• Nie Znaleziono Wyników

O wodociągach Starego i Nowego Miasta

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "O wodociągach Starego i Nowego Miasta"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

Hanna Szwankowska

O wodociągach Starego i Nowego

Miasta

Ochrona Zabytków 6/2-3 (21-22), 128-131

1953

(2)

O WODOCIĄGACH STAREGO I NOWEGO MIASTA

H A N N A S Z W A N K O W S K A

N a jd a w n ie jsi m ieszk ań cy teren ów W a rs z a w y z a o p a tr y w a li się w w od ę z lic z n y c h ź ró d e ł, stru m ien i i staw ó w , w które o b fito w a ło lew o b rzeżn e p ła sk o w zg ó rze w arszaw skie. J e d y n y m i p o zo stało ściam i ty c h lic z n y c h stru m ien i są strom e u lice zb ie g a ją c e ze sk arp y ku rz e c e , j a k K rasiń sk ieg o , M o sto w a , B ed n arsk a i d a lej a ż p o Id zik o w sk ieg o n a M o k o ­ to w ie. S ta w y p o zo sta w iły lic z n e w o d y g ru n to w e i b a g n a sp ra w ia ją c e o d w iek ó w i o b e c ­ n ie k ło p o ty w arsza w skim b u d o w n ic zy m . N ie o w szystk ich z a p e w n e rze czk a ch i stru ­ m ie n ia c h m a m y d o k ła d n e d an e. N a jo b fitsza w w o d ę b y ła D r n a c z y li D r z a s n a , k tó ra p ły n ą c z z a c h o d u spod S zczę śliw ie p rz e p ły w a ła p rz e z szereg je z io r i m o krad eł i w p a d a ła d o W isły n a teren ie dzisiejszej C y ta d e li. B e l c z ą c a w y p ły w a ła ze źró d eł n a o b sza rze G rz y b o w a , W ie lo p o la i L eszn a , p rzez Z a k ro c zy m sk ą , S p a d e k i Z d ro jo w ą z b ie g a ła d o W is ły w p o b liż u o b ecn e g o m ostu k o lejo w eg o . M n iejsze stru m ien ie p ły n ę ły n a teren ie sam ego m iasta lu b w p o b liż u : G ro d z k a , M o sto w a , m ię d zy zam k iem a ko­ ścio łem św iętojań skim . N ie b ra k ło i ź ró d e ł: D o n a j (p la c y k S zero k ieg o D u n a ju ), J e ­ z u ic k a 4, n a teren ie zam k u . N o w e M ia sto ro z p o rzą d z a ło ź ró d ła m i n a tzw . roli O g o n - kow skiej (róg N a le w e k i G ęsie j), któ rą ra jc o w ie n ow o m iejscy n a b y li o d m ieszczan in a B u rb a c h a , o ra z źró d łem z n a jd u ją c y m się n a teren ie późn iejszej C y ta d e li. C zęść źró d eł w m ia rę z a b u d o w y w a n ia ty c h teren ó w z a n ik a ła , w sią k a ła w ziem ię, ilość w o d y staw ała się n ie w y sta rc z a ją c a , m ie szk a ń cy m usieli p o m yśleć o in n y c h o b fitszych sposobach z a o p a tr y w a n ia się w w od ę. W ie m y o stu d n iach istn ieją cy ch u p a u lin ó w i au g u stia n ó w .

N ie z n a m y d a ty p o w stan ia w o d o c ią g ó w w a rsza w sk ic h ; p ierw sze źró d ło w e w zm ia n k i 0 w o d o c ią g a c h z a ró w n o w S ta rej j a k i N o w ej W a rs z a w ie z n a jd u je m y w ra ch u n k ach m iejsk ich I I p o ło w y X V I w ie k u ; w ie m y o stosu nkow o w ysokiej p ła c y ru rm istrza S t. W a rs z a w y z r. 15 6 1. W p o ró w n a n iu z in n y m i m ia sta m i w Polsce są to d a n e sto­ su n ko w o p ó źn e. W ia d o m o ść p o d a n ą p rz e z A lek sa n d ra W e jn e rta , że w 1598 r. m a g i­ strat p ro w a d z ił w o d o c ią g i p o d w ó jn ą lin ią ze ź ró d e ł p rz y późn iejszej u lic y K a r m e ­ lick iej (m ię d zy L eszn e m a M y ln ą ) n a p o d sta w ie źró d e ł m o ż n a p rzesu n ą ć o 2 la ta , w ste c z. W o d ę c z e rp a n o w sp ó łcześn ie ró w n ie ż ze ź ró d ła z posesji « n a ru ra ch » n a D łu g ie j. L in ia w o d o c ią g u b ie g ła w z d łu ż D łu g ie j a ż d o W ą skiej (o b e cn a K iliń sk ieg o ), p o p rze z o d cin ek P o d w a la d o W ą sk ie g o D u n a ju i tą u lic z k ą n a R y n e k Staro m iejski. N a R y n k u u jm o w a ły ru ry ratu sz z trzech stron, z a sila ją c trz y stu d n ie, w /g d a n y c h z 1628 r., w /g p la n ó w z I I p ol. X V I I I w . — tylk o d w ie. O z n a c z n y m w ysiłk u te c h n ic z n y m i ko szta ch b u d o w y i k o n serw a cji ś w ia d c z y d łu g o ść lin ii w o d o c ią g o w y c h : k ró tsza z D łu g iej m ia ła 1,4 km . d łu ż sza z K a rm e lic k ie j a ż 2,2 km .

T r z e c ia n ie z n a n a h isto ryk o m lin ia w o d o c ią g o w a w id n ie je n a je d n y m z p la n ó w K o m isji B ru k o w ej. P r o w a d z iła o n a z e ź ró d e ł w p o b liż u D łu g ie j le c z z d ru giej n ie p a ­ rzystej stro n y, szła n ie p o d u lic a m i, lec z p rz e z o g ro d y , m n iej w ięcej ró w n o leg le d o D łu ­ giej. P rz e c in a ła o n a u licę M io d o w ą , szła p o p rze z posesję D w o ru G d ań sk ie g o m ię d zy M io d o w ą i P o d w a lem (co p o tw ie r d z a ją p la n y p rz e c h o w y w a n e w A rc h iw u m w G d ań sku ) 1 r o z g a łę z ia ła się: je d n a lin ia d o c h o d z iła d o P o d w a la i W ą sk ie g o D u n a ju , gd zie łą c zy ła się z o b u o m ó w io n y m i lin ia m i, in n a szła d o Z a m k u . P o d ro d ze w o d o c ią g ten z a o p a tr y ­ w a ł w w o d ę d w a p a ła c e , sto ją ce m ię d zy M io d o w ą i B ielań sk ą. W p ro w a d z e n iu ru r w y z y sk a n o sp ad ek n a tu r a ln y teren u , k tó ry b y ł z a p e w n e g łó w n ą p r z y c z y n ą , że n ie ko ­ rzy sta n o z w o d y w iślan ej. W a rs z a w a b y ła zresztą je d y n y m m iastem w Polsce, g d zie zasto so w an o p o d w ó jn ą , a n a w e t p o tró jn ą lin ię rur.

N o w e M ia sto p o sia d a ło o d rę b n e w o d o c ią g i p ro w a d z ą c e w lin ii p o je d y n c ze j od w sp o m n ian ej ro li O g o n k o w sk ie j p rz y z b ie g u F ran ciszkań sk iej i N a le w e k p rzez F ra n ­ ciszk ań sk ą, K o ź lą d o ry n k u N o w om iejsk iego . « S k rzy n ie w od ne» n a ry n k u b y ły d r e w .

(3)

R y c . 158. R u r a w o d o c ią g o w a z X V I I I w ., w y k o p a n a na St. M ie ś cie .

n ian e, o tw a rte , ch ronion e je d y n ie daszkiem na czterech slu p ach w sp a rtym . O p r ó c z g łó w n y c h skrzyń — zb iorn ik ó w na ryn ka ch b y ło też kilka re zerw u a ró w w zd łu ż ru ro ­ c ią g u .

R u r y ro b io n o z d rze w a g łó w n ie sosnow ego, m ia ły d łu go ść kilku m etró w , gru b o ść 40— 60 cm z o tw o rem o p rześw icie 8— -10 cm . O tw ó r ten u zysk iw a n o zap ew n e p rzez w y p a la n ie . R u r y n ieo k o row an e łą czo n o p rzez w k ła d a n ie w ęższej do szerszej na docisk lu b też p rzez łą cze n ie za p o m o cą k o łn ierza z b la c h y . Z n a jd o w a ły się one na głębokości o k . 1,5 m p o d o b ecn ą n a w ie rzc h n ią , m n iej w ięcej p o d ch o d n ik iem . K o m isja B a d ań D a w n e j W a rs z a w y o d k o p ała w iele takich ru r, za p ew n e X V I I I - w ie c z n y c h n a Piw nej i W ąsk im D u n a ju . M ie sz k a ń c y W a rs z a w y z n a li zresztą ju ż d aw n iej te d rew n ia n e w o d o ­ c ią g i z n a jd o w a n e p rz y ro b o ta ch b u d o w la n y c h X I X i X X w ie k u ; w iększą ich ilość w y d o b y ły ro b o ty ziem n e T r a s y W — Z . W 1. 1635— 42 w iem y o ru ra ch o ło w ia n y ch n a Z a m k u .

P ie czę n a d w o d o c ią g a m i sp ra w o w a ły m a g istra ty o b u m iast w arszaw skich . U t r z y ­ m a n ie w o d o c ią g ó w k o szto w ało dość d rogo , p o ch ła n ia ło w X V I w . 1/13 b u d że tu N o w ej W a rs z a w y ; k o szto w ały częste rep eracje, w y m ia n y ; o sp ecjaln ym ru rm istrzu p o m yślan o d o p iero w ko ń cu X V I I w . W 1697 r. p o w z ię to u c h w a łę , b y « ch ło p a stu d n ia rza do tej stu d n i c h o w a ć , k tó ry b y w kole c h o d ził i co d zien n ie w od ę ze studni cią g n ą ł i w k o ryto n alew ał» . C h ło p sp ełn iał rolę n ied źw ie d zia , k tó ry n ieraz w y k o n y w a ł p o d o b n e fu n kcje u p a n ó w feu d aln y ch . N ie w ie m y nic o o p ła ta c h p o b ie ra n y c h od m ieszkań có w za w od ę p rz e d X V I I I w iek ie m ; je d y n ie od p iw o w a ró w , k tó rz y sp ecjaln ie d u żo w o d y z u ż y w a li, u c h w a lo n o w 1608 r. p o b ie ra ć po 3 gr. «ad rep eratio n em d u ctu s aq u ae» . T y m sam ym p iw o w a ro m m a g istra t N o w ej W a rsz a w y w okresie sejm ów n a k a z y w a ł « a b y żad zien z n ich nie w a ż y ł się b ra ć w o d y d o ro b ien ia p iw a ze skrzyń na N . M ieście, ale ż e b y szob ie fassam i w o zili z n alew ek» . W in n y ch m iastach p rzep ro w ad zo n o w od ę d o d o m ó w

(4)

p ry w a tn y c h , b ro w a ró w c z y ła źn i — w W a rszaw ie m ia ło j ą z a le d w ie p arę p o sesji: Z a m e k , p a rę p a ła c ó w i d o m ó w , o c zyw iście kosztem w łaścicie li. W o d o c ią g d o Z a m k u p rzep ro w a d zo n o w 1606 r. od D łu g ie j; b y ła to część o m ó w io n ej j u ż trzeciej lin ii w o d o ­ cią g u .

K lęsk i X V I I w iek u z n is z c z y ły w z n a c z n y m stop n iu i w o d o c ią g i; m ie szk a ń cy ra to w a li się stu d n iam i, lec z b y ło to n ie w y sta rc z a ją c e , a p o za ty m w o d a w p ły tk ic h stu d n ia c h , n iejed n o k ro tn ie p o ło żo n y ch w p o b liż u k lo a k , a często c z e r p ią c y c h w o d ę z b a g ie n , b y ła n ie za c zy sta , a często j e j b ra k ło . W o d a w iśla n a b y ła w e d łu g E rn d tela n a jczy ście jsza . Pow iśle starom iejskie u ż y w a ło w o d y w iślan ej p rz y p o m o c y sp e c ja ln y c h p o m p — m ie­ c h ó w sk ó rza n y ch ju ż n a p o c z ą tk u X V I I w . W la ta c h O św ie c e n ia z n a m y n a B u g a ju w ie ż e m u ro w a n e o śm io gran iaste słu żą ce d o w y p o m p o w y w a n ia w o d y z W isły .

W d ru g iej p o ło w ie X V I I I w iek u s p o ty k a m y się z szeregiem n o w y c h z a r z ą d z e ń fin a n ­ so w ych i o rg a n iza c y jn y c h ty c z ą c y c h się stu d n i i w o d o c ią g ó w . D la z d o b y c ia fu n d u szó w n a kosztow n e p rzed się w zięcia S ta n isła w A u g u st n a ło ż y ł w 1767 r. sp e c ja ln y p o d a te k n a N . W a rs z a w ę n a sp ro w a d zen ie ru ra m i p o d zie m n y m i w o d y d o stu d zien o b y d w ó c h m iejskich « . . .u c h w a lić i o n n a w szystk ich u rzę d n ik ó w , m ieszczan i o b y w a te ló w M ia sta tego z p rzy le g ło ścia m i, n ik o g o n ie u w a ln ia ją c a n i e x c y p u ją c tak o sia d ły c h j a k i n ieosia- d ły c h , p ro p o rcjo n a ln ie n a k a ż d e g o d y sp a rty m e n to w a ć , on w y b ie ra ć , z w y b r a n e g o R u r y p o d zie m n e ko n serw o w ać d o z w a la m y » . M o w a tu o 2 stu d n iach n a R y n k u N . M ia sta : je d n e j p od ratu szem , d ru g iej p o m ię d z y ja tk a m i rz e źn ic zy m i. W ty m sam ym ro k u 17 6 7 z a p a d ła u c h w a la m a g istra tu S ta rej W a rs z a w y « ratio n e re p era cji i d u k tu w o d y d o m iast. A b y d e n o v o d u k t b y ł p ro w a d z o n y o d sk rzy ń b ę d ą c y c h p r z y p a ła c u T e p p e ro w s k im (n a D łu g ie j) i ru ry d e n o v o za c ią g n io n e b y ły p o n ie w a ż p rzeszłych la t ty lk o ła ta n in a b y w a ła » . W o b e c o słab ien ia siły n a tu ra ln e g o sp ad k u w o d y p rzez osuszan ie g ru n tu p r z y b u d o w ie d o m ó w zasto so w an o p o m p ę i p rz y ję to stałeg o ro b o tn ik a p o m p u ją c e g o d o z b io r­ n ik a , z k tó re g o d o p iero w o d a szła d o ru r. O p r ó c z p ra c w o d o c ią g o w y c h k o p a n o też n ow e stu d n ie z a p ie n ią d ze z o p ła t o d fry z je ró w i p e ru k a rz y , k tó ry ch ja k o n ie n a le żą c y c h d o c e c h u p o d d a ł S ta n isła w A u g u st w ła d z y m arszałko w skiej p rz e z n a c z a ją c ten fu n d u sz n a stu d n ie. O p ie k a n a d stu d n iam i n a le ża ła d o ró ż n y c h w ła d z : d o in te n d en ta o g n io w e g o , p o lic ji (np. stu d n ia p rzed S a k ra m e n tk a m i), o b u m a gistra tó w . P ie n ią d ze n a ic h u tr z y ­ m a n ie s zły z e sp ecjaln ej skład ki o g n io w e j. D o d o m ó w p o ło ż o n y c h z d a ła o d stu d zien w o d a p rz y je ż d ż a ła b e c zk a m i p ry w a tn y c h p rzed się b io rcó w za o p ła tą 15 g r z a b eczk ę.

O p o m p o w a n iu w o d y z re z e rw u a ru m iejsk iego p rz y u lic y D łu g ie j d o stu d zien S ta re g o M ia sta w ie m y je s z c z e z r. 1828. W kilk an aście lat p ó źn iej c o ra z m niej w o d y g ru n to ­ w ej d o p ły w a ło d o d z ie ln ic starom iejskich . M n o ż y ły się p ró b y i p ro jek ty z a r a d z e n ia b ra k o w i w o d y w m ieście: w ierco n o w iele o tw o ró w ś w id ro w y ch , a le d a w a ły o n e b a rd z o m a ło re zu lta tu .

B ra k p ie n ię d z y w o b e c sza lo n eg o o b c ią że n ia b u d ż e tu , ja k im b y ło d la m ia sta w y b u ­ d o w an ie C y ta d e li, sta w a ł n a p rzeszk o d zie re a liz a c ji m n o ż ą c y c h się p ro je k tó w w o d o ­ cią g ó w . R e a liz a to re m o d 1851 r. stal się d o p iero M a r c o n i, o p ie ra ją c się n a p o p rze ­ d n im p ro jek cie P a n cera . W r. 1856 d o p ro w a d z o n o w o d ę d o Z a m k u , a w trz y ła ta p ó źn iej p rz e s ta ły j u ż d z ia ła ć w ysłu żo n e d rew n ia n e ru r y w o d o c ią g o w e. S ta re M ia sto d o stało w iśla n ą w o d ę p ro w a d z o n ą o d zb io rn ik a w O g ro d z ie S ask im p rz e z p la c T e a tr a ln y , S enatorską, p la c Z a m k o w y , R y n e k St. M ia sta , G o łę b ią , F re ta , Ś w ięto - je rs k ą d o p la c u K ra siń sk ich .

W o d a z n o w y c h w o d o c ią g ó w b y ła filtro w a n a a le b a rd z o m arn ej ja k o śc i, p o n ie w a ż c z e rp a n o j ą z W isły w p o b liż u k a n a łó w ś ciek o w y ch , a filtry b y ły je s z c z e w ó w c za s b a rd z o n ied o sko n ałe. O c zy w iś c ie w o d a n ie d o c h o d z iła w ó w c za s n ie tylk o , że n ie d o w szystk ich d o m ó w , a le n ie n a w szystk ie u lice . W z d łu ż lin ii ru ro c ią g u u staw io n o «zd roje» , lec z d o syć r z a d k o : p ierw sze b y ły p rz e d zam k ie m , n a S ta ry m R y n k u , n a P o d w a lu , n a N . M ieście. P r z y b y w a ły w tem p ie n ie w y sta rc z a ją c y m , to też m ie szk a ń cy nosili w o d ę

(5)

z d a lek a . W la ta ch o siem d ziesią tych n p . — ja k pisze d zien n ik arz B. W . K o ro ty ń sk i — d la d o m u M o sto w a 18 n a jb liższ y w o d o c ią g b y ł n a ro g u D łu g iej i F reta. M ie sz k a ń c y u lic Pow iśla S taro m iejskiego , z w ła szc za B u g aju i R y b a k ó w p o słu g iw a li się je s z c z e ch ętn ie stu d n iam i, u w a ż a ją c , że w o d a ich jest lep sza od w iślanej — w o d o c ią g o w ej.

J u ż od r. 1863 m yślan o o za ło żen iu n o w y c h , u lep szo n ych w o d o c ią g ó w . P ra ce te ro zp o c zę to d o p iero w 1881 w g p ro jek tu in ż. L in d le y ’ a i stary w o d o c ią g M a rc o n ieg o p rzestał istnieć w 1889 r. W o d o c ią g L in d le yo w sk i b y ł j u ż zn a czn ie u le p szo n y — z b u ­ d o w an o S ta c ję P o m p R z e c z n y c h i S ta c ję F iltró w z o sad n ik a m i; n o w a sieć z ru r ż eliw n y ch o śred n ic y 91 — 100 m m , z a g łę b io n y c h o o koło 2 m od p o w ie rzch n i u lic y , b y ła b ez p o ró w n a n ia gęstsza. U b o g ie S ta re M ia sto b y ło b a rd z o z a n ie d b a n e n a p rzeło m ie X I X i X X w iek u i d o ło ży ło d o sw y ch tra d y cji n ie z b y t ch lu b n ą — d z ie ln ic y b a rd z o b ru d n ej. S ta n ten p o p ra w ia ł się w o ln o w n aszym w ieku . N o w o o d b u d o w a n e d o m y n a j­ starszych d z ie ln ic W a rs z a w y są o b ecn ie z a o p a try w a n e w e w szystk ie u rzą d z e n ia h ig ie ­ n iczn e. Ź r ó d ł a i o p r a c o w a n i a : A r c h iw u m G łó w n e A k t D a w n y c h ; S ta r a W a r s z a w a : ze sp ó ł E k o n o ­ m ic z n e o r a z a k ta ła w n ic z e i ra ch u n k i. P la n K o m is ji B r u k o w e j (r e p r o d u k o w a n y p r ze z E . S z w a n k o w - s k i e g o , W a r s z a w a , ro zw ó j u r b a n is ty c z n y i a r c h ite k to n ic z n y . W . 19 5 2 , s. 9 7 ) . P la n te r e n ó w D w o r u G d a ń s k ie g o (W o j. A r c h iw u m P a ń stw o w e w G d a ń s k u ) . W o j. A r c h . P a ń stw , w W -w ie , Z b . K o r o t y ń - sk ich V 3 8 /I, I I , m . in . n o ta tk i F . M . S o b ie s z c z a ń s k ie g o ; W o j. A r c h . P a ń stw , w W -w ie , T e k i P r z y - b o r o w sk ie g o V I , V I I . — W . A d a m c z y k , C e n y w W a r s z a w ie w X V I i X V I I w ie k u . L w ó w 19 3 8 {s. 7 6 ). •— F . G i e d r o y ć , W o d o c ią g i i k a n a ły m iejskie. Z d z ie jó w h ig ie n y w d a w n e j P o lsce. W a r s z a w a 19 10 (s. 5 2 ). — E . S o k a l , U z d r o w o tn ie n ie W a r s z a w y w p r z e b ie g u h is to r y c z n y m i stan o b e c n y g łó w n y c h u r z ą d z e ń z d r o w o tn y c h . P r a c a (d o d a te k d o B ib lio te k i W a r sza w sk ie j) i 9 0 9 > n r 1 • — ' A . W e i n e r t , O d k r y c ie w o d o c ią g ó w d a w n y c h N o w e j W a r s z a w y . W a r s z a w a 18 5 3 . — T e n ż e , O w y ­ k r y ty c h d a w n v c h w o d o c ią g a c h i w y k o p a lisk u p r z y k o lu m n ie Z y g m u n t a I I I . * T v g . Pers.» 1 8 5 3 , X L V I I .

Cytaty

Powiązane dokumenty

dass die Erfüllung der Elias — Weissagung nicht in Form einer Reinkamation des Elias erfolgte.“ J.. Autor jednak nie podaje sposobu po­ łączenia logicznego obu

Borkowski Juljan, kupiec, Kościuszki 1 telefon 99..

Galeria zdjęć z odbudowy Starego Miasta w Lublinie wykonanych przez Edwarda Hartwiga,.. (© Zdjęcie pochodzi z Archiwum Fotografii

nie istnieje wartościowanie, dla którego nie istnieje wartościowanie, dla którego formuła w korzeniu jest prawdziwa stąd jest ona zawsze fałszywa.

W systemie viaToll trzeba zarejestrować wszystkie pojazdy o dmc powyżej 3,5 tony, które po 1 lipca 2011 roku będą jeździły po płatnych odcinkach dróg w Polsce.. Oczywiście każdy

IIIHRSITY OF soimmiiiipniN department of aeronautics

van de Giesen (2009), Introduction to special section on Uncertainty Assessment in Surface and Subsurface Hydrology: An overview of issues and challenges, Water

Grupa społeczna pozostająca poza społeczeństwem informacyjnym dekla- ruje brak chęci i potrzeby korzystania z usług komunikacji elektronicznej. Prob- lemem jest również