W obec powyższego w ypada przyjąć, że Jh w h jest dla cänäwtm w spo­ możycielem, który trw a przy nich nieustannie. O n stanow i ich moc, napełnia ich w iarę we w łasne siły. O n ożywia ich nadzieję w czas zw ątpienia, podnosi na duchu w chwilach doświadczeń i prób. Gdy zaś nastaje ku tem u w y b ran a przez N iego p o ra, w y nagradza im wszelkie d o znane przez nich krzywdy, w ynosząc ich p o n a d tych, którzy do tąd nimi gardzili i mieli ich za nic29. W spom niany w w ier­ szu Ps 147, 6 przejaw łaskawości Jh w h rów nież m a charakter sta­ ły. C o więcej, zdaje się leżeć w Bożej naturze. H agiograf użył b o ­ w iem na jego określenie im iesłow u, który jako przym iotnik czasow­ nikow y i form a czasowa pozw ala na taką interpretację.

N a przedstaw ioną rolę Boga, tym razem w stosunku do M a ­ ryi, p o śred n io wskazuje w ło żo n e w jej usta w yznanie: wejrzał na

uniżenie Służebnicy swojej (Łk 1, 48a). Nawiązuje o no jednocześnie

do pełnej pok o ry postaw y Dziewicy z N azaretu w obec Boga i Jej statu su społecznego. U jaw nia przy tym , że w szystko to znalazło

29 A utor nie m ów i o tym, kiedy dochodzi d o tego rodzaju Bożej ingerencji na rzecz ubogich. M ożna się jedynie dom yślać, że jej skutki najpełniej uw idocznią się w rzeczyw istości nadprzyrodzonej.

uznanie Ojca, k tó re zaow ocow ało Jej absolutnie w yjątkow ym w y­ niesieniem przez N iego p o n ad wszystkich30, o czym pozw ala w n o ­ sić dalszy ciąg p rzy to czo n eg o u p rzed nio w iersza M agnificat: O to

błogosławić m nie będą o d tą d wszystkie pokolenia (Łk 1, 48b).

M yśl o interw encji Jh w h na rzecz ubogich po dejm uje i inny psalm :

[...] Bóg na sąd się podniósł,

by ocalić wszystkich pokornych na ziem i (Ps 7 6 ,1 0 ).

Z racji w iodącego tem atu najważniejszym w przytoczonym tekście jest zw rot „by ocalić”. W oryginale odpow iada m u infinitivus con­ structus koniugacji sprawczej rdzenia /-ś-c poprzedzony przyim kiem

Ie, wyrażającym w tym przypadku celowość. W spom niany źródło-

słów zamyka w sobie wszystko, co rozum ie się p o d pojęciem w ie­ loaspektow ego, wielopłaszczyznowego „zbaw ienia”, „wybawienia”, „ocalenia”, „przyjścia z p o m o cą” czy „udzielenia jej”, „uw olnienia od w szelkich p rzejaw ó w zła ”31. Fakt, iż używ any o n jest przede wszystkim w hifil, uzm ysławia, że tego, co oznacza, nikt nie może sam osiągnąć. O w o zbawienie, pom oc - w pełni i wyłącznie zależą o d kogoś in neg o. S tan o w ią więc dzieło nie teg o, k o g o dotyczą. O dnosząc niniejsze spostrzeżenia do wiersza Ps 76, 10, trzeba przy­ jąć, że cänäw tm (tu: „ p o k o rn i”) nie są w stanie sami siebie ocalić. M oże tego dokonać tylko Jhw h. O n bow iem jest jedynym autorem i szafarzem w ybaw ienia ubogich. Uwalniając ich od w ielorakiego zła, ujaw nia więc swą bezw arunkow ą dobroć, m iłość i miłosierdzie względem nich32. N a podstawie rozpatrywanej wypowiedzi natchnio­ nej, ani nawet w oparciu o jej najbliższy kontekst, z racji ich poetyc­ kiego charakteru, nie sposób z całą pewnością stwierdzić, jakiej rze­ czywistości dotyczy zbawcze działanie Boga i jaki jest jego zakres. Wydaje się, że chodzi tu w pierwszym rzędzie o doczesność i oswobo­ dzenie cänäw tm od uciążliwości ziemskich. Tu jednakże zapowiada przyszłe, definitywne uwolnienie ich z niewoli grzechu.

A zatem w iersz Ps 76, 10b odczytany z perspektyw y pełnego o b jaw ie n ia u k a z u je J h w h jak o jed y n e g o s k u te c z n e g o o b ro ń c ę i wyzwoliciela ubogich, łaskawcę, który dobrow olnie, a hojnie ob­ darza ich dobrem , jakiego zdobyć nigdy by nie mogli.

30 Warto przy tym podkreślić, że o w o podźw ignięcie M aryi przez Boga stało się faktem, który trwa w sw ych skutkach, podczas gdy w przypadku ubogich nie zostało sprecyzow ane, kiedy i w jaki sposób się urzeczywistni.

31 Z ob. J. F. SAW YER,/ f , TWAT 3, 1 0 3 5 -1 0 5 9 , z w ł.1 0 5 6 -1 0 5 7 .

32 Warto w tym miejscu zauważyć, że w myśl wersji hebrajskiej o w o szczególne działanie Boże dotyczy k°l ‘an w ê ’eres (= w szyscy ubodzy ziem i). Pozwala to m niem ać, iż w w ersecie Ps 7 6 , 10 d och od zi d o głosu idea uniw ersalizm u zbawczego.

W stosunku do M aryi Boże działanie zbawcze okazuje się jesz­ cze bardziej niezwykłe i bezprecedensow e niż wobec starotestam en- tow ych canâw îm . Bóg bow iem uczynił Ją w olną od zła m oralnego od m o m en tu Jej zaistnienia. Sprawił, że dostąpiła zbawienia przed tym , nim się o n o dokonało.

P raw dę o Jh w h przychodzącym z p om o cą ubogim k o n k rety ­ zuje d o pew nego stopnia zapow iedź prorocka:

[...] p o ko rn ym w kraju w yda słuszny w yrok (Iz 11, 4b).

Z cytow anych słów wynika mianowicie, że Bóg swe dzieło ocalenia

cânâw îm (w tłum aczeniu: „p o k o rn i”) realizuje między innym i jako

sędzia: Jego dokonania nazywa czasownik, będący form ą rdzenia /-

k-h w hifil. Oznacza on w tej koniugacji: „wyrokowanie”, „rozstrzy­

ganie w spornej kwestii”, „rozsądzanie”, „decydow anie”, „bycie roz­ jemcą”, niekiedy - „karcenie”, „ganienie”33, co w niniejszym kontek­ ście należy wykluczyć. Jh w h jawi się zatem w świetle stychu Iz 11, 4b jako ten, kto rozstrzyga bliżej nieokreślony spór, którego stroną, najwidoczniej pokrzyw dzoną, są ubodzy. Czyni zaś to właściwie, tak jak w yp ad a, zgodnie z faktycznym stanem rzeczy, spraw iedliw ie. D ow odzi tego wyrażenie ifm îsôr, którego zasadniczy element: mîsôr, posiada w rozpatryw anym tekście sens etyczny: „spraw iedliw ość”, „słuszność”, „należny sposób myślenia”34. A skoro Bóg rozsądza tak, jak zostało to scharakteryzowane, należy przyjąć, że Jego decyzja jest korzystna dla cänäwtm. Fakt ó w oznacza, że jest O n ich obrońcą, który wykazuje - jak w olno przypuszczać - ich niewinność w bliżej nieokre­ ślonej kwestii.

Pewnej analogii, gdy idzie o M aryję, m ożna się chyba d opatry­ w ać w tym przypadku w sytuacji opisanej przez ewangelistę.

J ó z e f [...] nie chciał narazić Jej na zniesławienie, zam ierzał oddalić Ją potajem nie. G dy pow ziął tę m yśl, oto anioł Pański ukazał m u się w e śnie i rze­ kł: „ [...] nie bój się w ziąć do siebie M aryi [...] albo­ w iem z Ducha Świętego jest to, co się w N iej p o ­ częło [...]” [...] Z bu dziw szy się [...] J ó ze f uczynił tak, jak m u polecił anioł [...] (M t 1, 19-20. 24).

Tekst niniejszy stwarza dostatecznie podstaw y do tego, by uznać, że Bóg sam podjął pew ne kroki na rzecz doczesnego dobra M atki N aj­ świętszej, tak jak miał to uczynić wobec ubogich z wersu Iz 11, 4b.

33 Z ob. G. MAYER, jkh, TWAT 3, 6 2 0 -6 2 8 , zw ł. 6 2 1 . 6 2 4 .

34 Z ob. W. MAYER, A. SCHÖKEL, H. R IN G G R EN , jäsar, TWAT 3 , 1 0 5 9 -1 0 7 0 , zw ł. 1064.

N astęp ny tekst:

Bo Jhw h [...] zd o b i pokornych zw ycięstw em

(Ps 149, 4),

dotyczy niejako dalszego ciągu tej aktywności Jh w h w stosunku do ubogich, o której tra k tu je o m ó w io n y u p rzed n io w ers Iz 11, 4b. Z przyw ołanego fragm entu psalm u wynika, że Bóg nie p oprzesta­ je na spraw iedliw ym osądzeniu cänäwtm . Jakby tego było m ało, wy­ nagradza im ich trudy, wyrzeczenia, cierpienia; przy czym d o kon u ­ je tego w niebywałym w ym iarze, ponad to czego mogliby się ew en­ tu aln ie spodziew ać. D o tak ie g o m n iem an ia sk łan ia użyty przez hag io grafa zw ro t jeÿa ër... bîsûcâh. Pierwsze jego słow o w yw odzi się od źródłosłow u p - ’-r, k tóry kryje ideę: „okryw ania”, „ozdabia­ nia”, „otaczania chw ałą”, „zaszczytnego obdarow yw ania”, „nagra­ dzania”35. D rugi zajmujący nas wyraz, to rzeczownik: jesûcâh. R o­ zum iany on bywa jako: „p o m oc”, „wybawienie”, „szczęśliwe życie bez k ło po tów i tru dn o ści”, także: „zbawiciel”, „przynoszący ocale­ nie”, a n ad to - „skutki zbaw ienia”, „stan właściwy zbaw ionym ”36. W rozpatryw anym kontekście chodzi najpraw dopodobniej o dwie ostatnie propozycje interpretacji odnośnego term inu.

Tak więc wiersz Ps 149, 4b ukazuje Jhw h, który niczym niezo- bow iązany honoruje ubogich niew spółm iernie do ich zasług, darząc ich przystępem d o szczęśliwości, której o własnych siłach nigdy by nie osiągnęli. Pow odem zaś tego w myśl stychu 4a jest Jego przy­ chylność, życzliwość, specjalne względy, a nade w szystko miłość, k tó re żywi dla cänäw tm . Świadczy o tym p rzede wszystkim im ie­ słów róseh, pełniący funkcję orzeczenia w wierszu Ps 149, 4a. Rdzeń

r-s-h, którego jest form ą, w yraża bow iem to, co jako m otyw dzia­

łania zostało przypisane Bogu37.

O Bogu o b d a ro w u ją c y m M ary ję zaszczytam i Pism o św ięte w prost nie mówi. Jed n ak zanotow any w nim fakt w ybrania Jej przez Ojca na M atkę Zbawiciela (Łk 1, 30-33), a tym bardziej uczynienie Jej za spraw ą D uch Świętego Bożą Rodzicielką (Łk 1, 43), pośred­ n io św iadczy o tym . W m o m en cie, gdy w szystko to n a stą p iło , M a ry ja stała się b o w ie m kim ś w yjątk ow y m . U zyskała go dn ość i pozycję, których n ik t z ludzi nie m iał, nie m a i m ieć nie będzie (Łk 1, 48b). A jest to w yłącznym dziełem Boga.

O statnia z zajmujących nas wypowiedzi natchnionych podnosi różny od do tąd przedstaw ionych aspekt relacji Jh w h do ubogich.

35 Z ob. J. H A U SM A N N , p ’r, TWAT 6, 4 9 4 -4 9 9 , zw l. 4 9 4 . 4 9 6 . 36 Zob. J. F. SAWYER, j? , TWAT 3 , 1 0 5 6 -1 0 5 7 .

[...] Jh w h m nie namaścił.

Posłał m nie, by głosić dobrą no w in ę ubogim

(Iz 61, 1).

Pierwsze przytoczone stwierdzenie uzmysławia, że Bóg niekoniecz­ nie sam osobiście kom unikuje się z cânâw îm , jak sugerow ać by to mogły poprzednio cytowane teksty. N ie jest to, oczywiście wykluczo­ ne ani niemożliwe. Jednak w myśl stychu Iz 61, lb -c czyni to, posłu­ gując się niekiedy pośrednikiem wybranym do tego przez siebie. Trze­ ba przy tym m ocno podkreślić, że osoba taka nie działa sama od sie­ bie. Poprzez nią samą i jej misję ujawnia się stosunek Jhw h do ubo­ gich oraz to, czym pragnie O n ich ubogacić. W niniejszym przypad­ ku o tym, czym Bóg chce się z nimi podzielić, traktuje trzeci z cyto­ w anych wersów, a ściślej - złożenie lebass'ër (przyimek Ie i infinitivus

constructus). Jego istotny elem ent pochodzi od osnowy b-ś-r, która

przyjm uje głów nie form y koniugacji intensywnej czynnej. Oznacza ona w niej: „głoszenie”, „oznajm ianie”, „obwieszczanie”, „kom uni­ k o w a n ie ”, „ro zw eselan ie”, „zabaw ianie rad o sn ą, w esołą wieścią, wiadom ością, poselstwem ”38. Jhw h zatem , gdyż to O n jest faktycz­ nym inicjatorem działań, które wyraża w spom niany rdzeń, ujawnia

‘ânâwîm sprawy budzącew nich radość, pośrednio w olno wnosić, że

napawające ich także poczuciem szczęścia. Fakt ów m ożna p onadto uznać za przejaw zaufania, bliskości i serdeczności Boga względem ubogich, za wyraz Jego dążenia do zaspokajania ich pragnień, potrzeb, oczekiwań, do uszczęśliwienia ich.

To, co zostało stw ierdzone na podstaw ie wiesza Iz 61, 1 o ak­ tywności Jh w h w obec starotestam entow ych ubogich, znajduje swe pełne odzw ierciedlenie w odniesieniu do M aryi. Ojciec bow iem nie sam, lecz przez swego posłańca obwieścił Jej swą wolę: [...] posłał

Bóg anioła Gabriela [...] do D ziewicy [...] im ieniem [...] Maryja (Łk

1, 26. 27). Kiedy to nastąpiło, Bóg objawił Jej jako pierwszej z lu­ dzi najradośniejszą now inę w historii świata, na k tórą czekały całe pokolenia. Tym samym uczynił Ją najszczęśliwszą spośród ludzkich istot, o czym świadczą słowa: Wielbi dusza m oja Pana i raduje się

duch m ó j w Bogu, m o im Zbaw cy (Łk 1, 46-47).

Porów nując to , w jaki sposób Jh w h - w szerokim tego słowa znaczeniu - trak tow ał starotestam entow ych cânâw îm , z tym , czym obdarzył M aryję i kim Ją uczynił, w ypada stwierdzić, że w drugim p rzy p a d k u , aczkolw iek p rzy p o m in a o n g eneralnie relację Bóg - ubodzy, chodzi na ogół o zupełnie inną, now ą, niew spółm ierną do

poprzedniej jakość i rzeczywistość zarazem . M ów iąc krócej, to co Jh w h dokonyw ał dla cänäw tm , stanow i typ tego, co otrzym ała od N ieg o D ziew ica z N azaretu.

4. Konkluzja

Podjęta w ram ach niniejszego opracow ania p ró b a popatrzenia na M aryję poprzez pryzm at starotestam entow ych w ypow iedzi d o ­ tyczących cânâw îm wiedzie d o przekonania, że M atka Najświętsza jest jedynym człow iekiem , k tó re m u m ian o „ubo gi/u boga J h w h ” przysługuje bez najmniejszych zastrzeżeń. Relację, zachodzącą m ię­ dzy Bogiem a N iepokalaną jako ow ą ubogą Pana, charakteryzuje Ich w zajem na, nieprzerw ana, trw ała bliskość, niezachw iane obopólne zaufanie. O n jawi się jako Jej w ychow aw ca, przew odnik, obrońca, pocieszyciel, dobroczyńca, zbawca. O na zaś okazuje się Jego najlep­ szą, najposłuszniejszą i najpokorniejszą uczennicą, otw artą bez resz­ ty na Jego w olę, w N im odnajdującą wsparcie i źródło swej mocy i wielkości.

D r hab. Urszula Szwarc Katolicki U niw ersytet Lubelski (Lublin)

ul. O gródkow a 1/56 PL - 2 0-067 Lublin

D io Padre e Maria „povera di Jhwh”

(R iassunto) L’a rtico lo p resen ta i versi d e ll’A n tico T estam en to i quali c o n te n g o n o il sostantivo: an aw о anaw im . In base a questi versi l’autrice discute tre questioni: chi è anaw (I), com e sembra il rapporto Jhwh - un povero dal punto di vista anawim (II) e di D io (III).

I consecutivi risultati dell’analisi li riporta a Maria. Si possono riassumere nel m o d o segu en te: M aria è una p erfezio n e id eale di un p o v e r o , una p overa di Jhwh; l’atteggiam ento di Maria com e una povera di Jhwh è perfetto: Maria è la discepola del Padre più ubbidiente ed umile; D io per M aria è educatore, guidatore, difensore, benefattore e salvatore.