77
s ło w n ie . S łń s z n ie a u to r p o d z i e l i ł p racę na dwie c z ę ś c i . Za g ło s w d y s k u s ji n a le ży uznać p y t a n ie , czy zatem n ie l e p i e j b y ło od d z i e l n i e numerować l i c z b ę ro z d z ia łó w obydwu c z ę ś c i . Zatem I c z ę ś ć pracy m iałyby r o z d z ia ły : i , 2 i 3 , a druga - i i 2 , a n ie 4 i 5 . Zdaje s i ę , że p raca zy sk a ła b y j e s z c z e w ię c e j na p r z e j r z y s t o ś c i .
Podsumowując n a le ż y z a z n a c zy ć, że p raca "S tu d ia nad Nonno- sem" stan ow i n ie ty lk o w y p e łn ie n ie lu k i w z a k r e s ie omawianego z a g a d n ie n ia , a l e ja k o d z i e ł o naukowe stan ow i w i e l k i e o s ią g n ię c i e w d z i e d z i n ie p o ls k i e j nauki oraz cenną pomoo d la klasyków , b ib lls t ó w i p a tro lo g ó w . Szkoda, że z o s t a ł a wydana ty lk o na tzw . m ałej p o l i g r a f i i i t o j e s z c z e w małym n a k ła d z ie /1 0 0 + 25 e g z . / . Pożądany b yłby p rze k ła d "Parafrazy e w a n g e lii św. Jana", p o n ie waż między innymi - ja k s tw ie r d z a sam k s . H. W ójtow icz - celem
j e j n a p is a n ia p rze z Nonnosa b y ła "chęć u p r z y s tę p n ie n ia w y k s z ta ł conemu sp o łe c z e ń stw u t r e ś o i ew a n g eliczn y ch w form ie b a r d z ie j a tr a k c y jn e j n iż prymitywne na o g ó ł pod względem lite r a c k im sform ułow ania ew a n g e listó w , p e łn e semityzmów i n iezgod n e z za sadami a r t y s t y c z n e j prozy g r e c k ie j" / s . 1 2 7 /. P rzek ła d u ł a t w i ł by ogromnie s t u d ia nad wkładem Nonnosa ta k że do sk arb ca Koś c i o ł a .
K s. Augustyn Eckmann
3 . Ks, F ra n cisze k D rąozkow ski. "Agape" w pismach Klemensa A le k s a n d r y js k ie g o , P e l p l in - L u b lin 1980, s .1 4 9 .
Omawiana p o zy o ja j e s t sp e łn ie n ie m zap ow ied zi zg ła sza n y ch przed trzem a la t y w kom unikacie: "Aktualny s ta n badań nad K le mensem A leksandryjskim " /C o lle c t a n e a T h e o lo g ic a 4 8 / 1 9 7 8 / f a s c .I I I s . 1 7 7 / , g d z ie a u to r s y g n a liz o w a ł, i ż ma na w a r s z ta c ie dwa tematy
78
z K lem en sa, t j . p r a c e o p a id e i i a g a p e . B y ło d z ie łe m s z c z ę ś l i wego t r a f u , c zy t e ż świadom ego w yboru, że a u to r z a j ą ł s i ę n a j p ierw pierw szym z w ym ienionych tem atów i r e z u l t a t y swych badań o p u b lik o w a ł w a r t y k u le : " S tr u k tu r y sem an tyczn e w yrazu p a id e ia w S t r o m a t e is K lem ensa A le k s a n d r y j s k ie g o '/w : Z z a g a d n ie ń l i t e r a tu r y g r e c k i e j , L u b lin 1 9 7 8 , s . 1 2 7 - 1 5 1 / oraz "Qua p a i d e i a C le - mens A le x a n d r in u s im butus a p p a r e a t i n a n im a d v erten d a f a l s a gn o - s i " / S t u d i a A n t i q u i t a t i s C h r is t ia n a e 2 / 1 9 8 0 / 3 7 - 8 3 / . O kazało s i ę bowiem, że w y n ik i ty c h badań m ia ły k lu c z o w e z n a c z e n ie d la n a p i s a n ia p ie r w s z e g o r o z d z i a ł u omawianej p r a c y , w którym a u to r o k r e ś l i ł m ie js o e agape ja k o c e n t r a ln e i n ad rzęd n e w k o n te k ś o ie w s z y s t k ic h in n y c h w a r t o ś c i . P o s łu g u ją c s i ę a n a liz a m i f i l o l o g i cznym i w yp ow ied zi K lem ensa t r a f n i e w y k a z a ł, że program p a id e i, na k tó r y s k ła d a s i ę c a ł o k s z t a ł t procesów k s z t a ł c e n i a i wychowa n i a , j e s t programem a g a p e . W zrost w ia r y , ś w ie ż e n ie s i ę w opar tym na b o ja ź n i B ożej p o s łu s z e ń s t w ie p rzyk azan iom w p o łą c z e n iu z prowadzącym do praw dziw ej m ą d ro ści k s z t a łc e n ie m um ysłu d a je w k o n se k w e n c ji w z r o s t a g a p e .
W drugim r o z d z i a l e p r a c y , o p ie r a j ą c s i ę na s z c z e g ó ło w e j a n a l i z i e d e f i n i c j i agape podanej p r z e z K lem ensa w drugim S t r o - m aoie / 4 1 , 2 / : "Agape w ię c b y ła b y je d n o m y ś ln o ś c ią w spraw aoh p r z y n a le ż n y c h do k rę g u i n t e l e k t u a l n e g o , e g z y s t e n c j a l n e g o i mo r a ln e g o , a lb o - k r ó tk o mówiąc - w s p ó ln o tą ż y c i a / k o i n o n l a b l n / , czy t e ż g o r l i w o ś c i ą w p r z y j a ź n i i s e r d e c z n o ś c i w raz z rozumną t r o s k ą o p o tr z e b y b l i ź n i c h " - u s t a l i ł podm iot i p r z e d m io t agape z u w z g lę d n ie n ie m j e j p e łn e g o , t j . b o s k o - lu d z k ie g o w ym iaru. C ie kawym i o r y g in a ln y m pomysłem s ą z a m ie sz o z o n e na s tr o n a c h 5P i 72 f ig u r y g r a f i c z n e o b r a z u ją c e podstaw ow e te z y p r z e d s ta w io n e w obu p ie r w s z y c h r o z d z ia ła c h p r a c y .
R o z d z ia ł t r z e c i p o św ię c o n y j e s t łączn em u om ówieniu fu n k c ji i c e c h agape na e t a p i e d o s k o n a le n ia i agape d o s k o n a le j . W
zakoń-79
c z e n iu , p rócz podsumowania c a ł o ś c i , a u to r podaje s t r e s z c z e n i e te g o , oo o k r e ś la "m akrostrnkturą agape", obejm ującą r e l a c j e : Chrystus - lud B oży, z a s t r z e g a j ą c s i ę , że s ą to " p ro p o zy cje ba dań p r z y s z ło ś c io w y c h nad d oktryną Klemensa" / s . 1 3 6 / . Odnosi s i ę jednak w r a ż e n ie , że b adan ia t e s ą ju ż przeprow adzone, ty lk o au to r z ty c h czy innyoh względów n ie mógł ic h opublikow aó.
W t r a k o ie le k tu r y budzą s i ę n ie k ie d y w ą tp liw o ś c i, czy p rzed sta w io n e o p in ie są sen su s t r i c t o tezam i K lem ensa, czy t e ż a u tor insp irow an y p rzez swego u lu b io n e g o p is a r z a dodaje co ś od s i e b i e . Jak wiadomo, Klemens i d z i e w ie r n ie po l i n i i doktryny św. Jana i św. Paw ła. W pierwszym S trom acie ja s n o w y z n a je ,ż e p rze d sta w ia w swym d z i e l e nauki "owych b ło g o sła w io n y ch mężów", k tó ry ch m iał o k a zję k ie d y ś s łu c h a ć , p rzede w szystkim P antena. Rodzi s i ę w ięc p y t a n ie , na i l e d oktryna Klemensa mogła być po traktow ana ja k o p rzekaz t r a d y c j i w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ie j w ogó le ? Wydaje s i ę , że w arto by zb ad ać, czy te z y Klemensa zn a jd u ją sw oją sze ro k ą w e r y fik a c ję przynajm niej we w czesn ej p a tr y s ty c e g r e c k i e j . U s t a le n ia t e byłyby cenne d la d z i s i e j s z e j , r o z b i t e j na l i c z n e d z i a ł y , t e o l o g i i . Bowiem t o , co znajdujemy u Klemensa d a je s y n te ty c z n ą w iz ję c h r z e ś c ija ń s tw a , k tó r e s t r e s z c z a s i ę w jednym te r m in ie : Agape.
P ra ca , p isa n a ję zy k iem prostym i zrozum iałym , może s ta n o w ić w dzięczny p rzedm iot le k tu r y . Szkoda t y l k o , że z o s t a ła wy dana w tak małym n a k ła d z ie i skromnej s z a c ie z e w n ę tr z n e j.
