Albin Koprukowniak
"Narodziny ruchu socjalistycznego
na ziemiach polskich", Józef Buszko,
Kraków 1967 : [recenzja]
Rocznik Lubelski 12, 215-216
R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N I A 2 1 5 posiada pew ne u sterk i, w zasadzie o c h a ra k te rz e fo rm a ln y m (np. m ylne podliczenie w ta b e li 4 (s. 125), stanow i w arto ścio w ą pozycję, k tó ra w pew ien sposób poszerza n aszą w iedzę o tych sp raw ach , a ta k że u zu p e łn ia d o robek i osiągnięcia takich badaczy tego zag ad n ien ia ja k J. D obrzański, R. G e rb e r i in.
Stanisław Wiśniewski
Józef B u s z k o : N arodziny ru c h u socjalistycznego n a ziem iach polskich. W y d aw nictw o L iterackie, K ra k ó w 1967, ss. 271, 12 ilust.
A utor, o k reśla ją c cel sw ojej now ej p u b lik acji, pisze w e w stępie, że chodzi w niej „o p rzed staw ien ie genezy ru c h u socjalistycznego n a ziem iach polskich i zary su pierw szej, początkow ej fazy jego działalności” (s. 5). R uch robotniczy i jego ideologia zostały w tej p racy głęboko osadzone w tra d y c ji polskiego socjalizm u u topijnego w yrosłego n a em ig racji (poczynając od T ow arzystw a D em okratycznego Polskiego a kończąc n a d orobku Z w iązku L u d u Polskiego w 1872 r.) oraz do św iad czeniach k ra jo w e j m yśli u to p ijn e j (Ściegienny), rew olu cy jn o -d em o k raty czn ej i rad y k a ln ej w okresie m iędzy po w stan iem listopadow ym a styczniow ym . D orobek polskiej m yśli socjalizm u u topijnego ocenił J. B u s z k o b ardzo wysoko, a k c e n tu jąc, że przep ro w ad zo n a przez niego „ k ry ty k a feudalizm u i k ap ita liz m u stan o w iła bodziec d la rozw oju każdego ru c h u rew olucyjnego, a w ięc i ru c h u politycznego p ro le ta ria tu ” (s. 33).
Po om ów ieniu sy tu a cji ekonom icznej ziem polskich trze ch zaborów w d rugiej połow ie X IX w. i w sk az an iu n a podstaw ow e różnice w zaaw a n so w an iu k ap italizm u w poszczególnych dzielnicach, A u to r dał ob raz początkow ej fazy działalności k ó ł kow ej ru c h u robotniczego w K ró lestw ie Polskim , G alicji i n a em ig racji oraz w P oznańskiem . W iele m iejsca pośw ięcił pow staniu, założeniom politycznym i ideologicznym oraz działalności p ierw szej p a rtii socjalistycznej — W ielkiem u P ro le ta ria to w i.
D w a problem y zostały tu szczególnie w yeksponow ane. S p ra w a p ierw sza do tyczy w spółd ziałan ia m łodego polskiego ru ch u robotniczego z rew o lu c y jn y m i ra d y k aln y m ru ch em rosyjskim , poczynając od k o n ta k tó w z „Z iem ią i W olą”, P ółnoc nym Z w iązkiem R obotników R osyjskich, aż po zw iązki z N aro d n ą Wolą. P roblem d ru g i dotyczy śc ieran ia się w polskim ru c h u robotniczym k o ncepcji „rew olucji p o lity czn ej” — k tó re j gorącym zw olennikiem byl B. L im anow ski — staw iającej sp raw y n arodow e „n ad rzęd n ie n ad p ro b le m a ty k ą re w o lu c y jn o -k laso w ą” z d ru g ą ten d en cją, re p rez en to w an ą m. in. przez L. W aryńskiego, p o m n iejszan ia lub pom i ja n ia sp raw y narodow ej w p ro g ra m ie p artii. Z w olennicy tej te n d en c ji sądzili, że sp raw y „narodow e, w łączone w p ro g ra m socjalistyczny, zaciem niałyby h a sła k la sow e [...]” (s. 138).
W końcow ej części książki, w rozdziale:
Od ruchu kółkowego do masowego,
A u to r p rze d staw ił p rze ra stan ie ru c h u socjalistycznego w m asow y. „B unt łódzki” w 1892 r. kończył w edług A u to ra proces „n aro d zin ru c h u socjalistycznego n a zie m iach polskich, ja k o ru ch u m asow ego” (s. 255). J. Buszko sta w ia w ty m rozdziale tezę, w y d a je się nadzw yczaj tra fn ą , że „p rz e ra sta n ie ru c h u socjalistycznego z ruchu kółkow ego w ru c h o ch a ra k te rz e m asow ym — było w olbrzym iej m ie rze zw iązane z zapoczątkow anym i w ro k u 1890 obchodam i pierw szo m ajo w y m i” (s. 241—242). M asow e ak c je polityczne oraz liczne w tym okresie stra jk i, a przede w szystkim w yp ad k i łódzkie (2—9 V 1892), p ostaw iły n a p o rząd k u dziennym konieczność
istnie-2 1 6 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N I A n ia silnej p a rtii robotniczej, zdolnej d o „ p o k i e r o w a n i a w i e l k i m i r e w o l u c y j n y m i w y s t ą p i e n i a m i m a s ” (s. 255).
O m ów iona książka, z u w agi n a całościow e spojrzenie n a początki ru c h u so cja listycznego n a ziem iach polskich, m im o p o pularnego c h a ra k te ru , stanow i w a rto ś ciowy przegląd, usystem atyzow any i b ardzo p rze jrz y sty w y k ład skom plikow anych procesów politycznych i ideologicznych, k tó re tow arzyszyły n arodzinom polskiego ruchu robotniczego.
Albin Koprukowniak
Na w spólnej drodze. M ateriały z konferencji popularno-naukow ej zorganizowanej w Lublinie w dniach 2—3 X 1967 r. z okazji 50 rocznicy W ielkiej Socjalistycznej R ew olucji Październikow ej. Red. I. C a b a n . L u b lin 1968, ss. 234.
P u b lik a c ja tu sygn alizo w an a za w ie ra re fe ra ty i k o m u n ik a ty w ygłoszone na sesji p o p u la rn o n a u k o w ej w L u b lin ie 1 przez m iejscow ych histo ry k ó w i działaczy p a rty jn y c h oraz przez p racow ników naukow ych i p a rty jn y c h z B rześcia i Łucka. Z n a jd u ją się tu rów nież d w a przem ów ienia I se k re ta rz a KW P Z P R w L ub lin ie W ład y sław a K ozdry — w stę p n e i n a zakończenie sesji. Z aw a rte w nich zostały cele k o n feren cji i p u b lik o w a n y ch m ateriałó w , k tó re służyć m a ją zbliżeniu trzech sąsiednich n aro d ó w : polskiego, białoruskiego i uk raiń sk ieg o i dać w yraz, że idee i h a sła P aźd z ie rn ik a są „częścią św iadom ości m as p rac u jąc y ch niezależnie od ich przynależności n a ro d o w e j”.
P u b lik ac ja , w sposób p o pularny, d aje p rzeg ląd w zajem n y ch stosunków pol skich, b ia ło ru sk ich i u k ra iń sk ic h m as p rac u jąc y ch w la ta c h 1917—1967, ak c en tu jąc głów nie te w yd arzen ia, k tó re je łączyły w w alce z uciskiem b u rżu a zy jn o -o b sza rn i- czym i narodow ym , o k u p an tem hitlero w sk im , a po w yzw oleniu — w b u d o w n ic tw ie socjalistycznym i w za jem n ej pom ocy i w spółpracy. I chociaż nie w szystkie tezy o sta n ą się przy dalszych, pogłębionych b ad a n ia ch historycznych, m a teria ły w całości stanow ić będ ą pom oc w p racy p o p u la ry z ato rsk ie j i propagandow ej.
Lubelszczyzny dotyczą bezpośrednio a rty k u ły : S. K r z y k a ł y :
Echa Wielkiej
Socjalistycznej Rewolucji Październikowej na Lubelszczyźnie
(s. 7—26); I. C a b a n a i Z. M a ń k o w s k i e g o : Zdziejów partyzantki radzieckiej na Lubelszczyźnie
(s. 135— 170); E. M a c h o c k i e g o :
Osiągnięcia budownictwa socjalistycznego
w województwie lubelskim
(s. 212—230). Z nalazł się tu rów nież przyczynek E. H o- r o c h a i M. S z y s z k i pt. Zdziejów wspólnej walki na Lubelszczyźnie w latach
1920—1939
(s. 87—98).P om ysł w y d an ia m a teria łó w przez K om itet W ojew ódzki P Z P R w L ublinie, now et w form ie tzw. m ałej poligrafii, zasługuje n a szczególne uznanie.
Albin Koprukowniak
1 Zob. A. K o p r u k o w n i a k
