PR O FESOR A DO KTORA JA N A TOM ASZEW SKIEGO
25 czerw ca I960 r. P o lsk ie T ow arzystw o G leboznaw cze obchodziło n iecodzienną uroczystość — 50 -letn i ju b ileu sz pracy naukow ej p rofe sora doktora Jana T om aszew skiego. W Pałacu Staszica w W arszawie, w salach P olsk iej A kadem ii Nauk grono kolegów , przyjaciół i w y ch o w anków złożyło zasłużonem u badaczow i w yrazy uznania i życzen ia d al szej ow ocnej pracy. Ż yczenia p rzesłali rów nież P rezes P olsk iej A kadem ii Nauk, M inister S zk oln ictw a W yższego i inne w yb itn e osobistości ze św iata n auk i i rządu.
*
Jan T om aszew ski urodził się 30.X II.1884 w H ancew iczach na P olesiu . M aturę u zysk ał w gim n azju m w P iń sk a. Studia w y ższe rozpoczął w 1903 r. w K ronsztadcie na w yd ziale budow y okrętów . Już jednak w 1905 r. przeniósł się do P u ław na W ydział L eśny In stytu tu R olnictw a i L eśnictw a. P o ukończeniu stu d iów sp ecjalizow ał się w gleb o zn aw stw ie przy kated rze G leboznaw stw a, k ierow an ej przez prof. K. D. G linkę.
206 50-letni jubileusz prof. dr J. Tom aszewskiego
Pracę badaw czą rozpoczął Jan T om aszew ski w 1910 r. biorąc u dział jako gleboznaw ca w ek sp ed y cji am urskiej na D alek i W schód. Trzeba podkreślić, że sform u łow an e w ty m czasie przez niego p ogląd y na ta m tejsze gleb y są nadal aktualne. S tw ierdzają to ogłoszon e w „P oczw o- w ied ien iju ” raporty gru p y gleb ozn aw ców radzieckich, którzy w latach 1955— 1957 prowadząc badania na ty c h teren ach podają: „poglądy i k on cepcje J. J. T om aszew skiego p rzedstaw ione w jego pracy z 1912 r. pt. ,,Poczw y Z ejsk o-B u ren sk ogo w odorozdzieła Am urökoj ob ła sti” nic n ie straciły na aktualności.
W 1911 r. Jan T om aszew ski został k ierow n ik iem D ziału B adań N au k o w ych stacji dośw iadczalnej „C hoszeuty”, p ołożonej w strefie p ółp u styn i w ok olicach m orza K aspijskiego, w pobliżu str efy su ch ych stepów . S ta now isko to piastow ał 10 lat, p ośw ięcając się badaniom gleb ozn aw czym i hydrologiczn ym . R ów n ocześn ie zy sk u je sob ie coraz w ięk sze uznanie, co znajduje w yraz w p ow ierzanych m u godnościach. W 1911 r. Jan Tom a szew sk i został w yb ran y na członka R osyjsk iego T ow arzystw a W olno-E k o-
nom icznego w Petersb u rgu , w 1912 r. zastał człon k iem R osyjsk iego T o w arzystw a L eśnego, w 1913 r. człon k iem K om isji H ydrologiczn ej R osyj sk iego Tow arzystw a G eograficznego, a w 1914 człon k iem K om itetu G le boznaw czego im. D okuczajew a w P etersb u rgu .
W 1915 r. Janow i T om aszew skiem u zlecono w T urkiestanie przepro w adzenie badań obszarów p ółp u styn i, zw anych ,,G ołodnaja S tiep ”, które m iały być w p rzyszłości naw adniane przez w od y S yr-D arii.
W 1917 r. Jan T om aszew ski ob jął kierow n ictw o k ilk u dziesięcioosobo w ej ek sp ed ycji złożonej ze sp ecjalistów różnych dziedzin. E kspedycja ta m iała na celu przeprow adzenie k om p lek sow ych badań zm ierzających do zagospodarowania 8 m in ha su ch ych step ó w i lo tn y ch piasków. W iel kie d ośw iadczen ie Jana T om aszew skiego w zagospodarow yw aniu n ie użytk ów i znajom ość stosu nk ów p u styn n ych zostały n ależycie ocenione przez fachow ców i w ładze, skoro po W ielk iej R ew o lu cji P aźd ziern ik o w ej został On m ianow any „k rajow ym sp ecja listą ”.
W latach 1921— 1922 Jan T om aszew ski w yk ład ał gleboznaw stw o na W ydziale A gronom iczn ym P ań stw ow ego U n iw ersy tetu w A strachaniu, gdzie pow ołano go na stan ow isko profesora.
W 1922 powraca do P olsk i m ając już za sobą pow ażny dorobek nauko w y w postaci trzech m on ografii i 8 rozpraw.
W P o lsce Jan T om aszew ski rozpoczął pracę naukow ą w P a ń stw o w y m In stytu cie N au k ow ym Gospodarstwa W iejsk iego w Puław ach, w W y d ziale G leboznaw czym .
W 1926 r. Jan T om aszew ski d oktoryzow ał się z zakresu gleb ozn aw stwa na W ydziale R oln iczo-L asow ym P o litech n ik i w e L w ow ie. H abili tację rów nież w d zied zin ie gleboznaw stw a przeprow adził na W yd ziale
R oln iczo-L eśn ym U n iw ersytetu P ozn ań sk iego w 1936 r. B ezpośrednio po ty m otrzym ał n om inację na kierow nika D ziału G leb Ł ąkow ych i B łotn ych PIG W w P uław ach. S tanow isko to piastow ał do roku 1950.
Okres m ięd zyw ojen n y b ył szczególn ie ow ocn y w pracy naukow ej Ja na T om aszew skiego. Z ram ienia M inisterstw a R olnictw a prow adził On przez dw a lata badania gleb ozn aw cze na W ołyniu, a przez 8 la t na P o lesiu w ram ach prac prow adzonych przez B iuro M elioracji P olesia.
Z osiągn ięć n auk ow ych teg o okresu n ależy w y m ien ić m apę k om p lek sów’ łąk ow ych i b łotnych, m apę gleboznaw czą i m apę m elioracyjn ą, p ięć rozpraw oraz m on ografię pt.: „G leby b łotne P o lesia ”. W yn ik iem 1 0 -let- nich badań jest m onografia ,,G leby łą k o w e’’, pierw sza publikacja w tej dzied zin ie w P olsce. Na sam od zieln ych badaniach została oparta m apa gleb pow iatu p uław sk iego w sk ali 1 : 100 000 oraz m onografia „G leby leśn e ok olic P u ła w ”.
Ju b ilat d w u k rotn ie brał udział w m ięd zyn arod ow ych zjazdach: w 1924 r. w M iędzynarodow ym K on gresie G leboznaw czym w R zym ie, w 1930 r. w K ongresie G leb ozn aw czym w M oskwie.
S ystem atyczn ą pracę dydaktyczną podjął Jan T om aszew ski 20.111. 1945 r. na W yd ziale R olnictw a U n iw ersy tetu M arii C u rie-S k łod ow sk iej w L ublinie, gdzie został m ian ow an y p rofesorem zw yczajn ym i otrzym ał k ated rę gleboznaw stw a. W 1946 r. profesor dr Jan T om aszew ski p rze nosi się do W rocław ia, gd zie na W yd ziale R oln iczym U n iw ersy tetu W rocław skiego o b ejm u je K atedrę G leboznaw stw a, w łączoną w 1952 r. w skład W yższej S zk oły R olniczej. K ated rę tę prow adzi prof, dr Jan T om aszew ski do ch w ili obecnej.
Praca naukow a Jubilata w e W rocław iu była rów nież ow ocna. Ju ż w 1950 r. pod Jeg o redakcją u kazuje się m apa gleb P o lsk i w sk a li 1 : 1000 0 0 0.
W pracach sw y ch zajm ow ał się dynam ik ą procesów gleb otw órczych, zagad n ieniem tw orzenia się próchnicy, anaerobiozą i aerobiozą w pro cesie b ielicow an ia i in n ym i problem am i. D użo pracy p ośw ięcił sposobom p odniesienia żyzn ości g leb piaskow ych, erodow anych i b agiennych.
O siągnięcia n auk ow e Jubilata zn alazły w yraz w nagrodach i odzna czen iach krajow ych. W 1950 r. prof, dr Jan T om aszew ski został laurea tem zespołow ej p aństw ow ej nagrody naukow ej III stopnia za redak cję m apy gleb P olski. W 1954 r. został od zn aczon y zło ty m k rzyżem zasłu gi, w 1955 r. otrzym ał państw ow ą n agrod y naukow ą za prace teo rety czn e i praktyczne w d zied zin ie łąkarstw a. W 1956 r. o trzym ał k rzyż oficersk i orderu Polonia R estituta.
Ju bilat jest cz ło n k iem -za ło ży cielem P olsk ieg o T ow arzystw a G lebo znaw czego, człon k iem h onorow ym W szesch zw iązk ow ego Tow arzystw a G leboznaw czego ZSRR, członkiem k om itetu redakcyjnego „R oczników
208 50-letni jubileusz prof. dr J. Tom aszewskiego
G leb ozn aw czych ”, człon k iem W rocław skiego Tow arzystw a N aukow ego oraz kilku in n ych tow arzystw naukow ych.
D ziałalność naukow ą prof, dr Jana T om aszew skiego cech u je zaw sze w ielk i entuzjazm i ogrom ne u m iłow an ie dla dziedziny, której się po św ięcił. Jego dorobek naukow y, zw łaszcza w zakresie gleb b agienn ych , jest bardzo duży.
G leboznaw stw u p olskiem u prof, dr Jan T om aszew ski zasłu żył się nie tylk o jako badacz, ale i jako pedagog, k tóry w ych ow ał kilka pokoleń p rak tyk ów i naukow ców .
PUBLIKACJE NAUKOWE I INNE PROF. DRA JANA TOMASZEWSKIEGO Z OKRESU OD 1910 DO 1960 ROKU
W JĘZYKU POLSK IM
1. Gleby i grunty na południowo-zachodnim Wołyniu. Pam iętnik Instytutu Nauko w ego Gospodarstwa W iejskiego w Puławach, t. 5, 1924.
2. Pow staw anie i w łaściw ości w ody gruntowej w piaskach wydm owych. Pam iętnik Instytutu Naukowego Gospodarstwa W iejskiego w Puławach, t. 7, 1926.
3. W pływ czynników eolicznych na procesy glebotwórcze. Pam iętnik Instytutu Gospodarstwa W iejskiego w Puławach, t. 7, 1926.
4. Studia nad glebam i leśnym i w okolicy Puław. (Monografia). Pam iętnik Instytutu Naukowego Gospodarstwa W iejskiego w Puławach, t. 9, 1928.
5. Gleby powiatu puławskiego; z barwną mapą w skali 1 : 100 000. Instytut Nauko w y w Puławach, 1929.
6. Co to jest bielica. Gazeta Rolnicza, 1929.
7. Zróżnicowanie pokrywy glebowej w terenie lessow ym pod w pływ em procesów zm ywnych. Pam iętnik Instytutu Naukowego w Puławach, t. 2, 1930.
8. Kom pleksy glebow e na Polesiu. Materiały do poznania gleb polskich, t. 3, 1933. 9. Terenowe badania gleboznawcze na Polesiu. Postępy Prac Biura Melioracji Po
lesia, t. 4, 1933.
10. Gleby błotne Polesia (monografia). M ateriały do poznania gleb polskich, t. 4, 1935.
11. Charakterystyka i podział torfowisk poleskich w ed le stosunków wodnych oraz składu masy torfowej. Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych, t. 43, Poznań 1937. 12. Stosunki w odne w glebach Polesia. Roczn. Nauk Roln. i Leśn., t. 43, Poznań 1937. 13. Regulacja rzek a regulacja stosunków wodnych w związku z potrzebami gleb.
Przegląd Melioracyjny, nr 5, 1937.
14. Regulacja stosunków w odnych na torfowiskach. Łąka i Torfowisko. Sarny 1930. 15. Gleby w schodniego Polesia (monografia). Materiały do poznania gleb polskich,
t. 5, 1939.
16. Sposoby regulacji stosunków wodnych w dolinach rzecznych. Łąka i Torfow i sko, 1938.
18. Kom pleks gleb łąkowych nad rzeką Kurówką w powiecie puławskim . Łąka i Pastwisko, nr 2, W arszawa 1938.
19. O glebach łąkowych aluwialnych. Łąka i Pastwisko, nr 3, Warszawa 1939. 20. Gleby łąkowe podgórskie w pasie przykarpackim. Łąka i Pastwisko, nr 4,
W arszawa 1939.
21. Zarys klasyfikacji gleb łąkowych. Roczn. Glebozn. t. 1, Warszawa 1939.
22. Krótka charakterystyka gleb torfowych i murszowych. Łąka i Pastwisko, nr 6, W arszawa 1939.
23. O glebach łąkowych deluwialnych. Łąka i Pastwisko, nr 8, W arszawa 1939. 24. Produkcja dobrego nawozu z torfu. Wzorowa Gospodarka, nr 2, Kraków 1942. 25. O próchnicowaniu gleb. Przegląd Rolniczy, nr 4, Poznań 1947.
26. Przystępujem y do usprawnienia gleb naszych. Przegląd Rolniczy, nr 5, Po znań 1947.
27. Przeróbka m ateriału torfowego dla celów próchnicowania i nawożenia gleb. Przegląd Rolniczy, nr 6, Poznań 1947.
28. Warunki i sposoby próchnicowania gleb. Przegląd Rolniczy, nr 7, Poznań 1947. 29. Istotne cele i zadania doświadczalnictw a rolniczego. Przegląd rolniczy, nr 7,
Poznań 1947.
30. Gleby łąkow e (monografia). Biblioteka Puławska, nr 31, Puław y 1947. 31. Problem regulacji stosunków wodnych na obszarach łąkowych i błotnych. Rocz
nik Łąkowy, W arszawa 1948.
32. Próchnicowanie i nawożenie gleb m ateriałem torfowym. Przegląd Rolniczy, nr 6, Poznań 1949.
33. Istotne warunki powstawania, rozwoju i przeobrażenia gleb błotnych i łąkowo- błotnych. Roczn. Nauk Roln. i Leśn., t. 54, Warszawa 1950.
34. Tendencje życiow e i w łaściw ości różnych kategorii gleb. Roczn. Glebozn., t. 1, W arszawa 1950.
35. W łaściwości gleby leśnej i jej tendencje życiowe. Sylwan, z. 1, Warszawa 1952. 36. Stadia rozwojowe niektórych rodzajów gleb. Roczn. Glebozn. t. 2, W arszawa
1952.
37. O gospodarce rolnej na glebach lekkich. N ow e Rolnictwo, nr 11, Warszawa 1952. 38. Uwagi krytyczne odnośnie system atyki gleb Polski. Roczn. Glebozn., t. 3, War
szawa 1954.
39. Problem usprawnienia gleb Polski. Postępy Nauki Rolniczej nr 1, Warszawa 1954. 40. Istotne cele i zadania gospodarki wodnej w Polsce. Postępy Nauki Rolniczej,
nr 4, Warszawa 1954.
41. Gleby błotne i środowisko. Roczn. Glebozn., t. 5, Warszawa 1955.
42. Rola i znaczenie żyzności gleby w produkcji rolniczej. Postępy Nauk Rolni czych, W arszawa 1956.
43. Dynam ika typologicznych procesów glebowych. Roczn. Glebozn., t. 6, Warszawa 1958.
44. Procesy odgórne i oddolne w glebach błotnych. Postępy Nauk Rolniczych, Zeszyt problemowy, nr 17, Warszawa 1959.
45. Regiony fizjograficzno-glebowe Śląska. Współautor S. K owaliński. Zeszyty N aukow e WSR Wrocław 1959.
46. Cechy morfologiczne i głów niejsze w łaściw ości gleb bielicow ych i brunatnych. Współautor J. Borkowski. Roczn. Glebozn. t. 7, Warszawa 1959.
47. O procesach glebotwórczych. Roczn. Glebozn., t. 8, Warszawa 1959.
210 50-letni jubileusz prof. dr J. Tom aszewskiego
W JĘZYKU ROSYJSKIM
48. Iz ekskursji w Garbatskoje leśniczestwo. Lesopromyszlennyj W iestnik, Mo skwa 1910.
49. Poczwy Zejsko-Bureinskogo wodorazdieła Amurskoj Obłasti. Trudy Amurskoj Ekspedycji, t. 15, Petersburg 1912.
50. К woprosu o jestiestw ienno-istoriczeskich usłowijach Czugujewo-Babczanskoj daczi Charkowskoj gub. Lesnoj Żurnał, Petersburg 1913.
51. O jestiestw ienno-istoriczeskich usłowijach Choszeutowskogo zakreplajemnogo uczastka Astrachanskoj gub. Sbornik statiej po pieszczanoowraźnym rabotam, t. 3, Petersburg 1914.
52. Jestiestwienno-istoriczeskija usłow ija Kirgizskoj Stiepi. Izd. Astrach. Gubzie- motdieła. Astrachań 1918.
53. Eołowyje agienty poczwoobrazowanija w zonie suchich stiepiej. Izd. Astrach. Gubziemotdieła. Astrachań 1919.
54. W odoudierżiwajuszczaja sposobność poczw i piesków. Astrachańskij Kraj. Astrachań 1919.
55. Wodnyja sw ojstw a poczw i piesków na jugie Astrachanskoj gub. (monografia). Astrachań 1921.
56. O borbie s zasuchoj w usłowijach jugo-wostoka Rossii. Astrachańskij Kraj, nr 7, Astrachań 1921.
57. Pieski Astrachanskoj Stiepi (monografia). Trudy po lesnomu opytnomu diełu. Gosizdat, M oskwa 1931.
58. Bioekołogiczeskaja problema w poczw ow iedienii. Poczw owiedienije, nr 9, Mo skwa 1953.
59. Bołotnyje poczw y i usłow ija sredy. Poczw owiedienije, nr 5, Moskwa 1957. 60. Naprawlennost processow razłożenija i prewraszczenija organiczeskogo w ieszcza-
stwa w poczwie. Trudy Wsieros. Sjezda Poczwowiedow, Moskwa 1958.
W JĘZYKU NIEMIECKIM I ANG IELSK IM
61. Das Problem der W asserregulierung in W iesenböden. Berichte des Landw. Forschungsanstalt, H. 1, Puław y 1942.
63. Soil form ing and typological soil processes. Prace W rocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria В. W rocław 1959.
64. The bioecological Trend in Soil Science. Prace W rocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria B. Wrocław 1960.
